قازاقي قوس دەپۋتاتتىڭ اۋزىنان شىققان: «...ورىس ءتىلىن قازاق مەكتەپتەرىندە 5-ءشى سىنىپتان باستاپ وقىتۋ كەرەك»، - دەگەن سوزدەرىنەن كەيىن دانىشپان بابالارىمىزدىڭ «تۇيەسىن جوعالتپاعاننىڭ ءبارى اقىلدى»، - دەگەن قاناتتى ءسوزى ويعا ورالادى.

تمد ەلدەرىندەگى ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىندە «تۇركىمەنباشى ءادىسى» دەگەن بار. ول تۇركىمەنستانداعى بارشا وزبەك تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەردى جاۋىپ، ورىس تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن مەكپەتەرگە تەك ەتنيكالىق ورىستاردى عانا قابىلداۋ.

ال، وزگە ۇلت وكىلدەرى تەك بەلگىلى ءبىر اقى تولەپ قانا ورىس مەكتەپتەرىندە وقي الادى. ەندى نەگە تۇركىمەنباشى وسى قادامعا باردى دەگەن ساۋالعا جاۋاپ بەرۋگە كوشەيىك:

1989 جىلعى ساناقتا تۇرمەنياداعى تيتۋلدى ۇلتتىڭ 6 پايىزى ءوز انا ءتىلىن بىلمەيتىندىگى بەلگىلى بولعان. بۇل ەلدەگى ۇلتتىڭ 70 پايىزىن قۇرايتىن تۇركىمەندەر باسىنداعى تراگەديا ەكەنىن تۇسىنە ءبىلدى.

ال، ءوز ەلىندە ۇلتتىق ازشىلىققا اينالعان قازاقتىڭ كسرو كەزىندە 50 پايىزى انا تىلىنە شورقاق بولعانىن وسى ۋاقىتقا دەيىن رەسمي بيلىك جاريا ەتپەي كەلەدى. تۇركىمەندەر وسىنىڭ جولىن كەسىپ، كسرو كەزىندەگى ورىستاندىرۋ باعىتىنداعى «سوۆەت ادامى» دەگەن ۇعىمىنىڭ جۇلىنىن ۇزە الدى.

بىزدە ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا دەپۋتاتتار قولعا الماي وتىرعان ماسەلە - قازاق ەلىندە قوس تىلدىلىك دەگەننىڭ جوقتىعى. ياعني، قوس تىلدە سويلەيتىن ادام وسى ەكى تىلدە ءوز ويىن جەتكىزىپ جازا ءبىلۋى كەرەك. ال، قازاق ەكى تىلدە سويلەيدى ەكەن دەپ، الاش بالاسىن قوس ءتىلدى اتاندىرۋ ابەستىك!

قازىر ەلىمىزدە ورىسشا جانە قازاقشا سويلەيتىن ەكى ۇلكەن ەتنيكالىق توپ بار. ولار ءبىر-ءبىرىن سىرتقا شىعارماسا دا ءيتتىڭ ەتىنەن جەك كورەتىن احۋال قالىپتاسىپ وتىر. وسى احۋالدى قالىپتاسىرعان قازاق مەكەپتەرىندە ورىس ءتىلىنىڭ وقىتىلۋى. نەمەسە ورىس مەكتەپتەرىندەگى قازاق ءتىلىنىڭ وقىتىلۋى. ەكەۋى دە كۇردەلى ءھام شەشىلۋى قيىن ماسەلەلەر.

دەپۋتات مىرزالار ۇنەمى ارالاس مەكتەپپەن كۇرەسىپ كەلەدى. تەك ءسوز جۇزىندە، ناقتى ءىس پەن ناتيجە جوق.

سونىمەن ارالاس مەكتەپ دەگەن نە؟ بۇل 100 پايىز قازاقشا وقىتاتىن مەكتەپ ىشىندەگى 50 جانە 30 پايىز ورىسشا سىنىپتاردىڭ شاكىرتتەرگە ءبىلىم بەرۋى.

ءبىز رەسەي مەن قىتاي ەمەسپىز، از ۇلتتاردىڭ مەكتەبىن مۇلدەم جاۋىپ تاستايتىن. كسرو كەزىندە قازاقستاندا قازاق قانا ەمەس، تاتار جانە ۋكراين تىلىندەگى مەكتەپتەردىڭ دە جابىلعاندىعى اۋىزعا الىنباي كەلەدى. سول سەبەپتى، قازىرگى ارالاس مەكتەپتەردى 50 جانە 30 پايىز ورىس تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرگە اينالدىرۋ جولىندا كۇرەسۋىمىز كەرەك. 100 پايىز ورىسشا وقىتۋ ءۇشىن ەتنيكالىق ورىس بولۋىن تالاپ ەتەىتن بولساق كوپ نارسە شەشىلەدى.

