قازاقتىڭ «قارا مايورى». اۋعان سوعىسىنىڭ ايگىلى، داڭقتى باتىرى بوريس كەرىمباەۆ تۋرالى جازار ما ەدىم، جازباس پا ەدىم، ەگەر… ەندى وسى «ەگەر» دەگەن ءسوزىمنىڭ مانىسىنە توقتالا كەتەيىن.

سوڭعى جىلدارى اراگىدىك ءباسپاسوز بەتتەرىندە، كەي-كەيدە ينتەرنەتتەگى كەيبىر سايتتاردا اۋعان سوعىسى ارداگەرلەرىن ءجونسىز كەمسىتۋ، مۇقاتۋ سەكىلدى جاعىمسىز پىكىرلەر جازىلىپ ءجۇر. «اسا قاتىگەزدىك جاساعانى ءۇشىن «قارا مايوردىڭ» باسىنا ميلليون دوللار تىگىلگەن. بالكىم، ول قارا ىستەرى ءۇشىن «قارا مايور» اتانعان دا بولار…» – دەيدى سىرتتان تون پىشكەن الدەبىرەۋ.

وسىنداي دا سالىستىرۋ بولا ما؟

قازاقتىڭ «قارا مايورى». اۋعان سوعىسىنىڭ ايگىلى، داڭقتى باتىرى بوريس كەرىمباەۆ تۋرالى جازار ما ەدىم، جازباس پا ەدىم، ەگەر… ەندى وسى «ەگەر» دەگەن ءسوزىمنىڭ مانىسىنە توقتالا كەتەيىن.

سوڭعى جىلدارى اراگىدىك ءباسپاسوز بەتتەرىندە، كەي-كەيدە ينتەرنەتتەگى كەيبىر سايتتاردا اۋعان سوعىسى ارداگەرلەرىن ءجونسىز كەمسىتۋ، مۇقاتۋ سەكىلدى جاعىمسىز پىكىرلەر جازىلىپ ءجۇر. «اسا قاتىگەزدىك جاساعانى ءۇشىن «قارا مايوردىڭ» باسىنا ميلليون دوللار تىگىلگەن. بالكىم، ول قارا ىستەرى ءۇشىن «قارا مايور» اتانعان دا بولار…» – دەيدى سىرتتان تون پىشكەن الدەبىرەۋ.

وسىنداي دا سالىستىرۋ بولا ما؟

ءوز باسىم بوريس كەرىمباەۆتى جاقسى تانيمىن. بۇگىنگى تاڭدا تاۋەل­سىز ەلىمىزدىڭ قارۋلى كۇشتەرىنىڭ قور­عانىس ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى، گەنەرال-پولكوۆنيك ساكەن جاسۇزاقوۆ جانە شتاب باستىعىنىڭ ورىنباسارى، گەنەرال م.دۇيسەكەەۆ سىندى شاكىرتتەرىنە ۇستازدىق ەتىپ، سوعىستا دا، بەيبىت ومىردە دە ءالى كۇنگە دەيىن ساربازدارىن تاستا­ماعان بوريس توكەنۇلىن مەن دە قات­تى قۇرمەتتەيمىن. باز بىرەۋلەر پەندە­شىلىكپەن تومەندەتۋگە قانشاما تىرىسقانىمەن، كەرىمباەۆتى ءوزىنىڭ ەرلىگىمەن، ورلىگىمەن، ەڭبەگىمەن جە­ڭىپ العان تاريحي ورنىنان ەشكىم دە قوزعاي المايدى! ويتكەنى، ول – حا­لىقتىڭ «قارا مايورى». ال حالىق­تىڭ ادامىنا ەشۋاقىتتا قارا كۇيە جۇقپايدى.

وسى رەتتە بىزدەر، اۋعان سوعىسىنىڭ ارداگەرلەرى ءبىر-ءبىرىمىزدى سىيلاۋ مەن قا­دىر­لەي ءبىلۋدى  ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىسقان  اردا­گەرلەردەن ۇيرەنۋىمىز كەرەك. مى­سالى، قاسىم قايسەنوۆتىڭ باۋىرجان مو­مىشۇلىنا، راحىمجان قوشقارباەۆقا دەگەن ماحابباتىن، قۇرمەتىن ءوز كوزىممەن كوردىم. ەڭ اۋە­لى سولاردىڭ ءىسىن ونەگە ەتە­تىن. ءازىل­حان نۇرشايىقوۆ تا سولاي جاسايتىن. جالپى، ءوز باسىم ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرلەرىنىڭ بىرازىمەن ارالاسىپ-قۇرالاستىم دا. سونداعى كوزىم جەتكەن ءبىر نارسە، ولار، ەڭ الدىمەن، ءوزىن ەمەس، مايدانداس سەرىك­تەرى تۋرالى ايتاتىن. ماسەلەن، ءازىل­حان نۇرشايىقوۆ ۇلى وتان سوعى­سىنا باستان-اياق قاتىسقان مايدانگەر. تالاي ەرلىگى ءۇشىن قانشاما ور­دەن-مەدالدار العان. اڭگىمەلەسە قالساڭ ەڭ اۋەلى مالىك عابدۋللين، باۋىرجان مومىشۇلى، نۇركەن ءابدىروۆ، تولەگەن توقتاروۆ تۋرالى ايتاتىن. ال ەندى وسى ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ، تاحاۋي احتانوۆ، قاسىم قايسەنوۆ، ساۋىربەك باقبەرگەنوۆ، ءابۋ سارسەنباەۆ سىندى ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان مايدانگەرلەردىڭ شىعارمالارىن وقىڭىزشى، ولار­دىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن قۇرمەتىنە، ىقى­لاسىنا ەرىكسىز ءسۇيسىنىپ، قايران قالا­سىز. بالكىم مادەنيەت دەگەنىمىز دە وسى شىعار.

ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرلەرى قازىر ارامىزدا بىرەن-ساران عانا. قيان-كەسكى قان مايدانعا قاتىسقان وسىلاردان كەيىن ناعىز سوعىستى كورگەندەر كىمدەر؟ ارينە، اۋعان سوعىسىنىڭ ارداگەرلەرى. تاربيەنىڭ ىشىندەگى ەڭ وتتىسى، ءوتىمدىسى – پا­تريوتتىق تاربيە. مىنە، جاس جەتكىن­شەكتەرگە پاتريوتتىق تاربيە بەرۋدە اۋعان سوعىسىنىڭ ارداگەرلەرى ۇلى وتان سوعىسى ارداگەرلەرىنىڭ ورنىن باسا ءبىلۋى كەرەك. ول ءۇشىن بىزدەر ءار­بىر سوزى­مىزگە اباي بولىپ، وزگەلەرگە ونە­گەلى ءومىردى كورسەتكەنىمىز ابزال ەدى.

قوش دەلىك. جوعارىداعى كەلتى­رىلگەن دەرەك «قارا مايوردىڭ» ەڭبەگى مەن ەرلىگىن وزگەلەر تۇرماق، كەيبىر اۋعان سوعىسىنا قاتىسقانداردىڭ وزدەرىنىڭ دە ءالى تولىق پارقىنا با­رىپ، باعالاي الماي وتىرعانىن اڭعارتادى. مۇنى ءبىر دەڭىز.

ەكىنشىدەن، «قارا مايور» تۋرالى از جازىلعان جوق. وزگەلەردى ەسەپتەمەي-اق قويعاننىڭ وزىندە، كاسىبي، كانىگى جازۋشى­لار دا قا­لام تارتتى. بىراق جارىق كورگەن دۇنيەلەردىڭ باسىم كوپشىلىگى بوريس كەرىم­باەۆتىڭ اۋعان سوعىسىنداعى ەتكەن ەڭبەگى مەن ەرلىگىن بايىپتاۋدان گورى «قارا مايوردىڭ باسى ءۇشىن 1 ميلليون دوللار تىگىلىپتى» دەگەن داقپىرتتى قاۋزاپ كەتەتىنى دە راس. «قارا مايور» تۋرالى اسكەري ماماندار دا جازدى. الايدا، بۇلاردىڭ كىتاپتارى تىم از تارالىممەن شىق­قاندىقتان (بار-جوعى 500 دانا) كوپ­شىلىككە جەتە قويمادى. سولاردىڭ ءبىرى سوڭعى وقىعان كىتابىم پولكوۆنيك امانگەلدى جانتاسوۆتىڭ «مۇسىلمان باتالونى».

وسىنىڭ ءبارىن ەسكەرە كەلىپ، «قارا مايور» تۋرالى ءوز بىلگەنىمدى قاعازعا تۇسىرۋگە بەل بايلادىم. بو­ريس كەرىمباەۆتىڭ كىم ەكەنىن ءبىلۋ ءۇشىن «اۋعان سوعىسىندا «قارا مايور» قانداي ەرلىك جاسادى جانە بۇل ەرلىكتىڭ ءمانى مەن ماڭىزى نەدە؟» دەگەن ناقتى ساۋالعا ناقتى جاۋاپ بەرۋ كەرەك قوي دەپ ويلايمىن.

«قارا مايوردىڭ» ەڭ باستى ەرلىگى

بۇل وقيعانى ايتپاس بۇرىن ەڭ اۋەلى «احمەد شاح ماسۋد كىم؟» دەگەن ساۋالعا جاۋاپ بەرۋىمىز كەرەك.

اۋعانستاندا شامامەن 18 ميلليوننان استام حالىق تۇرادى. ولار­دىڭ 9 ميلليونى – پۋشتۋندار، 3,5 ميلليونى – تاجىكتەر، 2 ميلليونى – حازارەيلىكتەر، 1,5 ميلليونى – وزبەكتەر، 0,5 ميلليونى – تۇرىك­مەندەر. قالعاندارى – بەلۋدجيلەر، شارايماقتار، مۋريتاندىقتار، قىرعىزدار، ارابتار، پۋريتاندىقتار، قازاقتار، پاشايلار، پاميرلىكتەر، ۇندىلىكتەر. تاجىكتەر – اۋعانستاندا پۋشتۋنداردان كەيىنگى ەڭ ۇلكەن حالىق. احمەد شاح ماسۋدتىڭ ۇلتى – تاجىك. ءدىنى – مۇسىلمان-ءسۇننيت. كوزى ءتىرى كەزىندە كۇللى اۋعاندىقتاردىڭ كوسەمى بولعان ب.راببانيدىڭ دا ۇلتى تاجىك بولاتىن. احمەد شاح ماسۋد ب.راببانيدىڭ شاكىرتى.

1953 جىلى دۇنيەگە كەلگەن احمەد شاح ماسۋد اۋەلى ء«ابۋ-حانافيا» ءدىني ليتسەيىن بىتىرەدى. سودان كەيىن كابۋل ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ينجەنەرلىك فاكۋلتەتىن ءتامامداپ شىعادى. بۇدان كەيىن ساياساتپەن شىنداپ اينالىسا باستاعان احمەد شاح كابۋلداعى «مۇسىلمان جاستارى» قوزعالىسىن باسقاردى. سول تۇستا اۋعانستاندى بيلەپ تۇرعان ءداۋىت (م.داۋد) «مىناۋ مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساۋعا تىرىسىپ ءجۇر…» دەپ، احمەد شاحتى قۋعىنداۋعا كىرىسەدى. سودان احمەد شاح شەتەلگە كەتىپ، ەگيپەتتە، لي­ۆاندا، پالەستينادا، لاتىن امە­ريكاسىندا ءجۇردى. پالەستيناداعى پارتيزاندار سوعىسىنا دا قاتىسادى. 1978 جىلى ايگىلى ءساۋىر رەۆوليۋتسياسىنان كەيىن احمەد شاح ەلگە، اۋعانستانعا ورالعان. ءبىلىمدى، بىلىكتى، جان-جاقتى، شەشەن سويلەيتىن جاس ساياساتكەر از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە اۋعاندىقتاردىڭ شىن مانىندەگى كوسەمىنە اينالدى.

1980 جىلدىڭ قاڭتارىندا كسرو ارنايى اسكەر جىبەرىپ، اۋعانستاننىڭ بيلەۋشىسى ح.ءاميندى قۇلاتىپ، ونىڭ ورنىنا بابراك كارمالدى وتىرعىزدى. مىنە، وسى كەزدە احمەد شاح ماسۋد كابۋلدى تاستاپ، ءوزىنىڭ تۋعان ولكەسى پانشەرگە كەلەدى. پانشەر – ۇزىننان ۇزاق سوزىلىپ جاتقان، ءبىر شەتى پاكىس­تانمەن شەكتەسەتىن، تاۋلى، قىراتتى، ويلى-قىرلى ۇلكەن ايماق. كىشىگىرىم مەملەكەت سىيىپ كەتەتىن ءوڭىردى «پانشەر ايماعى»، «پانشەر ولكەسى»، «پانشەر اڭعارى» دەپ تە اتايدى. كوبىنەسە قىسقا عانا ءبىر سوزبەن «پانشەر» دەيدى. پانشەرگە قالالار دا، كەنتتەر دە، قىشلاقتار دا، ءوندىرىس ورىندارى دا، حالىق تا مولىنان شوعىرلانعان.

