وتكەن سەنبى كۇنى تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋىنا بايلانىستى الماتىدا جۇزدەگەن ادام بەيبىت شەرۋگە شىقتى. شەرۋدىڭ اياعى ادەتتەگىدەي جاپپاي تۇتقىنداۋلارمەن اياقتالدى. قالا اكىمشىلىگى اباي ەسكەرتكىشىنىڭ جانىنا جينالعان نارازى توپتىڭ بەتىن قايتارۋ ء ۇشىن اياق استىنان سول ماڭنىڭ قارىن تازالاۋعا كىرىستى.

قازاقستان بيلىگى جىل وتكەن سايىن ميتينگىلەر مەن شەرۋلەردەن، ءتىپتى بىرەر  كىسى جاي عانا كوشەدە توپتاسىپ تۇرسا دا زارەسى ۇشىپ، اياق باسقان جۇرتتى اڭدىپ، رەتى كەلسە تۇتقىنداپ، اكىمشىلىك جازاعا تارتۋدى جيىلەتتى. ال، قازاقستان پرەزيدەنتىنە قارسى ءسوز ايتۋ – قىلمىستىق ءىس قوزعاپ، سوتتالۋمەن بىتەدى.

ادامداردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقى، بيلىك قول قويعان حالىقارالىق ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كونۆەنتسيالار مەن پاكتىلەر قازاقستان بيلىگى ءۇشىن – قاعاز. باسقا ەشتەڭە دە ەمەس. بيلىكتە قانداي جولمەن بولسىن ءوزىن-ءوزى قورعاۋ ينستيكتى عانا قالعان.

مۇنىڭ ءبارى بيلىكتىڭ السىزدىگىنىڭ، شاراسىزدىعىنىڭ كورىنىسى. بيلىك دەر كەزىندە ساياسي رەفورمالار جاساۋدىڭ ورنىنا قۋىرشاق وپپوزيتسيا قۇرىپ، وزىنە شىن باسكەلەس بولاتىن ساياسي ۇيىمداردى قۇرتۋ ارقىلى ەندىگى كەزەكتە حالىقتىڭ نارازىلىعىنا تاپ بولىپ وتىر. سوڭعى جىلدارداعى حالىقارالىق ساياسي جاعدايدى ەسەپكە الا قاراساق، بۇقارا نارازىلىعى مەن قارسىلىعىن توقتاتۋ وتە قيىن. مۇمكىن ەمەس دەسە دە بولادى.

وتكەن سەنبى كۇنى تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋىنا بايلانىستى الماتىدا جۇزدەگەن ادام بەيبىت شەرۋگە شىقتى. شەرۋدىڭ اياعى ادەتتەگىدەي جاپپاي تۇتقىنداۋلارمەن اياقتالدى. قالا اكىمشىلىگى اباي ەسكەرتكىشىنىڭ جانىنا جينالعان نارازى توپتىڭ بەتىن قايتارۋ ء ۇشىن اياق استىنان سول ماڭنىڭ قارىن تازالاۋعا كىرىستى.

قازاقستان بيلىگى جىل وتكەن سايىن ميتينگىلەر مەن شەرۋلەردەن، ءتىپتى بىرەر  كىسى جاي عانا كوشەدە توپتاسىپ تۇرسا دا زارەسى ۇشىپ، اياق باسقان جۇرتتى اڭدىپ، رەتى كەلسە تۇتقىنداپ، اكىمشىلىك جازاعا تارتۋدى جيىلەتتى. ال، قازاقستان پرەزيدەنتىنە قارسى ءسوز ايتۋ – قىلمىستىق ءىس قوزعاپ، سوتتالۋمەن بىتەدى.

ادامداردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقى، بيلىك قول قويعان حالىقارالىق ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كونۆەنتسيالار مەن پاكتىلەر قازاقستان بيلىگى ءۇشىن – قاعاز. باسقا ەشتەڭە دە ەمەس. بيلىكتە قانداي جولمەن بولسىن ءوزىن-ءوزى قورعاۋ ينستيكتى عانا قالعان.

