ميۋنحەندەگى مامىلەلەر مەتامورفوزاسى.

سونىمەن، ۋكراينا مەن رەسەي اراسىنداعى سوعىس باستالعالى بارشا قاۋىم ءبىراۋىزدان قابىلداپ، لەكسيكالىق اينالىمعا ەنگىزگەن، قۇلاق پەن ساناعا ابدەن ءسىڭىپ كەتكەن «ۇجىمدىق باتىس» دەگەن تەرميننەن باس تارتا بەرۋىمىزگە بولادى. 

مىنە، كەشە عانا ميۋنحەندە وتكەن قاۋىپسىزدىك جونىندەگى جىل سايىنعى كونفەرەنتسيانىڭ ەڭ باستى گەوساياسي ءتۇيىنى وسى. 

ويتكەنى، «ۇجىمدىق باتىس» دەپ اتالىپ كەلگەن ءبىرتۇتاس توپ ەندى قاق جارىلدى: ەۋرووداق پەن اقش-تىڭ عالامدىق پروبلەمالارعا قاتىستى كوزقاراسى ءبىر-بىرىنە كەرەعار بوپ شىقتى. 

الدىمەن كونفەرەنتسيا الدىندا دونالد ترامپ ۋكراينا مەن رەسەي اراسىنداعى سوعىسقا قاتىستى باستى شەشىمدەردى ەشكىممەن (مەن الدىمەن سوعىسىپ جاتقان ۋكراينانىڭ ءوزى مەن ەۋرووداقتى ايتىپ وتىرمىن) اقىلداسپاي، كەلىسپەي قابىلداي سالعانىن قويماي، كەلىسسوزدەر باستالماي جاتىپ، پرورەسەيشىل تۇجىرىمداردى جاھانعا جايىپ سالدى. ەڭ باستىسى – مامىلەگە كەلۋ بارىسىندا تالقىلانۋى كەرەك ۋكراينانىڭ جەر تۇتاستىعىن قالپىنا كەلتىرۋ مەن ۋكراينانىڭ ناتو-عا مۇشە بولۋى تۋرالى ماسەلەلەرگە قاتىستى ترامپ ءوز ۇيعارىمىن ايتىپ قويىپ، ءپۋتيننىڭ كەلىسسوزدەگى جاعدايىن وتە-موتە جەڭىلدەتىپ بەردى! 

كەزىندە «مامىلەگە كەلۋ ونەرى» اتتى كىتاپ جازعان ترامپتىڭ مىنا قادامدارى مەن ءۇشىن مۇلدەم تۇسىنىكسىز: كەز كەلگەن تاراپ كەلىسسوز الدىندا قولىنداعى كارتالارىن اشىپ، كورسەتپەيدى ەمەس پە؟!  

ترامپتىڭ بۇل وقىس قادامدارى «ۇجىمدىق باتىستىڭ» باسقا مۇشەلەرىنىڭ سىنىنا ۇشىراعانىن ەستىپ، ءبىلىپ جاتسىزدار. ول سىني پىكىرلەر ميۋنحەن كونفەرەنتسياسىندا قاتتى-قاتتى ايتىلدى. 

ماسەلەن، گەرمانيا پرەزيدەنتى فرانك-ۆالتەر شتاينمايەر ترامپ اكىمشىلىگىنىڭ دورەكىلىگىن بەتكە باسىپ، قالىپتاسقان ەرەجەلەردى، ارىپتەستىك قارىم-قاتىناس پەن ءوزارا سەنىمدىلىكتى مانسۇق ەتتى دەپ ايىپتادى. 

ەۋروپا ەلدەرىنىڭ باسقا وكىلدەرى دە وسى تۇرعىدا پىكىر ءبىلدىرىپ جاتتى. 

ال جاڭادان سايلانعان اقش ۆيتسە-پرەزيدەنتى قىزا-قىزا كەلە: «ەۋروپاعا ءتونىپ تۇرعان قاۋىپتەردىڭ ىشىندە مەنى رەسەي نە قىتاي نەمەسە كەز كەلگەن سىرتقى فاكتور تولعاندىرىپ وتىرعان جوق. مەنى ەۋروپانىڭ ءوز ىشىنەن تونگەن قاۋىپ، ياعني اقش-پەن بىرگە ۇستانعان كەيبىر قۇندىلىقتاردان باس تارتۋى مازاسىزداندىردى»، - دەپ لاق ەتكىزدى. اقش-تاعى ەكىنشى ادامنىڭ مىناداي اۋىر سىنى جينالعاندار ءۇشىن مۇلدەم كۇتپەگەن شوك بولدى دەۋگە بولادى. 

مۇحيتتىڭ ار جاعىنان كەلگەن لاۋازىمدى قوناقتىڭ بۇل سوزىنە گەرمانيا قورعانىس ءمينيسترى بوريس پيستوريۋس لەزدە جاۋاپ قايتاردى: «ەگەر دە مەن ونى (ۆەنستى – اق) دۇرىس تۇسىنسەم، ول ەۋروپانىڭ كەيبىر بولىگىندەگى جاعدايدى اۆتوريتارلىق رەجيمدەردەگى احۋالمەن سالىستىرىپتى. مۇنداي سىندى ءبىز قابىلداي المايمىز، جانە دە بۇل مەن ءومىر ءسۇرىپ جاتقان، وسى جەردە مەن قورعاپ جاتقان سول ەۋروپا ەمەس، سول دەموكراتيا ەمەس».  

قىرىق كىسى ءبىر جاق، قىڭىر كىسى ءبىر جاق. ترامپتىڭ وزىمشىلدىگى مەن مەنمەندىگى حالىقارالىق ساياساتتىڭ قالىپتاسىپ قالعان قاعيداتتارىنىڭ بىت-شىتىن شىعارىپ، ترانساتلانتيكالىق بىرلىكتى ىدىراتىپ جاتىر.  

ەندىگى جەردە ءبىر نارسە انىق: ەۋرووداق پەن اقش اراسى اشىلىپ كەتتى. مۇنىڭ ءوزى كەي كەزدە ءوزارا تۇسىنبەستىككە جول بەرەتىن ەۋرووداق سەكىلدى ۇجىمنىڭ بىرلىگىنىڭ نىعايا تۇسۋىنە سەبەپ بولاتىن سياقتى.  

بايقاپ وتىرسام، ەندىگى جەردە ەو مەن اقش اراسىندا الەمدەگى ىقپال ءۇشىن باسەكە باستالاتىنداي. ەكى جاقتىڭ ءادىس-ءتاسىلى بولەك بولاتىن سەكىلدى: ەۋرووداق حالىقارالىق ەرەجەلەرگە ساي ارەكەتتەر ارقىلى ىقپالىن ارتتىرۋعا تىرىسسا، اقش ەكونوميكالىق قىسىم مەن ماجبۇرلەۋ ارقىلى ءوز جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋى ىقتيمال.  

«ەكى تۇيە سۇيكەنسە، شىبىن ولەدى» دەگەن ابدەن جاۋىر بولعان ءسوز بار. «ۇجىمدىق باتىس» ىدىراي باستاعاننان كەيىن بۇل ماتەلدى: «ەكى تۇيە شىبىنمەن الەك بوپ، سۇيكەنە بەرسە، ءۇشىنشى تۇيە الاڭعا شىعادى», - جالعاستىرۋعا بولاتىن شىعار. 

وسى ورايدا قىتاي سىرتقى ءمينيسترى ۆان ءيدىڭ مىنا ءسوزى ءبىراز ويعا جەتەلەيدى: «ارينە، ءبىز اقش بىزبەن ءبىر باعىتتا بولاتىنىنا سەنگىمىزى كەلەدى. الايدا اقش ونى قالاماسا جانە قىتايدى باسىپ-جانشىپ، تۇقىرتۋعا نيەتتەنسە، قىتايدىڭ سوڭىنا دەيىن بارۋدان باسقا امالى قالمايدى. سوندىقتان ءبىز اقش-تىڭ ءبىر جاقتى قورقىتىپ، ۇركىتۋ ارەكەتتەرىنە باتىل تۇردە جاۋاپ قايتارامىز». ونىڭ ويىنشا، «الەم ۆاشينگتون مەن پەكين اراسىنداعى قاقتىعىستى كوتەرە المايدى». 