پانشەردە سونىمەن بىرگە پان­شەر وزەنى، پانشەر شاتقالى بار. وقىرماندارىمىز شاتاستىرىپ الماس ءۇشىن ءبىز تومەندە ءسوز ەتەتىن قيان-كەسكى شايقاستار نەگىزىنەن وسى پانشەر شاتقالى ءۇشىن بولعانىن ايتا كەتكەندى ورىندى كوردىك. پانشەر شاتقالى – ۇلكەن ستراتەگيالىق ما­ڭىزى بار نۇكتە.

اۋعان سوعىسىنىڭ تاريحىن زەرتتەپ جۇرگەن عالىمداردىڭ پىكىرىنە سەنسەك، 1981 جىلى احمەد شاح ماسۋدتىڭ مود­جاحەدتەرىنىڭ، ياعني جاۋىنگەرلەرىنىڭ جالپى سانى 100 مىڭعا جۋىقتاعان. ب.كارمالدىڭ قۋىرشاق وكىمەتىنەن گورى اۋعان حال­قىنىڭ باسىم كوپشىلىگى احمەد شاح ماسۋدتى قولداعان. احمەد شاح­تىڭ كۇشەيگەنى سونشالىق، 1981 جىلدىڭ اياعىندا ول بۇكىل اۋعانستان تەرريتورياسىنىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگىنە باقىلاۋ جاسادى. ۇشتەن بىرىنە! كسرو ەرىكسىز ەندى احمەد شاحپەن ساناسۋعا ءماجبۇر بولدى. كابۋل مەن پانشەردىڭ اراسى – 80 كيلومەتر. شاحتىڭ مودجاحەدتەرى كابۋلعا بارا جاتقان سوۆەت اسكەرلەرى مەن اۆتوكولوننالاردى اتقىلاپ مازا بەرمەيتىن. ولار سوۆەت ارمياسىمەن دە، بابراك كارمال باسقارعان اۋعان وكىمەتىنىڭ اسكەرىمەن دە قا­تار سوعىسادى. ازىق-تۇلىك تيەلگەن كولىك­تەردى كابۋلعا جەتكىزۋ سوۆەت وداعى تاراپىنا ۇلكەن كۇشكە اينالادى. سودان…

سودان كسرو قورعانىس ءمينيسترى، كەڭەس وداعىنىڭ مارشالى س.سوكولوۆ باستاعان اسكەري قولباسشىلار پانشەرگە شۇعىل شاب­ۋىل جاساۋ كەرەك دەپ شەشەدى. ولاردىڭ مۇنداعى ماقساتى – احمەد شاح ماسۋدتىڭ ءوزى مەن اسكەرلەرىن تۇگەل جويىپ جىبەرۋ ەمەس، ارينە. بۇكىل اۋعان حالقى قولدايتىن تۇلعانى ءتۇپ-تامىرىمەن جويىپ جىبەرە المايتىنىن باس قولباسشىلىق تا ءبىلىپ وتىر عوي. بۇلاردىڭ ماقساتى – احمەد شاحتى السىرەتۋ ارقىلى ونى كەلىسسوز جاساۋعا ماجبۇرلەۋ.

سونىمەن سوۆەت اسكەرلەرى 1981 جىلدىڭ مامىر ايىندا پانشەرگە شابۋىل باستادى. وپەراتسياعا 36 باتالون جۇمىلدىرىلادى. بۇل باتال­ونداردىڭ 20-سى – سوۆەتتىكى بولسا، 16-سى – ب.كارمال بيلەيتىن اۋعان وكىمەتىنىكى ەدى. بۇدان باسقا شابۋىلعا تەك  سوۆەت تاراپىنان 104 تىكۇشاق، 26 اسكەري ۇشاق، 165 مينومەت، 250 بتر جانە وزگە دە قارۋ-جاراق تۇرلەرى مەن قوسىمشا كۇشتەر قاتىسادى. ءبىر اپتاعا سوزىلعان قيان-كەس­كى شايقاستا ەكى جاق تا ۇلكەن شىعىنعا ۇشى­رادى. ال ءوز شەبىن جەتى كۇن ۇستاعان احمەد شاح اقىرىندا پانشەردى تاستاپ شىقتى.

ەندى سوۆەت اسكەرىنە قايتكەن كۇن­دە دە پانشەردى ۇستاپ تۇرۋ كەرەك ەدى. احمەد شاح سوندا  عانا كەلىسسوزگە كەلۋى مۇمكىن. ەڭ اۋەلى بابراك كارمالدىڭ جوعارىدا ايتىلعان 16 باتالونىنا پانشەردە قالىپ، شاتقالدى قورعاپ تۇرۋ تاپسىرىلادى. الايدا، بابراك كارمال كسرو-نىڭ قولباسشىلارىنا «بىزگە ازىرگە پانشەر كەرەك ەمەس، ءبىزدىڭ الدىمىزدا پانشەردەن دە ماڭىزدى مىندەتتەر تۇر…» دەپ، اۋعان اسكەرىن تۇگەل كابۋلعا الىپ كەتەدى. نە ىستەۋ كەرەك؟

سول تۇستا سوۆەت  بارلاۋشىلارى مىناداي مالىمەت الىپ كەلەدى: احمەد شاح ماسۋد ءوزىنىڭ اسكەرلەرىن شوعىرلاندىرىپ، توپتاس­تىرىپ، قايتا جاساقتاپ، پانشەردى قايتارىپ الۋعا قىزۋ كىرىسىپ جاتىر ەكەن. ءوزى­نىڭ جاسىرىن شتابىنا دالالىق كومانديرلەرىن تۇگەل جيناپ: «1 اي­دىڭ ىشىندە پانشەردى قايتارىپ الامىن!» دەپ، قۇران ۇستاپ انت بەرىپتى. احمەد شاح – ۋادەنىڭ ادامى. ايتتى ما ءبىتتى، ونى ورىندايدى! ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟

«تىم بولماعاندا پانشەردى 1 اي ۇستاپ تۇرۋ كەرەك!» دەپ شەشكەن كسرو-نىڭ اسكەري قولباسشىلارى شاتقالعا ەڭ تاڭداۋلى، ەڭ ىرىكتى، ەڭ ەرجۇرەك باتالونداردى قالدىرۋ قا­جەت دەپ شەشەدى. سول باتالوننىڭ ءبىرى – «قارا مايوردىڭ» باتالونى بولاتىن.

***

اۋعان سوعىسى تۋرالى شىعار­مالاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر ءتاۋىرى – گەنەرال الەكساندر لياحوۆسكيدىڭ «تراگەديا ي دوبلەست افگانا» اتتى كىتابى (ماسكەۋ، 1995 جىل). مۇنىڭ وقىلىمدى بولاتىن سەبەبى، كىتاپتا اۋعان سوعىسىنىڭ شىندىعى جەرىنە جەتكىزە ايتىلعان. قان مايداننىڭ اۋىرتپالىعىن ءوز كوزىمەن كورگەن ا.لياحوۆسكي بىلاي دەپ جازادى: «پانشەردە نە كوپ، تاۋ كوپ. تاۋدا نە كوپ، ۇڭگىر مەن قۋىستار كوپ. احمەد شاحتىڭ جاۋىنگەرلەرى تاۋداعى ۇڭ­گىر­لەردى بەكىنىسكە اينالدىرىپ، ىڭ­عايلى قۋىستاردى وق اتاتىن ورىنعا لايىقتاپ العان. ماڭدايى اشىق، ەكى ءبۇيىرى مەن ارقاسىن تاۋدىڭ مەڭىرەۋ تاستارى قورشاعان مۇنداي قۋىستار – اتۋعا دا، قورعانۋعا دا وتە ىڭعايلى. 3-4 مىڭ مەتر بيىكتىكتە، ءتىپتى بۇدان دا جوعارىداعى قيا مەن بەتكەيلەرگە ورنالاسقان جاۋدىڭ وسىنداي وق اتاتىن وشاقتارىن تالقاندامايىنشا، وزگە تىرلىكتىڭ ءبارى – بوس تىرلىك، بوس ارەكەت، بوسقا ۋاقىت وتكىزۋ. ويت­كەنى، وتە ىڭعايلى ورىنعا ورنالاسىپ العان مودجاحەدتەر سوۆەت اسكەرلەرىن قيا باستىرمايدى. قىلت ەتكەنىن قاعىپ تۇسەدى. سوندىقتان دا جاۋىنگەرلەرىنىڭ الدىنا ەڭ الدىمەن وسىنداي بيىكتەرگە ورنالاسقان بەكىنىستەردى تالقانداۋ مىندەتى قويىلدى. اسىرەسە، بەلگىلەنگەن نۇك­تەنى الۋدا سوۆەت اسكەرىنىڭ اۋعان­ستانداعى شەكتەۋلى كونتينگەنتى  قۇرامىندا ايرىقشا تاپسىرمالار ءۇشىن جاساقتالعان 177-ءشى وترياد ەرەكشە كوزگە ءتۇستى. بۇل جانكەشتى وتريادتىڭ جاۋىنگەرلەرى جاۋدىڭ اسا كۇردەلى، كىرۋى قيىن، شىعۋى ودان دا شىم-شىتىرىق بەكىنىستەرى مەن وق اتاتىن قۋىستارىن بىرىنەن كەيىن ءبىرىن الىپ جاتتى…».

گەنەرال ا.لياحوۆسكيدىڭ «سوۆەت اسك­ەرى­نىڭ اۋعانستانداعى شەكتەۋلى كونتينگەنتى قۇرامىندا ايرىقشا تاپسىرمالار ءۇشىن جاساقتالعان 177-ءشى وتريادى» دەگەنى قاي وترياد؟ كىمنىڭ وتريادى؟ بۇل – «قارا مايوردىڭ» باتالونى بولاتىن.

بيىكتەگى بەكىنىستەر مەن اتىس ۇيالارىن باسىپ الۋدىڭ قيىندىعى جونىندە «قارا مايوردىڭ» ءوزى دە «كاپچاگايسكي باتالون» اتتى كىتا­بىندا جازادى. ەندى وسى كىتاپتان ءبىر ءۇزىندى كەلتىرە كەتەلىك:

«پانشەر ءۇشىن بولعان كەسكىلەسكەن شايقاستا بىزگە جاۋدىڭ 4500 مەتر بيىكتىكتە ورنالاسقان اتىس ۇياسىن الۋ تاپسىرىلدى. ۇرى ءتىس سياقتى سويديىپ شىعىپ تۇرعان جاقپار تاستىڭ اراسىنداعى اتىس ۇياسىن «زۋب» دەپ اتادىق. «ۇرىستا تۇرىس جوق»، كاپيتان بەكبوەۆتىڭ 3-ءشى روتاسى، ح.ورازاليەۆ باسقاراتىن اگس-17, ستارشينا الەكساندر بۋبەنتسوۆتىڭ ينجەنەرلىك-ساپەرلىق روتاسى مەنىڭ بۇيرىعىممەن «زۋبقا» تىكە شابۋىل­دى باستاپ تا كەتتى. ءبارىن ايتىپ نە قىلايىن، تاڭعى ساعات 4-تە باستالعان شابۋىلىمىز كەلەسى كۇنى كەشكى 9-عا دەيىن ۇلاستى. ساعات 9-دا اتىس ۇياسى تولىق ءبىزدىڭ قولىمىزعا كوشتى. مۇندايدا قايدان شىعىن بولماسىن؟! اعا لەيتەنانت ر.مەرەدۋردىەۆ جارالاندى، ونىمەن بىرگە ەكى بارلاۋشىمىز دا جاراقات الىپ قالدى. ح.ورازاليەۆكە دە وق ءتيدى، ەرتەڭىنە تاشكەنتتە ارناۋلى گوس­پيتالعا جەت­كىزىلگەن كەزدە قايتىس بولدى…».