مۇنىڭ ءبارى بيلىكتىڭ السىزدىگىنىڭ، شاراسىزدىعىنىڭ كورىنىسى. بيلىك دەر كەزىندە ساياسي رەفورمالار جاساۋدىڭ ورنىنا قۋىرشاق وپپوزيتسيا قۇرىپ، وزىنە شىن باسكەلەس بولاتىن ساياسي ۇيىمداردى قۇرتۋ ارقىلى ەندىگى كەزەكتە حالىقتىڭ نارازىلىعىنا تاپ بولىپ وتىر. سوڭعى جىلدارداعى حالىقارالىق ساياسي جاعدايدى ەسەپكە الا قاراساق، بۇقارا نارازىلىعى مەن قارسىلىعىن توقتاتۋ وتە قيىن. مۇمكىن ەمەس دەسە دە بولادى.

قازاقستان بيلىگى حالىق اتىنان سويلەيتىن وپپوزيتسيانى وزىمەن تەڭ دارەجەدە ساياساتقا ارالاستىرعاندا قوعامدى تولىق باقىلاۋعا مۇمكىندىك الار ەدى جانە ەلدە دەموكراتيالىق نىشان بارىن شىن بايقاتىپ، ەكى جەپ بيگە شىعار ەدى. بىراق، بۇل مۇمكىندىكتەن قازاقستاننىڭ جوعارعى بيلىگى 2005 جىلى ايىرىلدى. ەندى نەشە جەردەن ساياسي رەفورما جاساپ، ەكونوميكالىق ەرتەگىلەردى ايتقانمەن ونىڭ بەرەر ناتيجەسى نولگە تەڭ. ونىڭ ەڭ نەگىزگى سەبەبى، تۇتاس بيلىك حالىق سەنىمىنەن جۇرداي.

كۇنى كەشە وتكەن جۇزدەگەن ادامنىڭ نارازىلىعى - ەلدەگى ساياسي-ەكونوميكالىق داعدارىستى بيلىك شەشە الماعانىندىقتان دا حالىق قوردالانعان ماسەلەلەردى ءوزى شەشكىسى كەلەتىنىن، ول ءۇشىن ۇلكەن وزگەرىستەردى قالايتىندىعىن اشىق كورسەتتى.

ال، تۇتقىندالعان نارازى توپتىڭ تاعدىرىنا كەلسەك، ولاردىڭ ءبىرازى بوساتىلىپ، بىرنەشەۋى اكىمشىلىك جازاعا تارتىلۋى مۇمكىن. پرەزيدەنتكە «كەت» دەپ ايقايلاعانداردىڭ ارەكەتى قىلمىستىق ءىس قوزعاۋعا تۇرتكى بولۋى دا عاجاپ ەمەس. سەبەبى، 2010 جىلعى كونستيتۋتسياعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەردە: «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىنە – ەلباسىنا ەشكىمنىڭ تيى­سۋىنە بولمايدى. ول ءوزى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ وكىلەتتىگىن ورىنداۋ كەزەڭىندە جاساعان، سونداي-اق ولار توقتاتىلعاننان كەيىن – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭ­عىش پرەزيدەنتى – ەلباسى دەگەن ءوز مارتە­بە­سىن جۇزەگە اسىرۋعا بايلانىستى ءىس-ارەكەت­تەرى ءۇشىن جاۋاپتىلىققا تارتىلمايدى. ونى ۇستاۋعا، قاماۋعا الۋعا، تىنتۋگە، ودان جاۋاپ الۋعا نە ونىڭ جەكە باسىن تەكسەرۋگە بولمايدى.