ماجىلىستە «وقۋ باعدارلامالارىنىڭ مازمۇنىن جاڭارتۋ» ماسەلەسىنە ارنالعان تاقىرىپتىق وتىرىس وتكەن كەزدە ءماجىلىس دەپۋتاتتارى رينات زايىتوۆ پەن داۋلەت مۇقاەۆ: «ورىس ءتىلىن تەك 5 سىنىپتان وقىتۋ كەرەك»، - دەپ باستاما كوتەرىپ، ايدى اسپانعا شىعاردى.

ەندى قوس دەپۋتات ورىس تىلىنە قاتىستى نە دەدى سونى كەلتىرە كەتەيىك.

پارلامەنت ءماجىلىسى دەپۋتاتى داۋلەت مۇقاەۆ: «ورىسشا وقيتىن بالالارعا جۇرگىزىلەتىن قازاق ءتىلىنىڭ وقۋلىعىن قاراساڭىزدار، جەپ-جەڭىل، بەس ءارىپتى قويىپ، مىندا «قاي ءارىپ جەتپەي تۇر» دەپ سۇرايدى. ۇبت دا سونداي.

بالالارىمىزدان ورىس ءتىلدى فيلولوگ دايىنداپ جاتقان سياقتىمىز. «پريچاستنىي وبوروت، دەەپريچاستنىي وبوروت» دەگەن سويلەمدەرى بار. ودان كەيىن وزگە دە ولەڭدەردى جاتتاتىپ، ءبىز بالالاردى قيناپ جاتىرمىز.

مەن ءوزىم اتا-انا رەتىندە جاپونيانىڭ ءپرينتسيپىن ۇستانامىن. بالالارعا بەسىنشى سىنىپقا دەيىن وزگە ءتىلدى ۇيرەتكىم كەلمەيدى. تەك انا ءتىلى – قازاق ءتىلىن ۇيرەتىپ كەلەم. بىراق ولار اعىلشىنعا كەلەدى دە، بىردەن ءالفاۆيتتى ۇيرەنىپ كەتەدى»، - دەپ ويىن تۇيىندەدى.

ءماجىلىس دەپۋتاتى رينات زايىتوۆ: «بالالاردىڭ ورىس تىلىندە وقي المايتىنى مەنىڭ دە باسىمدا بار جاعداي. بەسىنشى سىنىپقا دەيىن تەك انا تىلىندە وقىتۋعا رۇقسات بەرىڭىزدەر. مەن بالامدى كوپ تىلدە وقىتقىم كەلمەيدى. ناتيجەسىن وسى جەردە وتىرعان ءبىراز ادامداردان كورىپ وتىرمىن، نە قازاقشا، نە ورىسشا سويلەي المايدى»، – دەپ قازىرگى ومىردەگى تىلدىك احۋالدى العا تارتتى.

ءبىر قىزىعى وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ وكىلدەرى دەپۋتاتتاردىڭ بۇل باستاماسىنا ناقتى جاۋاپ بەرە قويعان جوق. سەبەبى ەش دايەكسىز، ءارى دالەلسىز وسال تۇستان پىشاق سۇعۋشىلىق ارەكەت بولدى دەسەك ارتىق ايتپايمىز. ونىڭ ۇستىنە الدىنا الا دايىندىقسىز، تەك سەزىم جەتەگىندەگى دۇنيە.

بۇل ماسەلە پارلامەنت قابىرعاسىندا ەمەس، تامىز كەڭەسىندە دەپۋتاتتاردىڭ باستاماسىمەن ەل-جۇرت بولىپ قوزعالۋى كەرەك ەدى. بيىلعى ءھام الداعى 5 جىلعى وقىتۋ جوسپارلانىپ قويدى. وعان تاپ وسى دەپۋتاتتار اقشا ءبولدى. «ەندى كەلىپ، اناۋىڭ دۇرىس ەمەس، مىناۋىڭ دۇرىس ەمەس» دەگەنگە جول بولسىن... ورىس تىلىنەن قۇتىلۋدىڭ جولى قازاقشا-ورىسشا ارالاس وقىتاتىن مەكتەپتەردى ومىرگە اكەلۋ. ول ءۇشىن بىزگە ۇلتتىق تۇركىمەنباشى كەرەك سياقتى. ءسىز بۇعان قالاي قارايسىز، وقىرمان؟!

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz