ءدال قازىر الەم جۇرتى الاعاي دا بۇلاعاي كۇيدە. گەوساياسي احۋال كۇردەلى ءھام كۇردەلەنە تۇسۋدە. قاقتىعىستار كوبەيىپ جاتىر. بىلتىرعى جىلعى جاھاندىق ەسەپ بويىنشا الەمدە 180-نەن استام قاقتىعىس وشاقتارى تىركەلگەن.

سايكەسىنشە، الەم ەلدەرى ىلدىم-جىلدىم قارۋلانۋ ۇستىندە. ياعني، ميليتاريزم كۇشەيدى. سول الەمنىڭ اجىراماس ءبىر بولىگى – ءبىزبىز. دەمەك، الەمدىك تەندەنتسيا ءبىزدى دە اينالىپ وتپەسى انىق! دەمەك، بىزگە دە قارۋلانۋ كەرەك. بۇل انىق!

توقاەۆ: ءبىز اسكەردى زاماناۋي قارۋمەن جابدىقتاۋىمىز كەرەك!

بۇل تۋرالى پرەزيدەنت توقاەۆ نە دەدى؟

2023 جىلدىڭ قىركۇيەك ايى. قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا: «بىزگە قورعانىس-ونەركاسىپ كەشەنىن جان-جاقتى نىعايتۋ كەرەك. وسى ورايدا يمپورتقا تاۋەلدىلىكتى ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن، جەرگىلىكتى ءونىم ۇلەسى جوعارى ءوندىرىس كەشەنىن قۇرۋ – اسا ماڭىزدى مىندەت.

ءبىزدىڭ ارميامىز جوعارى تەحنولوگيالى قارۋ-جاراقپەن جانە اسكەري تەحنيكامەن، سونىڭ ىشىندە بروندى تەحنيكامەن، ۇشقىشسىز باسقارىلاتىن ۇشۋ اپپاراتتارىمەن، قازىرگى زامانعى اتىس قارۋلارىمەن جابدىقتالۋعا ءتيىس.

تەحنيكانى شۇعىل جوندەيتىن ءوندىرىس ورىندارىنىڭ قۋاتىن ارتتىرىپ، وتاندىق كاسىپورىندارعا بارىنشا قولداۋ كورسەتكەن ءجون. بىزدە وعان قاجەتتى ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازا، بىلىك پەن تاجىريبە جانە ماماندار بار. تەك ولارعا قۇزىرلى مەكەمەلەردىڭ تاپسىرىسى كەرەك»، - دەدى.

وا-داعى قاۋىپسىزدىك – وزەكتى ماسەلە بوپ تۇر!

ال بيىل «كازاحستانسكايا پراۆدا» باسىلىمىندا جاريالانعان ماقالاسىندا: «وڭىرلىك قاۋىپسىزدىك ارحيتەكتۋراسىن قۇرۋ، ونىڭ ىشىندە ورتالىق ازيا ءۇشىن قاۋىپسىزدىك قاتەرلەرىنىڭ كاتالوگىن ازىرلەۋ جانە ولاردىڭ الدىن الۋ شارالارىن قابىلداۋ ارقىلى جاساۋ اسا وزەكتى ماسەلە بولىپ تابىلادى»، - دەپ جازدى پرەزيدەنت توقاەۆ.

بۇل ەكى ماقالادان دا ۇعاتىنىمىز بىرەۋ، ول – وڭىرلىك قاۋىپسىزدىك ءھام ەل ىشىلىك قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنىڭ وزەكتىلىگى.

قازاقستانمەن اسكەري سالاداعى ىنتىماقتاستىقتى كۇشەيتۋگە مۇددەلى مەملەكەتتەر جوق ەمەس. سولتۇستىكتەگى رەسەيمەن ۇقشۇ دەگەن اسكەري بىرلەستىكتەمىز. بىراق، بۇل دا ءبىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىمىزدىڭ كەپىلى ەمەس! كەرىسىنشە، پايداسىنان زيانى باسىمداۋ.

ودان بولەك، قىتاي، تۇركيا، اقش پەن باتىس ەلدەرىنەن دە ۇسىنىستار جاسالۋدا. قازاقستان مەن تۇركيا، قازاقستان مەن اقش اراسىندا مەملەكەتارالىق كەلىسىمدەر مەن كەلىسسوزدەر ءال-ازىردەن قالىپتاسقان.  ولاردان بولەك، قىتاي جانە فرانتسيامەن جاسالعان اسكەري كەلىسىمدەر، سونىڭ ىشىندە قارۋلاندىرۋ جونىندەگى مەملەكەتارالىق كەلىسىمدەر تاعى بار...

بۇل ارينە، دۇرىس! قازاقستان اسكەري ارىپتەستىك سالاسىندا كوپ ۆەكتورلىلىق جولىنان اينىماۋى، اسكەري ىنتىماقتاستىقتى، اسكەري سالاداعى الىس-بەرىستى ءارتاراپتاندىرۋ كەرەك!

دەسە دە، باستى ەكپىندى – وتاندىق اسكەري وندىرىسكە قويۋ كەرەك. بۇل ەڭ اۋەلى ۇلتتىق، مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى. بۇل تۋرالى پرەزيدەنت توقاەۆ تا ءوز جولداۋىندا ايتتى. «تەحنيكانى شۇعىل جوندەيتىن ءوندىرىس ورىندارىنىڭ قۋاتىن ارتتىرىپ، وتاندىق كاسىپورىندارعا بارىنشا قولداۋ كورسەتكەن ءجون»، - دەدى. بىزدە وسىنداي كاسىپورىندار بار. جانە وندا ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازا دا، بىلىكتى، تاجىريبەلى ماماندار دا بار!

الەۋەتتى اسكەري ءوندىرىس – وزىمىزدە دە بار! تەك قولداۋ كەرەك!

جۋىردا ءماجىلىس دەپۋتاتى، «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى ازات پەرۋاشەۆ مىرزامەن بىرگە الماتى قالاسىندا ورنالاسقان اسكەري ءوندىرىس سالاسىنداعى جەتەكشى كاسىپورىنداردىڭ ءبىرىنىڭ جۇمىسىمەن تانىسىپ قايتقان ەدىك. 200-گە جۋىق ادامدى جۇمىسپەن قامتىپ وتىرعان كاسىپورىن جايلى كوپ دەرەكتەردى جاريالاي المايتىنىمىندىڭ جازعىز سەبەبى – اسكەري قۇپيا!  دەسە دە، وسى ءبىر ماقالا ارقىلى اسكەري سالاداعى وتاندىق ءوندىرىستىڭ الەۋەتى جايلى از عانا ويدى ەل بيلىگىنىڭ قۇلاعىنا جەتكىزگىمىز كەلدى.

سۋرەت: Abai.kz

ازات پەرۋاشەۆ، ءماجىلىس دەپۋتاتى:

– قازىرگى ۋاقىتتا الماتى قالاسىندا ورنالاسقان اسكەري-قورعانىس سالاسىنداعى كاسىپورىن جۇمىسىمەن تانىسىپ شىقتىق. بۇل كاسىپورىن – ەلىمىز ءۇشىن، ونىڭ قورعانىس سالاسى ءۇشىن ماڭىزدى كومپانيا! جانە بۇل ەلىمىزدىڭ قارۋلى كۇشتەرىن زاماناۋي ۇلگىدەگى مودەرنيزاتسيالانعان تەحنيكالارمەن جابدىقتاۋعا ماڭىزدى ءرول اتقاراتىن جاڭا يننوۆاتسيالارمەن، جاڭا تەحنولوگيالارمەن اينالىساتىن كومپانيا ەكەنىنە كوز جەتكىزىپ وتىرمىز.

مۇندا تانكتەر، بروندى تەحنيكالار، ۇشاقتار مەن تىكۇشاقتاردىڭ ارنايى جاتتىعۋ قۇرىلعىلارى (ترەناجەر) بار. ول جاتتىعۋ قۇرىلعىلارىنىڭ اۆتورلىعى – وسى كومپانياعا، وسى كومپانيانىڭ ينسترۋكتورلارىنا تيەسىلى. ولاردىڭ جاساپ جاتقان جاڭا تەحنولوگيالارعا نەگىزدەلگەن قارۋ-جاراق، اسكەري تەحنيكالارى ەلىمىزدىڭ قورعانىس سالاسى ءۇشىن ايتارلىقتاي ماڭىزعا يە.

جاقىندا، قورعانىس ءمينيسترى رۋسلان جاقسىلىقوۆ مىرزامەن سويلەسكەن ەدىم. ول كىسى ماعان: «ازات تۇرلىبەكۇلى، ءبىز كوپ ايتا بەرمەيمىز، بىراق وزىمىزدە دە قارۋ شىعاراتىن، جاڭا تەحنولوگيالارعا نەگىزدەلگەن اسكەري تەحنكيكا شىعاراتىن زاۋىت، كاسىپورىندار بار»، - دەپ، وسى كاسىپورىنعا بارىپ، جۇمىسىمەن تانىسۋدى ۇسىندى. كوردىك. كاسىپورىن جۇمىسىمەن ەگجەي-تەگجەيلى تانىستىق. كاسىپورىن باسشىلىعى مەن جۇمىسكەرلەرىنىڭ ۇسىنىس-پىكىرلەرىن بىلدىك. ءبىزدى قۋانتىپ وتىرعانى – ءبىز ەسكى ستاندارتتى، سوۆەتتىك ۇلگىدەگى تەحنيكالاردى عانا ەمەس، حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي بروندى تەحنيكا ءوندىرىسى جولعا قويىلماق.

مۇنداي قارۋ-جاراقتاردى، اسكەري تەحنيكالاردى ءوزىمىزدىڭ شىعارۋىمىز ارينە، دۇرىس. باسقا ءبىر ەلدەن ساتىپ الماي، وتاندىق ءوندىرىستى قولداۋىمىز كەرەك! ويتكەنى، اسكەري سالاداعى ءوندىرىس وزىمىزدە دە بار جانە وزگەلەرمەن باسەكەلەسۋگە تەحنيكالىق مۇمكىندىگى جەتكىلىكتى.

سولتۇستىكتەگى كورشىمىزدىڭ مىسالىنا قاراساق، قازىرگى كەزدە رەسەي ءۇشىن بەيبىت ءوندىرىس ەمەس، اسكەري ءوندىرىس ەكونوميكانىڭ كۇرەتامىرى بولىپ تۇر. سوندىقتان، ءبىز دە اسكەري ءوندىرىس سالاسىنا بەي-جاي قاراماۋىمىز كەرەك! ول دا ەكونوميكامىزدىڭ ماڭىزدى بولىگى بولا الادى!

سۋرەت: Abai.kz

يۆان ەۆگەنيەۆيچ, كونسترۋكتورلىق-تەحنيكالىق جانە باعدارلامالىق جابدىقتاۋ ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى:

– مىناۋ جاتتىعۋ قۇرىلعىسى – مي-8 تىكۇشاعىنىڭ بازاسىندا جاسالعان جانە قازاقستانعا ارنالىپ مودەرنيزاتسيالانعان. بۇنى ءوزىمىز جاساپ شىقتىق جانە مۇنداي جاتتىعۋ قۇرىلعىسى قازاقستاندا ەكەۋ عانا. بۇلاردان باسقا بالقاشتا تۇرعان L-39 ۇشاعىنىڭ جاتتىعۋ قۇرىلعىسى بار. ونى دا ءبىز جاساپ شىعاردىق. ءبىزدىڭ ونىمدەردىڭ ىشىندە مودەرنيزاتسيالان ت-72 تانكتەرى، بمپ، بتر، جىلجىمالى زەنيتتىك قوندىرعىلار سەكىلدى وزگە دە بروندى تەحنيكالار بار. ولاردىڭ بارلىعىن ءوزىمىز جاساپ شىعارىپ جاتىرمىز.

ءبىزدىڭ ونىمدەرگە شەتەلدەردەن دە تاپسىرىستار ءتۇسىپ تۇرادى. مىسالى، تانكتەر مەن بروندى تەحنيكالاردى رەسەيگە، بانگلادەشكە، افريكاعا، اراب امىرلىكتەرى مەن اقش-قا دا مودەرنيزاتسيالاپ جونەلتكەنبىز.