تيىسپەۋشىلىك قازاقستان رەسپۋبلي­كا­سىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىنە – ەلبا­سىنا جانە ونىمەن بىرگە تۇراتىن وتباسى مۇشە­لەرىنە جەكە مەنشىك قۇقىعىمەن تيەسىلى بار­لىق مۇلىككە، سونداي-اق ولار پايدالاناتىن تۇرعىن جانە قىزمەت ءۇي-جايلارىنا; قىز­مەتتىك كولىگىنە; بايلانىس قۇرالدارىنا; حات-حابارلارىنا; ولارعا تيەسىلى قۇجاتتارعا قولدانىلادى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىنە – ەلباسىنا جانە ونىمەن بىرگە تۇراتىن وتباسى مۇشەلەرىنە جەكە مەنشىك قۇقىعىمەن تيەسىلى مۇلىككە قانداي دا ءبىر شەكتەۋ قويىلمايدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرە­زيدەنتىنىڭ – ەلباسىنىڭ جانە ونى­مەن بىرگە تۇراتىن وتباسى مۇشەلەرىنىڭ بانكتىك شوتتارىنىڭ بانكتىك قۇپيالىعى مەن ولارعا قول سۇعىلماۋىنا كەپىلدىك بەرىلەدى» دەلىنگەن. دەمەك، پرەزيدەنتكە قارسى كەز كەلگەن ارەكەت قىلمىستىق قۋدالاۋعا اكەلۋى ابدەن مۇمكىن.

بۇعان دەيىن ءارتۇرلى نارازىلىق شارالارىنا قوعامدىق بەلسەندىلەر، وپپوزيتسيالىق پارتيا مۇشەلەرى، قوعامدىق ۇيىمدار وكىلدەرى جانە زەينەتكەرلەر قاتىسىپ كەلگەن بولسا، سەنبى كۇنى نارازىلىققا قاتىسقانداردىڭ دەنى جاستار. بۇل قازاقستانداعى الەۋمەتتىك نارازىلىق بولىپ باستالىپ، سوڭى ساياسي تالاپتارعا ۇلاساتىن ميتينگىلەر مەن شەرۋلەردىڭ جاڭا كەزەڭگە وتكەنىن كورسەتەدى. بۇل – بيلىكتىڭ بويىنداعى ۇرەيدى ءتىپتى دە ەسەلەي تۇسەرى ءسوزسىز.

ەلدىڭ الەۋمەتتىك تالاپ-تىلەگىن ەرىكتى تۇردە بىلدىرۋنە قاتىستى ماسەلە الەۋمەتتىك جەلىلەردە دە تالقىلانىپ جاتىر. تومەندە فەيسبۋك الەۋمەتتىك جەلىسىندەگى بىرنەشە ادامنىڭ پىكىرىن ۇسىنىپ وتىرمىز.

داۋرەن قۋات، Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ باس رەداكتورى:

«بەيبىت تۇردە نارازىلىق اكتسيالارىن وتكىزۋ، الاڭعا جينالۋ، پلاكاتتار كوتەرىپ ءجۇرۋ، تالاپ ەتۋ، قانداي دا ءبىر ماسەلەنىڭ ءمان-جايىنا قانىعۋ ءۇشىن جاۋاپتى تۇلعانىڭ اتىنا سۇراۋ سالۋ - كوتەرىلىس ەمەس. بىزدە ەكى كىسىنىڭ باسى قوسىلىپ، قارا كورسەتسە ءبىتتى، "كوتەرىلىس بولعالى جاتىر ەكەن" دەيتىن ءسوز شىعا كەلەدى. وسى ءبىر "كوتەرەم كوتەرىلىستەن" بيلىكتىڭ دە، شاي-پۇلىن ۇساق مەكەمەلەر مەن كەڭسەلەردەن تاۋىپ وتىرعان كىشكەنتاي قىزمەتكەرلەردىڭ دە زارەسى ۇشىپ ءبىتتى. شاماسى بۇل جايت ءبىزدىڭ قوعامنىڭ قورعانسىزدىعى مەن بيلىكتىڭ دارمەنسىزدىگىن كورسەتسە كەرەك. الەۋمەتتىك ماسەلە بولماي تۇرمايدى. ونى بۇركەمەلەمە، شەشىمىن تاپ. تەزگە سال. تۇپتەپ كەلگەندە كەز كەلگەن شەنەۋنىك ءۇشىن قورىقپاي كوشەگە شىعىپ، كوپپەن تىلدەسۋدىڭ اقىرى ناقتى ناتيجەگە ۇلاسادى. حالىق - تابيعي ەۆوليۋتسيانىڭ دامۋ شەگىندە قالىپ قويعان مايمىل ەمەس، ول وقيعا تۋدىرا الدى. وسىنى ەسكەرۋ كەرەك».

