ءبىر جۇما، ون كۇننەن بەرى  الەۋمەتتىك جەلەلىردى جەلپىندىرىپ تۇرعان ءبىر-اق تاقىرىپ بار دەسەك بولادى. بۇل جەردە مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى قازاق ءتىلدى كونتەنتتىڭ قىزۋ تالقىسىنا اينالعان تاقىرىپ تۋرالى ايتىپ وتىرمىن. ول – اق ۇيگە ترامپ كەلگەلى كۇرت وزگەرگەن ۋكراينا مەن رەسەي اراسىنداعى قارۋلى قاقتىعىسقا بايلانىستى پىكىرتالاستار مايدانى. جەلى قولدانۋشىلاردىڭ دەنى، ارينە، ءپۋتيننىڭ ءىس-ارەكەتىن ايىپتاۋدا. ول ايىپتاۋلارعا توقتالىپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق شىعار. بىلايدا بەلگىلى عوي: «پۋتين – اگرەسسور، پۋتين – باسقىنشى». 2022 جىلدىڭ اقپان ايىنان بەرى الەمدىك پلاتفورمالاردىڭ ىشىندە وتىرعان قازاق ءتىلدى جازارماندار: بلوگەرلەر، جۋرناليستتەر مۇنى اشىق جازدى، اشىنا جازدى. ءالى دە جازۋ ۇستىندە. پۋتين مەملەكەت باسشىسى رەتىندە حالقىن جاپپاي سوعىسقا شاقىرعاندا، قازاقستان ارقىلى ۆيزا الىپ ەۋروپاعا، اقش-قا، سونداي-اق، وزگە دە تىنىش ءومىر سۇرۋگە بولاتىن ەلدەرگە ۇمتىلعان قاشقىن ەميگرانتتاردى دا قازاق ءىشى قابىلداي المادى. گۋمانيستتىك ادەپكە باعىنساق، سوعىستان باس تارتقانداردى «اينالايىندار-اي» دەپ،  اراقادان قاعۋعا بولاتىن ەدى عوي، بىراق، 1941 جىلى ەر-ازاماتىن تەگىس مايدانعا اتتاندىرىپ، قارا جامىلىپ وتىرسا دا، ستالين دەپورتاتسيالاعان ۇلتتاردى باۋىرىنا باسقان قازاقتاردىڭ بۇگىنگى ۇرپاعى ءپۋتيننىڭ سوعىسىنان جان ساۋعالاپ، جايلى جەر ىزدەگەندەردى جات كوردى. ايتسە دە بۇل جاتسىنۋدى تۇسىنۋگە بولادى: تۋعان جەرىنەن ەرىكسىز اۋعاندار مەن قاشقىنداردىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي. الايدا، ەكس-پرەمەر ءاليحان سمايلوۆتىڭ ۇكىمەتى قاشقىندارعا قولايلى جاعداي جاساۋعا تىرىسقان. كەيىنەن رەسەيلىكتەرگە جەڭىلدەتىلگەن ۆيزا بەرۋ ءراسىمى، جۇمىسقا ورنالاستىرۋ، باسپانا الۋعا مۇمكىندىك تۋعىزۋ بىرتە-بىرتە باقىلاۋعا كوشىپ، ەكس-مينيستر باعدات ءمۋسيننىڭ قاشقىنداردىڭ الدىنان نان الىپ شىعۋى كۇلشەلى بالانىڭ كۇيەلەش قالپىن تۋعىزىپ، مازاققا اينالدى. 

