الەمدىك ساياسات وڭشىلدىققا، سونىڭ ىشىندە، ۋلتراوڭشىلدىققا قاراي ويىسىپ بارا جاتقانى تۋرالى بۇعان دەيىن دە جازعان ەدىك. ول ءۇردىستىڭ سەبەپ-سالدارىنا ءبىراز توقتالعانبىز دا.

ەندى، مىنە وركەنيەتتىك وزەكتىگى بار سول تاقىرىپقا قايتا ورالۋعا ءماجبۇرمىز. ويتكەنى، وسىدان ءبىر جىل بۇرىن وڭشىلدىق الەمدىك ساياسي الاڭعا ەندى عانا قادام باسسا، بۇگىندە ونىڭ تورىنە قاراي ادىمداپ كەلەدى.

قاراڭىز: وڭشىل يدەولوگيا تۋىن جەلبىرەتكەن پارتيالار ۆەنگريا، فينليانديا مەن يتاليادا بيلىك باسىنا كەلدى، پورتۋگاليا مەن نيدەرلاندتارداعى سايلاۋلاردا جوعارى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزدى.

وتكەن جىلى ەۋروپارلامەنت سايلاۋىندا وڭشىلدار بۇرىن-سوڭدى بولماعان ناتيجەگە قول جەتكىزىپ، ەپ-داعى ورىننىڭ تورتتەن ءبىرىن يەلەندى. ولاردىڭ گەرمانيا مەن فرانتسيا سەكىلدى الپاۋىت ەلدەردە ساياسي رەۆانش الۋى بۇل تەندەنتسياعا ەرەكشە سالماق پەن سيپات بەرىپ وتىر.

مىنە، كەشە عانا رۋمىنياداعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا اسىرە وڭشىل كانديدات دجوردجە سيميون زور باسىمدىققا يە بوپ، ەكىنشى تۋرعا وپ-وڭاي وتە سالدى.

ارينە، مۇنداي وزگەرىستەردىڭ باستى سەبەپتەرى و باستان انىق: ول دۇنيەجۇزىلىك دەڭگەيدە سولشىل يدەولوگيانىڭ يدەيالىق توقىراۋى.

وعان قوسا، ءداستۇرلى، ۇيرەنشىكتى، سونىڭ ىشىندە سول ەلدەردە ونداعان جىلدار بويىنا بيلىك ەتكەن ساياسي يستەبلەشمەنتتىڭ «اقىرىن ءجۇرىپ، انىق باس» قاعيداتى مەن سودان تۋىنداعان جايباسارلىعى كۇن سايىن وزگەرىپ جاتقان بولمىس سوڭىنان ىلەسە الماي جاتقانداي.

جالپى العاندا، ادامزاتتىڭ دامۋ كەزەڭىندە ۇزاق ۋاقىت بيلىك ەتكەن يدەولوگيا نە ەرەجەلەردەن شارشاۋ دەگەن دە بولادى. تابيعات تا، قوعام دا، جەكە ادام دا جاڭارۋدى قاجەت ەتەتىنى سياقتى، ساياساتتاعى ءارتۇرلى تەندەنتسيالار دا (وڭشىل، سولشىل، تسەنتريستىك جانە تاعى باسقا) تۇلەپ، ءوز زامانى مەن قوعامنىڭ سۇرانىستارىنا ساي بولۋعا يكەمدەلەدى، ايتپەسە، ونداي يكەمسىز ۇستانىمدار تاريح قوقىسىنا اينالىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن.

وسى فيلوسوفيالىق پايىممەن تاقىرىپتى جىلى جاۋىپ قويۋعا بولار ەدى.

الايدا، قازاقستان الەمدىك ساياساتتىڭ ءبىر قاتىسۋشىسى رەتىندە عالامدىق سيپات العان بۇل تەندەنتسيادان تىس تۇرا المايدى.

ونىڭ، كەم دەگەندە، ەكى سەبەبى بار.

بىرىنشىدەن، اتالعان مەملەكەتتەردىڭ كوبىمەن قازاقستاننىڭ تىكەلەي قارىم-قاتىناسى بار. ول بايلانىستار ءارتۇرلى سالانى قامتيدى: ەكونوميكا، ساۋدا-ساتتىق، گەوساياسات، گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىق دەگەندەي. سول سەبەپتى ول ەلدەرمەن ءوزارا قيمىل-ارەكەت ەتىپ، ۋاعدالاستىقتار مەن كەلىسىم-شارتتار جاساعاندا ونداعى ەل باسىندا وتىرعان ساياسي كۇشتەردىڭ يدەولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى ەسكەرىلەتىنى تۇسىنىكتى. باسقاسىن ايتپاعاندا، الەمدە بوپ جاتقان الۋان-ءتۇرلى، ەكىۇداي سيپاتى بار، ءدۇدامال دا قاراما-قايشىلىققا تولى وقيعالارعا قاتىستى باعا بەرۋىمىزگە دە ول ەلدەردىڭ باسشىلارى ءجىتى قاراۋى مۇمكىن جانە دە سول باعا ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناسقا ءوز اسەرىن تيگىزەرى حاق.

ۋلتراوڭشىلداردىڭ ميگرانتتارعا قارسى تەرىس ۇستانىمى بەلگىلى. قازاقتار، سونىڭ ىشىندە، جاستارىمىز، بولسا، جاھاندانۋ ءۇردىسىنىڭ بار مۇمكىندىكتەرىن پايدالانىپ، الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ءبىلىم الىپ، نان تاۋىپ ءجۇر. ولاي بولسا، سول اعايىننىڭ دا باسىنا بۇلت ءۇيىرىلۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرۋىمىز كەرەك.

ەكىنشىدەن، گەوساياساتتا دا سىنىقتان باسقانىڭ ءبارى جۇعۋى مۇمكىن.اڭگىمە، كۇننەن كۇنگە تانىمال بوپ بارا جاتقان وڭشىل يدەولوگيانىڭ قازاق جەرىنە ورنىعۋى مۇمكىندىگىندە بولىپ وتىر. ارينە، بۇگىنگى بيلىك ءسوز جۇزىندە يدەولوگيالىق الۋان-تۇرلىلىككە وڭ كوزقاراس تانىتقانىمەن، ءىس جۇزىندە بىزدە ءبىر عانا – بيلىك ۇستانعان يدەولوگيا ۇستەمدىك ەتۋدە. الايدا، بۇگىنگى زاماندا بار نارسە رەسمي قۇجاتتارمەن نە ۇستانىمدارمەن، نە ايتاتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى توپتار قاتىسقان جيىندارمەن انىقتالمايدى. سول سەبەپتى باسقا ەلدەردەگى (ماسەلەن، مادەنيەتتەگى، تۇرمىستاعى، مودا مەن مورالداعى) وڭ دا تەرىس ادەتتەر مەن ۇردىستەر سەكىلدى ساياسي يدەولوگيادا دا بەلگىلى ءبىر تۇعىرنامالار دا تەحنولوگيالار مەن كوممۋنيكاتسيا مۇمكىندىكتەرى ارقىلى ءبىزدىڭ ەلگە دە جەتىپ جاتىر.

ونىڭ ۇستىنە، بىزدە دە سولشىلدىق يدەولوگيانىڭ داعدارىسى ورىن الۋدا: ماسەلەن، مەملەكەت ەكونوميكادا كلاندار مەن وليگارحتارعا ليبەرالدىق جول اشسا دا، شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە ونداي مۇمكىندىك بەرىپ وتىرعان جوق، بيۋدجەتتىڭ تاپشىلىعى جاعدايىندا الەۋمەتتىك ساياسات تا ەكى اياعىنان اقساپ تۇر.

ۋلتراوڭشىلدىقپەن راديكاليزم مەن پوپۋليزم سەكىلدى اسا قاۋىپتى سىرقاتتار قاتار جۇرەتىنىن ەسكەرگەن ابزال. گەرمانيانىڭ كونستيتۋتسيانى قورعاۋ جونىندەگى فەدەرالدىق اگەنتتىگى وڭشىل «گەرمانيا ءۇشىن بالاما» پارتياسىن ەكسترەميستىك ۇيىم دەپ تانۋىنىڭ ءوزى نە تۇرادى؟!

بىزگە كەلسەك، شەتەلدىك قوعامدىق وي-سانادا بولىپ جاتقان وراسان زور وزگەرىستەر بۇگىندە قوعامىمىزدا ورنىعىپ جاتقان كوپتەگەن تەرىس تەندەنتسيالاردىڭ قولتىعىن سۋ بۇركىپ، سولاردىڭ كاتاليزاتورى بوپ جاتقانىن ەشكىمنەن دە جاسىرا المايمىز. ونداي پيعىلدار مەن ناقتى قيمىل-ارەكەتتەر ەرتەڭگى كۇنى ەلىمىزدىڭ تۇپكىلىكتى دە تۇبەگەيلى قۇندىلىقتارىنا ءوز سالقىنىن تيگىزىپ، تاۋەلسىزدىگىمىزگە، مەملەكەتتتىگىمىزگە قاۋىپ ءتوندىرىپ جاتسا شە؟!

مىنە، وسىنداي كۇردەلى كاتاكليزمدەرگە ءبىزدىڭ قوعام، ءبىزدىڭ بيلىك دايىن با؟ الەمدىك ماڭىزى بار تەندەنتسيالاردىڭ وڭى مەن تەرىسىن اجىراتىپ، جۇرتقا تاپتىشتەپ ءتۇسىندىرىپ، پايداسى مەن قاۋىپ-قاتەرىن اتاپ جاتقان بىلىكتى دە بەلسەندى بيلىكتى كورىپ وتىرعان جوقپىن.

بۇگىنگى بيلىك، مەنىڭ ويىمشا، تەك قانا كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرشىلىكپەن، ءوزىنىڭ باستامالارىن جارنامالاۋمەن، جوعارى جاققا ادەمى ەسەپ بەرۋمەن، ازاماتتىق قوعام قاتارىندا جۇرگەن بىرەن-ساران سىنشىلارمەن الىسىپ الەك، ءبىر سوزبەن ايتسام، ەسكى قازاقستاننىڭ قاتەلىكتەرىن قايتالاي باستادى. مۇنىڭ ءوزى جۇرتتىڭ جاڭا، ادىلەتتى قازاقستانعا دەگەن سەنىمىن ارتتىرا قويمايتىنىن اشىق ايتۋىمىز كەرەك.

ءامىرجان قوسان

Abai.kz