دينا تولەكوۆا، جۋرناليست:

«ءيا، مەن قانتوگىسكە، توڭكەرىسكە قارسىمىن! بىراق، بەيبىت شەرۋگە شىققاندا تۇرعان نە بار؟ ءوزىڭ كەلىسپەيتىن بەلگىلى ءبىر دۇنيەگە - نارازىلىق ءبىلدىرۋدىڭ ءبىر فورماسى ەمەس پە؟ بىزدە ساياسي مادەنيەتتىڭ بۇل ءتۇرى قالىپتاسپاعاندىقتان بولار، بيلىكتىڭ بويىن ۇرەي باسقان. مەنىڭشە، قوعام بەلسەندى بولسا، بيلىك تە حالىقپەن ساناسا باستايدى، كەيبىر ماسەلەلەردى ءوزارا ديالوگقا كەلۋ ارقىلى شەشىپ تاستايدى. ال ەگەر قوعام مارعاۋ بولسا - توبەمىزگە شاۋگىم قايناتارى انىق. قايناتىپ تا ءجۇر!»

ءنازيا جويامەرگەن، جۋرناليست:

نارازىلىق تانىتۋ - اركىمنىڭ قاقى
«نارازىلىق تانىتۋ، دوستار، قىلمىس ەمەس!!! بۇل ءاربىر ازاماتقا قر كونستيتۋتسياسىن بەرەتىن مۇمكىندىك! ويتكەنى "مەملەكەتتىڭ باستى بايلىعى - ادام" (كونستيتۋتسيادان). دەمەك، ادامنان ارتىق ەشتەڭە جوق ءبىزدىڭ مەملەكتتە. ءبىز تەك قۋانىشىمىزدى عانا ەمەس، رەنىش، ۋايىم، الاڭداۋشىلىق، نارازىلىقتى دا بىلدىرە الامىز. البەتتە، زاڭنىڭ شەڭبەرىندە! مومىندىقتان ەمەس، مارعاۋلىقتان، جالقاۋلىقتان، نەمقۇرايدىلىق پەن جالتاقتىق، جالپى قۇلدىق پسيحولوگيادان قورقۋ كەرەك! قازاق ەلىن قۇردىمعا سۇيرەيتىن - سول قۇلدىق پسيحولوگيا. ءور مىنەزدى، ءمارت تە جومارت اتانىڭ ۇرپاعىمىز. ايتپاسا ءسوزدىڭ اتاسى ولەتىنىن دە بىلەمىز. دەمەك، زاڭ شەڭبەرىندە نارازىلىق تانىتۋدى، ۇكىمەتتى قامشىلاۋدى، ەلدىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسۋعا تىرىسۋدى قىلمىس دەپ بىلەتىندەر پىكىرىن وزگەرتكەنى ءجون. ءتىپتى، كۇنى كەشە ن.نازارباەۆتىڭ ءوزى ۇكىمەتتى وتستاۆكاعا جىبەرەم دەپ قورقىتتى عوي. سوندا بيلىك حالىقتان نە ەستىگىسى كەلەدى؟! العىس پا؟!»

Abai.kz