ءجا، مۇنىڭ ءبارى بىزدەن مىڭداعان شاقىرىم الىستا، كەرەك دەسەڭىز، باسقا كونتينەنتتە جاتقان ەلدەردىڭ ءوز شارۋاسى بولسا كەرەك. الايدا، «كوبەلەك ەففەكتىنە» سالساق، ۆاشينگتون مەن بريۋسسەل  اراسىنا سىزات ءتۇسۋى، ءسوزسىز، باسقا ەلدەرگە دە ءوز اسەرىن تيگىزەدى. 

ەڭ الدىمەن ءبىر نارسەنى ۇعىنۋىمىز كەرەك: ترامپتىڭ سىرتقى ساياساتتاعى ءۆوليۋنتاريزمى مەن سۋبەكتيۆيزمى، شتاينمايەر ايتقانداي، قالىپتاسقان ەرەجەلەردى ورەسكەل بۇزۋى، پوستسوۆەتتىك كەڭىستىكتەگى ەلدەردىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن جەر تۇتاستىعىنىڭ ەشقانداي دا كەپىلى جوق ەكەنىن تاسقا تاڭبا باسقانداي كورسەتىپ وتىر! ولاي بولسا، الدا-جالدا ءبىر نارسە بولا قالسا، ءبىز ءوز جەرىمىزدى ءوز كۇشىمىزبەن قورعاپ قالۋعا دايىنبىز با؟ ەڭ باستى ساۋال وسى! 

ەگەر دە باسقا ەلدەردىڭ كومەگىنە مۇقتاج بوپ جاتساق، كىمدەرگە جۇگىنەمىز؟ قۇرامىندا باسقىنشى رەسەي بار ۇقشۇ ما؟ الدە كەزىندە ارىپتەسىمىز بوپ سانالعان ناتو ما؟ 

نەمەسە، ترامپتىڭ ۋكرايناعا اسكەر كومەك بەرۋدىڭ ءبىر شارتى رەتىندەگى اقش-قا سيرەك مەتالداردى يگەرۋگە مۇمكىندىك بەرۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويۋعا ماجبۇرلەۋى سەكىلدى ورەسكەل قادامى ەرتەڭگى كۇنى جەر قويناۋىندا مەندەلەەۆ تابليتساسىنىڭ بارشا دەرلىك ەلەمەنتى بار ءبىزدىڭ ەلگە جەتىپ جاتسا، نە ىستەيمىز؟! 

سونىمەن بىرگە، قالىپتاسقان جاڭا گەوساياسي جاعدايدا قازاقستان ءوزىنىڭ كوپۆەكتورلى، ياعني ءارتۇرلى ىقپالدى توپتار مەن جەكە دەرجاۆالارمەن جاقسى قارىم-قاتىناستا بولۋ ساياساتىنىڭ جەمىسىن كورە الادى. 

ونىڭ ۇستىنە، سول قالىپتاسقان بايلانىستاردى نىعايتا ءتۇسىپ، جاڭا ۆەكتورلاردى ورنىقتىرۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ ەلدىڭ بار مۇمكىندىگى بار. 

سول شارتتاردىڭ ىشىندە وزگەلەردى قىزىقتىراتىن شيكىزاتتار، ساۋاتتى دا ىسكەر ادامي رەسۋرس، وڭتايلى گەوساياسي ورنالاسۋ، ليبەرالدى ەكونوميكالىق زاڭداردى اتاۋعا بولادى. 

ەندى وسى پليۋستەرىمىزگە جاۋاپتى ۇكىمەتتى، تاۋەلسىز سوت جۇيەسىن، ەركىن ساياسي ەرەجەلەردى قوسساق، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى-اۋ... 

ءامىرجان قوسان

Abai.kz