اتاقتى گەولوگ-عالىم، اكادەميك قانىش ساتباەۆ سوعىستان كەيىنگى جىلدارى قازاقستانداعى استرونوميا مەن استروفيزيكانىڭ دامۋىنا جاعداي جاساپ، الماتىعا قونىس اۋدارعان عالىمدارعا مارستى زەرتتەۋدى ۇسىنعان. بۇل تۋرالى زەرتتەۋشى سانجار كەرىمباي Qalam جوباسىنا بەرگەن سۇحبات بارىسىندا ايتىپ بەردى.

زەرتتەۋشىنىڭ سوزىنشە، قانىش ساتباەۆ سوعىس جىلدارى قازاقستانعا كەلگەن استرونوم، استروفيزيك عالىمدار گاۆريل تيحوۆ پەن ۆاسيلي فەسەنكوۆقا ۇسىنىس ايتىپ، عىلىممەن اينالىسۋعا جانە تۇرمىسقا قاجەت دۇنيەمەن قامتاماسىز ەتىپ، وسى جەردە ەڭبەك ەتۋگە كوندىرگەن ەكەن. ءتىپتى بەرليندەگى وبسەرۆاتوريادان كونتريبۋتسيا رەتىندە تاركىلەنگەن تەلەسكوپتاردى ماسكەۋ مەن لەنينگرادتا قالدىرماي، الماتىعا جەتكىزگەن.

«وبسەرۆاتوريانى 1945-1946 جىلدارى الماتىعا ورناتىپ قويدى. ءسويتىپ، ەكى عالىمعا “ادامزاتتىڭ نازارى ەرتە مە، كەش پە، مارسقا اۋادى، سوندىقتان جاعدايلارىڭدى جاسايىن، سەندەر وسى باستان مارستى زەرتتەي بەرىڭدەر” دەپ ايتقان. سوندا قانىش ساتباەۆ جەردىڭ بەتىندە ادام كوبەيەدى، رەسۋرس ازايادى، اۋىز سۋ تاپشى بولادى، ادامدار قىسىلىپ، تىپىرشىپ، تىرشىلىگىن جالعاستىرۋ ءۇشىن ەكىنشى پلانەتا ىزدەۋگە ءماجبۇر بولادى دەگەندى سول 1945 جىلى ەسەپتەپ وتىر عوي»، — دەيدى سانجار كەرىمباي.

ونىڭ ايتۋىنشا، قانىش ساتباەۆ عالىمدارعا قىزىل عالامشاردىڭ تابيعاتىن زەرتتەپ، شولەيتتى بولسا، جەردەگى شولەيتتى ايماقتا وسىمدىك ءوسىرۋدى، مۇز بولسا، مۇزدى وڭىرلەردى زەرتتەۋدى، ياعني وتتەگىن شىعارۋ جولدارىن يگەرۋدى ۇسىنعان ەكەن.

قانىش ساتباەۆتىڭ وسىنداي ەڭبەگىنىڭ جانە گ.تيحوۆ پەن ۆ.فەسەنكوۆ سەكىلدى عالىمداردىڭ ارقاسىندا الماتىنىڭ استروفيزيكا ينستيتۋتىنىڭ كۇشەيگەنى سونشا، 1960 جىلدارى اقش-تاعى NASA (اەروناۆتيكا جانە عارىش كەڭىستىگىن زەرتتەۋ جونىندەگى ۇلتتىق باسقارما) قازاق ۇيىمىمەن ساناساتىن بولىپتى.

«عالامداعى ءبىر جۇلدىزدى كورىپ، ونى ءدال، ناقپا-ناق بار دەپ سەنىمدى ءپاتۋا بەرەتىن بولسا، الماتىنىڭ استروفيزيكتەرىمەن اقىلداساتىن، سولارمەن بىرلەسە شەشىم قابىلدايتىن جاعدايعا كەلدى دەپ ايتادى. ساتباەۆتىڭ ءوزىن تىكەلەي استروفيزيك بولدى دەۋگە بولمايدى، بىراق بەلگىلى ءبىر دارەجەدە حابارى بار. ەكى استروفيزيكتى كورگەننەن كەيىن، سولارعا بارلىق جاعدايىن جاسادى»، — دەپ زەرتتەۋشى ويىن ءبولىستى.

سانجار كەرىمباي سىرتتان كەلگەن عالىمداردىڭ سوعىستان كەيىن تۋعان ەلىنە ورالماي، قازاقستاندا قالىپ، عىلىمي جولىن ارى قاراي جالعاستىرۋىنا قانىش ساتباەۆتىڭ عىلىمعا دەگەن ماحابباتى مەن بولمىسى سەبەپشى بولعانىن اتاپ ءوتتى.

«ەكى عالىم «الماتىدا نە بار، سوعىس ءبىتتى، الماتىڭ — كىشكەنتاي قالا، ءبىز بۇل جەردە عىلىممەن اينالىسا المايمىز، ۇيىمىزگە، عالىمداردىڭ ورتاسىنا، موسكۆامىز بەن لەنينگرادىمىزعا قايتايىق» دەپ كەتىپ قالسا بولادى عوي. بىراق ولاردى جىبەرمەيتىن نارسە — قانىش ساتباەۆتىڭ عىلىمعا دەگەن ماحابباتى جانە عالىم كورسە، بوتاداي ەلجىرەپ تۇراتىن بولمىسى. مۇنى كورگەندەر "كەتەمىن" دەپ قانىشتىڭ جۇرەگىن جارالاي المادى»، — دەيدى ول.

بۇدان بولەك، اڭگىمە بارىسىندا سانجار كەرىمباي قانىش ساتباەۆتىڭ تاعدىرى، عىلىم جولىنا قالاي كەلگەنى، الماتىداعى عالىمدار ءۇيىن سالۋدى قولعا العانى، رەپرەسسيادان امان قالعانى، الاش قايراتكەرلەرىمەن جانە دىنمۇحامەد قوناۆپەن قارىم-قاتىناسى سەكىلدى ءتۇرلى تاقىرىپتا دەرەكتەرىن ءبولىستى.

سۇحباتتىڭ تولىق نۇسقاسى:

انىقتاما اقپارات:

Qalam – قازاقستاننىڭ، ورتالىق ازيانىڭ جانە تۇركى الەمىنىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىنە ارنالعان مۋلتيمەديالىق جوبا. جوبادا قازاقستان، اقش، كانادا، ۇلىبريتانيا جانە رەسەي سەكىلدى ءتۇرلى مەملەكەتتىڭ زەرتتەۋشىلەرىنەن تۇراتىن حالىقارالىق توپ جۇمىس ىستەيدى. Qalam ماتەريالدارى قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە جارىق كورەدى.

ديماش زيادين

Abai.kz