قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترى ولجاس بەكتەنوۆ مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ التى جىلدىق پرەزيدەنتتىك كەزەڭى بارىسىندا قول جەتكىزىلگەن ماڭىزدى ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك ناتيجەلەردى بايانداپ، ەلدىڭ دامۋىنداعى ەلەۋلى وزگەرىستەردى اتاپ ءوتتى.

ونىڭ سوزىنشە، بۇل كەزەڭدە ەلىمىز ءتۇرلى جاھاندىق داعدارىستار مەن كۇردەلى سىناقتارعا تاپ بولعانىنا قاراماستان، ەكونوميكالىق ءوسىم مەن تۇراقتىلىقتى ساقتاپ قالدى. سونىمەن قاتار، ەلدىڭ حالىقارالىق بەدەلى نىعايىپ، ديپلوماتيالىق ىقپالى ارتتى. پرەزيدەنتتىڭ ستراتەگيالىق باسقارۋ ءستيلى ەڭ الدىمەن بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋعا، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋعا جانە بيلىك پەن قوعام اراسىنداعى ديالوگتى نىعايتۋعا باعىتتالدى. ونىڭ باستامالارى الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ماسەلەلەردى شەشۋگە ىقپال ەتىپ، ءتۇرلى قولداۋ باعدارلامالارى ارقىلى حالىقتىڭ ءومىر ساپاسىن جاقسارتۋعا مۇمكىندىك بەردى. اسىرەسە ءبىلىم بەرۋ جانە وتاندىق عىلىم سالالارىن دامىتۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىندى. مەملەكەت تاراپىنان جۇرگىزىلگەن رەفورمالار ناتيجەسىندە بۇل سالالار ايتارلىقتاي ىلگەرىلەدى. عىلىم مەن ءبىلىم سالاسىنداعى زەرتتەۋلەردى كوممەرتسيالاندىرۋعا باسىمدىق بەرىلىپ، جاڭا عىلىمي جوبالار مەن يننوۆاتسيالار ەكونوميكاعا ەنگىزىلدى.

سۋرەت: اقوردا ءباسپاسوز قىزمەتىنەن الىندى.

«عىلىمي جەتىستىكتەردى ناقتى ەكونوميكا سەكتورىنا ەنگىزۋ جانە ولاردى كوممەرتسيالاندىرۋ – ماڭىزدى باعىتتاردىڭ ءبىرى. بيىل 2 297 عىلىمي جوبا مەن 299 عىلىمي-تەحنيكالىق باعدارلاما جۇزەگە اسىرىلۋدا. جاس عالىمدار عىلىمي قىزمەتكە بەلسەندى تۇردە تارتىلىپ، ولاردىڭ قاتىسۋىمەن 1 055 جوبا ىسكە اسىرىلىپ جاتىر. عىلىمي ازىرلەمەلەردى كوممەرتسيالاندىرۋعا كەلەتىن بولساق، بۇگىندە 208 جوبا قولدانىسقا ءساتتى ەنگىزىلدى، 180-نەن استام ءوندىرىس ساتىلىم كەزەڭىنە شىقتى. كوممەرتسيالاندىرۋ جوبالارىنىڭ ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنداعى جالپى ۇلەسى 118,7 ميلليارد تەڭگەنى قۇرادى. 2 مىڭنان استام جاڭا جۇمىس ورنى اشىلدى. 25 جوبا ەكسپورتقا شىقتى، 6 جوبانىڭ ساتىلىم كولەمى 1 ميلليارد تەڭگەدەن استام سوماعا جەتتى»، - دەدى ولجاس بەكتەنوۆ.

پرەمەر – ءمينيستردىڭ «ىلگەرىلەۋگە باستاعان التى جىل: قازاقستان ورنىقتى دامۋ جولىندا» اتتى ماقالاسىمەن تانىسقان وتاندىق ساراپشى-عالىمدار، ساياساتتانۋشىلار  بۇل كەزەڭدى قازاقستان ءۇشىن سىندارلى ءارى تابىستى جىلدار دەپ باعالاپ وتىر.

سۋرەت: سپيكەردىڭ البومىنان الىندى.

مۇرات شاميلوۆ، ابىلاي حان اتىنداعى قازاق حالىقارالىق قاتىناستار جانە الەم تىلدەرى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اعا وقىتۋشىسى، ساياساتتانۋشى:

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترى ولجاس بەكتەنوۆ التى جىلدىق جۇمىس قورىتىندىلارى بويىنشا جاريالاعان ماقالاسىن وقىپ شىقتىم.  وندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ باسقارۋ كەزەڭىندەگى ماڭىزدى وزگەرىستەر مەن جەتىستىكتەر تۋرالى باياندالعان. راسىندا بۇل كەزەڭ الەمدىك سىناقتار مەن قاۋىپتەرگە قاراماستان، ەل تاريحىندا ايتارلىقتاي وزگەرىستەردىڭ ۋاقىتى بولدى.

پرەمەر-مينيستر ءوز ماقالاسىندا قانداي ماسەلەلەرگە نازار اۋدارادى؟

بەكتەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدىڭ جالپى ىشكى ءونىمى ء(جىو) وسى التى جىلدا 288 ميلليارد دوللارعا جەتىپ، جان باسىنا شاققانداعى ءجىو 14 مىڭ دوللاردان استى. بۇل كورسەتكىشتەر قازاقستاندى جوعارى تابىستى ەلدەر توبىنا جاقىنداتىپ، جۇرگىزىلگەن ەكونوميكالىق ساياسات پەن شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردى تارتۋ ناتيجەسىندە قول جەتكىزىلگەن تابىستاردى كورسەتەدى. جالپى، ەلىمىزگە 130 ميلليارد دوللار تىكەلەي ينۆەستيتسيا تارتىلدى.

ماقالادا ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ مەن ونەركاسىپ وسىمىنە ەرەكشە نازار اۋدارىلعان. قازاقستان قۇرىلىس، ماشينا جاساۋ جانە مۇناي حيمياسى سالالارىندا ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرگە جەتتى. ماشينا جاساۋ سالاسى ءۇش ەسە وسكەن، ال جەڭىل اۆتوموبيلدەر ءوندىرىسى 4,5 ەسەگە ارتتى.

تۇرعىن ءۇي سالاسىندا دا ۇلكەن وزگەرىستەر ورىن الدى: سوڭعى التى جىلدا 100 ميلليون شارشى مەتردەن استام تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى، بۇل كوپتەگەن قازاقستاندىق وتباسىلاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاعدايىن ەداۋىر جاقسارتتى.

ەنەرگەتيكا سالاسىنىڭ دامۋى، ونىڭ ىشىندە اتوم ەنەرگەتيكاسى سياقتى ماڭىزدى قادامدار جاسالدى، بۇل ەلدىڭ جانە ايماقتىڭ تۇراقتى ەنەرگەتيكالىق بولاشاعىن قامتاماسىز ەتۋگە ماڭىزدى ۇلەس قوسادى.

تسيفرلىق تەحنولوگيالار سالاسىندا قازاقستان ورتالىق ازيادا IT-قىزمەتتەرى بويىنشا كوشباسشىعا اينالدى. «وتباسىنىڭ تسيفرلىق كارتاسى»، «الەۋمەتتىك ءاميان» جانە QazaqLaw سياقتى سەرۆيستەردىڭ ەنگىزىلۋى مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىردى.

بۇل كەزەڭدە الەۋمەتتىك سالادا دا ايتارلىقتاي جەتىستىكتەر بايقالدى. ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىلارى ەكى ەسە ءوسىپ، كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ ساپاسى ەداۋىر جاقساردى. سونىمەن قاتار، دەنساۋلىق ساقتاۋ رەفورمالارى ناتيجەسىندە حالىقتىڭ ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى 73 جاستان 75 جاسقا دەيىن ءوستى.

كولىك ينفراقۇرىلىمىندا دا ماڭىزدى وزگەرىستەر بولدى. سوڭعى التى جىلدا قازاقستاندا 4400 شاقىرىم اۆتوجول قايتا جوندەلدى، ال 2024 جىلى 12 000 شاقىرىم ماگيسترال قايتا سالىندى نەمەسە جوندەلدى. بۇل قادامدار ازاماتتاردىڭ ءومىر ساپاسىن جاقسارتىپ، كاسىپتىڭ وركەندەۋىنە، لوگيستيكا مەن ينۆەستيتسيالار اعىنىنا وڭ اسەرىن تيگىزدى.

گاز ينفراقۇرىلىمىنىڭ دامۋى دا ماڭىزدى فاكتور بولىپ تابىلادى. 2025 جىلعا قاراي گازداندىرۋ دەڭگەيى 62%-عا جەتەدى، بۇل ەكولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋعا جانە قازاقستاندىقتاردىڭ ىڭعايلى ءارى ەكولوگيالىق تازا وتىنعا كوشۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى.

جالپى، بۇل جەتىستىكتەر قازاقستاننىڭ ەكونوميكانى تۇراقتى دامىتۋ جولىندا ەكەندىگىن كورسەتەدى. دەگەنمەن، ءالى دە كوپتەگەن جۇمىستار اتقارىلۋى ءتيىس. الەمدىك گەوەكونوميكالىق جاعدايلار جاڭا قاۋىپ-قاتەرلەردى تۋىنداتاتىندىقتان، الداعى شەشىمدەر ەلدىڭ بولاشاعى ءۇشىن اسا ماڭىزدى بولادى.

سۋرەت: سپيكەردىڭ البومىنان الىندى.

سيمتيكوۆ جومارت قۇدايبەرگەنۇلى، ساياسي عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كافەدرا مەڭگەرۋشىسى:

قاسىم-جومارت كەمەلۇلى  توقاەۆتىڭ قازاقستان پرەزيدەنتى بولىپ سايلانعانىنا جاقىندا  6 جىل بولادى.  سودان بەرى ەلىمىزدە  ماڭىزدى رەفورمالاردى ءساتتى جالعاستىرىپ كەلەدى. ناتيجەسىندە قوعامدا اۋىزعا تولتىرىپ ايتارلىقتاي وزگەرىستەر ىسكە اسىرىلۋدا. ونىڭ ىشىندە ءبىلىم، عىلىم، ەكونوميكا، الەۋمەتتىك سالادا بىرنەشە ماڭىزدى قادامدار بار. اتاپ ايتار بولساق، العاشقىسى، ول  ءبىلىم سالاسى بويىنشا رەفورما جۇرگىزىلدى.  بۇل جىلدارى پرەزيدەنت ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە ۇلكەن نازار اۋداردى. 2020 جىلى قازاقستاندا مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم بەرۋدىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ ءۇشىن سەرپىندى رەفورمالار باستالدى.

تسيفرلاندىرۋعا باسا نازار اۋدارىلدى. ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە تسيفرلىق تەحنولوگيالار كەڭىنەن ەنگىزىلدى. مىسالى، قاشىقتان وقىتۋ فورماتى پاندەميا كەزىندە ماڭىزدى ءرول اتقاردى، ال ءبىلىم بەرۋ پلاتفورمالارى مەن ونلاين قۇرالدار كەڭىنەن قولدانىلدى.

مۇعالىمدەردىڭ مارتەبەسى ءسوز جۇزىندە ەمەس، ءىس جۇزىندە كوتەرىلدى. ولاردىڭ  جالاقىسى ءبىرشاما كوتەرىلدى. پرەزيدەنتتىڭ باستاماسىمەن 2020 جىلى مۇعالىمدەردىڭ جالاقىسى ەكى جىل ىشىندە 25%-كە ارتتى.

ال جوعارى بىلىمگە كەلەر بولساق، ارنايى مينيسترلىك تاراپىنان ەرەكشە كوڭىل ءبولىنىپ، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ مەملەكەتتىك گرانتتارى سانى كوبەيدى، سونداي-اق، ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەستەندىرۋ ماقساتىندا قايتا قارالدى.

ەكىنشىدەن، عىلىم سالاسىندا عىلىمدى قولداۋ جۇزەگە اسقانىن ناقتى كورە الامىز. ق.ك.توقاەۆتىڭ بيلىگى كەزىندە عىلىمدى قارجىلاندىرۋ ارتتى جانە عىلىمي زەرتتەۋلەردى كوممەرتسيالاندىرۋ باعىتىندا ناقتى قادامدار جاسالدى. عىلىمدى دامىتۋدىڭ جاڭا ستراتەگيالارى قابىلداندى. جاستاردى قولداۋ جۇزەگە اسۋدا. جاستار مەن عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىنىڭ جوبالارىنا مەملەكەتتىك گرانتتار ءبولىندى، ستارتاپتار مەن يننوۆاتسيالىق جوبالارعا قولداۋ كورسەتىلدى. سونىمەن قاتار، ەلىمىزدەگى عىلىمي ينفراقۇرىلىمنىڭ دامۋىنا كوڭىل ءبولىنىپ، بىرقاتار ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن زەرتتەۋ ورتالىقتارى جاڭارتىلدى. ەلىمىزدە الەمگە ايگىلى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ فيليالدارى اشىلىپ، بۇگىنگى جانە بولاشاقتىڭ سۇرانىسىنا ساي ماماندىقتارمەن تولىقتىرىلدى.

ۇشىنشىدەن، ەلىمىزدەگى ەكونوميكالىق رەفورمالار ءوز جەمىسىن بەرۋدە. وسى رەفورمالاردىڭ ناتيجەسىندە جالپى ۇلتتىق ءونىمنىڭ ءوسۋى بايقالادى. قازاقستان ەكونوميكاسى تۇراقتى ءوسۋ قارقىنىن ساقتاپ قالدى. پرەزيدەنتتىڭ تىكەلەي ارالاسۋىمەن جانە باسشىلىعىمەن ەكونوميكالىق رەفورما باعدارلامالارى ىسكە اسىرىلدى. وندا ەلىمىزگە جاڭا ينۆەستيتسيالار تارتۋ جولعا قويىلدى. الەمنىڭ ءتۇرلى ەلدەرىنەن ينۆەستيتسيالار تارتۋ ءۇشىن بىرنەشە جاڭا ەكونوميكالىق ايماقتار مەن ارنايى ەكونوميكالىق ايماقتار قۇرىلدى.

بۇل كەزەڭدە سالىق رەفورماسى بويىنشا تۇشىمدى جۇمىستار جاسالدى. سالىق جۇيەسى جەڭىلدەتىلدى، كاسىپكەرلەر مەن شاعىن بيزنەس ءۇشىن سالىقتىق جۇكتەمە تومەندەتىلدى. الەمدىك باسەكەگە قابىلەتتى بولۋ ءۇشىن ينفراقۇرىلىم جوبالارىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولىندى. قازاقستاندا كولىك، ەنەرگەتيكا جانە ينفراقۇرىلىم سالالارىندا بىرنەشە ءىرى جوبالار ىسكە اسىرىلدى. اتاپ ايتقاندا، جاڭا تەمىرجولدار، اۆتوجولدار، اۋەجايلار سالىنىپ، جاڭارتىلدى.

تورتىنشىدەن، ق.ك.توقاەۆتىڭ التى جىلدىق بيلىگى  كەزەڭى الەۋمەتتىك سالاداعى رەفورمالارىمەن كوپشىلىكتىڭ قولداۋىنا يە بولدى دەپ ويلايمىن. جالپىۇلتتىق ءال-اۋقاتتى كوتەرۋ ونىڭ باستى نازارىندا بولدى. ول الەۋمەتتىك سالاعا كوپ كوڭىل ءبولدى، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ ءۇشىن بىرقاتار شارالار قابىلداندى. مىسالى، الەۋمەتتىك تولەمدەر مەن زەينەتاقىلار كوبەيتىلدى. كەلەسى قوعام ءۇشىن ءبىر وزەكتى تۇرعىن ءۇي ماسەلەسىن شەشۋدە ءبىرشاما جەتىستىكتەرگە جەتتى. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى قارقىندى جۇرگىزىلدى. اسىرەسە، «7-20-25» تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى بويىنشا جاستار مەن كوپبالالى وتباسىلارعا قولداۋ كورسەتىلدى. سونداي-اق، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا دا ايتارلىقتاي وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. كوروناۆيرۋس پاندەمياسى كەزىندە دارىگەرلەردىڭ جالاقىسى ارتتىرىلدى، مەديتسينالىق ينفراقۇرىلىم جاقسارتىلدى. تاعى ءبىر اتاپ ايتار سالا ول الەۋمەتتىك قولداۋ شارالارى بولدى. بۇل كەزەڭدە حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتارىن قولداۋ ءۇشىن ارنايى باعدارلامالار قابىلداندى. اسىرەسە، كوپبالالى وتباسىلار مەن از قامتىلعان ازاماتتارعا كومەك كورسەتۋ شارالارى كۇشەيتىلدى.

بەسىنشىدەن، ساياسي جانە قۇقىقتىق رەفورمالارعا كەلەر بولساق، ق.ك.توقاەۆ بيلىگىنىڭ باستى ەرەكشەلىگىن ايقىنداي الادى دەۋگە بولادى. ولار كەزەڭ-كەزەڭىمەن جۇزەگە اسىپ كەلەدى. 2021 جىلى قازاقستاندا ساياسي رەفورمالاردى ىسكە اسىرۋ تۋرالى مالىمدەمە جاسالدى. پارلامەنتتىڭ ءرولىن كۇشەيتۋ، ساياسي پارتيالاردى تىركەۋ ءتارتىبىن جەڭىلدەتۋ، سايلاۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋ سىندى شارالار قولعا الىندى. 2022 جىلى وتكىزىلگەن كونستيتۋتسيالىق رەفورما اياسىندا بيلىكتىڭ تارماقتارى اراسىندا وكىلەتتىكتەردى قايتا ءبولۋ جانە ادىلدىك، قۇقىقتىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا بىرقاتار وزگەرىستەر ەنگىزىلدى.

جالپى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆتىڭ التى جىلدىق پرەزيدەنتتىك كەزەڭى قازاقستاندا ۇلكەن وزگەرىستەر مەن رەفورمالار كەزەڭى بولدى دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا بولادى. الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، ءبىلىم جانە عىلىم سالالارىنداعى جاڭارتۋلاردىڭ ناتيجەسىندە حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى جاقسارىپ، قوعامدا جاڭا مۇمكىندىكتەر پايدا بولدى. سونىمەن قاتار، ساياسي جۇيە دە جاڭا رەفورمالارمەن جاڭاردى، بۇل الەمدىك گەوساياسي تۇراقسىزدىق تۇسىنداعى قازاقستاننىڭ وزىنشە دامۋىنا سەرپىن بەردى.

Abai.kz