«قارا مايور» كەلەسى ءبىر بيىكتەگى قيىن بەكىنىستى العان كەزدە «7 بىردەي جاۋىنگەرىنىڭ وققا ۇشقانىن» جازادى. قالاي وققا ۇش­پايدى، احمەد شاحتىڭ مودجاحەدتەرى جەر جاعدايىن بەس ساۋساعىنداي بىلەدى. جانە ولار بيىكتەن بۇلاردى جاقسى ءارى جان-جاقتى باقىلاپ وتىرادى…

ايرىقشا ەرلىك كورسەتكەن «قارا مايور­دىڭ» باتالونىن پانشەردى ۇستاپ تۇرۋ­عا (تىم قۇرىعاندا 1 اي ۇستاپ تۇرۋعا!) قالدىرادى. مۇنداعى ۇرىس قيمىلىن باس­قارعان 40-شى ارميانىڭ شتاب باستىعى، گەنەرال ن.گ.تەر-گريگوريانتستىڭ ءوزى «قارا مايورعا» تەلەفونمەن حابارلايدى. «ەڭ اۋەلى قۇتتىقتاپ قويايىن، سىزگە پودپولكوۆنيك شەنى بەرىلدى» دەيدى ول.

كەيبىر  دەرەكتەردە پانشەردى ۇستاپ تۇرۋعا 8 باتالون، ال ەندى كەيبىر دەرەكتە 9 باتالون قالدىرىلدى دەيدى. وسى باتالونداردىڭ ىشىنەن تاعى دا «قارا مايوردىڭ» باتالونى وزگە باتالوندارعا قاراعاندا ايرىقشا كوزگە تۇسەدى. جانكەشتىلىگىمەن، ەپ­تىلىگىمەن، ەرجۇرەكتىگىمەن، اسكەري شە­بەرلىگىمەن، تاپقىرلىعىمەن، ۇت­قىر­­لىعىمەن، مانەۆر جاساي العىش­تىعىمەن! سونىمەن نە كەرەك، ايگىلى شاتقالدى ۇستاپ تۇرۋعا قالدىرىلعان باتولوندار پانشەردى 1 اي ەمەس، 2 ايعا جۋىق بەرمەي تۇرادى عوي. ال وسى ەكى ايعا جۋىق ۋاقىتتا «قارا مايور» دا، ونىڭ باتالونى دا قىلىشتىڭ جۇزىندە ءجۇردى. اۋعانستانداعى سوعىس جىلدارى «قارا مايور» ءوزىنىڭ 40-تان استام ساربازى مەن 4 وفيتسەرىنەن ايىرىلسا، سولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى پانشەردە كوز جۇمعان ەدى.

احمەد شاح ماسۋدتىڭ «قارا مايور­دىڭ» باسىنا 1 ميلليون افگانيدى تىگىپ جۇرگەنى دە – وسى كەز. 1 ميل­ليون دوللار ەمەس، 1 ميلليون افگاني تىگىلگەنىن ءبىز كەيىنىرەك انىقتادىق. 1 ميلليون افگاني دا از اقشا ەمەس، ارينە.

احمەد شاح ماسۋد 1 ميلليون افگانيدى قالاي تىكپەيدى؟! «قارا مايوردىڭ» باتالونى بۇلاردىڭ الدىن وراپ، تۇتقيىلدان شىعىنعا ۇشىراتىپ، سونان كەيىن ورنىن سيپاتىپ كەتىپ وتىرسا؟! بيىكتەگى بەكىنىستەر مەن اتىس ۇيالارىن يەمدەنىپ، ولىسپەي بەرىسپەي تىستەسىپ، احمەد شاحتىڭ اسكەري جوسپارىن بىت-شىت قىلىپ بۇزىپ، مودجاحەدتەردى باس كوتەرتپەي اتقىلاپ، ولاردى ۇدايى شەگىنۋگە ءماجبۇر ەتىپ وتىرسا؟!

احمەد شاح ماسۋد – اۋعان حال­قىنىڭ كوسەمى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە اسكەري ءىستى، اسكەري تاكتيكا مەن ستراتەگيانى وتە جە­تىك بىلە­تىن تاجىريبەلى ءارى ءىرى قولباسشى. ونىڭ اسا دارىندى قولباسشى ەكەنىن شەتەلدىك ماماندار دا ءبىر اۋىزدان مويىندايدى. احمەد شاحتىڭ پان­شەردى ۇستاپ تۇرۋعا تىرىسقان وزگە باتالونداردىڭ كومانديرلەرىنە ەمەس، ءدال «قارا مايوردىڭ» باسى ءۇشىن اقشا تىگۋىندە ۇلكەن ءمان جاتىر. پانشەردەگى ۇرىس قيمىلىن باستان-اياق ءوزى باقىلاپ وتىرعان شاح ەڭ مىق­تى قارسىلاس، ەڭ مىقتى جاۋ، ەڭ ايلالى دا زياندى دۇشپان «قا­را مايور» ەكەنىن بىلگەننەن كەيىن «مىنا قا­را پالەنىڭ، «قارا مايوردىڭ» قايتكەن كۇن­دە دە كوزىن جويۋ كەرەك!» دەپ ۇلكەن اقشا تىككەن.

شاتقالداعى اڭدىسقان، ارباسقان، كەسكى­لەسكەن ۇرىس 2 ايعا جۋىق ۋاقىتقا سوزىلدى. ەگەر تەكەتىرەس ونان ءارى سوزىلا بەرسە ءوزىنىڭ جاعدايى ناشارلايتىنىن سەزىنگەن احمەد شاح ماسۋد كەلىسىمگە جۇگىنۋگە ءماجبۇر بولادى. ول 1982 جىلدىڭ شىلدە ايىندا سوۆەت اسكەرىنىڭ باسشىلىعىمەن كەلىسسوز جۇرگىزەدى. ەكى تاراپتى كەلىسسوزدى ازىرلەۋ پروتسەسىنە «قارا مايور» دا قا­تىسادى. ءبىراز ىرعاسقاننان كەيىن ەكى جاق تا باتۋاعا كەلەدى. بۇل كەلىسىم بويىنشا  احمەد شاح ماسۋد 1984 جىلدىڭ 21 ساۋىرىنە دەيىن پانشەردەگى سوۆەت اسكەرى مەن اۋعان اسكەرى (ب.كارمال وكىمەتىنىڭ اسكەرى) گارنيزوندارىنا قارسى سوعىس قيمىلدارىن  جۇرگىزبەۋگە، ءوزى باقى­لايتىن تەرريتوريادا وق اتپاۋعا ۋادە ەتەدى. ارينە، شاح تا ءبىزدىڭ سوۆەتتىك گەنەرالدارعا اۋىر-اۋىر شارتتار قويدى. ماسەلەن، سونىڭ ءبىرى مىناداي: سوۆەت وكىمەتىنىڭ وكىلدەرى احمەد شاح باقىلايتىن تەرريتوريادا جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ ىسىنە قول سۇقپاۋعا ءتيىس. سوۆەت جاعى شارتتاردى قابىلداۋعا كوندى.

