9-10 تامىزدا وليمپيادا تاريحىندا تۇڭعىش رەت برەيكيڭ (برەيكينگ) دەگەن سپورت تۇرىنەن جارىس وتەدى. 16 ەلدەن كەلگەن 33 قاتىسۋشى (اراسىندا ءبىر بوسقىن بار) ەرلەر جانە قىزدار اراسىندا ەكى جۇلدە كومپلەكتىن ساراپقا سالادى.  

ءبىرى – كۇزەتشى، ءبىرى – قاپتاۋشى...

برەيكيڭ دەگەن نە؟ ءبارىمىز دە برەيك-دانس دەگەن بي ءتۇرىن بىلەمىز. برەيكيڭ – سونىڭ سپورتتىق ءتۇرى. ءبىز ءۇشىن جاڭا دا توسىن سپورت سانالاتىن مۇنىڭ ءوز جارىستارى دا بار ەكەن. 2023 جىلى الەم چەمپيوناتى ءوتىپتى، وعان 62 ەلدەن 100-دەن استام برەيكيڭشى قاتىسىپتى. قازىرگى جاستاردىڭ وسى سپورت تۇرىنە قىزىعۋشىلىعى زور ەكەنىن ەسكەرگەن حالىقارالىق وليمپيالىق كوميتەت (حوك) ونى پاريج وليمپياداسىنىڭ باعدارلاماسىنا قوسىپتى.

فوتو: REUTERS

قاتىسۋشىلار الدىمەن توپتىق تۋرنيردە ۇزدىكتەردى ىرىكتەيدى، سوسىن پلەي-وفف كەزەڭى باستالادى. ءار راۋندتا برەيكيڭشىگە 1 مينۋت قانا ۋاقىت بەرىلەدى، وسى 60 سەكۋند ىشىندە ول قازىلار القاسىن تاڭقالدىرىپ، قارسىلاسىنان اسىپ تۇسەردەي ونەر كورسەتۋى كەرەك. ەگەر كوركەم گيمناستيكادا مۋزىكانى قاتىسۋشىنىڭ ءوزى تاڭداسا، مۇندا اۋەندى قازىلار القاسى ۇسىنادى – برەيكيڭشى لەزدە سول ىرعاققا بەيىمدەلۋگە ءتيىس.

الگىندە ءسوز اراسىندا «قاتىسۋشىلار اراسىندا ءبىر بوسقىن بار» دەپ قالدىق. ول كىم؟

الدىمەن جالپى بوسقىندار كومانداسى دەگەن اتاۋعا تۇسىنىك بەرە كەتەلىك.

2015 جىلى حوك پرەزيدەنتى توماس باح ءتۇرلى (ساياسي، الەۋمەتتىك، ت.ب.) سەبەپتەرگە بايلانىستى ءوز ەلىنەن كەتۋگە ءماجبۇر بولعان، بىراق وليمپياداعا قاتىسقىسى كەلەتىن سپورتشىلارعا بولەك ستاتۋس بەرىپ، ولارعا قارجىلىق-ەكونوميكالىق، مورالدىق-پسيحولوگيالىق قولداۋ كورسەتۋ تۋرالى يدەيا تاستادى. تاپ سول جىلدارى الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە ساياسي شيەلەنىستەر كوبەيىپ، كوشى-قون پروتسەسى كۇرت ارتىپ، بوسقىندار ماسەلەسى ءورشي باستاعان بولاتىن. سوندىقتان دا بۇل يدەيانى قولداۋشىلار وتە كوپ بولدى. باسىنا سونداي ءىس تۇسكەن كاسىبي سپورتشىلاردىڭ ءوزى بوسقىن مارتەبەسىن الۋعا تىرىستى. وسىلايشا «بوسقىندار قۇراماسى» دەگەن كوماندا دۇنيەگە كەلدى.

2016 جىلى ريو-دە-جانەيرو وليمپياداسىندا بوسقىن مارتەبەسىن يەلەنگەن 10 سپورتشى ونەر كورسەتتى. ال 2021-دە توكيودا ولاردىڭ سانى 29-عا جەتتى. بيىل پاريجدەگى ويىندارعا بوسقىندار قۇراماسىنىڭ ساپىندا 11 ەلدەن شىققان 36 سپورتشى كەلدى. ونىڭ 14-ءى – ءتۇبى يراننان شىققان، اۋعانستان مەن سيريادان 5 سپورتشىدان بار. بۇلاردان باسقا بىرنەشە افريكا ەلىنىڭ، كۋبا مەن ۆەنەسۋەلانىڭ وكىلدەرى دە كەزدەسەدى.

بوسقىنداردىڭ وليمپيالىق كومانداسى (فرانتسۋزشا – Équipe olympique des réfugiés, قىسقاشا ÉOR دەلىنەدى، اعىلشىنشا – Refugee Olympic Team) پاريجدە العاشقى مەدالىن دە الىپ ۇلگەردى. كامەرۋننان شىققان بوكسشى سيندي نگامبا قىزدار اراسىنداعى سايىستا قولا جۇلدەگە يە بولدى.

قازىر الەمدە 114 ميلليونداي بوسقىن بار ەكەن. سولاردىڭ سپورتپەن كاسىبي تۇردە اينالىساتىن كەز كەلگەنى، ەگەر ءوز ەلىنىڭ اتىنان قاتىسا الماۋىنا ماڭىزدى سەبەپ بارى دالەلدەنسە، بوسقىندار قۇراماسىنا قابىلدانۋى مۇمكىن. ءتىلى، ءتۇرى، ءدىنى باسقا قىرىق قۇراۋ ەلدەن جيىلعان بۇل كوماندا تۇراقتى ءبىر جەردە جينالادى، جاتتىعادى، دايىندالادى. ىرىكتەۋ جارىستارىنا قاتىسادى. ولاردىڭ مۇنداي وقۋ-جاتتىعۋ جيىندارىنا قاتىسۋىن حوك-تىڭ ارنايى كوميتەتى قامتاماسىز ەتەدى، دەمەۋشى تابادى، قولدايدى.

بوسقىندار كومانداسىنداعى سپورتشىلاردىڭ كوبى بىلايعى ۋاقىتتا دا جۇمىس ىستەپ، نان تابادى. ماسەلەن، يراندىق زىلتەمىرشى يمان ماحداۆي مەيرامحانانىڭ تۇنگى كۇزەتشىسى بولسا، ەفيوپ جەلاياعى فاريدا اباروگە قويمادا قاپتاۋشى بولىپ ىستەيدى. ءبارىن دە مۇنداي كۇيگە تۇسىرگەن، ءوز ەلىنەن كەتۋگە ءماجبۇر ەتكەن سەبەپ بىرەۋ-اق – سوعىس، ساياسي پىكىر قايشىلىقتارى، ءتۇرلى ديسكريميناتسيا.

فوتو: REUTERS

ماسەلە جۇلدەدە ەمەس، ۇلگىدە

پاريج وليمپياداسىنا كەلگەن بوسقىندار قۇراماسىنىڭ تاعى ءبىر مۇشەسى – برەيكيڭ سايىستارىنا قاتىساتىن اۋعان ارۋى مانيجا تالاش.

زاماناۋي مۋزىكا، بي، سپورت تۇرلەرىمەن اينالىساتىن اۋعان قىزىن كوزگە ەلەستەتۋ قيىن-اق. مانيجا دا – اۋعانستان بيلىگىنە ايەل زاتىن پارەنجەگە وراپ تاستاۋدى تالاپ ەتەتىن تاليبتەر كەلگەن 2021 جىلدان بەرى قۋعىنعا ۇشىراعان سپورتشى. تاليبتەر قىزداردىڭ سپورتپەن اينالىسۋىنا مۇلدە تىيىم سالعان. مانيجا جاسىرىن تۇردە جاتتىعىپ جۇرگەن زالعا بىرنەشە رەت شابۋىل جاسالعان. ءبىر رەت ءتىپتى لاڭكەس-شاحيد تا كەلگەن، بىراق وزىمەن بىرگە زالدى جارىپ جىبەرمەك بولعان قارا كيىنگەن ايەلدى كۇزەتشىلەر ۇستاپ قالعان.

وسىنداي كەدەرگىلەر تىم جيىلەپ بارا جاتقان سوڭ مانيجا تالاش ءوز وتانىن قانشا جاقسى كورگەنىمەن، شەتەلگە كەتپەسە بولمايتىنىن تۇسىنگەن. «مەن اۋعان جاستارىنا ارمانعا ۇمتىلۋدىڭ، الدىڭا قويعان ماقساتىڭا جەتۋدىڭ ۇلگىسىن كورسەتكىم كەلەدى، – دەيدى ول. – ال ەلىمدەگى قازىرگى جاعدايدا مەن سۇيىكتى ىسىممەن دە اينالىسا المايمىن. بۇگىنگى اۋعان بيلىگى ايەلدەر تەك ۇيدە وتىرسىن، وقىماسىن، جۇمىس ىستەمەسىن، ءتىپتى كۇيەۋى مەن باۋىرلارىنسىز دالاعا دا شىقپاسىن دەيدى. ولاردىڭ ويىنشا، ايەل تەك دۇعا وقىپ قانا وتىرۋى كەرەك. مەن مۇنداي ساياساتتى قابىلداي المايمىن. بىراق يسلامنان باس تارتپايمىن. سۇيىكتى پايعامبارىمىز مۇحاممەد مۇنداي كەمسىتۋدى قالاماعان جانە قولداماعان. ءبىز – ازات ادامبىز، ازات قوعام قۇرعىمىز كەلەدى».

ءسويتىپ، 2022 جىلى مانيجا اعاسى ەكەۋى تاۋداعى قۇپيا جولدار ارقىلى پاكىستانعا وتكەن، سوسىن يسپانياعا ۇشقان. ەۋرووداقتىڭ كومەگى ارقاسىندا وسى ەلدەن ساياسي باسپانا العان، برەيكيڭنەن ىرىكتەۋ جارىستارىنا قاتىسىپ، وليمپياداعا جولدامانى جەڭىپ العان.

مانيجانىڭ دوسى، كابۋلداعى سپورت كلۋبىنىڭ نۇسقاۋشىسى تاميم سابەردىڭ سوڭىنان دا سودىرلار تۇسكەلى كوپ بولعان. سونداعى ايىبى – جاس ۇل-قىزداردى سپورتقا، بي ونەرىنە باۋلىعانى. تاميم قازىر قالا سىرتىندا جاسىرىنىپ ءجۇر دەيدى. مانيجا سەكىلدى شەتەلگە قاشايىن دەسە، اۋرۋ اناسىن تاستاپ كەتە المايدى. «مەن ءوزىمدى پانالاتقان يسپانياعا شىن جۇرەكتەن العىس ايتامىن، – دەيدى مانيجا. – بىراق مەن ءتۇبى وتانىما ورالعىم كەلەدى. بىراق جۇيە اۋىسپاي، مىناداي قۋدالاۋلار تىيىلماي، ول ارمانىمنىڭ اۋىلى الىس ەكەنىن دە سەزەمىن».

پاريجدە مانيجا تالاش جەڭىسكە جەتپەۋى دە مۇمكىن. ماسەلە جۇلدەدە ەمەس. ماسەلە – ونىڭ اۋعاندىق جاس ۇل-قىزدارعا كورسەتەر ۇلگىسىندە.

* * *

بيىلعى وليمپيادادا اۋعانستان اتىنان 6 سپورتشى قاتىستى (مانيجانىڭ ەسەپتەمەيمىز، ول – بوسقىندار قۇراماسىنىڭ وكىلى). سونىڭ ءبىرى – 28 جاستاعى جەلاياق قىز كيميا يۋسوفي. ول 2021 جىلى توكيو وليمپياداسىنا اۋعان تۋىن كوتەرىپ بارعان. ول دا كەيىن سپورتپەن اينالىسۋىنا تاليبتەر قايتا-قايتا تىيىم سالا بەرگەن سوڭ اۆسترالياعا قونىس اۋدارعان. الايدا پاريج وليمپياداسىنا ول اۋعانستان اتىنان قاتىسۋعا رۇقسات الدى. 6 تامىز كۇنى 100 مەترگە جۇگىرۋدە العاشقى ىرىكتەۋ كەزەڭىنەن وتە المادى. بىراق ازاماتتىق ۇستانىمىن اشىق كورسەتتى. جۇگىرۋ اياقتالعان سوڭ كيميا يۋسوفي كەۋدەسىندەگى رەتتىك ءنومىرى جازىلعان شۇبەرەكتى جۇلىپ الدى دا، استىنان ا4 فورماتتى قاعاز الىپ، بۇكىل جۇرتقا كورسەتتى. وندا قارا قارىپپەن «ءبىلىم» دەپ جازىلىپتى. ودان تومەنىرەك «سپورت» دەگەن ءسوزدى جاسىل تۇسپەن ورنەكتەپتى. ەڭ استىنداعى «قۇقىقتارىمىز» دەگەن ءسوزدى قىزىل تۇسپەن تاڭبالاپتى (بۇل ءۇش ءتۇس – اۋعانستان تۋىندا بار تۇستەر).

فوتو: REUTERS

«بۇل – اۋعان قىزدارىنا ارناعان ۇندەۋىم، – دەپتى كيميا. – ەڭسە تۇسىرمەڭدەر، بەرىلمەڭدەر، سەندەر ءۇشىن شەشىمدى باسقا بىرەۋلەردىڭ قابىلداۋىنا جول بەرمەڭدەر! تەك مۇمكىندىك قاراستىرىڭدار، سوسىن سونى جۇزەگە اسىرىڭدار!».

بۇل كادرلار لەزدە The Guardian, New York Times, El País جانە ت.ب. الەمدىك ءىرى باسىلىمداردىڭ ءبىرىنشى بەتتەرىندە جاريالانىپ جاتتى.

ساكەن سىبانباي

Abai.kz