ءجا، باستاپقى اڭگىمەمىزگە ورالايىق. قازىر الەمجەلىدە ەكىنشى توپ – ترامپتى جانە ءپۋتيندى قولداۋشى قازاق ءتىلدى بلوگەرلەردىڭ توبى باس كوتەردى. ولاردىڭ سوزىنە باقساق،  «زەلەنسكي – ناعىز جاۋىز. حالقىن وققا بايلاپ، وتقا سالعان – زەلەنسكي». «2022 جىلى ناۋرىز ايىندا تۇركيا پرەزيدەنتى ەردوعان ەكى تاراپتى تاتۋلاستىرماق بولىپ، انكارا كەلىسىمىنە شاقىرعاندا، بەيبىت بىتىمگە قول قويعان زەلەنسكي بريتانيانىڭ پرەمەرى بوريس دجونسوننىڭ ازعىرۋىنا ەرىپ، سوعىسقا ءوزى بارىپ ۇرىندى. سوعىستى باستاعان – زەلەنسكي»، – دەيدى ترامپ-ءپۋتينشىل باعىتتاعى قازاق بلوگەرلەرى. وسىلاي دەي كەلىپ ولار: «باتىس ساياساتكەرلەرى – الەمدى بۇلدىرۋشىلەر، الەمنىڭ تىنشىن الىپ، ءبىردى-بىرگە ايداپ سالۋشىلار، ولاردىڭ جوسپارىندا قازاقستان دا بار» دەگەندى باسا ايتادى. بۇل بىزگە باياعىدان تانىس پروپاگاندا: «باتىس – كاكاي، باتىس – ءبۇجاي. باتىس – ءىرىپ-شىرۋگە بەت العان الەم. باتىستان ۇيرەنەتەن ەشتەڭ جوق. وداندا تاريحي كورشىمىز رەسەيمەن امپەي-جامپەي بولىپ، تىنىش ءومىر سۇرەيىك. رەسەيگە سۇيكەنسەك، ول ءبىزدى ءبىر-اق كۇندە كەرزى ەتىگمەن تەۋىپ، تاپتاپ وتەدى». 

وسىنى ايتقاندا نەگە ءبىز ەۋروپا ەلدەرىنىڭ قازاقستانعا تولاسسىز ينۆەستيتسيا قۇيىپ كەلە جاتقانىن ۇمىتا قالامىز؟ نەگە جاستارىمىز ەۋروپادان ءىلىم-ءبىلىم ۇيرەنۋگە قۇلشىنىپ تۇراتىنىن ەسكەرمەيمىز؟ قالا بەردى، ەۋروپانىڭ بىزگە عانا ەمەس، جالپى وركەنيەتكە قۇشتار ەلدەردىڭ بارىنە ۇلگى بولۋدان شارشامايتىن قاجىر-قايراتىن نەگە باعالامايمىز؟ ءبىر عانا كەمشىلىك – بۇگىنگى ەۋروپادا مارگارەت تەتچەر، جاك شيراك سياقتى تاباندى كوشباسشىلاردىڭ قاتارى كەم. تاپ وسىلارداي ءبىر ءسوزدى، العان بەتىنەن قايتپايتىن تۇلعالار تۇرعاندا، ءپۋتيننىڭ ۋكراينا جەرىنە باسا-كوكتەپ كىرىپ، بۇلىك سالۋى ەكى تالاي ەدى. 

تاعى ءبىر ەسكە سالاتىن جايت: ۋكراينا – رەسەي قاقتىعىسى 2022 جىلى اقپان ايىنىڭ 24-كۇنى ەمەس، 2014 جىلى باستالىپ كەتكەن. 2014 جىلى پۋتين قىرىمدى الدى، ءبىرتۇتاس ۋكراين مەملەكەتىن بولشەكتەپ، دحر، لحر دەيتىن قۋىرشاق مەملەكەتتەردى قولدان جاساپ قويدى دا، سول ايماقتارداعى سەپاراتيستەردىڭ قولتىعىنا سۋ بۇركىپ وتىردى. اقىرىندا سولاردىڭ ويباي-اتتانىنا سۇيەنىپ، سىلتاۋلى سوعىسىن جاريالاپ جىبەردى. سول 2014 جىلى رەسەي تاراپىنان قازاقستانعا دا ساياسي قىسىمدار قاتتى بايقالدى. «قازىرگى قازاقستان جەرى – رەسەيدىڭ سىيعا بەرگەن جەرى» دەگەندى دۋمانىڭ دەپۋتاتتارى ءبىرىن كەيىن ءبىرى ءىلىپ اكەتىپ دابىرلاپ، داۋىستاپ ايتا باستاعانىن ءبىز وسى كۇنى قالاي عانا ۇمىتا قالدىق؟ «جىرتىق ءۇيدىڭ دە قۇدايى بار» – سونداعى ەكىپىندەپ كەلگەن بالەنىڭ بەتى اۋىپ، قازاقستاندا بەيبىت ءومىر جالعاسىن تاۋىپ كەتتى. جاڭىلىسپاسام سول جىلى ەكس-پرەزيدەنت نازارباەۆ كەشە عانا دۇنيەدەن وتكەن جازۋشى دۋلات يسابەكوۆتى جەكە قابىلداپ، ءسوز اراسىندا، «تۋىسقان ەكى ەل سوعىسىپ جاتسا، ولاردا ءبىزدىڭ نە شارۋامىز بار؟» دەپ، قارا داۋىلدىڭ قازاقستاندى اينالىپ كەتكەنىنە ىشتەي ءتاۋبا ايتىپ وتىرعانىن اڭعارتىپتى. 