سۋرەت: Abai.kz

باعجان ىبىرايىمباي, تەستىلەۋشى:

– مەن بۇل جەردە جۇمىس جاساپ جاتقانىما ەكى جىلداي ۋاقىت بولدى. ماماندىعىم – اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك جۇيەسى سالاسى. بۇل جەردە مەن تەستىلەۋشى بولىپ قىزمەت اتقارامىن. بىزدەگى ترەناجەرلاردىڭ جۇمىس ىستەۋ پرينتسيپتەرىنىڭ دۇرىس ورىندالىپ جاتقانى تۋرالى اقپاراتتاردى باقىلاپ، بىزدەگى باعدارلاماشىلارعا جەتكىزىپ وتىرامىن.

سۋرەت: Abai.kz

تەمىرحان ورالبەكوۆ, چيپتەۋشى وپەراتور:

– بۇل جەردە ءوز ماماندىعىم بويىنشا 6 جىل بويى جۇمىس جاساپ كەلەمىن. اۋەلى كوللەدج وقىپ، كەيىن جوعارعى وقۋ ورنىن قازاقستاندا اياقتادىم. كەيىن جۇمىستان ءبىزدى رەسەيدىڭ ماسكەۋ قالاسىنا بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋعا جىبەردى. سول جاقتا ارنايى كۋرسىنان ءوتتىم. ونان سوڭ قىتايعا بارىپ، سول جاقتان ءبىلىمىمدى جەتىلدىرىپ كەلدىم.  جانە مەن سەكىلدى رەسەي مەن قىتايدان بىلىكتىرىكتەرىن ارتتىرىپ كەلگەن ماماندار از ەمەس.

ءتۇيىن: ءبىز ازات تۇرلىبەكۇلىمەن بىرگە ارالاپ كورىپ، جۇمىسىمەن تانىسقان كاسىپورىن – ەلىمىزدەگى ەڭ مىقتى كونسترۋكتورلىق كاسىپورىن سانالادى. ولار ەندى ءوزىمىزدىڭ قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ەسەبىندەگى اسكەري تەحنيكالاردى مودەرنيزاتسيالاۋ، جابدىقتاۋ، وتاندىق اسكەري تەحنيكالاردى دايارلاپ شىعارۋمەن عانا شەكتەلمەي، ەلىمىزدە بار ەڭ وزىق بروندى تەحنيكا شىعاراتىن اسكەري وندىرىسپەن بىرلەسىپ، تۇركيانىڭ ماقتاۋلى بروندى تەحنيكا دايارلايتىن زاۋىتىمەن كەلىسىم جاساعان. بۇل دەگەنىڭىز – جاقىن بولاشاقتا تۇركيانىڭ ۇلگىسىندەگى حالىقارالىق ستاندارتتتارعا ساي، زاماناۋي ءھام وزىق بروندالعان اسكەري تەحنيكا ءوندىرىسى قازاقستاندا قولعا الىنادى دەگەن ءسوز!

«ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك پەن رەسپۋبليكانىڭ جەر تۇتاستىعىنا تونەتىن كەز-كەلگەن قاتەرلەرگە تويتارىس بەرۋ ءۇشىن قورعانىس كۇشتەرىن ەڭ زاماناۋي تەحنيكالىق جابدىقتارمەن جانە «گيبريدتى» قارسى تۇرۋ قۇرالدارىمەن قامتۋ قاجەت». بۇل – «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ «تۇبەگەيلى وزگەرىستەر قاجەت» اتتى ساياسي باعدارلاماسىندا جازىلعان ەكەن. ەندەشە، پارلامەنتتە وتاندىق ءوندىرىستىڭ ءتۇرلى سالالارىنىڭ جوقشىسى بولىپ جۇرگەن پارتيا اسكەري ءوندىرىس سالاسىنىڭ دا ماسەلەسىن ەلىمىزدەگى نەگىزگى زاڭ شىعارۋشى ورگان مىنبەرىنەن ءجيى كوتەرىپ تۇرۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىز!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz