نەمەسە ورىس ليبەرال-دەموكراتىنىڭ شەكتەن شىققان ءشوۆينيزمى تۋرالى

ءسوزسىز، ءبىزدىڭ، قازاقتاردىڭ، ساياسي ۇستانىمدارىمىزعا، بەلگىلى ءبىر تۇلعالاردى قولداۋ نە قولداماۋىمىزعا شەتەل ساياساتكەرلەرىنىڭ دە ءوز اسەرى جوق ەمەس. كەي جاعدايدا، ءوزىمىزدىڭ قايراتكەرلەردەن گورى باسقا ەلدەردىڭ تانىمال تۇلعالارىن ءسوزى مەن قيمىل-ارەكەتىن، ءجۇرىس-تۇرىسىن قىزۋ تالقىلاپ جاتامىز. مەيلى، ول نە دۇنيەنىڭ استاڭ-كەستەڭىن شىعارعان ترامپ بولسىن، نە قاتارداعى كوميكتەن الەمدىك دەڭگەيدەگى ساياساتكەرگە اينالعان زەلەنسكي بولسىن، نە ءوز ەلىندە باتىل رەفورما جاساپ، كەيىن قۋعىنعا ۇشىراعان سااكاشۆيلي بولسىن – ءبارىنىڭ ساياسي كارەراسىنا قاتىستى اقپاراتتى ءبىز ءوز ساياساتكەرلەرىمىزدىڭ، اكىم، مينيسترلەرىمىزدىڭ ءومىربايانىنان گورى جاقسى بىلەمىز.

كورشى رەسەي ساياساتكەرلەرىنە قاتىستى جاعداي دا سولاي.

سونىڭ ىشىندە سول ەلدەگى دەموكراتتاردىڭ ءبىرازى قازاققا تانىمال. ولاردىڭ ازاتتىق، ادام قۇقى مەن بوستاندىقتارى تۋرالى تۇجىرىمدارىنان ءبىزدىڭ اعايىن ءبىرشاما حاباردار. ونىڭ ءوز سەبەبى دە بار: باتپانداپ كىرگەن نارسە مىسقالداپ شىعادى - ىدىراپ، كەلمەسكە كەتكەن سوۆەت وداعىنىڭ مۇراگەرى -  پوستسوۆەتتىك كەڭىستىكتەگى احۋال ءالى دە ۇقساس. ياعني، ول ەلدەردەگى ساياسي جۇيەلەر بىزگە تاريحي، مورالدىق، ساياسي جانە پسيحولوگيالىق جاعىنان الىس ەمەس.

سول كوزقاراستىڭ ءبىرى سول: رەسەيدەگى اۆتوريتارلىق بيلىككە قارسى شىققان كەز كەلگەن ساياساتكەردى ءبىز، ولاردىڭ ساياسي تۇعىرنامالارىن جەتىك بىلمەسەك تە، كوز جۇما سالىپ («ولار دەموكرات ەمەس پە؟!» دەپ), قوس قولىمىزدى كوتەرىپ، قولداي جونەلەمىز.

سولاردىڭ ءبىرى – سوڭعى كەزدە الىس-جاقىن ەلدەر اۋزىندا جۇرگەن ۆلاديمير قارا مىرزا. ليبەرالدىق-دەموكراتيالىق ۇستانىمىمەن تانىلعان ونىڭ اتى رەسەيدىڭ ءمۇيىزى قاراعايداي وپپوزيتسيونەرلەرىىڭ قاتارىندا ءجيى اتالىپ ءجۇر. رەسەيدىڭ ۋكرايناعا قارسى اشقان سوعىسىن سىنعا العان ول، باسقالارمەن بىرگە «شەتەل اگەنتى» اتالىپ، تۇرمەگە وتىرىپ تا شىقتى. وتكەن جىلى باتىس پەن رەسەي اراسىنداعى تۇتقىندارمەن الماسۋى بارىسىندا ءبىراز اداممەن بىرگە ول دا بوستاندىققا شىعىپ، بۇگىندە شەتەلدە ءجۇر.

مىنە، كۇنى كەشە عانا ول فرانتسيا پارلامەنتىندە ءبۇي دەپ كوسىلىپتى:

«...ەست ەششيو ودنا پريچينا، پو كوتوروي مينيستەرستۆو وبورونى روسسي پريۆلەكاەت تاك منوگو پرەدستاۆيتەلەي ناتسيونالنىح مەنشينستۆ — پوتومۋ چتو، كاك وكازالوس، رۋسسكيم پسيحولوگيچەسكي دەيستۆيتەلنو تياجەلو ۋبيۆات ۋكراينتسەۆ. پوتومۋ چتو مى — ودين نارود. ەتو وچەن بليزكيە نارودى، كاك ۆسەم يزۆەستنو. ۋ ناس پوچتي وديناكوۆىي يازىك، ودنا ي تا جە رەليگيا، ۆەكا وبششەي يستوري. نو ەسلي ەتو كتو-تو يز درۋگوي كۋلتۋرى، ياكوبى ەتو پروششە. يا رانشە وب ەتوم نە زادۋمىۆالسيا. منە كازالوس، چتو پريچينى بىلي ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد ەكونوميچەسكيە. نو پوسلە سلوۆ (كوللەگي، كوتورايا راسسكازالا و بۋرياتاح) يا توجە ناچال وب ەتوم دۋمات».

مىنا سورلىنىڭ سوراقى سوزدەرىن ءوز تىلىندە كەلتىرىپ وتىرمىن. ماسەلە، قازاق پەن ورىس ءتىلىنىڭ اراسىنداعى وزگەشىلىكتەردە عانا ەمەس، ماسەلە سپيكەر سوزدەر مەن تەرميندەردى قالاي، قاي ماعىنادا پايدالانۋىندا.

وسى سۇمپايى سوزدەردەن كەيىن بىرنەشە زاڭدى ساۋال تۋىندايدى. جانە دە مەن كانىگى دەموكرات رەتىندە ونىڭ ءبارىن ءوزىن دەموكرات سانايتىن ۆلاديميرگە جولدايمىن.

بىرىنشىدەن، ورىستار ۋكرايندىقتاردى سونشالىقتا جاقىن كورىپ، اياسا، نەگە ءوز باۋىرلارىنا قارسى سوعىس اشتى؟! الدە باسقىنشىلىقتىڭ باسىندا تۇرعاندار ورىس ۇلتىنىڭ وكىلدەرى ەمەس، قارا مىرزا ايتپاقشى، «باسقا مادەنيەت وكىلدەرى»، ياعني «بۋرياتتار» ما ەكەن؟! بۇل جەردە بەلگىلى ليبەرال-دەموكرات ناقتى بۋريات ۇلتىن جالپىلاما، ياعني رەسەيدەگى ۇلتتىق ازشىلىقتار ماعىناسىندا الىپ، باسقالاردى دا مەڭزەپ تۇرعانىن ءبارىمىز ءتۇسىنۋ ءۇشىن كوپ اقىلدىڭ كەرەگى دە جوق ەكەنى تۇسىنىكتى شىعار.

نەمەسە رەسەي قىرىمدى باسىپ العان 2012 جىلدان باستاپ، بارلىق فەدەرالدىق تەلەارنادان كۇنى-ءتۇنى سارناپ، سوعىس پەن بەيبىت ادامداردى قىرىپ-جويۋدى اقتاپ جاتقان «سولوۆەۆتەر» قاي ۇلت وكىلى ەكەن؟!

ەكىنشىدەن، ءوز سوزىندە تانىمال دەموكرات ۇلتتاردى «پسيحولوگيالىق» جاعىنان ءبولىپ تاستاپ وتىر. بىرەۋلەرىنە ۋكرايندىقتاردى ءولتىرۋ قيىن بولسا، ەكىنشىلەرىنە تۇك تە تۇرمايدى ەكەن. شوۆينيزم مەن يمپەريالىق ۇستانىمدى بىلاي قويعاندا، بۇل ءوزى فاشيزمگە قاراي ۇلاسىپ كەتەتىن دياگنوز ەمەس پە؟! ولاي بولسا، بۇل سوزدەر ۇلتارالىق ارازدىقتى قوزدىرۋ بوپ سانالماي ما؟

ۇشىنشىدەن، ارينە، ساياسي تەحنولوگيا زاڭدارىنا سايكەس، ەلەكتوراتتىق سايىستا جەڭىسكە جەتكىسى كەلەتىن ساياساتكەر مىندەتتى تۇردە ءوز سايلاۋشىلارىنىڭ كوزقاراسىن، ساياسي تاڭداۋىن ەسكەرەتىنى دە تۇسىنىكتى. وسى تۇرعىدان العاندا، قارا مىرزانىڭ بۇل تەزيسى، ارينە، «قىرىم - بىزدىكى!»، - دەپ دەرەۆنيالاردا شالقىپ وتىرعان ورىس حالقىنىڭ ءبىراز وكىلىنە جاعادى ءارى سول نەويمپەريالىق باسقىنشىلىق سيندرومىن قوزدىرىپ-اق تۇر. ساياساتكەر بولسا، ورىس ەمەستەردىڭ كوڭىلىنە قاراپ جاتقان جوق. ولاردى «ۇلتتىق ازشىلىق» دەۋى دە سودان بولار، بولارى-بولماسى بەلگىسىز سايلاۋلاردا ولاردىڭ داۋىستارىن ول قاجەت ەتپەيتىن دە سەكىلدى.

سول سەبەپتى «ازاتتىق! تەڭدىك! ىنتىماق» ۇرانىن مەملەكەتتىك قاعيدات رەتىندە قابىلداعان فرانتسيانىڭ پارلامەنتىندە قارا مىرزانىڭ وسىلايشا كوسىلۋىن ءوز باسىم ونىڭ قاتەلىگى ەمەس، قاسكويلىگى دەپ قابىلدايمىن!

ءجا، باسقا ەلدىڭ ءبىر ساياساتكەرىنىڭ ساندىراعى دەپ ماسەلەنى جىلى جاۋىپ قويۋعا بولار ەدى.

الايدا، وسى مىسال مىناداي ءبىر ويعا جەتەلەيدى.

وزدەرىن ليبەرال-دەموكرات سانايتىن، رەسەيدەگى اۆتوريتاريزمگە قارسى شىعىپ جۇرگەن كەز كەلگەن ادامدى ءبىز ونىڭ ناقتى ماسەلەلەر بويىنشا ناقتى پوزيتسياسىنا قاراماي، نەگە بىردەن قولداي جونەلەمىز؟ وتكەن جولى ناۆالنىي قازا تاپقاندا، مەن ونىڭ دا نەويمپەريالىق كوزقاراسىن اتاپ وتكەندە، ونىڭ ءبىزدىڭ ەلدەگى فاناتتارى مەنى قاتتى-قاتتى سىناپ تاستاپ ەدى.

مىنە، لەنيننىڭ «ۆەليكوروستاردىڭ ۇلتتىق ماقتانىشى تۋرالى» اتتى ماقالاسىنان ءجوندى ساباق الماعان قارا مىرزانىڭ اتالمىش ءسوزى ءبىزدى سول جاعداياتقا قايتادان ورالتىپ وتىر.

ءتۇيىن سول: مەن ءۇشىن جالپىدەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردان قازاق ۇلتىنىڭ، مەملەكەتىمىزدىڭ تۇپكىلىكتى ءھام تۇبەگەيلى مۇراتتارى بىرىنشە كەزەكتە تۇرادى. ءوز ىشىمىزدەگى جانە سىرتتاعى كەز كەلگەن ساياسي تۇلعانى مەن، ەڭ الدىمەن، وسى كريتەري ارقىلى باعالايمىن.

جانە دە بۇل تالاپ ءبىرىنشى كەزەكتە ءوز ەلىمىزدەگى ساياسي كۇشتەر مەن جەكە تۇلعالارعا دا قاتىستى بولۋى ءتيىس دەپ سانايمىن. ايتپەسە، بيلىككە قول جەتكىزۋدە باسقا ۇلتتارعا جاعامىن دەپ ۇلتتىق مۇددەنى ەكىنشى كەزەككە قويۋشىلار بۇرىن دا بولعان، بۇگىن دە جوق ەمەس.

تانىماستاي بولىپ وزگەرىپ جاتقان گەوساياسي احۋال مەن ءالى دە ساقتالىپ وتىرعان ىشكى قاۋىپتەر مەنىڭ وسى ويىمدى ودان سايىن نىقتاي تۇسكەندەي.

باسقالاردى دا وسى پىكىرگە قوسىلۋعا شاقىرامىن.

ءامىرجان قوسان

Abai.kz