مادەني الماسۋ جانە ەكونوميكالىق ءوسۋ: پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ تاجىكستانعا ساپارىنا شولۋ

قازاقستان مەن تاجىكستان – ەجەلگى داۋىردەن كەلە جاتقان تاريحي بايلانىستارى بار باۋىرلاس ەكى مەملەكەت. ورتالىق ازيادا تۇراتىن ەكى حالىق تا عاسىرلار بويى كوپتەگەن مادەني، ساياسي جانە ەكونوميكالىق كۇيزەلىستەر مەن تولقۋلاردىڭ كۋاسى بولدى. تۇركى جانە پارسى الەمىنە تەرەڭ ەنەتىن ورتاق تاريحي تامىرلار قازاق پەن تاجىك حالىقتارىن بەرىك مادەني جانە ەتنيكالىق بىرلىككە بايلانىستىرادى.

تاريحقا كوز جۇگىرتسەك، قازاقستان مەن تاجىكستان حالىقتارى ورتاق جەر بولىپ، ەكونوميكالىق ءومىردىڭ ءتۇرلى سالالارىندا ىنتىماقتاسا وتىرىپ قانا قويماي، سونىمەن قوسا قيىن ساتتەردە دە ءبىر-بىرىنە قولداۋ كورسەتكەن. كوشپەلى تايپالاردان ورتا عاسىرلارعا دەيىن وتارلاۋ سىناقتارى مەن جاھاندىق يمپەريالاردىڭ ىقپالى ارقىلى قازاقتار مەن تاجىكتەر وزدەرىنىڭ مادەني ەرەكشەلىكتەرىن ساقتاي وتىرىپ، وركەندەۋگە ۇمتىلۋدا ۇقساس قيىندىقتاردى وتكەردى.

1990 جىلداردىڭ باسىندا تاۋەلسىزدىك العان قازاقستان مەن تاجىكستان ەكىجاقتى قاتىناستاردىڭ جاڭا داۋىرىنە اياق باستى. بۇل بايلانىستار ساياسي ديالوگ پەن ەكونوميكالىق ءوزارا ءىس-قيمىلدى دامىتۋ ءۇشىن ماڭىزدى نەگىز بولدى. وسى كەزەڭدە استانا مەن دۋشانبە اراسىندا ديپلوماتيالىق جانە ەكونوميكالىق كوپىرلەردىڭ بەلسەندى قۇرىلىسى باستالدى. ەكى مەملەكەت تمد، ۇقشۇ جانە شىۇ سياقتى ءارتۇرلى ايماقتىق ۇيىمدار اياسىندا سەرىكتەس بولدى، بۇل ولاردىڭ قاۋىپسىزدىك، ساۋدا جانە مادەني الماسۋ سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىعىن نىعايتا ءتۇستى.

سوڭعى وتىز جىل ىشىندە قازاقستان مەن تاجىكستان ءونىمدى جانە تۇراقتى ىنتىماقتاستىق ورناتا الدى. ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستاردىڭ ءوزارا قولداۋى مەن دامۋى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە دە، قوعامدىق ۇيىمدار، بيزنەس جانە مادەنيەت مەكەمەلەرى دەڭگەيىندە دە كورىنىس تابادى. قازاقستان ايماقتاعى ەڭ ءىرى ەكونوميكالاردىڭ ءبىرى بولا وتىرىپ، تاجىكستانعا ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ، ساۋدا جانە ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىندا ايتارلىقتاي قولداۋ كورسەتتى. ءوز كەزەگىندە تاجىكستان ارقاشان ايماقتىق تۇراقتىلىق پەن ترانسۇلتتىق قاۋىپ-قاتەرلەرگە قارسى كۇرەستەگى ۇيلەستىرۋ ماسەلەلەرىندە سەنىمدى سەرىكتەس بولىپ قالا بەردى.

قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ 2024 جىلعى تامىزدا تاجىكستانعا ساپارى ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستار تاريحىنداعى ماڭىزدى كەزەڭدى باستادى. بۇل ساپار تەك جوعارى دەڭگەيدە ساياسي ديالوگتى جالعاستىرۋ رەتىندە ەمەس، سونىمەن قاتار ەكى مەملەكەتتىڭ جاھاندىق تۇراقسىزدىقتىڭ جاڭا جاعدايىندا ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتى تەرەڭدەتۋگە ۇمتىلىسى رەتىندە اتاپ وتۋگە بولادى. ەكونوميكالىق، مادەني جانە ساياسي ماسەلەلەردى تالقىلاۋ، سونداي-اق وڭىرلىك جانە حالىقارالىق سىن-قاتەرلەر بويىنشا ۇيلەستىرۋدى كۇشەيتۋ قازاقستان مەن تاجىكستاننىڭ ءبىر-ءبىرىن دوس رەتىندە عانا ەمەس، ورتالىق ازياداعى بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋدەگى نەگىزگى ارىپتەستەر رەتىندە دە كورەتىنىن كورسەتەدى.

بۇل ماقالادا قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تامىز ايىنىڭ 22-23 كۇندەرى كەزىندە تاجىكستانعا جاساعان رەسمي ساپارىنا شولۋ جاسالادى، ياعني مەملەكەت باسشىسىنىڭ قانداي شارالارعا قاتىسقاندىعى، قول قويىلعان قۇجاتتار مەن جۇزىگە اسىرىلىپ جاتقان جانە جۇزەگە اسىرۋى جوسپارلانعان باستامالار مەن جوبالار تۋرالى ايتىلادى. سونىمەن قاتار، ەكى مەملەكەت اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ ولاردىڭ حالقىنىڭ ومىرىنە اسەرى، بۇل قارىم-قاتىناستىڭ بولاشاقتاعى دامۋىنىڭ ناتيجەسىنە قاتىستى بولجامدار ايتىلادى.

1. قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تاجىكستانعا ءىس-ساپارىنىڭ 1-ءشى كۇنىنە شولۋ

2024 جىلدىڭ 22 تامىزىندا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تاجىكستانعا ساپارى ەكى ەلدىڭ ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستاردى نىعايتۋعا جانە تەرەڭدەتۋگە ۇمتىلىسىن اتاپ وتكەن ماڭىزدى وقيعا بولدى. ساپار بارىسىندا ءارتۇرلى سالالارداعى، سونىڭ ىشىندە ساياسات، ەكونوميكا، مادەنيەت جانە قاۋىپسىزدىك سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى كەڭەيتۋ ءۇشىن نەگىز قالاعان بىرقاتار قۇجاتتارعا قول قويىلدى.

1.1. مەملەكەتتەر اراسىنداعى شاعىن قۇرامدا وتكىزىلگەن كەلىسسوزگە شولۋ: «وداقتاستىق قاتىناستارعا نازار اۋدارۋ كەرەك» دەگەن ۇستانىمدا بولدى

كەزدەسۋ بارىسىندا قازاقستان مەن تاجىكستان پرەزيدەنتتەرى ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىققا قاتىستى كەڭ اۋقىمدى ماسەلەلەردى تالقىلادى. قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ايتۋىنشا، «تاريحي ماڭىزعا» يە جانە قازاقستان-تاجىكستان قارىم-قاتىناستارىن دامىتۋداعى ماڭىزدى كەزەڭگە اينالاتىن وداقتاستىق قاتىناستار تۋرالى شارتقا قول قويۋعا ەرەكشە نازار اۋدارىلدى.

پرەزيدەنت توقاەۆ: «ءبىز – سەنىمدى وداقتاس ەلدەرمىز. قازاقستان تاراپى تاجىكستاننىڭ قازاق حالقىنا دەگەن تىلەۋلەس نيەتىن جوعارى باعالايدى. بىراق مۇنىمەن توقتاپ قالۋعا بولمايدى. ءبىز العا قاراي جىلجۋىمىز كەرەك. بۇل ساپار – ىنتىماقتاستىعىمىزدى دامىتۋعا تىڭ سەرپىن بەرۋدى كوزدەيدى. بۇگىن وداقتاستىق قاتىناستار تۋرالى شارتقا قول قويىلادى. مەنىڭشە، بۇل قۇجاتتىڭ تاريحي ماڭىزى زور. وسى ورايدا بىرقاتار وزەكتى ماسەلە بويىنشا مازمۇندى پىكىر الماسامىز دەپ ويلايمىن»، - دەگەن. بۇل كەلىسىم بارلىق سالالاردا، سونىڭ ىشىندە ساياسات، ەكونوميكا جانە مادەنيەت سالالارىندا تىعىز ىنتىماقتاستىقتىڭ نەگىزىن قالايدى.

تاجىكستان پرەزيدەنتى ەمومالي راحمون دا بۇل كەزدەسۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالىپ، ونىڭ ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستاردىڭ دامۋىنا تىڭ سەرپىن بەرەتىنىن ايتتى. ول: «ءبىزدىڭ قارىم-قاتىناسىمىز ساياسي، ساۋدا-ەكونوميكالىق، مادەني-گۋمانيتارلىق جانە قاۋىپسىزدىك سالالارىنداعى ىقپالداستىعىمىز قارقىندى دامىپ كەلەدى. سىزبەن ەكى ەل ىنتىماقتاستىعىنىڭ قازىرگى جاي-كۇيى مەن پەرسپەكتيۆاسىن، سونداي-اق حالىقارالىق جانە ايماقتىق كۇن تارتىبىندەگى ماسەلەلەردى تالقىلاۋعا ءازىرمىن»، - دەپ اتاپ ءوتتى. تاراپتار بارلىق دەڭگەيدەگى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى تەرەڭدەتۋگە دايىن ەكەندىكتەرىن بىلدىرگەنىن اتاپ ءوتۋ ماڭىزدى.

1.2. يننوۆاتسيالىق جانە تسيفرلىق تەحنولوگيالاردى دامىتۋعا قاتىستى

ساپاردىڭ نەگىزگى اسپەكتىلەرىنىڭ ءبىرى ەكى ەل اراسىنداعى تسيفرلىق ءوزارا ءىس-قيمىلدى دامىتۋ جوسپارلارىن تانىستىرۋ بولدى. قازاقستاننىڭ تسيفرلىق دامۋ، يننوۆاتسيالار جانە اەروعارىش ونەركاسىبى ءمينيسترى جاسلان ماديەۆ پەن تاجىكستاننىڭ يننوۆاتسيالار جانە تسيفرلىق تەحنولوگيالار اگەنتتىگىنىڭ ديرەكتورى ميرزو حۋرشەد بىرىڭعاي عالامتور-رەسۋرستار پلاتفورماسىن جانە SmartBridge كەڭەيتۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەلەرىن تانىستىردى. بۇل جوبالار مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى جاقسارتۋعا جانە ولاردىڭ ەكى ەلدىڭ ازاماتتارى ءۇشىن قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان.

قاسىم-جومارت توقاەۆ مۇنداي تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ «ءبىزدىڭ وزگەرىستەرىمىزدىڭ ىشىندە ەلىمىزدەگى ەڭ پەرسپەكتيۆالى باعىتتاردىڭ بىرىنە» اينالۋى مۇمكىن ەكەنىن اتاپ ءوتتى. بۇل باستامالار، اتاپ ايتقاندا، جاساندى ينتەللەكتتى پايدالانۋ مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا جانە ولارعا قولجەتىمدىلىكتى جەڭىلدەتۋگە ارنالعان.

1.3. ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ كەلەشەگى

كەڭەيتىلگەن قۇرامداعى كەلىسسوزدەر بارىسىندا تاراپتار ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق ماسەلەلەرىن تالقىلادى. قازاقستان پرەزيدەنتى «ءوزارا ساۋدا كولەمىن 2 ميلليارد دوللارعا دەيىن جەتكىزۋگە مۇمكىندىكتەر بار» دەپ اتاپ ءوتتى. قازاقستان پرەزيدەنتى ەلدەردىڭ ءوزارا ساۋدانى ودان ءارى ارتتىرۋ ءۇشىن وراسان زور الەۋەتى بار دەپ سانايدى. مىسالى، استانا تاجىكستانعا 85 ءتۇرلى تاۋار ءتۇرى بويىنشا شامامەن 200 ميلليون دوللارعا جەتكىزۋدى ارتتىرۋعا دايىن. تاجىك تاراپىنىڭ دا قازاقستانعا ەكسپورتىن ۇلعايتۋ ءۇشىن بايىپتى رەزەرۆتەرى بار.

اگروونەركاسىپتىك سەكتورعا ەرەكشە نازار اۋدارىلدى، وندا تاراپتار ۇن، كونديتەرلىك جانە وسىمدىك مايىن وندىرەتىن بىرلەسكەن كاسىپورىندار قۇرۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋعا كەلىستى. بۇل شارالار ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋعا جانە ەكى ەلدىڭ ەكونوميكاسىن ارتاراپتاندىرۋعا باعىتتالعان. توقاەۆ «اگرارلىق سەكتوردا ەكىجاقتى تاۋار اينالىمىن ۇلعايتۋ ءۇشىن ەلەۋلى نەگىز بار» دەپ، بۇل ىنتىماقتاستىقتىڭ وسى سالاسىنىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى.

كەلىسسوزدەر بارىسىندا ورتالىق ازياداعى ترانسشەكارالىق وزەندەردىڭ سۋ رەسۋرستارىن ءتيىمدى پايدالانۋ ماسەلەلەرىنە ەرەكشە نازار اۋدارىلدى. قازاقستان پرەزيدەنتى تاجىك تاراپىنا سۋ-ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى، اتاپ ايتقاندا قازاقستاندى سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ سالاسىنداعى مىندەتتەمەلەردى ورىنداۋعا بايلانىستى ۋاقتىلى شەشىمدەرى ءۇشىن العىس ءبىلدىردى. بۇل شارالار ايماقتىڭ تۇراقتى دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ جانە سۋ رەسۋرستارىنا قاتىستى جانجالداردى بولدىرماۋ ءۇشىن ماڭىزدى.

توقاەۆ قازاقستان مەن تاجىكستان وسى سالاداعى سىندارلى ىنتىماقتاستىقتى جالعاستىرۋعا كەلىستى، بۇل ەكولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋعا جانە ەكى ەل ازاماتتارىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن جاقسارتۋعا كومەكتەسۋى ءتيىس ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

تسيفرلاندىرۋ جانە ءىت-تەحنولوگيالاردى دامىتۋ ماسەلەلەرىنە ەرەكشە نازار اۋدارىلدى. قازاقستان پرەزيدەنتى «IT سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق ەكى مەملەكەت ءۇشىن كەڭ پەرسپەكتيۆالار اشاتىنىن» اتاپ ءوتتى. قازاقستان مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى تسيفرلاندىرۋ جانە ءىت-تەحنولوگيالاردى دامىتۋ بويىنشا تاجىريبەسىمەن بولىسۋگە دايىن. قول جەتكىزىلگەن ۋاعدالاستىقتاردىڭ شەڭبەرىندە ەلەكتروندى ۇكىمەت پلاتفورماسىنىڭ تسيفرلىق شەشىمدەرى تاجىك تاراپىنا بەرىلدى، بۇل تاجىكستانداعى مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى جەتىلدىرۋدىڭ نەگىزى بولادى.

قازاقستاننىڭ حالىقارالىق دامۋ اگەنتتىگىنىڭ (KazAID) كومەگىمەن تاجىك ماماندارىن قازاقستاننىڭ جەتەكشى IT مەكتەپتەرىندە وقىتۋ جالعاسۋدا. توقاەۆ «مۇنداي تاجىريبە الماسۋ ەلدەرىمىزدەگى IT ماماندارىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋعا كومەكتەسەتىنىنە»، بۇل ءوز كەزەگىندە ەكى ەلدىڭ حالىقارالىق ارەناداعى ۇستانىمدارىن نىعايتا تۇسەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى.

