13 تامىزدا تالدىقورعان قالاسىندا قازاقستاندا اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن (اەس) سالۋ جوباسىنا قاتىستى جاريا تالقىلاندى.

شاراعا اەس قۇرىلىسىنا قاتىستى ءوز پىكىرلەرىن بىلدىرۋگە كەلگەن بارلىق دەڭگەيدەگى ءماسليحات دەپۋتاتتارى، قوعامدىق كەڭەستەردىڭ، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ مۇشەلەرى، ەنەرگەتيكا سالاسىنىڭ جەتەكشى ماماندارى، عالىمدار مەن وبلىس ورتالىعىنىڭ بەلسەندى تۇرعىندارى جينالدى.

ۇيىمداستىرۋشى تاراپ – قازاقستاننىڭ ازاماتتىق اليانسى، ساراپشىلار رەتىندە قر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ، «قازاقستاندىق اتوم ەلەكتر ستانتسيالارى» جشس، ۇلتتىق يادرولىق ورتالىق جانە يادرولىق فيزيكا ينستيتۋتىنىڭ وكىلدەرى شاقىرىلدى.

سپيكەرلەر ءسوز سويلەۋ بارىسىندا قازاقستاندا اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋدىڭ جوسپارلارى مەن پەرسپەكتيۆالارىن ۇسىنىپ، سونداي-اق، قاۋىپسىزدىك، ەكولوگيا جانە اەس قۇرىلىسىنىڭ ەكونوميكالىق تيىمدىلىگىنە قاتىستى سۇراقتارعا جاۋاپ بەردى.

جەتىسۋ وبلىسىنىڭ تۇرعىندارى اەس قۇرىلىسىنا قاتىستى ءوز وي-پىكىرلەرىن ورتاعا سالىپ، ماماندارعا كوكەيدەگى ساۋالدارىن قويدى.

قوعامدا تۋىنداعان نەگىزگى ماسەلەلەر، اتاپ ايتقاندا، اتوم ەلەكتر ستانتسيالارىن سالۋداعى زاماناۋي تەحنولوگيالاردى قولدانۋ ماسەلەسى بولدى. بۇدان وزگە اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسىن قارجىلاندىرۋ ماسەلەسى بولدى. سونىمەن قاتار، وبلىس تۇرعىندارى اەس-تەن شىققان قالدىقتاردى كادەگە جاراتۋ، كادرلىق رەسۋرستاردىڭ بولۋىنا جانە اەس-كە قىزمەت كورسەتۋ ءۇشىن قاجەتتى جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋ مۇمكىندىكتەرى  جايىندا قىزىعۋشىلىق تانىتتى.

بۇل سۇراقتارعا ماماندار جان-جاقتى تولىق جاۋاپ بەردى. اتاپ ايتقاندا، زاماناۋي تەحنولوگيالاردى قولدانۋ ماسەلەسى بويىنشا ساراپشىلار قازىرگى ۋاقىتتا فرانتسيا، قحر، وڭتۇستىك كورەيا، رف كومپانيالارى كىرەتىن اەس قۇرىلىسى بويىنشا وزىق الەمدىك كومپانيالاردىڭ قىسقا ءتىزىمى جاسالعانىن اتاپ ءوتتى.

قۇرىلىس قۇنىنا قاتىستى اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋعا جۇمسالاتىن ايتارلىقتاي شىعىندار وبەكتىنىڭ ۇزاق قىزمەت ەتۋ مەرزىمىمەن بىرگە ونى پايدالانۋدىڭ تومەن قۇنىمەن وتەلەتىنى اتاپ ءوتىلدى.

سونداي-اق، ماماندار اەس جۇمىسىنىڭ ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىن ەگجەي-تەگجەيلى ءتۇسىندىرىپ، اەس-تە رادياتسيالىق فون جوق ەكەنىن، ال اتموسفەراعا سو2 شىعارىندىلارى ەڭ از (سول جىلۋ ەلەكتر ستانتسياسىمەن سالىستىرعاندا) ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

قالدىقتاردى كادەگە جاراتۋ ماسەلەسى بويىنشا: قۋاتى 1200 مۆت رەاكتور جۇمىس ىستەگەن كەزدە جىلىنا 50-60 م3 راديواكتيۆتى قالدىقتار تۇزىلەدى. قازىر جاڭارتىلعان ەنەرگيا كوزدەرىنەن ايىرماشىلىعى، مۇنداي قالدىقتاردى قاۋىپسىز وڭدەۋ ءۇشىن ءتيىمدى تەحنولوگيالار بار، وندا جابدىقتى كادەگە جاراتۋ جانە قورشاعان ورتانى قالپىنا كەلتىرۋ قاراجاتى ەسەپكە الىنبايدى. پايدالانىلعان يادرولىق وتىن قالدىقتارعا جاتپايدى، ويتكەنى وندا جانباعان ۋران قالادى جانە يادرولىق وتىندا قولدانىلاتىن تاعى ءبىر ەلەمەنت – پلۋتوني تۇزىلەدى. پايدالانىلعان يادرولىق وتىندى وڭدەگەننەن كەيىن ماماندار ونى دا پايدالانىپ، ۇلكەن ەنەرگەتيكالىق كومپونەنتى بار جاڭا وتىنعا شيكىزات الادى.

ماماندارمەن قامتاماسىز ەتۋگە كەلەتىن بولساق، وبەكتىنى سالۋ شەڭبەرىندە ۆەندورلار جەرگىلىكتى كادرلاردى بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ىشىندە وقىتۋدى قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتەلەدى.

الىنعان تۇسىنىكتەمەلەردەن كەيىن جەتىسۋ وبلىسىنىڭ جۇرتشىلىعى ەلىمىزدەگى بەيبىت اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋعا قاتىستى ءوز پىكىرلەرىن ءبىلدىردى.

«تالدىقورعان ەلەكتر جۇيەلەرىنىڭ تاسىمالداۋ كومپانياسى» اق بۇرىنعى باسشىسى، زەينەتكەر دەميدوۆ سەرىك سەمەيحانۇلىنىڭ سوزىنشە، اەس سالۋدىڭ ۋاقىت كەلدى، اتوم ەنەرگەتيكاسى تۇراقتى ەلەكتروەنەرگيا كوزى بولىپ تابىلادى. وسى رەتتە، اەس قۇرىلىسى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنا ۇلكەن ۇلەسىن قوسپاق.

«مەن ەلەكتروەنەرگەتيكا سالاسىندا 30 جىلدان استام ەڭبەك ەتتىم. قازاقستاندا ەنەرگيا تاپشىلىعى بار ەكەندىگى بارلىعىمىزعا بەلگىلى. سولتۇستىك-وڭتۇستىك ترانزيتتىك جەلىسى پاۆلودار وبلىسىندا سالىنعان بولاتىن. الايدا ول دا جەتكىلىكسىز. اتوم ەلەكترستانتسياسىن سالاتىن كەز كەلدى. قاندايىن سالامىز؟ تەمىرجول تورابىن  پايدالانا وتىرىپ، كومىرمەن جىلىتىلاتىن ستانتسيالار ما؟ ونىمەن ەكولوگيامىز قانشالىقتى لاستانادى؟ جاقىن ۋاقىتتا ءبىز مىندەتتى تۇردە ەلەكتر تاپشىلىعىن سەزىنەمىز. جاڭا ستانتسيا قۇرىلىسىنا 10 جىل ۋاقىت كەتەدى، ونىڭ ىشىندە قۇرىلىس-مونتاج قۇجاتتامالارى دا بار. ءبىز ءبىر ورىندا تۇرا المايمىز. ماسەلەن، قوستاناي وبلىسىندا جاڭا زاۋىت، فابريكالار اشىلۋدا. ال ءبىزدىڭ وبلىستا نەگە ونداي مۇمكىندىك جو؟ سەبەبى جەتىسۋ وبلىسىندا ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ تاپشى ەكەندىگى سەزىلەدى. ماسەلەن، قىس مەزگىلىندە ءوڭىر تۇرعىندارى 35 مۆت ەنەرگيا تۇتىنسا، تەكەلى قالاسىنداعى ستانتسيا بار-جوعى 24 مۆت ەنەرگيا وندىرە الادى. وڭتۇستىك وڭىرلەردىڭ بارلىعىنا ەنەرگيا قاجەت. ەنەرگيا مەديتسيناعا دا، راديولوگياعا دا قاجەت. عىلىم جاڭا كوكجيەكتەردى ەڭسەرۋى قاجەت».