«وبالى نە كەرەك، كەيبىر كەزدەيسوق ءبىردى-ەكىلى تۇسىنىسپەۋشىلىكتەردى ەسەپكە الماعاندا، تۇتاستاي العاندا احمەد شاح ماسۋد ۋادەسىندە تۇردى. ول كەلىسسوزدە كور­سەتىلگەن 1984 جىلدىڭ 21 ساۋىرىنە دەيىن پانشەردەگى سوۆەت اسكەرى مەن اۋعان اسكەرلەرىنىڭ گارنيزوندارىن اتقىلاعان جوق، ولارعا قارسى ۇرىس قيمىلدارىن جۇرگىزگەن جوق» – دەيدى گەنەرال ا.لياحوۆسكيدىڭ «تراگەديا ي دوبلەست افگانا» كىتابىندا.

مەنىڭ ءوز ولشەمىم بويىن­شا، «قارا مايوردىڭ» اۋعان سوعى­سىنداعى ەڭ باس­تى ەرلىگى دە – وسى! احمەد شاح ماسۋدتى كەلىسسوزگە جۇگىندىرۋ، جۇگىنۋگە ءماجبۇر ەتۋ. ەگەر «قارا مايور» مەن وسى «قارا مايور» سەكىلدى جانكەشتىلەر بولماسا، احمەد شاح ماسۋد كەلىسسوزگە كەلەر مە ەدى؟ ارينە، جولاماس تا ەدى. كەلىسسوزدىڭ ارقاسىندا احمەد شاح ماسۋدتىڭ مودجاحەدتەرى 1982 جىلدىڭ شىلدەسىنەن باستاپ 1984 جىلدىڭ 21 ساۋىرىنە دەيىن پانشەردەگى سوۆەت اسكەرىن اتقىلاعان جوق. ولارعا قارسى ۇرىس قيمىلدارىن جۇرگىزگەن جوق. دەمەك، قانشاما ادامنىڭ ءومىرى ساقتالىپ قالدى دەسەڭىزشى!

1982 جىلدىڭ شىلدەسىنەن باستاپ 1984 جىلدىڭ 21 ساۋىرىنە دەيىن كسرو-عا (ونىڭ ىشىندە، ارينە، قازاقستانعا دا!) امان-ەسەن ورالعان ءاربىر جاۋىنگەر «قارا مايورعا» قارىزدار سەكىلدەنىپ كورىنەدى دە تۇرادى، ماعان.

ەندى دەرەككە جۇگىنەلىكشى. اۋعان سوعىسىندا قۇربان بولعان قازاقستان­دىقتاردىڭ ءار جىلعا شاققانداعى ادام شىعىنى شامامەن مىناداي ەكەن:

1982 جىلى – 172 ادام.

1983 – 74 ادام.

1984 جىلى – 108 ادام…

كوردىڭىز بە، احمەد شاح ماسۋدپەن كەلىسسوز جاسالعاننان كەيىن ادام شىعىنى دا باسەڭدەگەن. 1982 جىلى اۋعانستاندا 172 قازاقستاندىق قازا بولسا، 1983 جىلى بۇل ازالى كور­سەتكىش 2,3 ەسەگە كەمىگەن.

1984 جىلدىڭ 21 ساۋىرىنەن كە­يىن جانە ودان كەيىنگى جىلداردا احمەد شاح ماسۋد پەن سوۆەت اسكەرى باسشىلىعىنىڭ اراسى قايتا ۋشىقتى. اشۋعا مىنگەن شاح نە ىستەدى؟ سوۆەت  سولداتتارىن قىناداي قىردى…

ءبىز جوعارىدا «احمەد شاح ماسۋد «قارا مايوردىڭ» باسىنا 1 ميلليون دوللار ەمەس، 1 ميلليون افگاني تىگىپتى» دەگەن ەدىك. ەندى وسى جونىندە ايتا كەتەلىك.

***

32 جىلدان كەيىن، 2011 جىلى اۋعان­ستانعا قايتا جولىم ءتۇستى. مەنىڭ اۋعانستانداعى ازاپتى جىل­دا­رىم تۋرالى دەرەكتى فيلم ءتۇسىرىلىپ جاتىر ەدى. بۇل ءفيلمدى، ارينە، وزبەكستاندا، نە بولماسا تۇركى­مەنستاندا دا ءتۇسىرۋ قيىن ەمەس. بىراق، دەرەك كوزىنسىز دەرەكتى ءفيلمدى قالاي شىعاراسىڭ؟! سودان ءفيلمنىڭ رەجيسسەرى تىلەگەن احمەتوۆ، وپەراتورى نۇرلان بايانوۆ جانە مەن، ۇشەۋ بولىپ اۋعانستانعا بارىپ قايتۋعا بەل بۋدىق.

كابۋل اۋەجايىنا قونعاننان كەيىن تىكە ەلشىلىككە تارتتىق. قازاقستاننىڭ اۋعانستانداعى ەلشىسى، گەنەرال-مايور ءومىرتاي ءبىتىموۆ اعامىز، سونداي-اق، ەلشىلىكتەگى سەنبى ساتىموۆ، باي­جان حامزين، رۇستەم تۇمانوۆ سەكىل­دى باۋىرلارىمىز جاقسى قارسى الدى. ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرىنىڭ تىكەلەي نۇسقاۋىمەن، سولاردىڭ جول كورسەتۋىمەن اۋعانستاندى ارالاۋعا كىرىستىك. ءبىراز جەردى شارلادىق. سونىڭ ىشىندە پانشەرگە دە جولىمىز ءتۇستى.

جولباسشىمىز – پولكوۆنيك ۋاحيددين پانشەريدiڭ ءوزi. نەگە مەن بۇل جەردە «پانشەريدiڭ ءوزi» دەپ وتىرمىن؟ ەندi سونىڭ سىرىن ايتايىن.

اۋعان حالقى احمەد شاح ماسۋد­تى وزدە­رiنiڭ كوسەمi دەپ تانيدى. تiرiسiندە دە كوسەم دەپ تانىدى، ولگەن­نەن كەيiن دە احمەد شاح ماسۋدتى كوسەم دەپ قادiرلەپ، ونىڭ ەسiمiن ەرەكشە قۇرمەتتەيدi. ماسۋد – احمەد شاحقا حالىقتىڭ بەرگەن اتى. بۇل – «باقىتتى» دەگەن ءسوز. كەڭiرەك ايتساق، ء«وزi دە باقىتقا جەتەدi, بiزدi دە باقىتقا جەتكiزەدi» دەگەن ءسوز. اۋعان حالقىنىڭ تاۋەلسiزدiگi, ەركiندiگi ءۇشiن كۇرەسكەن جانە وسى جولدا ءومiرiن قيعان احمەد شاح ماسۋد كوزiنiڭ تiرiسiندە پانشەر ولكەسiنە ەشكiمدi كiرگiزبەدi: سوۆەت اسكەرiن دە، ناتو-نىڭ اسكەرiن دە، اقش-تىڭ اسكەرiن دە، تالiپتەردi دە. ءالi دە سولاي ەكەن. احمەد شاح ماسۋدتىڭ ساياسي iزبا­سارلارى، شاكiرتتەرi, حالقى قازiر دە پانشەرگە ەشكiمدi كiرگiزبەيدi ەكەن. تەك قانا شارتپەن، كەلىسىم بويىنشا كىرەدى. ويتكەنi, سەنبەيدi.

ۋاحيددين پانشەري – احمەد شاح ما­سۋدتىڭ ەڭ سەنiمدi ادامىنىڭ بiرi, ياعني ونىڭ شارۋاشىلىق جونiندەگi ورىنباسارى بولعان. جاۋىنگەرلەردi ازىق-تۇلiكپەن، قارۋ-جاراقپەن، كيiم-كەشەكپەن قامتاماسىز ەتۋ ۋاحيددين پانشەريگە جۇكتەلگەن. كەزiندە ۋاحيد­دين تۇتقىنعا تۇسكەن كەزدە احمەد شاح ماسۋد مۇنى تالiپتەردiڭ 6 بiردەي كومانديرiنە ايىرباستاپ العان. كوماندير بولعاندا دا، جاي كوماندير ەمەس، iرi-iرi كومانديرلەر. ۋاحيددين پانشەريدiڭ كiم بولعانىن، احمەد شاح ماسۋدقا قادiرi قالاي جۇرگەنiن وسى بiر دەرەكتiڭ وزiنەن دە بايقاۋعا بولاتىن سەكiلدi.

پانشەردى ءبىراز ارالاپ، ءتيىستى جەرلەردە بولعاننان كەيىن، قايتار كەزدە ۋاحيددين پانشەري رۋحا وزەنiنiڭ جاعاسىنداعى شايحاناعا شاعىن داستارقان ۇيىمداستىردى. رۋحا وزەنi پاتشا-بالىققا (فورەل) باي.فورەل قۋىرتىپ، شاي بەردi.

– كەزiندە بiر-بiرiمiزگە قارۋ كەزەنiپ، بiرiمiزدi-بiرiمiز اۆتوماتتىڭ قاراۋىلىندا ۇستاعان سەنiمەن بۇگiن دامدەس بولامىز دەپ كiم ويلاعان؟! – دەدi ۋ.پانشەري ماعان قاراپ، – اللا­نىڭ قۇدiرەتiندە شەك جوق ەكەن… قازiر كسرو كەلمەسكە كەتتi. قازاقستان – ءوز ۇستانىمى، ءوز ماقسات-مۇددەسi بار تاۋەلسiز ەل. دiنiمiز بiر. دەمەك، بiر-بiرiمiزگە بوتەن ەمەسپiز. مەن سەنi دوس ەسەبiندە قابىلداپ وتىرمىن، – دەدى. اۋعانستانعا ساپار الدىندا بوريس توكەنۇلى ماعان: –  «باحا، زاپومني موي سلوۆا، ەسلي حوچەش وستاتسيا ۆ جيۆىح، نە ۆزدۋماي گوۆوريت، چتو تى بىل ۆ افگانە»، – دەپ ەسكەرتكەن بولاتىن. ءۋاحيدديننىڭ ماعان دەگەن تازالىعىن تارازىلاعاندا مەنى اۋعانستاندا بولعانىمدى بىلدىرت­پەۋگە جاننان گورى، ار تازالىعى جىبەرمەدى. بولماسا قۇجات بويىنشا مەن «قازاقفيلمنىڭ» اكتەرى رەتىندە بارعانمىن.

ۋ.پانشەري باقۋات تۇرادى ەكەن. «جەكە قارجىما پانشەرلiكتەرگە ەلەكتروستانتسيا سالىپ بەردiم» دەدi. وسى كەزدە قالجىڭداپ:

– باياعى «قارا مايوردىڭ» باسى ءۇشiن تiگiلگەن 1 ميلليون دوللاردى قايدا جۇمسا­دىڭىزدار؟ – دەدiم.

ۋاحيددين پانشەري اقىرىن جىميىپ كۇلدi. كۇلە وتىرىپ:

– شىن مانiندە، «قارا مايوردىڭ» باسى ءۇشiن 1 ميلليون دوللار ەمەس، 1 ميلليون افگاني تiگiلگەن بولاتىن، – دەدi.

افگاني – اۋعان اقشاسى. ارينە، قۇنى دوللاردان ارزانداۋ. بىراق، جاڭا ايتقانى­مىزداي بۇل دا از اقشا ەمەس.

ۋ.پانشەري «قارا مايوردىڭ» اتىن دا، زاتىن دا جاقسى بiلەدi. ۋ.پانشەري تۇرماق، احمەد شاح ماسۋدتىڭ ءوزi كەزiندە «مىنا قارا پالەدەن، «قارا مايوردان» قالاي قۇتى­لامىز؟» دەگەن عوي. اۋزى دۋالى احمەد شاح ماسۋدتىڭ سوزىنەن كەيىن مايدانداس اعامىز بوريس كەرiمباەۆ كۇللi اۋعانستانعا، قالا بەردi بۇكiل سوۆەت وداعىنا «قارا مايور» اتانىپ كەتكەن ەدى.

«اۋعانستانعا العاش كىرگەندە «قارا مايور» ءوزىنىڭ باتالونىمەن مايمەنە قالاسىندا بولدى. بۇل وڭىردەگى دۇشمانداردىڭ باسشىسى ماۋلانا قارا ەكەن. سودان سولداتتار ازىلدەپ «سەندەردىڭ ماۋلانا قارالارىڭا ەندى ءبىزدىڭ «قارا مايور» قارسى تۇرادى» دەگەن كورىنەدى. سودان بوريس كەرىمباەۆ «قارا مايور» اتانىپ كەتتى» دەيتىندەر دە بار. بىراق ءوز باسىم بۇعان ونشا سەنىڭكىرەمەيمىن. سوۆەت بارلاۋشىلارى «احمەد شاح ماسۋد «مىنا قارا پالە، قارا مايور قايدان شىقتى؟ كوزىن جويۋ كەرەك!» دەپتى» دەگەن مالىمەتتى سوۆەت اسكەرلەرىنىڭ اراسىنا كەڭىنەن تاراتىپ جىبەردى دە، «قارا مايوردىڭ» لاقاپ اتى وسىدان كەيىن اۋىزدان-اۋىزعا كوشىپ، قالىپتاسىپ كەتتى.

ءسوز اراسىندا ايتا كەتكەن دە ءجون شىعار، «قارا مايوردىڭ» باتالونىن اۋعانستاندا «مۇسىلمان باتالون» دەپ اتادى. بۇل – ءسوز جوق، شارتتى اتاۋ. كەرىمباەۆتىڭ باتالونىندا قازاق، قىرعىز، تۇركىمەن، تاجىك، وزبەك جىگىتتەرى كوپ بولدى. «مۇسىلمان باتالون» دا وسىدان شىقتى.

اۋعان حالقى – جاۋىنگەر حالىق جانە شىن جاۋىنگەر ەكەنiڭدi تانىتا، مويىنداتا بiلسەڭ، جاۋ بولساڭ دا سەنi سىيلايدى، قادiرلەيدi. جالپى، «قارا مايوردى» اۋعاننىڭ اسكەري ورتاسى بەلگiلi بiر دارەجەدە بيiك باعالايدى. ارينە، ونىڭ سەبەبi بiرەۋ-اق. بۇلار «قارا مايوردى» قازاق بولعانى ءۇشiن، نە بولماسا «مۇسىلمان بالاسى عوي…» دەپ iش تارتپايدى. ولار «قارا مايوردى» ءوز iسiنiڭ بiلگiرi, ءوز iسiنiڭ شەبەرi دەپ تانيدى. سوعىس ونەرiن جەتiك مەڭگەرگەن، اسكەري امال-تاسiلدەردi ورايىمەن ءارi ۇتىمدى تۇردە قولدانا بiلەتiن باتالون كو­مان­ديرiنiڭ، ياعني «قارا مايوردىڭ» اتىن ۇمىتپايتىنى دا سودان.

– كەيدە سالىستىرۋ جاسايمىن، – دەدi ۋ.پانشەري شاي ۇستiندە رۋحا وزەنiنە ويلانا قاراپ وتىرىپ، – سوۆەت  اسكەرiنiڭ جاۋىزدىعى تالiپتەردiڭ جاۋىزدىعىنىڭ جانىندا جiپ ەسە الماي قالدى. تالiپتەر پانشەرلiك ايەلدەرگە ء«وزiڭ ايت، وڭ كوزiڭدi ويايىن با، جوق سول كوزiڭدi ويىپ الايىن با؟» دەگەن عوي. بايعۇس ايەلدەر قارسىلىق بiلدiرسە، ەكi كوزiن بiردەي ويىپ العان. تالiپتەردiڭ جاۋىزدىعىن بiلەتiن ايەلدەر ولار الگi سۇراقتى قويعان كەزدە، امال جوق، «وڭ كوزiمدi ويىپ ال» نە بولماسا «سول كوزiمدi ويىپ ال» دەۋگە كوشەدى. ايتپەسە، ەكi كوزدەن بiردەي ايىرىلادى… قايسىبiرiن ايتايىن، مىنا رۋحا وزەنi تالاي رەت قان بولىپ اقتى عوي…

كەزىندە مايداننىڭ ەكى باسىندا اڭ­دىسىپ، شابىسقان جىگىتتىڭ بۇگىنگى اڭگىمەلەرىنەن كەيىن حالىقتى قايعى مەن قاسىرەتكە بوكتىرگەن سۇم سوعىستىڭ ءالى كۇنگە دەيىن توقتاماي كەلە جاتقاندىعىن ىشتەي ويلاپ، وتىرىپ قالدىم.

باقىتبەك سماعۇل،

پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى،

اۋعان سوعىسى ارداگەرلەرى

ۇيىمدارىنىڭ «قازاقستان ارداگەرلەرى»

قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى.

_________________________

اينالعان اتى اڭىزعا

ءبارىن دە كورگەن ازاپتىڭ،

كەلەر دەپ الدا عاجاپ كۇن.

اينالعان اتى اڭىزعا،

«قارا مايورى» قازاقتىڭ.

جاسىرىپ ىشكە نالاسىن،

ۇندەمەي كەتىپ باراسىڭ.

تۇسىڭدە كۇندە كورەسىڭ،

اۋعاننىڭ قاندى دالاسىن.

وكسىك بار، مۇڭ بار باسىڭدا،

ۇقسايسىڭ كەيدە جاسىنعا.

ىزدەرىڭ جاتىر ءالى كۇن،

پانشەردىڭ تاۋ مەن تاسىندا.

اسكەري شەن مەن مانداتتار،

لاپىلداپ جانىپ قالدى وتتار…

سوزادى قولىن قينالىپ،

ولە الماي جاتقان سولداتتار.

وتكەندى ويلاپ قامىعىپ،

ويلاردان ءبىر ءسات ارىلىپ.

تۇراسىڭ اتىپ ورنىڭنان،

جانارتاۋ قۇساپ جارىلىپ.

كەلسە دە ەلگە ازات كۇن،

كەلسە دە ەلگە عاجاپ كۇن،

وتانىن قورعاپ ءجۇر ءالى،

«قارا مايورى» قازاقتىڭ.

Abai.kz