ساپاردىڭ كۇن تارتىبىندە مادەني-گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىق تا ماڭىزدى ورىن الدى. قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستاننىڭ تاجىكستانداعى مادەنيەت كۇندەرىن وتكىزۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى، ونىڭ اياسىندا ەكى حالىق اراسىنداعى مادەني بايلانىستى نىعايتۋعا باعىتتالعان بىرقاتار ءىس-شارالار بار.

پرەزيدەنت: «ءبىز جاستار اراسىنداعى بايلانىستى كەڭەيتۋگە، ونىڭ ىشىندە ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋ ارقىلى ەكى جاقتىڭ مۇددەلى ەكەنىن راستادىق»، - دەپ اتاپ كورسەتتى. توقاەۆ سونىمەن قوسا، مەملەكەتتەر اراسىنداعى ءبىلىم الماسۋ مەن عىلىمي جۇمىستاردىڭ باستاماسى بولاتىن كەلەسى جوبانىڭ دا ماڭىزىن اتان ءوتتى، ول: «ل. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى مەن م. وسيمي اتىنداعى تاجىك تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە بىرلەسكەن اقپاراتتىق تەحنولوگيالار فاكۋلتەتىنىڭ اشىلۋىن قۇپتايمىز. مۇنداي جاڭالىقتاردىڭ ءمان-ماعىناسى زور ءارى حالىقتارىمىز مۇنى ەرەكشە ىقىلاسپەن قابىلدارى ءسوزسىز»، - دەگەن بولاتىن. بۇنداي باستاما، بۇل ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ءوزارا تۇسىنىستىك پەن ىنتىماقتاستىقتىڭ جوعارى دەڭگەيىن كورسەتەتىندىگى انىق.

ونەركاسىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى، ەنەرگەتيكا جانە تسيفرلىق تەحنولوگيالار سالاسىنداعى مەموراندۋمدارعا قول قويۋ ءوزارا ءتيىمدى سەرىكتەستىكتىڭ جاڭا كوكجيەكتەرىن اشادى. كولىك-لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىم مەن اگروونەركاسىپ كەشەنىن دامىتۋداعى بىرلەسكەن كۇش-جىگەر دە ەكى ەلدىڭ ەكونوميكالىق وسۋىنە ىقپال ەتەتىندىگى وسى كەزدەسۋ كەزىندە ايتىلدى.

قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تاجىكستانعا ساپارىنىڭ ءبىرىنشى كۇنىندە ايتىلعان جوبالار، باستامالار مەن كوتەرىلگەن ورتاق ماسەلەلەر ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋ نەگىز بولىپ، ماڭىزدى قادامدار جاسالدى. وداقتاستىق قاتىناستار تۋرالى شارتقا قول قويۋ، ەكونوميكالىق جانە مادەني جوبالاردى تالقىلاۋ، سونداي-اق تسيفرلاندىرۋ جانە سۋ رەسۋرستارى سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق ەكى ەل ءۇشىن دە جاڭا پەرسپەكتيۆالار اشاتىندىعى انىق.

2. قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تاجىكستانعا ءىس-ساپارىنىڭ 2-ءشى كۇنىنە شولۋ

قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تاجىكستانعا ساپارىنىڭ ەكىنشى كۇنى دە ەكى ەلدىڭ ءتۇرلى سالالارداعى ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋگە ۇمتىلىسىن كورسەتەتىن مەملەكەتارالىق بايلانىستى نىعايتۋداعى ماڭىزدى وقيعالارعا تولى بولدى. ساپاردىڭ ەكىنشى كۇنى، ياعني 2024 جىلدىڭ 22-23 تامىزى مادەني ءىس-شارالارعا قاتىسۋ، رەسمي كەلىسسوزدەر مەن ىسكەرلىك كەزدەسۋلەردى قوسا العاندا، ساپاردىڭ نەگىزگى باعىتتارى ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستاردىڭ ماڭىزدىلىعىن كورسەتتى جانە بولاشاق ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا پەرسپەكتيۆالارىن بەلگىلەدى.

2.1. مادەني بايلانىستاردى نىعايتۋ: قازاقستاننىڭ مادەنيەت كۇندەرىنىڭ اشىلۋى

2024 جىلعى 22 تامىزدا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ پەن تاجىكستان پرەزيدەنتى ەمومالي راحمون قازاقستاننىڭ تاجىكستانداعى مادەنيەت كۇندەرىنىڭ اشىلۋىنا قاتىستى. بۇل مادەني الماسۋ ەكى ەل حالىقتارى اراسىنداعى مادەنيەتارالىق بايلانىستى نىعايتۋعا باعىتتالعان. ەمومالي راحمون بۇل شارانىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالىپ، «مادەنيەت – حالىقتاردى بايلانىستىراتىن جانە ولاردىڭ دوستىعىن نىعايتا تۇسەتىن كوپىر»، - دەپ اتاپ ءوتتى.

«كوحي بورباد» مەملەكەتتىك كەشەنىندە وتكەن گالا-كونتسەرت قازاقستان مەن تاجىكستاننىڭ مادەني مۇراسىنىڭ بايلىعى مەن الۋان تۇرلىلىگىنىڭ جارقىن ۇلگىسى بولدى. سيمفونيالىق وركەستر مەن «استانا بالەت» بالەت ترۋپپاسى، «حاسساك» ەتنو-فولكلورلىق توبى، ديماش قۇدايبەرگەن مەن ايگۇل ۇلكەنباەۆا سىندى تانىمال ارتىستەردىڭ ورىنداۋىندا كورەرمەندەر ءداستۇرلى جانە زاماناۋي ونەردىڭ ۇيلەسىمدى ۇيلەسىمىن كوردى.

قازاقستان پرەزيدەنتى بۇل مادەني الماسۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتىپ: «مادەني ىنتىماقتاستىق تەرەڭ ءوزارا تۇسىنىستىك پەن قارىم-قاتىناستارىمىزدىڭ تۇراقتى دامۋىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى. ءبىز ارىپتەستىگىمىز ءۇشىن بەرىك نەگىز قۇرۋ ءۇشىن مادەني بايلانىستاردى ودان ءارى نىعايتۋعا ءتيىسپىز»،- دەپ پىكىرىن بىلدىرگەن.

2.2. ساياسي جانە ەكونوميكالىق سەرىكتەستىكتەگى جاڭا قادامدار

ساپاردىڭ ەكىنشى كۇنى قاسىم-جومارت توقاەۆ پەن تاجىكستاننىڭ مادجليسي نامويانداگون مادجليسي ولي توراعاسى ماحمادتوير زوكيرزودامەن ماڭىزدى كەزدەسۋىنەن باستالدى. كەزدەسۋ بارىسىندا قازاقستان پرەزيدەنتى ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا كەزەڭىنىڭ سيمۆولىنا اينالعان وداقتاستىق قاتىناستار تۋرالى تاريحي شارتقا قول قويىلعانىن اتاپ ءوتىپ، قازاقستان-تاجىكستان قارىم-قاتىناستارى دامۋىنىڭ جوعارى سەرپىنىن اتاپ ءوتتى. «بۇل قۇجاتتىڭ تاريحي ماڭىزى زور. وسى ارقىلى العا قارىشتاپ قادام باسامىز. پرەزيدەنت، قۇرمەتتى ەمومالي راحموننىڭ پارلامەنتارالىق بايلانىستى جانداندىرۋ تۋرالى ۇسىنىسىن قولدايمىن. ءوزىڭىزدى ەلىمىزدىڭ شىنايى دوسى رەتىندە بىلەمىز. ويتكەنى ءسىزدىڭ ستۋدەنتتىك شاعىڭىز قازاقستاندا ءوتتى. سوندىقتان ءبىزدىڭ بايلانىسىمىز پارلامەنتتەر دەڭگەيىندە جاندانىپ، ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىق پەن وداقتاستىقتىڭ ەڭ ماڭىزدى بولىگىنە اينالادى دەپ ۇمىتتەنەمىز»، - دەدى توقاەۆ پارلامەنتارالىق بايلانىستاردى جانداندىرۋدى قولدايتىنىن بىلدىرە كەلە.

پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى دا جان-جاقتى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ ءۇشىن ەكى ەل باسشىلارى اراسىنداعى دوستىق قارىم-قاتىناستىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتىپ، كورسەتىلگەن قولداۋعا ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى. ول: «قازاقستان – تاجىكستاننىڭ سەنىمدى دوسى، ستراتەگيالىق سەرىكتەسى. ءسىزدىڭ بۇل ساپارىڭىز ەكىجاقتى قاتىناستاردىڭ قارقىندى دامىپ كەلە جاتقانىن كورسەتەدى»، - دەگەن.

ساپاردىڭ جالعاسى تاجىكستان پرەمەر-ءمينيسترى كوحير راسۋلزودامەن كەزدەسۋدى قامتىدى، وندا قول جەتكىزىلگەن ۋاعدالاستىقتاردى جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا الداعى قادامدار تالقىلاندى. قاسىم-جومارت توقاەۆ قۇنى 1 ميلليارد دوللاردان اساتىن قول قويىلعان كەلىسىمشارتتار ەكى ەل اراسىنداعى كوپ قىرلى ءوزارا ءىس-قيمىلدى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى. ول ءوزارا ساۋدادا 2 ميلليارد دوللارعا جەتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالىپ، ۇكىمەتتەر ساۋدا كولەمىن ارتتىرۋ ءۇشىن جاڭا كوزدەردى ىزدەۋى كەرەك دەدى.

جاۋاپ رەتىندە كوحير راسۋلزودا قازاقستانمەن ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋ تاجىكستان ۇكىمەتىنىڭ باستى باسىمدىعى بولىپ تابىلاتىنىن قۋاتتادى. ول ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتا تاۋار اينالىمىنىڭ 20 پايىزعا ارتۋى العا قويىلعان ماقساتتارعا جەتۋدىڭ ناقتى مۇمكىندىگىن كورسەتەتىنىن اتاپ ءوتتى.

2.3. كەلىسىمدەردى ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسىرۋ: اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ كورمەسى

ساپاردىڭ قورىتىندى شاراسى – اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى مەن ۇلتتىق تاعامدار كورمەسىنە بارۋ – قول جەتكىزىلگەن ۋاعدالاستىقتاردى ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسىرۋدىڭ سيمۆولىنا اينالدى. قازاقستان پرەزيدەنتى مەن تاجىكستان پرەزيدەنتى كورمەگە قويىلعان ونىمدەرمەن تانىستى، وندا اگروونەركاسىپتىك كەشەن مەن تاماق ونەركاسىبى سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋدىڭ ماڭىزدىلىعى اتاپ ءوتىلدى.

ەمومالي راحمون تاجىكستان مەن قازاقستاننىڭ ەكى ەلدىڭ ەكونوميكاسىندا شەشۋشى ءرول اتقاراتىن اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا بىرلەسكەن جوبالاردى دامىتۋ ءۇشىن ايتارلىقتاي الەۋەتى بار ەكەنىن اتاپ ءوتتى. راحمون مۇنداي الماسۋلاردى جالعاستىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالىپ: «ءبىز ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ جانە حالىقتارىمىزدىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋ ءۇشىن اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋىمىز كەرەك»، - دەدى.

قورىتىندى

قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تاجىكستانعا ساپارى مادەني، ساياسي جانە ەكونوميكالىق اسپەكتىلەردى قامتيتىن ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستاردى نىعايتۋداعى ماڭىزدى قادام بولدى. قول قويىلعان كەلىسىمدەر مەن قول جەتكىزىلگەن كەلىسىمدەر ەكى ەلدىڭ ىنتىماقتاستىقتى دامىتىپ، اۋقىمدى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ جولىندا جۇمىس ىستەۋگە بەل بايلاعانىن كورسەتەدى. بۇل ساپار ەكى ەلدىڭ عانا ەمەس، بۇكىل ورتالىق ازيا ءوڭىرىنىڭ تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋىنە ىقپال ەتەتىن قارىم-قاتىناستاردى ودان ءارى دامىتۋعا بەرىك نەگىز قالادى.

قازاقستان مەن تاجىكستاننىڭ ىنتىماقتاستىعى ەكى ەلدىڭ حالىقتارى مەن بۇكىل ورتالىق ازيا ءوڭىرى ءۇشىن ۇلكەن ماڭىزعا يە. بۇل سەرىكتەستىكتىڭ ماڭىزدىلىعى تەك ەكونوميكالىق بايلانىستاردى نىعايتىپ، ساۋدانى ىلگەرىلەتۋدە عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ايماق الدىندا تۇرعان نەگىزگى مىندەتتەردى شەشۋ ءۇشىن بىرلەسكەن كۇش-جىگەردە دە جاتىر.

وسى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ. ەكى ەل دە باي اۋىل شارۋاشىلىعى رەسۋرستارىنا يە جانە تۇراقتى ازىق-تۇلىك ءوندىرىسى مەن الماسۋ جۇيەسىن قۇرۋ ءۇشىن ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرا الادى. بۇل اسىرەسە كليماتتىڭ وزگەرۋى جانە حالىق سانىنىڭ ءوسۋى جاعدايىندا، تۇراقتى ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋ باستى باسىمدىققا اينالعان كەزدە وتە ماڭىزدى. سونىمەن قاتار، ىنتىماقتاستىقتىڭ ماڭىزدى باعىتى ايماق ەلدەرى اراسىنداعى جانە حالىقارالىق نارىقتارمەن بايلانىستاردى ايتارلىقتاي جاقسارتا الاتىن ينفراقۇرىلىم مەن كولىك دالىزدەرىن دامىتۋ بولىپ تابىلادى. جاڭا لوگيستيكالىق باعىتتاردى قۇرۋ جانە قولدانىستاعى كوممۋنيكاتسيالاردى جاڭعىرتۋ ەكونوميكالىق دامۋدى جەدەلدەتىپ، ينۆەستيتسيا تارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، بۇل سايىپ كەلگەندە، ازاماتتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتادى. سونداي-اق مادەنيەت پەن ءبىلىم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق ءوزارا تۇسىنىستىك پەن حالىقتار اراسىنداعى دوستىقتى نىعايتۋعا ىقپال ەتەدى. مادەني الماسۋلاردى، ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن جانە بىرلەسكەن عىلىمي زەرتتەۋلەردى قولداۋ سەنىم مەن قۇرمەتكە نەگىزدەلگەن ورتاق بولاشاقتى قۇرۋعا كومەكتەسەدى.

دەگەنمەن، وڭ بولجامعا قاراماستان، نازار اۋدارۋدى قاجەت ەتەتىن ماسەلەلەر ءالى دە بار. سۋ رەسۋرستارى، ەكولوگيالىق ماسەلەلەر جانە تۇراقتى دامۋ ماسەلەلەرى وڭىرلىك دەڭگەيدە كۇش-جىگەردى ۇيلەستىرۋدى تالاپ ەتەدى. قازاقستان مەن تاجىكستان كۇش بىرىكتىرە وتىرىپ، بۇكىل ورتالىق ازيا ايماعىنا ۇلگى بولا وتىرىپ، بۇل ماسەلەلەردى شەشۋدە شەشۋشى ءرول اتقارا الادى.

قازاقستان مەن تاجىكستاننىڭ ىنتىماقتاستىعى جاي عانا ديپلوماتيالىق كەلىسىم ەمەس، تۇراقتىلىق پەن وركەندەۋ ءوزارا قولداۋ، قۇرمەت پەن ورتاق ماقساتتار ارقىلى جۇزەگە اساتىن بولاشاققا ناقتى ۇلەس بولىپ تابىلادى دەگەن ويدامىن.

اينۇر باقىتجانوۆا

Abai.kz