تاياۋ شىعىس قاقتىعىسى ايتەۋىر ءبىر كۇنى اياقتالادى، بىراق پالەستينا مەملەكەتى مويىندالماسا، بۇل داعدارىس ەشقاشان ءوز شەشىن تاپپايدى.

1945 جىلعى يالتا كونفەرەنتسياسى مەن شەشىمدەرى جەڭىمپاز ەلدەردى (كسرو، اقش جانە ۇلىبريتانيا) تاياۋ شىعىس ماسەلەسىن قايتا قاراۋعا ماجبۇرلەدى. ناتيجەسىندە لوندونعا ماندات بەرىلگەن پالەستينا اۋماعىندا ەكى ۇلتتىق سۋبەكت - ەۆرەي جانە اراب مەملەكەتتەرىن قۇرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. الايدا يزرايل مەملەكەتى جاڭا الەمنىڭ شىندىعىنا اينالسا، ال پالەستينا مەملەكەتى ءالى كۇنگە دەيىن قاعاز جۇزىندە قالدى.

ساياسي جانە تاريحي ادەبيەتتەردە الەمدەگى بەدەلدى ەۆرەي دياسپوراسى ەۆرەي ماسەلەسىن شەشۋ، ءيزرايلدىڭ قۇرىلۋى مەن نىعايۋى جانە پالەستينا ماسەلەسىن «بۇعاتتاۋ» ءۇشىن الەمنىڭ جەتەكشى ەلدەرىنە (ەڭ الدىمەن اقش پەن ۇلىبريتانياعا) زور ىقپال ەتە الدى دەگەن پىكىردى ءجيى كەزدەستىرۋگە بولادى. مۇنداي پىكىردى جاقتاۋشىلار يزرايل مەملەكەتى قۇرىلۋىنىڭ باستى باستاماشىلارىنىڭ ءبىرى - كەڭەس وداعى، ياعني رەسەي بولعانىن «ۇمىتادى».

تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، رەجەپ ەردوعاننىڭ ءبىر كەزدەرى يزرايل مەن پالەستينا اۆتونومياسىنىڭ اۋماعى وسمان يمپەرياسىنىڭ قۇرامىنا كىرگەنىن ەسكە سالۋى كەزدەيسوق ەمەس، سەبەبى تۇركيا وسى وڭىردەگى بەيبىتشىلىك ءۇشىن جاۋاپتى. قازىرگى تۇركيانىڭ بويىندا تاياۋ شىعىس مەملەكەتتەرى مەن بارلىق حالىقتارىن كۇشتەپ باعىندىرۋ ءۇشىن وسمان مەملەكەتىنىڭ بۇرىنعى قۋاتى جوق ەكەنى تۇسىنىكتى. اراب شىعىسىنىڭ ەڭ باي مونارحيالارى تۇركيانىڭ قۇرامىنا قايتىپ كەلۋگە نەمەسە تۇرىك پرەزيدەنتىنە باعىنۋعا كەلىسكەنىن كوز الدىڭىزعا ەلەستەتە المايمىز.

سونداي-اق، ەگەر انگلوساكس كوشباسشىلارى ەۆرەي حالقىن قولداۋعا اسا ىنتالى بولسا، وندا پالەستينا مەملەكەتىنىڭ اۋماعىن قىسقارتۋعا الىپ كەلەتىن پالەستينا مەملەكەتىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداعان جاعدايدا پالەستينا ماسەلەسى بويىنشا ءيزرايلدىڭ تۇتاستىعىنا ۇنەمى قاۋىپ ءتوندىرىپ وتىراتىن نە جايت؟ اقىر سوڭىندا، ۇلىبريتانيا جيىرمادان استام اراب مەملەكەتىن قۇرۋدىڭ اۆتورى بولىپ، پالەستينا ارابتارىن سانى كوپ جانە ەتنيكالىق تۋىسقان ەلدەر (ەگيپەت، ليۆان، سيريا، يوردانيا، ساۋد ارابياسى، ءباا) قۇرامىنا نەگە قوسپادى؟

بۇدان ۇلىبريتانيا مەن اقش-تى ەۆرەي جانە پالەستينا ماسەلەلەرى ەمەس، ولاردى وڭىرلىك پروتسەستەرگە ىقپال ەتۋ جانە تاياۋ شىعىستى انگلوساكستاردىڭ ىقپالى ايماعىندا ۇستاپ تۇرۋ قۇرالى رەتىندە پايدالانۋ مۇمكىندىگى تولعاندىراتىنى تۇسىنىكتى بولادى.

سوعىستار ەرتە مە، كەش پە اياقتالادى، ويتكەنى قارسى تۇرعان كۇشتەردىڭ رەسۋرستارىن تاۋىسادى. الايدا پالەستينا-يزرايل جاعدايىندا كەزەكتى اسكەري قاقتىعىستىڭ اياقتالۋى تاياۋ شىعىس داعدارىسىنىڭ اياقتالۋى بولا ما - بۇل بولەك ماسەلە. بىزدىڭشە، اراب الەمىن قاناعاتتاندىراتىن پالەستينا ماسەلەسى قانداي دا ءبىر تۇردە شەشىلمەيىنشە، يزرايلمەن جانە ونىڭ ارتىندا تۇرعان باتىس كۇشتەرىمەن بولعان داعدارىس ەشقاشان اياقتالمايدى.

بينيامين نەتانياحۋ گازا سەكتورىنىڭ وڭتۇستىگىندە سوعىستى جالعاستىرىپ، يزرايلدەگى پالەستينالىقتارعا ەتنيكالىق تازالاۋ جۇرگىزىپ، حاماس-تى تۇبەگەيلى جويىپ تاستاۋعا ۇمتىلۋىنىڭ اياعى - يزرايل قورعانىس ارمياسىنىڭ جاڭا قىلمىستارىنىڭ قاۋپىن ارتتىرادى. وسىعان بايلانىستى تەل-ءاۆيۆتىڭ راديكالدى ۇستانىمىن تەجەۋدىڭ جاڭا قۇرالدارى حالىقارالىق قىلمىستىق سوتتىڭ (حكب) قۇرالى جانە پالەستينا تاۋەلسىزدىگىن حالىقارالىق مويىنداۋ پروتسەسىنىڭ باستالۋ قاۋپى بولىپ وتىر.

وڭتۇستىك افريكا رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىقارالىق سوتقا تالاپ-ارىزى، باس پروكۋرور كارىم حاننىڭ نەتانياحۋدى، گالانتتى جانە يزرايل ۇكىمەتىنىڭ باسقا دا جوعارى لاۋازىمدى ادامدارىن اسكەري قاتىگەزدىگى مەن ادامگەرشىلىككە قارسى قىلمىسى ءۇشىن، سونداي-اق حاماس-تىڭ ءۇش كوشباسشىسى (ياحي سينۆارا، يسمايل حانيا جانە مۋحامماد دەيف) قاماۋعا الۋ تۋرالى تالابى يزرايلدە دە، حاماس تاراپىنان دا زور ايقاي-شۋ تۋدىرا باستادى.

تەك حاماس قانا ەمەس، يزرايلدە قاندى قول قاساپشى دەگەن پىكىر ساياسي اينالىسقا ءتۇسىپ، ەۆرەي جاعىن شورتانداي تۋلاتتى. تەل-اۆيۆ كارىم حاندى ماسەلەنىڭ ەش بايبىنا بارماي انتيسەميتيزم ءۇشىن ايىپتادى (ول پاكىستاندىق جانە حاماس تۇرىندەگى يسلامدىق راديكاليزمدى قولدايدى دەيدى). بۇل رەتتە يزرايل تاراپى كارىم حاننىڭ پاكىستاننىڭ ەمەس، شوتلانديانىڭ استاناسى ەدينبۋرگتىڭ تۋماسى ەكەنى تۋرالى ومىرباياندىق فاكتىگە دە نازار اۋدارمادى دا.

حقس-تىڭ جالپاقشەيشىلىك «ءبىزدىڭ دە، ءسىزدىڭ دە» شەشىمى حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ دا قاراما-قايشى رەاكتسياسىن تۋدىردى. اتاپ ايتقاندا، بىرەۋلەر (تۇركيا مەن يراندى قوسا العاندا) يزرايل ساياساتكەرلەرىن گازا سەكتورىنداعى قاتىگەزدىگى ءۇشىن قاماۋ يدەياسىن قولدايدى، باسقالارى (مىسالى، اقش، ۇلىبريتانيا، گەرمانيا، يتاليا، چەحيا) كارىم حاننىڭ وسىنداي تالابىن ايىپتايدى، ۇشىنشىلەرى (اتاپ ايتقاندا، فرانتسيا، بەلگيا، يرلانديا) حقس پروكۋرورىن قورعايدى. قورىتىندىسىندا پروكۋروردىڭ تالابى ءالى سوتتىڭ شەشىمىمەن ورىندالماعان، بىراق يزرايلگە قىسىم كورسەتۋ فاكتىسى ماڭىزدى بولىپ سانالادى.

ال تەل-اۆيۆكە قىسىم كورسەتۋدىڭ كەلەسى ءبىر پاراسى 22 مامىردا نورۆەگيا، يرلانديا جانە يسپانيانىڭ پالەستينا تاۋەلسىزدىگىن تانۋ تۋرالى شەشىمدەرىنەن تۋىندادى.

يزرايل اتالعان ەۋروپالىق ەلدەردىڭ وسىنداي ۇستانىمىن قاتاڭ ايىپتاسا، ەۆرەي مەملەكەتىنىڭ ءسىم باسشىسى ي.كاتس نورۆەگيا، يرلانديا جانە يسپانيادان ءوز ەلشىلەرىن شاقىرتىپ الدى.

ەو ەلدەرى تاراپىنان پالەستينانى دەكلاراتيۆتىك تانۋى پالەستينا ماسەلەسىن اياقتاۋدىڭ جانە 23-ءشى اراب مەملەكەتىن قۇرۋدىڭ باستالۋى بولا ما؟ بىزدىڭشە، پالەستينا قاۋىپسىزدىگىن كۇشپەن قامتاماسىز ەتپەي-اق، كەز-كەلگەن وسىنداي ماسەلە (داۋلى اۋماق) سياقتى، كەز-كەلگەن دەكلاراتسيالار جەر بەتىندەگى شىندىقتان اجىراتىلعان بىرەۋدىڭ عانا ساياسي مۇددەسىن كوزدەيدى. ەۋروپانىڭ ءۇش ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداعاننان كەيىن يزرايل ەرتەڭ-اق راماللادا ەلشىلىك اشادى دەپ ويلاۋدىڭ ءوزى مۇمكىن ەمەس دۇنيەگە اينالىپ وتىر.

Abai.kz