ادام ادام بولعالى ءوزىنىڭ دامۋ تاريحىندا تالاي-تالاي كەزەڭدەردى باسىنان وتكىزدى. جاراتقاننىڭ وزىنە بەرگەن ارتىقشىلىعىن پايدالانا وتىرىپ ادامزات ءار كەزەڭدە ءوز ءومىر-تىرشىلىگىن جاقسارتۋعا تىرىستى. ءبىر جاعىنان ول جاراتقاننىڭ بەرگەن ويلاۋ قابىلەتىن جۇمساسا، ەكىنشى جاعىنان تابيعاتتىڭ تەگىن بەرىپ وتىرعان سىيلارىن پايدالاندى. سونداي سىيلاردىڭ ءبىرى – ول سۋ رەسۋرستارى. سۋ اۋا سەكىلدى ادام ومىرىنە اسا قاجەت نارسە، ونسىز تابيعاتتاعى بۇكىل جان-دۇنيە ءوز تىرشىلىگىن توقتاتاتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى نارسە.

ادامزات ءوز دامۋىنىڭ شارىقتاۋ شەگىنە جەتكەن كەزدە ءبىز سول جاراتقاننىڭ، تابيعاتتىڭ بىزگە بەرىپ وتىرعان، باعا جەتپەس سىيىن دۇرىس پايدالانا الىپ وتىرمىز با؟ تەحنيكالىق پروگرەسستىڭ قارىشتاپ دامۋى مەن تابيعاتتى قورعاۋ جانە ونىڭ رەسۋرستارىن ءتيىمدى، ۇتىمدى پايدالانۋ اراسىنداعى بالانستى دۇرىس ساقتاپ وتىرمىز با؟ بۇگىنگى كۇنى جەر شارىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ءجيى-ءجيى قايتالانىپ وتىرعان تابيعي جانە تەحنوگەندىك اپاتتار، الەمدەگى كليماتتىڭ وزگەرۋى، سوعان بايلانىستى تاۋ مۇزداقتارىنىڭ، ايسبەرگتەردىڭ كۇرت ەرۋى، مۇحيتتارداعى اعىستاردىڭ وزگەرۋى، سول مۇحيت كەڭىستىگىندە پايدا بولىپ جاتقان گيگانتتىق قۇيىن-داۋىلدار، ءبارى ادامزاتتىڭ تابيعات زاڭىنا سايكەس كەلمەيتىن ءىس-ارەكەتتەرىنىڭ ناتيجەسى دەۋگە تولىق حاقىمىز بار. ناتيجەسىندە، جەر شارىنىڭ ءبىر بولەگى توپان سۋدىڭ استىندا قالىپ جاتسا، ەكىنشى بولەگى سۋ تاپشىلىعىنىڭ ازابىن تارتۋدا. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، بۇگىنگى كۇنى 2,2 ملرد ادام تازا اۋىز سۋعا قول جەتكىزە الماي وتىر. سۋ جەر شارىنداعى قايتادان قالپىنا كەلمەيتىن، ورنى تولمايتىن رەسۋرستارعا جاتاتىندىقتان اتالعان جاعداي جىلدان جىلعا كۇردەلەنە تۇسۋدە. وسى سالانىڭ ساراپشىلارىنىڭ پىكىرىنە سۇيەنسەك سۋ تاپشىلىعى جاقىن كەلەشەكتە مەملەكەت ارالىق قاقتىعىستارعا اكەلىپ سوعۋى ابدەن مۇمكىن.

سۋ تاپشىلىعى ءبىزدىڭ ورتالىق ازيا اۋماعى ءۇشىن دە وتكىر پروبلەمالاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. سالىستىرمالى تۇردە جەر شارىنىڭ كوپتەگەن باسقا ايماقتارىنا قاراعاندا سۋ كوزدەرىنىڭ ءبىرشاما جەتكىلىكتىگىنە قاراماستان، اتالعان پروبلەما مۇندا دا جىلدان جىلعا شيەلەنىسە تۇسۋدە. بۇعان نەگىزگى ەڭ باستى سەبەپ – بار سۋ رەسۋرستارىن ءتيىمسىز، قالاي بولسا سولاي پايدالانۋدىڭ ناتيجەسى بولىپ تابىلادى. اسىرەسە، كەڭەستەر وداعى كەزىندەگى سۋ پايدالانۋ ساياساتى ايماقتى ەكولوگيالىق اپات جاعدايىنا اكەلگەنى ءسوزسىز. سۋدى كوپ تالاپ ەتەتىن ماقتا، كۇرىش داقىلدارىن شامادان تىس ەگۋ، قارا قۇمدى قاق جارىپ وتەتىن قاراقۇم كانالىنىڭ سالىنۋى، سونىمەن قاتار بار سۋ رەسۋرستارىن بەيبەرەكەت، ۇنەمسىز پايدالانۋ، ناتيجەسى كولەمى جونىنەن الەمدە ءتورتىنشى ورىن الاتىن، ورتا ازيانىڭ مارجانى سانالاتىن ارال تەڭىزىن قۇردىمعا جىبەرۋگە اكەلىپ سوقتى. وداقتىڭ تاراۋى، ورتا ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ تاۋەلسىزدىك الۋى سۋ رەسۋرستارىن پايدالانۋدا وڭ وزگەرىستەر اكەلمەدى. جاعداي ۋشىقپاسا، جاقسارعان جوق. ناتيجەسىندە، سۋمەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ ادام باسىنا شاققانداعى مولشەرى بۇگىنگى كۇنى كەڭەستىك كەزەڭمەن سالىستىرعاندا ەكى ەسەگە ازايعان. دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك ورتالىق ازيادا دەموگرافيالىق وسىمگە بايلانىستى سۋ تاپشىلىعى 25-30 پايىزعا جەتەدى، ال 2030 جىلعى قاراي بۇل كورسەتكىش تاعى 30 پايىزعا ءوسۋى مۇمكىن. ال بۇگىنگى كۇنى اۋعانستان مەملەكەتىنىڭ ءامۋداريادان ءوز جەرىنە قاراي تارتىپ جاتقان «قوش تەپە» كانالى اۋماقتاعى جاعدايدى ودان سايىن ۋشىقتىراتىنى ءسوزسىز. قانشا جىل سوعىس جاعدايىندا ءومىر ءسۇرىپ، ەندى عانا بەيبىت ومىرگە بەت بۇرىپ جاتقان اۋعانستان ءۇشىن بۇل كانال ەل ەكونوميكاسىن اياعىنان تۇرعىزۋعا باعىتتالعان بىردەن-ءبىر شارا بولىپ تابىلادى. سوندىقتان دا اۋعان اعايىندارعا بۇل كانالدى سالما دەپ تە ايتا المايسىن.

ال ەندى بۇل ماسەلە بويىنشا ءوزىمىزدىڭ قازاقستاننىڭ جاعدايىنا كەلەتىن بولساق، بىزدە دە ماقتانارلىق ەشنارسە جوق. سۋ رەسۋرستارىمەن، ونىڭ ىشىندە اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ جىلدان جىلعا كۇردەلەنە تۇسۋدە. رەسمي مالىمەتتەرگە سايكەس بۇگىنگى كۇنى رەسپۋبليكادا سۋ تاپشىلىعى 17 تەكشە شاقىرىم دەپ باعالانىپ وتىر. ال 2030 جىلعا قاراي بۇل كورسەتكىش 23 تەكشە شاقىرىمعا جەتەدى دەپ بولجانۋدا. گەوگرافيالىق تۇرعىدان العاندا بىزدە تابيعي سۋ قورى وتە از جانە نەگىزگى سۋ رەسۋرستارىنىڭ كوزى  شەكارالاس مەملەكەتتەردە (رەسەي، قىتاي، تاجىكستان، قىرعىزستان) ورنالاسقان. رەسمي دەرەكتەرگە سايكەس ەلىمىزدەگى تازا سۋدىڭ قورى 539 تەكشە شاقىرىمدى قۇرايدى. ونىڭ ىشىندە، 190 تەكشە شاقىرىمى ەل اۋماعىنداعى كولدەردە، 95 تەكشە شاقىرىمى سۋ قويمالارىندا، 101 تەكشە شاقىرىمى وزەندەردە، 95 تەكشە شاقىرىمى جەر استى سۋ كوزدەرىندە، 58 تەكشە شاقىرىمى تاۋلار باسىنداعى مۇزداقتاردا شوعىرلانعان.

ءتيىستى مامانداردىڭ پايىمداۋىنشا سۋ تاپشىلىعى ماسەلەسىن شەشۋدە ونى بەيبەرەكەت، ءجونسىز جۇمساۋ فاكتىلەرى ايتارلىقتاي كەدەرگى كەلتىرىپ وتىر ەكەن. ماسەلەن، قازاقستان سۋ تۇتىنۋ كولەمى بويىنشا الەمدە 11-ورىندا تۇر. جان باسىنا شاققاندا كۇندەلىكتى سۋ تۇتىنۋ كولەمى 3,5 مىڭ ليتر مولشەرىندە ەكەن. ال ەندى وسى كورسەتكىش باسقا ەلدەرمەن سالىستىرساق، رەسەيدە بۇل كورسەتكىش 1,3 مىڭ ليتر، گەرمانيادا 855 ليتر، ۇلىبريتانيادا 348 ليتر. جالپى اۋىز سۋ مەن شارۋاشىلىق قاجەتىنە جۇمسالاتىن سۋ تاپشىلىعى بويىنشا قازاقستان ازيادا بانگلادەش، ءۇندىستان جانە قىتاي سىندى ەلدەردەن كەيىن 8-ورىنعا تۇراقتاپ تۇر.

سۋ تاپشىلىعى ماسەلەسىن زەرتتەي كەلگەندە قالاي ءبىز وسىنداي جاعدايعا تاپ بولدىق دەگەن سۇراق الدىمىزدان شىعاتىنى ءسوزسىز. قانداي دا ءبىر ماسەلە تۋىنداعاندا ونى ۋاقىتىندا شەشپەسە، ول كۇننەن كۇنگە، جىلدان جىلعا كۇردەلەنە تۇسەتىنى بەلگىلى. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى وتىز جىل ەلىمىزدىڭ سۋ شارۋاشىلىعى سالاسى ءۇشىن اسا قيىن، توقىراۋ جىلدارى بولدى. سول كەزدەگى ەل بيلىگىنىڭ شولاق ساياساتىنىڭ ناتيجەسىندە اتالعان سالا ءتىپتى كەڭەس وداعى كەزىندەگى جەتكەن جەتىستىكتەرىنەن ايرىلىپ قالدى. وسى ەل ەكونوميكاسى ءۇشىن اسا ماڭىزدى سالانى باسقارۋ ورگانى – مەليوراتسيا جانە سۋ شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى تاراتىلىپ، ونىڭ نەگىزىندە قۇرىلعان سۋ رەسۋرستارى كوميتەتى بىرەسە اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنە، بىرەسە ەكولوگيا جانە قورشاعان ورتانى قورعاۋ مينيسترلىگىنە بەرىلىپ، سالا جەتىم بالانىڭ كۇنىن كەشتى. ول از بولعانداي رەسپۋبليكاداعى سۋ ماماندارىن دايىندايتىن جامبىل گيدرومەليوراتيۆتىك-قۇرىلىس ينستيتۋتى جابىلىپ، ونىڭ مىندەتتەرى تاراز مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنە بەرىلدى. ناتيجەسىندە، بۇگىنگى كۇنى قازاقستاندا وسى سۋ پروبلەمالارىن جەتە تۇسىنەتىن، ترانسشەكارالىق سۋ ماسەلەلەرى بويىنشا قىتاي، وزبەكستان، قىرعىزستان سۋ ماماندارىمەن تەڭ دارەجەدە كەلىسسوز جۇرگىزە الاتىن ماماندار قالمادى دەسەم ارتىق ايتقاندىق ەمەس. كوپ جىلدار بويى ەلىمىزدە مەليوراتسيا جانە سۋ شارۋاشىلىعى ءمينيسترى بولىپ قىزمەت اتقارعان قىپشاقباەۆ ناريمان اعامىز دا سالانىڭ وسى مۇشكىل حالىن تىڭدار قۇلاققا جەتكىزەمىن دەپ شىرىلداپ، قاقپاعان ەسىگى قالماعان شىعار. بىراق ول كىسىنىڭ ايتقانىن قۇلاققا ىلگەن بىرەۋدى كورمەدىك. اتام قازاق اتالى ءسوزدى ەستيتىن قۇلاققا جەتكىزە الماي كۇيزەلگەندە، - «ءوزىڭ بىلمە، بىلگەننىڭ ءتىلىن الما» دەگەن عوي. وسى ناقىل ما، قارعىس پا، نە بولسا دا سول كەزدەگى ەسكى قازاقستاننىڭ بيلىك باسىنداعىلارعا ارناپ ايتىلعانداي.

قۇدايعا شۇكىر، بۇگىنگى ەل بيلىگى باسىنداعىلار كەش تە بولسا وسى سالانىڭ پروبلەمالارىن شەشۋ كەزەك كۇتتىرمەيتىنىن تۇسىنگەن سىڭايلى. ەل پرەزيدەنتى وتكەن جىلعى قىركۇيەك ايىنداعى حالىققا جولداۋىندا سۋ شارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ پروبلەمالارىنا كەڭىنەن توقتاپ، سالانى جانداندىرۋعا باعىتتالعان ءبىرتالاي ناقتى شارالار قابىلداۋدى ۇسىنعان بولاتىن. سول ۇسىنىستاردىڭ نەگىزىندە  سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا مينيسترلىگى قۇرىلىپ، اتالعان ورگان بۇگىنگى كۇنى تولىققاندى ءوز جۇمىسىن جۇرگىزىپ وتىر. سونىمەن قاتار، تاراز قالاسىندا وسى سالاعا كادرلار دايىندايتىن جوعارعى وقۋ ورنى اشىلىپ ءوز جۇمىسىپ باستاپ جاتقان ءتارىزدى.

ەندى ەلىمىزدى جاقىن بولاشاقتا كۇتىپ تۇرعان سۋ تاپشىلىعىنا قالاي ءبىز بەس قارۋىمىز ساقاداي ساي دايىندىقپەن كەلۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن بۇگىننەن باستاپ ءبىرىنشى كەزەكتە نە ىستەۋىمىز قاجەت. قىسقاشا ايتقاندا، ولار - سۋ جانە اۋىل شارۋاشىلىعى سالالارىنداعى گيدروتەحنيكالىق نىساندار سالۋ جانە ولاردى جوندەۋ، سۋدى ۇنەمدەۋ مەن ءتيىمدى پايدالانۋعا باعىتتالعان شارالار، قالالار مەن ەلدى مەكەندەردەگى كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى سالالارىنداعى شارۋالار، قاراپايىم حالىقتىڭ ساناسىنا سۋدى دۇرىس تا ۇنەمدى پايدالانۋ مادەنيەتىن ءسىڭدىرۋ سياقتى شارالار. ارينە ءتيىستى ماماندار بۇل جونىندە قاجەتتى باعدارلامالار دايىنداپ، ولار جاڭادان اشىلعان مينيسترلىكتىڭ، باسقا دا مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جۇمىس جوسپارىنا كىرىپ، رەسپۋبليكانىڭ الداعى بيۋدجەتىندە قاجەتتى قاراجات تا ءبولىنىپ جاتىر. بىراق، بۇل اتالعان شارالاردىڭ ءبارى جەتكىلىكسىز، كوسمەتيكالىق شارالار دەپ ەسەپتەيمىن. ارينە وسى ايتىلعانداردىڭ ءبارى جوسپارلاعانداي ىسكە اسىپ جاتسا سۋ تاپشىلىعىنىڭ سالدارى مەن زاردابىن ازايتىپ، ۋاقىتشا مۋلتيپلەكاتيۆتىك ناتيجە بەرەتىنى ءسوزسىز.

دەگەنمەن بۇل شارالار ۇزاق ۋاقىتتىق بولاشاقتا ەلىمىزدەگى سۋ پروبلەماسىن تۇپكىلىكتى، كاردينالدى شەشۋگە مۇمكىندىك بەرمەيدى. كۇردەلى ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن ماسشتابى سول پروبلەماعا سايكەس كەلەتىن، بۇگىنگى كۇننىڭ ستاندارتىنا ساي كەلمەيتىن توتەنشە شارالار قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن. بۇگىن وسى ماقالامدا سونداي شارالاردىڭ بىرنەشەۋىن ۇسىنعالى وتىرمىن. بىرەۋ بىلەر، بىرەۋ بىلمەس، وتكەن عاسىردىڭ 70-80-جىلدارى ارال تەڭىزىنىڭ تارتىلىپ، وزبەكستاندا ماقتاعا، قازاقستاندا كۇرىشكە سۋ جەتىسپەي، وسى ايماقتاعى ونەركاسىپتىڭ دامۋى دا سۋدىڭ تاپشىلىعىنان شەكتەلىپ جاتقان ۋاقىت بولاتىن. وسى پروبلەمالاردىڭ ءبارىن تۇپكىلىكتى شەشۋ ماقساتىندا كەڭەس وداعىنىڭ ەڭ جوعارعى باسشىلىعى ءسىبىردىڭ وب، ەرتىس وزەندەرى سۋىنىڭ 6 پايىزىن نەمەسە 27,2 تەكشە كيلومەتر سۋدى كەيىن قاراي بۇرىپ، رەسەيدىڭ كەيبىر وبلىستارى، تورعاي دالاسى ارقىلى قىزىلوردا قالاسىنىڭ جانىنان سىردارياعا جانە ودان ءارى امۋدارياعا قۇيۋعا باعىتتالعان جوبانى جاساۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعان بولاتىن. بۇل جوبا سوكپ-نىڭ ساياسي بيۋروسىندا قولداۋ تاۋىپ، ءتىپتى قاتەلەسپەسەم سول كەزدە مەملەكەتتىك ساراپتامادان دا وتكەن بولاتىن. ارينە، بۇل جوبانى ىسكە اسىرعاننىڭ وزىندە دە ارال تەڭىزىنىڭ تولىق قالپىنا كەلۋى دە نەعايبىل بولاتىن. بىراق ورتالىق ازيا مەن قازاقستاندى سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن تولىق شەشكەن بولار ەدى. سونىمەن قاتار، ارالدىڭ جاعدايى دا بۇگىنگىگە قاراعاندا اجەپتاۋىر جاقسارار ەدى. جوبانىڭ ىسكە اسپاي قالۋىن كەزىندە ەكولوگيالىق پروبلەمالارمەن تۇسىندىرگەن بولاتىن. بىراق كەيىن بەلگىلى بولعانداي، ول كەزدەرى كەڭەستەر وداعى اسكەرلەرىنىڭ اۋعانستانعا باسىپ كىرۋىنە بايلانىستى باتىستىڭ سالعان قاتاڭ سانكتسيالارىنىڭ ناتيجەسىندە جوبانى ىسكە اسىرۋعا قاجەتتى قاراجات بولماعان. اتالعان جوبا بۇل كۇندەرى دايىن كۇيىندە رەسەيدىڭ مۇراعاتتارىندا جاتۋى ءتيىس. وعان تەك بۇگىنگى كۇننىڭ تالاپتارىنا سايكەس ءتيىستى وزگەرىستەر ەنگىزىپ، ىسكە اسىرۋعا بولادى. بۇگىنگى كۇنى ول جوبانىڭ ىسكە اسۋىنا ورتالىق ازيانىڭ بارلىق مەملەكەتتەرى جانە قازاقستان مەن اۋعانستان دا مۇددەلى دەپ ەسەپتەيمىن. سونىمەن قاتار، بۇل جوبانىڭ ىسكە اسۋىنا رەسەي دە قارسى بولماۋى ءتيىس. ويتكەنى، جاھاندىق كليماتتىڭ وزگەرۋى، سوعان بايلانىستى كومىر قىشقىل گازىنىڭ شىعارىندىلارىنا شەكتەۋ قويىلۋى رەسەيدىڭ مۇناي مەن گازدى ەكسپورتتاۋدىڭ كولەمىن جىلدان جىلعا ازايتۋىنا اكەلىپ سوعۋى مۇمكىن. ال ەندى ءبىر ون جىلدان كەيىن سۋ رەسۋرستارىن ەكسپورتتاۋ تۇراقتى ۆاليۋتا كوزىنە اينالادى دەگەن بولجام بار. مۇنداي ءىرى، بولاشاعى سەنىمدى جوباعا ينۆەستورلار تارتۋ دا كوپ قيىندىق كەلتىرمەۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىن. سونىمەن قاتار، وسى جوبانى پايدالانىپ سوڭعى كەزدە ءوز ۋىسىنان شىعىپ بارا جاتقان ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى مەن قازاقستاندى ءوز ىقپالىنا قايتارۋ رەسەي ءۇشىن دە ءتيىمدى.

سونىمەن قاتار، سوڭعى جىلدارى كاسپي تەڭىزىنىڭ تارتىلىپ بارا جاتقانى، ونىڭ بۇگىن بولماسا ەرتەڭ ارالدىڭ كەبىن قۇشۋى مۇمكىن ەكەندىگى دە بارىمىزگە بەلگىلى. كاسپيدىڭ تارتىلۋى ونى اينالا قورشاپ جاتقان مەملەكەتتەردىڭ – رەسەيدىڭ، قازاقستاننىڭ، ءازىربايجاننىڭ، تۇرىكمەنستاننىڭ، جانە يراننىڭ ەكونوميكالارىنا وراسان زور زارداپ اكەلەدى. ونىڭ تارتىلۋىن ءار زەرتتەۋشى عالىمدار ءار ءتۇرلى سەبەپتەرمەن تۇسىندىرەدى. بىرەۋلەرى پروتسەستى تابيعي ءۇردىس، تەڭىز دەڭگەيى بۇرىن دا وسىلاي اۋىتقىپ تۇرعان دەپ تۇسىندىرەدى. ارينە ولاي بولۋى دا مۇمكىن. بىراق نەگىزگى سەبەپ ءبىزدىڭ ويىمىزشا تەڭىزگە قۇياتىن سۋ مولشەرىنىڭ ازايۋى. ويتكەنى، رەسەي بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى جىلدان جىلعا كاسپيگە قۇياتىن وزەندەردىڭ، ەدىل مەن جايىقتىڭ، باسقا دا كىشىگىرىم وزەندەردىڭ دە تارتىلىپ بارا جاتقانىن حابارلاۋدا. سونىمەن قاتار، ەدىل وزەنىنىڭ بويىندا كاسپيگە دەيىن ون ءىرى سۋ قويماسى بارىن بىلەمىز. وسىنىڭ ءبارىن ەسكەرە كەلە كاسپي تەڭىزىنىڭ بولاشاعى دا بۇلىڭعىرلانىپ بارا جاتقانىن بايقايمىز. باسقا مەملەكەتتەردى قايدام كاسپيدىڭ تارتىلۋى قازاقستان ءۇشىن، اسىرەسە ماڭعىستاۋ وڭىرىنە ۇلكەن ەكونوميكالىق شىعىن كەلتىرۋدە. دالىرەك ايتساق، اقتاۋ، جاڭاوزەن قالالارى مەن باسقا دا ەلدى مەكەندەردى تۇششىتىلعان تەڭىز سۋىمەن قامتاماسىز ەتۋ ىسىنە، اقتاۋ مەن قۇرىق تەڭىز پورتتارىنىڭ، قاشاعان مۇناي كەنىشىنىڭ جۇمىسىنا كوپتەگەن قيىندىقتار كەلتىرۋدە. كاسپيدىڭ تارتىلۋ ماسەلەسىن قازاقستان جاعالاۋداعى باسقا دا كورشى مەملەكەتتەردىڭ عالىمدارىمەن بىرلەسىپ زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە. پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا سايكەس ۇكىمەت كاسپي تەڭىزىنىڭ عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىن قۇرۋ تۋرالى قاۋلى قابىلدادى. ارينە مۇنىڭ ءبارى كاسپيدى سۋمەن تولتىرمايدى، بۇلار ماسەلەنىڭ شەشىلۋىنە تەك قانا جاناما كومەك كورسەتۋى مۇمكىن. ءبىزدىڭ ويىمىزشا بۇگىنگى كۇنى كاسپيدى قۇتقارۋ ءۇشىن ناقتى قادام، ول ءبىرتالاي ۋاقىتتان بەرى ايتىلىپ، بىراق ناقتى شەشىم قابىلدانباي جۇرگەن كاسپي مەن ازوۆ تەڭىزدەرىن بايلانىستىراتىن ەۆرازيا كانالىنىڭ سالىنۋى. ول بىرىنشىدەن، كاسپي تەڭىزىنىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋگە اسەر ەتسە، ەكىنشىدەن، قازاقستاندى ازوۆ تەڭىزى، قارا تەڭىز جانە جەرورتا تەڭىزدەرى ارقىلى دۇنيەجۇزىلىك مۇحيتتارعا شىعۋعا مۇمكىندىك بەرىپ، رەسپۋبليكانىڭ گەوساياسي جاعدايىن كۇرت جاقسارتادى. بەلگىلى الەم ساراپشىلارى ەۆرازيا كانالى جوباسى ىسكە اسقان جاعدايدا، ول «سۋەتس كانالىنا باسەكەلەس بولا الادى» دەگەن دە پىكىر ايتۋدا.

جوعارىدا ايتىلعان ۇسىنىس، پىكىرلەردىڭ ءبارى مەنىڭ سۋ شارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ ارداگەرى رەتىندە ايتىپ وتىرعان جەكە پىكىرىم. ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگاندار قاجەت دەپ تاپسا كوڭىل اۋدارىپ نازارلارىنا الار. نە بولعاندا دا سىرتتان بىرەۋ كەلىپ ماسەلەمىزدى شەشەدى دەپ قول قۋسىرىپ وتىرۋعا بولمايدى دەپ ويلايمىن. بۇلاردىڭ ءبارى قازاقستاننىڭ جەكە شەشەتىن ماسەلەلەرى ەمەس، ول كورشى تۋىسقان ەلدەرمەن بىرلەسىپ، ورتاق شەشىمىن تااباتىن ماسەلەلەر.

سامەت ىقىلاسۇلى،

سۋ شارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ ارداگەرى.

Abai.kz