ءوز كەزەگىندە «اسپمك-519» جشس بۇرىنعى باسشىسى ۆيكتور سىچەۆ ەلەكتروەنەرگيا تاپشىلىعىنىڭ ورنىن تولتىرۋدا شەتەلدەن الىناتىن ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ قىمباتتىعىن العا تارتىپ، ونىڭ ەلىمىزگە تيىمسىزدىگىن  اتاپ ءوتتى. سىچەۆتىڭ ايتۋىنشا، ءبىز  جاڭارتىلعان ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋدا ۇلكەن باعدارلامالاردى جۇزەگە اسىرا الامىز، الايدا ول ءۇشىن بىزگە مىقتى ەلەكتروستانتسيا قاجەت.

«بۇل ماسەلەنىڭ شەشىمى – ەلىمىزدە ءوزىمىزدىڭ اەس سالۋ، ءتىپتى ءبىر ەمەس، بىرنەشە ستانتسيا سالۋ قاجەت. ارىپتەستەرىمىزدىڭ ۇسىنىسىن قولدايمىز، جوبانىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن سەنىمدىلىگىنە كوزىمىز جەتتى»، - دەيدى ۆيكتور سىچەۆ.

جاريا تالقىلاۋدا «QAZAQSTAN CHERNOBYL ARDAGERLERI» زتب، «جەتىسۋ وبلىسىنىڭ چەرنوبىل اپاتى ارداگەرلەرى مەن مۇگەدەكتەرى» قوعامدىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى مۋستافا حۋساين قازاقستاندا اەس سالۋ باستاماسىن تولىعىمەن قولدايتىنىن اتاپ ءوتتى.

«الەم تەرمويادرولىق ەنەرگەتيكانى دامىتۋدا، ال ءبىز ءالى اەس قۇرىلىسى  سالىنۋ قاجەتتىگىن تالقىلاپ ءجۇرمىز. ءبىز بۇل باستامانى قولدايمىز، سەبەبى ءبىز جانە ءبىزدىڭ ۇرپاقتارىمىز دامىعان مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرۋى كەرەك»، - دەدى مۋستافا حۋساين.

كەزدەسۋ سوڭىندا جاستار دا ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى. جاستار اتىنان ەركەبۇلان جاقان ءسوز الىپ، قازىر تەحنولوگيالاردىڭ دامۋىنا بايلانىستى گادجەتتەرگە سۇرانىس ارتۋدا، بۇل ءوز كەزەگىندە بۇرىننان دا كوپ ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنۋدى قاجەت ەتەدى. سول سەبەپتى اەس قۇرىلىسىنا قولداۋ تانىتىپ، ۋاقىت جوعالتپاي جىلدامداتۋ كەرەكتىگىن جەتكىزدى.

جاريا تالقىلاۋعا شاقىرىلعان ساراپشىلار اتوم ەلەكتر ستانتسيالارىن سالۋ ءۇشىن قاراستىرىلىپ وتىرعان تەحنولوگيالار قاۋىپسىز ەكەنىن اتاپ ءوتتى، ويتكەنى III جانە III+ بۋىندارىنىڭ رەاكتورلارىن پايدالانۋ جوسپارلانۋدا. رەاكتورلاردىڭ بۇل ءتۇرى اتوم قۋاتى حالىقارالىق اگەنتتىگىنىڭ (ماگاتە) بارلىق قاۋىپسىزدىك تالاپتارىنا جاۋاپ بەرەدى جانە ەكولوگيالىق كورسەتكىشتەرى جوعارى.

Abai.kz