رەسەي – بىزگە مۇددەلى ەل، ءبىز دە رەسەيگە مۇددەلىمىز. ال، ەڭ باستىسى – مۇددە بولعان سوڭ ماڭگىلىك دوستىق تا، قاسارىسقان قاستىق تا بولا بەرمەيدى. تەك ەكى جاق ءوز مۇددەسىن العا قويۋعا، باسىم ەتۋگە بارىن سالادى. سوندىقتان ءبىز، جازارمان قاۋىم ورىستاردى جاتتا كەپ جامانداۋعا نەمەسە جاقىن تۇتىپ جان سالا قورعاۋعا اسىقپاعانىمىز ابزال. بىزدە مەملەكەت بار، مەملەكەت باسشىسى بار. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ – كاسىبي ديپلومات. ول – ديپلوماتيا اياقتالعان ساتتە سوعىس باستالاتىنىن قاپىسىز تۇسىنەتىن ساياساتكەر. سول سەبەپتى ول قازاقستاننىڭ كوپۆەكتورىلى ساياساتىن اسا ساقتىقپەن جان-جاقتى تەرەڭدەتە تۇسەتىنى انىق. قازاقستاننىڭ ارقا سۇيەرى – بىرەۋلەر ايتىپ جۇرگەندەي، تۇركى حالىقتارى دا، تۇركيا دا، ۇجىمدىق ەۋروپا دا ەمەس – كوپۆەكتورلى ساياساتى. گەوەكونوميكالىق كوپۆەكتورلىق ءىس-قيمىلدار دا قازاقستاننىڭ بەيبىت ءومىر سالتىمەن ىلگەرلەي وزۋىنا ىقپال ەتەرى داۋسىز. 

ءسوز جوق، الەۋمەتتىك جەلىلەر پلاتفورماسى – ەركىن پىكىرلەر مەن ازات ويلاردىڭ اشىق الاڭى. بۇل الاڭدا اركىم ويىن بىلدىرۋگە قاقىلى جانە سونىڭ ءوزى قىزىق. جوعارىداعى ەكى توپتىڭ پىكىرتالاسىنا قاراپ وتىرىپ، مىنانى تۇسىنۋگە بولادى: ءبىز سوعىستى قالامايمىز! راس، قازاقستاندى رەسەيمەن شارپىستىرۋعا شاقىراتىن پوستتار الەمجەلىنىڭ ءورىستىلدى كونتەنتىندە كورىنىس تاۋىپ قالادى. جانە الگىندەي  پوستتاردىڭ سىرتتان جازىلىپ تارايتىنى بايقالىپ تا تۇرادى. مۇنىڭ اتىن قازاق – «مىسىقتىلەۋ» دەيدى. مىسىقتىلەۋلەردىڭ قاراۋ نيەتى – قازاقتاردىڭ ناماسىن جانىعان بولىپ وتقا ايداۋ، قارۋلى قاقتىعىستارعا يتەرمەلەۋ. مەنىڭشە، «مۇسىلمان باۋىرلارىمىزدى قۇتقارامىز» دەپ، سيرياعا اتتانعان اسىرەدىنشىلدەردىڭ ىزىنە سالىپ، قازاقتاردى سوعىسقا تارتۋدىڭ، قازاقستاندى كۇيرەتۋدىڭ ءتۇبىن كۇڭىرىنە ويلايتىنداردىڭ فەيك-اقپاراتتارىنا ەل ءىشىن ەلىكتىرمەۋدىڭ ءبىر جولى بار. ول  – اقپاراتتىق رەسۋرستاردىڭ بارلىق سالاسىندا (سونىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك جەلىلەردە) قازاقستان بيلىگىنىڭ سىرتقى ساياساتتاعى ۇستانىمىن بارىنشا العا شىعارۋ جانە كاسىبي جۋرناليستتەر مەن پۋبليتسيستەردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، ولاردىڭ قىزمەتىنە ءمان بەرۋ. حالىقارالىق ساياساتتاعى قازاقستاننىڭ مۇددەسىن تۇسىنىكتى تىلدە تالداپ جازىپ، كوپشىلىككە ۇقتىرۋ. مۇنىڭ تۇپكىلىكتى ناتيجەسى شايقالعان مىناۋ دۇنيەدەگى حالىقتىڭ تانىم-تۇسىنىگىن پاراساتتى پايىمعا جەتەلەۋى ابدەن مۇمكىن. 

داۋرەن قۋات

Abai.kz