قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن 16-17 مامىردا «استانا وپەرانىڭ» ۇلكەن زالى ساحناسىندا اڭىزعا اينالعان فرانتسۋز حورەوگرافى رولان پەتيدىڭ «ارلەزيانكا»، «بوزبالا جانە ءولىم»، «كارمەن» ءبىر اكتىلى بالەتتەرىنىڭ پرەمەراسى زور تابىسپەن ءوتتى.

رولان پەتيدىڭ ەسىمى XX عاسىرداعى بالەت تاريحىندا ايرىقشا ورىن الادى. ول ەڭ كورنەكتى فرانتسۋز حورەوگرافتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە كلاسسيكالىق بي ءداستۇرىن قايتا وي ەلەگىنەن وتكىزۋگە تىرىسىپ، وعان زاماناۋي رەڭك ۇستەدى. ونىڭ جاساعان بالەتتەرى – بۇل ءاردايىم وتكىر سەزىمپازدىقتى، قيمىلداردىڭ مانەرلىلىگىن جانە مۋزىكامەن تەرەڭ بايلانىستى بىرىكتىرەتىن تۇتاس دراماتۋرگيالىق تۋىندى بولىپ شىعادى.

تمد كەڭىستىگىندە رولان پەتيدىڭ بالەتتەرى بۇرىنعىشا سيرەك كەزدەسەدى، سەبەبى رولان پەتي قورى ولاردى ورىنداۋدى ناعىز مىقتى ترۋپپالارعا عانا سەنىپ تاپسىرادى. بۇل تۇرعىدا قازاقستاننىڭ وزگەلەردەن ەرەكشەلەنەتىنى كوڭىلگە قۋانىش ۇيالاتادى. «استانا وپەرا» بالەت ترۋپپاسىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى، رەسەيدىڭ حالىق ءارتىسى التىناي اسىلمۇراتوۆانىڭ ارقاسىندا تەاتر ۇلى شەبەردىڭ بەس تانىمال قويىلىمىنا يە بولدى. التىناي اسىلمۇراتوۆا ۇلى حورەوگرافتىڭ شىعارماشىلىعىمەن جاقسى تانىس، ويتكەنى الەمدىك جۇلدىز بەس جىل بويى ونىڭ ترۋپپاسىندا پريما-بالەرينا بولىپ، اڭىزعا اينالعان مارسەل بالەتىنىڭ ساحناسىندا جارقىن ونەر كورسەتتى. بۇل تاجىريبە ونى ءارتىس رەتىندە جەتىلدىرىپ قانا قويعان جوق، سونىمەن قاتار ر.پەتي سپەكتاكلدەرىن قازاقستاندىق ساحناعا الىپ كەلۋگە بەرىك نەگىز بولدى.

ر.پەتيدىڭ حورەوگرافياسىنداعى «لەدا مەن اققۋ»، «تايس» جانە «كارمەن» بالەتىنەن پا-دە-دە سىندى جەكە نومىرلەر تەاتردىڭ گالا-باعدارلامالارىندا ورىندالعانىن اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك. ال ونىڭ اۋقىمدى ەكى سپەكتاكلى – «پاريج قۇداي اناسىنىڭ سوبورى» مەن «كوپپەليا» ترۋپپا رەپەرتۋارىنا 2016 جانە 2019 جىلدارى قوسىلدى. ال ەندى «استانا وپەرا» افيشاسىنا ونىڭ تانىمال ءبىر اكتىلى بالەتتەرى كورىك بەرەدى.

«ارلەزيانكا»، «بوزبالا جانە ءولىم»، «كارمەن» – ءۇش ايتۋلى بالەت. حورەوگراف دۇنيە ءجۇزى بويىنشا كوپ گاسترولگە شىعىپ، بارلىق ءىرى بالەت ترۋپپالارىمەن جۇمىس ىستەدى. قالا مۋنيتسيپاليتەتىنىڭ وتىنىشىمەن 1972 جىلى مارسەل بالەتىن قۇرىپ، 1974 جىلى ترۋپپا ءۇشىن «ارلەزيانكانى» جاساپ شىعاردى. اشىقتىق پەن ءسيمۆوليزمدى بىرىكتىرگەن «بوزبالا جانە ءولىم» بالەتى كورەرمەندەرگە العاش رەت 1946 جىلى تانىستىرىلعان. ال 1949 جىلى الەم كوشە فولكلورى مەن ەرەكشە پلاستيكاسى بار كلاسسيكالىق حيكايانىڭ جاڭاشا پايىمداماسى – «كارمەن» باتىل بالەتىن تاماشالادى.

بۇل بالەتتەردى جاڭعىرتۋ زور كۇش سالۋدى تالاپ ەتتى: ر.پەتي حورەوگرافياسىن الىپ كەلۋمەن لۋيدجي بونينو اينالىستى. تاريحي دەكوراتسيالار مەن كوستيۋمدەردى تۇپنۇسقا سىزبالارعا ساي ەتىپ قالپىنا كەلتىرۋ فرانتسۋز سۋرەتشىسى جان-ميشەل دەزيرە ۇيلەستىرگەن قازاقستاندىق سۋرەتشىلەردىڭ اسسيستەنتتەرىنە جۇكتەلدى. سونداي-اق مۋزىكالىق پارتيتۋرالارمەن تياناقتى جۇمىس اتقارىلدى. ايتا كەتەيىك، ەلمار بورىباەۆ  پەن رۋسلان ءبايمۋرزيننىڭ باسقارۋىنداعى وركەستر كەرەمەت ويناپ، ءۇننىڭ تاماشا قۋاتى مەن مۋزىكاعا دەگەن ايقىن ادالدىقتى پاش ەتتى.

كەشتىڭ ءبىرىنشى ءبولىمى – جورج بيزەنىڭ مۋزىكاسىنا «ارلەزيانكا» بالەتى. ول  ۆيۆەتكە دەگەن شىنايى ماحابباتى مەن قول جەتپەس «ارلەزيانكاعا» دەگەن جويقىن قۇشتارلىعىنىڭ ورتاسىندا قالاتىن پروۆانستىق جاس تۇرعىن فرەدەريكتىڭ قايعىلى حيكاياسىن اڭگىمەلەيدى. پروۆانستىق ناقىشتان شابىت العان ر.پەتي بىرەگەي ساحنا ءتىلىن جاسادى: شارۋالاردىڭ كوپشىلىك ساحنالارى ءبىرسارىندى قيمىلدارعا تولى، ولاردىڭ تۇيىقتالۋى كەيىپكەردىڭ ارمانىنا قول جەتكىزۋگە دەگەن جانكەشتى تالپىنىسىن ايشىقتايدى. ۇلىبريتانيادان كەلگەن بالەت ۇستازى دجيلليان ۋيتتينگەمنىڭ جۇمىسى ارقاسىندا كوردەبالەت ءوزىن جاقسى كورسەتتى.

ءتۇرلى كۇندەرى ساحناعا شىققان شۇعىلا ادەپحان مەن اناستاسيا زاكلينسكايا ۆيۆەتتىڭ بەينەسىن تولىعىمەن ءتۇسىندى: ءبىرىنشىسى ۇشتالعان تەحنيكانى نازىك جىگەرمەن پاش ەتتى. ونىڭ سەكىرۋلەرى ۇلپاداي جەڭىل، اياقتارى ءدال، بارلىق قيمىلى شيراق ورىندالدى. ەكىنشىسىنىڭ تىنىش، ىشكى نۇرى بار، ول نازىك ءارى ۇستامدى بولدى جانە قيمىلدارى بيگە تارتىمدىلىق ۇستەپ، ىشكى تەرەڭدىگى مەن قۇشتارلىعىن كورسەتتى. فرەدەريكتىڭ پارتياسىنداعى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى ەركىن راحماتۋللاەۆ پەن سۇلتانبەك عۇمار قايعىنىڭ ەكى ءتۇرلى جاعىن ۇسىندى: ولاردىڭ بيىندە پسيحولوگيالىق كۇيرەۋ مەن ايقىن قۇشتارلىق بەينەلەندى. اسىرەسە قورىتىندى سولو ايرىقشا اسەرلى بولدى، تاسقىندى قوزعالىستار لەگى كەيىپكەردىڭ جانىن سىرتقا جۇلمالاپ الىپ شىعاتىنداي ەدى. ورىنداۋشىلار ادامنىڭ رۋحاني قۇلدىراۋىن بايىپتى ءارى شەبەر الىپ شىقتى. سونىمەن قاتار ءبىر ۋاقىتتا كەيىپكەردىڭ بولمىسىن باياۋ ءارى اياۋسىز بيلەپ الاتىن جايدارى دا اشىق تولعانىستى جەتكىزدى.

«بوزبالا جانە ءولىم» جالعىزدىقتىڭ قورقىنىشتى ايعايىنداي ۇدەدى. ساحنادا – جۇپىنى مانساردا، سيىقسىز قابىرعالار، تۇنەرىڭكى پاريجدىك شاتىرلار. بوزبالا ءوز الەمىنە اشىق سارى كويلەكتەگى ايەل – ازعىرۋشى ءارى اياۋسىز ءولىم باسىپ كىرمەيىنشە، ىشتەگى جىندارمەن كۇرەسەدى. سوعىستان كەيىنگى كەزەڭدە پايدا بولعان «بوزبالا جانە ءولىم» ورىنداۋشىلاردان زور ەموتسيالىق قايتارىمدى تالاپ ەتەتىن  وتكىر جەكە دراماعا اينالادى.

اناستاسيا زاكلينسكايا مەن ليمارا ايداروۆا ءولىمنىڭ بەينەسىن تاماشا ورىنداپ شىقتى. ءبىرىنشىسى ونى بوزبالانىڭ تاعدىرىمەن ويناعان قاتال سيرەنا رەتىندە جۇزەگە اسىردى: ونىڭ نازىك جىميىسى، دەنەنىڭ ءيىلىمى قاۋىپ پەن زۇلىمدىقتى سەزدىردى. ايتا كەتەيىك، اناستاسيانىڭ وسى پارتياداعى دەبيۋتى 2023 جىلى جەنەۆادا بولعان ەدى، سوندىقتان ونىڭ ورىنداۋىندا جيناقتالعان تاجىريبە بايقالدى. فرانتسۋزدىق سالتاناتتىلىقتى پاش ەتكەن ل.ايداروۆا بوزبالاعا قاتىگەزدىكپەن ۇستەمدىك ەتكەن، ونىڭ بەتىنە بايقاۋسىزدا ءتۇتىن ۇرلەگەندەي بولعان سۋىق ءارى نەمقۇرايلى، قاۋىپتى ايەل رەتىندە شىقتى. سوڭىندا ايەل بوزبالاعا ارقاندى وزىنە تاعۋدى بۇيىرادى، تاڭدانعان بوزبالا ءوز ەركىمەن ونىڭ سوڭىنان باسقا الەمگە اتتانادى. كەيپىن وزگەرتكەن ءولىم جەلپىلدەگەن اق كويلەكتە جانە القىزىل قولعاپتا، باس سۇيەك تۇرىندەگى ماسكادا پايدا بولىپ، بوزبالانى پاريج شاتىرلارىنىڭ ۇستىمەن كوككە الىپ ۇشادى.

بوزبالانىڭ پارتياسىن الەمدىك ساحنالاردا بىرنەشە مارتە كەرەمەت ورىنداعان قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى باقتيار ادامجان ۇزدىك فيزيكالىق دايىندىق پەن شەبەر تەحنيكانى كورسەتتى. ول رولان پەتيدىڭ كەزىندە وسى پارتيانىڭ ەڭ العاشقى ورىنداۋشىسى ۇلى جان بابيلەگە قويعان جوعارى تالاپتارىنا ساي كەلدى. باقتيار ادامجاننىڭ ينتەرپرەتاتسياسى ىشكى دراماتيزمگە تولى بولدى: بوزبالانىڭ مانساردادا  سەرگەلدەڭگە تۇسەتىن ءساتى جاسوسپىرىمگە ءتان سۇراپىل داۋىلدى ەسكە سالدى. كوك كومبينەزونداعى باقتيار تاڭعالدىرارلىق ءۇش رەتتىك اينالۋلاردى جاسادى، جيھازدان بار پارمەنىمەن وڭاي سەكىرىپ ءوتىپ، فيزيكالىق كۇش-قۋاتتى اكتەرلىك شەبەرلىكپەن بىرىكتىردى. وسى بەينەدە سەرىك ناقىسپەكوۆ تە شىنايى كورىندى. ونىڭ قيمىلدارىندا ايرىقشا كۇشتى جەڭىلدىك سەزىلدى، ال سەكىرۋلەرى قۇستىڭ قالىقتاپ بارا جاتقانىنداي اسەر قالدىردى: كورىنىستەردىڭ بىرىندە ول اۋادا كىدىرگەندەي بولىپ، كەيىپكەرىنىڭ ىشتەي قۇلازىعان كۇيىن جەتكىزدى.

كەشتىڭ شارىقتاۋ شەگى قۇشتار ءارى باس اينالدىرارلىق قويىلىم – «كارمەن» بولدى. ر.پەتي وپەرانىڭ سيۋجەتىن تۇبەگەيلى قايتا قاراعان: دون حوزە قىزعانىشتىڭ سالدارىنان كىسى ولتىرمەيدى، ول جانىنان ءوتىپ بارا جاتقان ادامدى اقشا ءۇشىن مەرت قىلادى. سونداي-اق مۇندا مۋزىكالىق ۇزىندىلەر ەركىن بولىنگەن، ءتىپتى كۇتپەگەن جەرلەرىندە ايگىلى حابانەرا شىرقالادى. وسىناۋ «قاتە» مونتاج بالەتتىڭ كارمەننىڭ ءوزى سەكىلدى ادۋىندى كوشە رۋحىن ايشىقتايدى.

«استانا وپەراداعى» سپەكتاكل كەرەمەت ەتىپ جاسالدى: كلاۆەنىڭ تۇنەرىڭكى دەكوراتسيالارى، جارىقپەن جاسالعان شەبەر جۇمىس، تاۆەرناداعى ورىندىقتار رەتسىزدىگى مەن ەموتسيالار داۋىلى. قاراقشىلار تريوسى تەاترلىق ەكسپرەسسيادان قورىقپاي، سپەكتاكلدىڭ ءسانىن كەلتىردى.

بالەتتىك قويىلىمداعىداي مۇندا باستى نازار ورتالىق جۇپتا بولادى. بۇل جۇپتى ءبىر كەزدەرى رولان پەتي مەن ونىڭ مۋزاسى – سۇلۋ زيزي جانمەر ورىنداعان ەدى. بۇگىندە بۇل پارتيالاردا قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرلەرى ءمادينا ونەرباەۆا مەن ايگەرىم بەكەتاەۆا، سونداي-اق بالەت سوليستەرى عالىمجان نۇرمۇحامەت پەن دياس قۇرمانعازى جارقىن ونەر كورسەتتى. ولاردىڭ ارقايسىسى ءوز بەينەلەرىن جاندى بوياۋلارمەن جانە ىشكى تەرەڭدىكپەن تولتىردى.

ءمادينا ونەرباەۆانىڭ ورىنداۋىنداعى كارمەن كوشە پاتشايىمى ىسپەتتى. ول باتىل، تارتىمدى جانە بويىندا شامالى قاتىگەزدىكتىڭ بەلگىسى بار. ونىڭ قيمىلدارىنان ەلىكتىرەرلىك نازىكتىك پەن ەركىن بولمىستىڭ لەبى ەسەدى. بۇل وكتەم ءارى تارتىمدى كارمەن – تەمەكى فابريكاسىنىڭ جۇمىسشىسى، تاۆەرنالار مەن اۋلالاردىڭ ناعىز اڭىزى.

ايگەرىم بەكەتاەۆا ساحنادا كارمەننىڭ باسقا بەينەسىن جاسادى، ونىڭ كەيىپكەرى ءبىر ۋاقىتتا سۇلۋ ءارى قاتىگەز. ونىڭ يىلگىش دەنە ءبىتىمى، ايقىن جانارى مەن قىسقا ەتىپ قيىلعان شاشتارى قاتتى قيمىلدارعا، ەكپىندى بۇرىلىستار مەن باس اينالدىرارلىق سەكىرۋلەرگە باي حورەوگرافيا ءتىلىنىڭ ءبىر بولشەگىنە اينالدى. ونىڭ تەحنيكاسى ۇشتالعان، قيمىلدارى كۇش-قايراتقا جانە كەيىپكەرىنە ءتان جەڭىل مىنەز-قۇلىققا تولى.

دون حوزەنىڭ پارتياسىنداعى عالىمجان نۇرمۇحامەت پەن دياس قۇرمانعازى ءتۇرلى كۇندەرى كەيىپكەردىڭ شيەلەنىسكەن ىشكى سەزىمدەرىن پاش ەتتى. ولاردىڭ ورىنداۋىنداعى دون حوزە – ىشكى قاقتىعىسى جانىن جەگىدەي جەگەن عاشىق سارباز. بيىك سەكىرۋلەر، وتكىر قوزعالىستار فرازاسى، فلامەنكونىڭ اسەرىنەن تۋعان جۇيكەنى توزدىراتىن ەكپىندەر – وسىنىڭ بارلىعى اڭگىمەنىڭ ءبىر بولشەگىنە اينالدى. مۇندا ءاربىر قيمىل قۇشتارلىق پەن پارىزدىڭ كۇرەسى تۋرالى باياندادى.

بالەت ترۋپپاسىنىڭ ەنەرگياسى ءاربىر ساحنادا سەزىلدى: كوردەبالەت ارتىستەرى بىرگە جانە جەكە دە ۇيلەسىمدى كورىندى. مۇندا ساۋىق كەشتەرى مەن قۇشتارلىق تاعدىردان كۇشتى بولاتىن باسقا الەمدى جاساۋعا دەگەن باتىل ارماننىڭ اتموسفەراسى قالىقتادى.

التىناي اسىلمۇراتوۆانىڭ جەتەكشىلىگىندەگى «استانا وپەرا» بالەت ترۋپپاسى جوعارى شەبەرلىك دەڭگەيىن پاش ەتتى. ر.پەتيدىڭ ءبىر اكتىلى بالەتتەرىنىڭ باعدارلاماسى تەاتر مەن  ەلىمىزدىڭ مادەني ءومىرى ءۇشىن ماڭىزدى كەزەڭگە اينالدى. ارتىستەر الەمدىك جاۋھارلارمەن جۇمىس ىستەۋدەن بىرەگەي تاجىريبە الدى، ال كورەرمەندەر ءتولتۋما زاماناۋي بالەت تەاترىنىڭ جاندى ەنەرگياسىن سەزىنۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدى.

Abai.kz