قاراتاۋدان ايرىلعان قالىڭ ورمان،
ارقا سۇيەپ جۇبانار الاتاۋعا...

بۇل – قازاقتىڭ قابىرعالى اقىنى كادىرحان عيزاتۇلىنىڭ ءجانابىل سماعۇلۇلى اعامىزدى جوقتاپ جازعان تولعاۋىنان ءۇزىپ الىنعاپ ەكى جول ولەڭ.

جەڭىس قاليازىمۇلى باستاعان ءبىر توپ ازاماتتىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن استانادا ءجانابىل سماعۇل اعامىزعا ارناپ ۇلكەن اس بەرىرىلدى.

سول استا كادىرحان اعامىزدىڭ وقىعان سول جوقتاۋ ولەڭىنىڭ وسى ەكى جولىن ەستىگەندە، اناۋ ءبىر جىلى تۇمانباي اعا ايتىپ بەرگەن ءبىر اڭگىمە ويىما ورالدى.

«اۋىتجان، 1961 جىلى ۇلى مۇحاڭ – مۇحتار اۋەزوۆ دۇنيەدەن وزعاندا، مۇنداعى بۇكىل قازاق، ايتارعا بولماسا، ءيىنى ءتۇسىپ، جەتىمسىرەپ قالعانى بار. قايعىدان قابىرعاسى قايىسقان حالىق بىرىنە-ءبىرى كوڭىل ايتىپ، كوپكە دەيىن ەڭسەسىن كوتەرە الماي ەسەڭگىرەپ ءجۇردى... مەن ول كەزدە 26  جاستا ەدىم. ۇلى تۇلعالاردىڭ ورنىنىڭ بولەك ەكەنىن سوندا بىردەن اڭعاردىم...»، - دەپ ەدى، تۇمانباي اعا مۇحتار اۋەزوۆ تۋرالى اڭگىمە ايتىپ وتىرىپ.

تۇماعا ايتقان – مۇحتار اۋەزوۆ دۇنەدەن وزعان كەزدەگى سول جاعداي، سول كۇي بۇگىن شىڭجاڭداعى ءۇش-ءتورت ميلليون قازاقتىڭ دا باسىنا ءتۇسىپ تۇرعان شاق. شىڭجاڭداعى قازاقتى قويىپ، اتاجۇرتقا ورالعان مۇنداعى ءبىزدىڭ ءوزىمىزدىڭ قابىرعامىز قارىس ايرىلىپ ءتۇستى. ءدال بۇگىنگى جاعدايدى ويلاعاندا، ەگەر تاۋەلسىز قازاقستان بولماعاندا، شەكارا سىرتىندا قالعان قازاقتىڭ تارتار قايعىسى مەن ازابى بۇدان ون ەسە قالىڭ ءارى كوپ ولارى ءسوزسىز ەدى.

سەبەبى، داۋ جوق، تاعى قايتالاپ ايتايىن، ءجانابىل سماعۇلۇلى ءوزىنىڭ دە، ءوزىنىڭ تۋعان حالقىنىڭ دا كەۋدەسىن ەشكىمگە باستىرماعان تۇلعا بولاتىن.

ءتىپتى، ءجانابىل سماعۇلۇلىنىڭ تىكەلەي ىقپالىمەن ۋاڭ ىنماۋ شىڭجاڭعا ءبىرىنشى حاتشى بولىپ قايتا ورالعا سوڭ، شىڭجاڭنىڭ ودان كەيىنگى باسشىلارى شەشىم قابىلداعاندا جاكەڭنىڭ قاباعىنا قاراپ قالعان جاعادايى بار.

قاراپ وتىرساق، ءجانابىل سماعۇلۇلى ورتا ازيانىڭ قازىرگى ءبىراز پرەزيدەنتتەرىنەن ارتىق بولماسا، كەم ەمەس ەكەن...

سول ءۇشىن دە وسىدان ون جىل بۇرىن جازعان «الاتاۋدىڭ ءبىر شىڭى – ارعى بەتتە» اتتى ماقالامىزدا: «ەشكىم رەنجىمەسىن، كەسىپ ايتايىن، بىرەۋدىڭ قول استىندا جۇرسە دە، قاسقايىپ ءجانابىل ەل باسقارعان كەزەڭ – قىتايداعى قازاقتىڭ ءوز قولى اۋزىنا ەركىن جەتكەن، قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان التىن ءداۋىرى بولىپ تاريحتا قالدى. ونداعى قازاقتار ءۇشىن ەندى ونداي زامان دا، سول زاماندى بيلەيتىن جاكەڭدەي مارعاسقا ۇل دا تۋمايدى! بۇگىنگى بۋىننىڭ ۇلىعى دا، ۇستانىمى دا باسقا. عالامداسۋدىڭ قارا داۋىلى قانداستارىمىزدى قاڭباقتاي ۇشىرىپ، ىقتىرىپ بارادى. شەتەلدەگى قازاقتار ءۇشىن ەندىگى بولاشاق – تەك قازاقستاندا!»، - دەپ بوسقا ايتاعان ەدىك.

اقىن كادىرحان قيزاتۇلى مىنا ەكى جول ولەڭىمەن بۇگىن سول ويىمىزدىڭ ءدال ۇستىنەن ءتۇسىپ، قولقا-جۇرەگىمىزدى سولق ەتكىزدى، ونسىز دا قۇلازىپ تۇرعان كوڭىلىمىزدى ودان ارى بوساتىپ جىبەردى، كوزىمىزگە ىستىق جاس كەلدى...

ءيا، شىڭجاڭداعى قازاقتىڭ ارقاسۇيەر تاۋى قۇلادى. ەستىپ جاتىرمىز، ءجانابىل اقساقالدىڭ ومىردەن وزعانى تۋرالى قارالى حاباردى ەستىگەن ءۇش ايماقتىڭ قازاعى ءۇرىمجىنى باسىپ قالىپتى. ارداقتى اعامىزدى اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالۋعا جينالعان جۇرتتا ەسەپ جوق دەيدى...

كەشە جاكەڭنىڭ ۇلى جىگەر مەن كەلىنى نۇرعانىم، كۇيەۋبالاسى سىزدىق پەن قىزى ءاليا اياۋلى اكەلەرىنە ارناپ، الماتىدا داستارحان جايىپ، قۇران وقىتىپتى. مىڭعا تاياۋ ادام كەلىپ، ءجانابىل اعانىڭ ۇرپاقتارىنا كوڭىل ايتىپتى.

جوعارىدا ايتىلعان استانادا وتكەن اسقا دا ەشكىم-ەشكىمدى ارنايى اتاپ شاقىرعان جوق. تەك، اس بەرىلەتىن ۋاقىت پەن ورىندى كورسەتىپ، الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى جىبەرىلگەن حابارلامانى ەستىگەن بەس جۇزگە تاياۋ حالىق جينالىپ، وقىلعان قۇرانعا بەت سيپادى. جايىلعان داستارحاننان ءدام تاتتى. بىرىنە ءبىرى كوڭىل ايتىپ، قايعىلارىن ءبولىستى. قازاقتىڭ بۇرىنعى داستۇرىمەن اپالارىمىز جوقتاۋ ايتىپ، ساي سۇيەگىمىزدى سىرقىراتتى. ەستەلىكتەر ايتىلىپ، جاكەڭ تۋرالى اعىنان اقتارىلعانداردىڭ قاتارى ءتىپتى كوپ بولدى.

مۇنداي كەزدە قايعىڭدى ءبولىسىپ، ءبىر-ەكى اۋىز جىلى ءسوزىن ايتاتىن كىسىنىڭ ورنى بولەك ەكەن.

اسقار تاۋىنان ايىرىلىپ، ەڭسەسى ءتۇسىپ قالعان وسىناۋ قايعىلى جۇرتقا كوڭىل ايتا كەلگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارى ەرمۇرات باپي، امانجول التاەۆ، جاناربەك اشىمجانعا جۇرت قاتتى ريزا بولىپ، العىستارىن ايتتى.

كوممۋنيستىك جۇيە قانشا جەردەن ءبىر-بىرىنە قارسى قويىپ، ىرىتكى سالعانىمەن، ءۇش ايماقتىڭ حالقى ءجانابىل سماعۇلۇلى دەگەندە، ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن. بۇكىل شىڭجاڭنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى قازاق اتاۋلى ونىڭ قادىرى مەن قاسيەتىن، ىسكەرلىگى مەن ازاماتتىق تۇلعاسىن وتە جوعارى باعالاپ، الدىنان قيا وتپەيتىن!

مىنە، سول كەمەڭگەر تۇلعا ومىردەن ءوتىپ ەدى، سول بەرەكە مەن بىرلىك، قۇرمەت پەن ءىلتيپات بىراق كۇندە تاعى بۇرق ەتىپ ءبىر ارنادا توعىسا كەتتى.

ەلۋ جىلعا تاياۋ بيىك لاۋازىمدى قىزمەتتە ءجۇرىپ، ونداعان جىل زەينەتكەرلىك ءومىر كەشىرىپ، ءتىپتى دۇنيەدەن وزىپ كەتكەن سوڭ دا تۋعان حالقىنىڭ قالتقىسىز قۇرمەتى مەن شەكسىز ءىلتيپاتىنا بولەنە ءبىلۋ – اناۋ-مىناۋ تۇلعاعا بۇيىرا بەتەتىن باقىت ەمەس!

ارعى-بەرگى زاماندى كورگەن، ارعى-بەرگى بەتتە جاساعان جۇرت ابدەن سالىستىرىپ بايقاعان بولار، ءبىزدىڭ ءجانابىل اعامىز شىن مانىندەگى باقىتتى باسشى!

ءجانابىل اعامىزدىڭ اللا الدىنان جارىلقاسىن! تاۋەلسىز وتانى بار حالىق ەشقاشان جەتىمدىك كورمەيدى!

كادىرحان اقىن ايتقانداي، قاراتاۋدان ايرىلعان قالىڭ ورمان، ەندى الاتاۋعا ارقا سۇيەپ جۇبانادى...

اۋىت مۇقيبەك

Abai.kz