كەڭەس كەزىندە ايگىلى كومپوزيتور ءابىلاحات ەسپاەۆتىڭ "مادەنيەت جانە تۇرمىس" جۋرنالىندا ءان نوتاسى جاريالانىپ، قالاماقىسىن الۋعا رەداكتسياعا سوعىپتى. جۋرنال باسشىلىعى ونەر يەسىنىڭ قازاققا كەڭ تارالعان انىنە ەڭ تومەنگى شەكتەگى قالاماقىنى جازسا كەرەك. سوندا بولماشى اقشاعا كوڭىلى تولماعان دارا تۇلعا: "مادەنيەتتەرىڭ جوعارى بولعانمەن، تۇرمىستارىڭ ناشار ەكەن" دەگەن ەكەن.

ارادا قازاقستان تاۋەلسىزدىك الىپ، نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشىپ، "ىشكى جالپى ءونىم قۇنى جان باسىنا شاققاندا 10 مىڭ دوللارلىق مەجەنى باعىندىرعان ورتا داۋلەتتى ەلدەر قاتارىنا قوسىلدى" دەپ بورىكتى اسپانعا اتقانىمىزبەن، وي ەڭبەگىمەن اينالىساتىنداردىڭ جاعدايى كەڭەس كەزىنەن دە تومەن بولىپ وتىر. وعان دالەل رەتىندە كەشەلى بەرى الەۋمەتتىك جەلى دە تانىمال جازۋشىلار كوتەرىپ جاتقان قالاماقى ماسەلەسىن ايتساقتا جەتىپ جاتىر.

تانىمال جازۋشى جۇسىپبەك قورعاسبەك Facebook پاراقشاسىندا: "جاڭبىردان كەيىنگى تاڭ. تاۋعا جاقىن جەر. دەمالىس ورنى. جالعىز جورتاسىڭ. كۇش-قايرات تاسىپ تۇر. جازۋ كەرەك. ءبىر ەسسە جازساڭ، پالەنباي مىڭ ادام وقيدى. گازەتتەر، سايتتار، پورتالدار سۇرايدى، بىراق قالاماقى تولەمەيدى. “مەنىڭ ءپىرىم ءسۇيىنباي” دەيتىندەي، ءپىر دە جوق. وزىڭە ءوزىڭ ءپىرسىڭ!" دەپ جازبا جاريالاپ ەدى، ول دەرەۋ كوپ تالقىسىنا ءتۇستى.

ەڭبەكقور جازۋشى اسقار التاي: "بۇگىنگى كۇنى بىردەن ءبىر ەڭبەگى ەش، تۇزى سور ەسىل ەڭبەك يەسى — اقىن-جازۋشىلار.

رۋحانيات ورتاسىندا عانا ەمەس، قازاق رۋحانياتى تۋرالى ءسوز ايتىلۋ كەرەك جەردە عانا قوعامعا دا، بيلىككە دە كەرەك بولا قالاتىن، رۋح تۋىن كوتەرۋ كەرەك بولسا تەگىن پايدالانا كەتۋگە دايار قۇماي دا قۇمار توپتار “جەمتىگىنە” اينالاتىن پروفەسسينال جازۋشىلار جەر بولعالى (1991-2025) قاشان. 34 جىل ءوتتى… شىندىق. تاعى قانشا وتەتىنى قۇدايعا ەمەس، قۇداي ساناپ العان ادامدارعا ايان!؟" دەپ جىلدار بويى قوردالانعان تۇيتكىلدى توتەسىنەن قويدى.

تانىمال جۋرناليست ماحات سادىقتىڭ دەرەگىنشە كەڭەس كەزىندە اقىن-جازۋشىلاردىڭ ميلليون وقىرمانى بولعان ەكەن.

"كلاسسيك اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەتتىڭ 20 جاسىندا 1974 جىلى شىققان ەكى كىتابى قازاق سسر بيۋدجەتىنە 10 مىڭ دوللار پايدا اكەلدى. مىنەكي وسىلايشا سول كەزدە باسپا باسقان ءار كىتاپ مىڭداعان قارجىنى قازىنا قورجىنىنا قۇياتىن. ال، قازاق جازۋشىلارى اراسىندا ءبىر كىتابى ميلليون تيراجبەن جاريالانعان جازۋشى كەمەل توقاەۆ. سول كىتابى ەل بيۋدجەتىنە ميلليون دوللاردان استام پايدا بەردى" دەپ جازدى ول.

جاڭا بۋىن قالامگەرلەر دە قالاماقى تولەنبەيتىنىنە نارازى. "جوشى حان" رومانىنىڭ اۆتورى ۇلاربەك دالەي قالاماقىسىز ەشتەڭە جاريالاماۋعا بەكىنگەنىن ايتسا، تاعى ءبىر جازۋشى ەسبول نۇراحمەت جاڭا  تۋىندىسىن 100 مىڭ تەڭگەگە باعالاپ، الۋشى ىزدەپ وتىر...

كەڭەس شەكپەنىنەن شىققان ءبىز دە ءسال قارالعانىمەن اقش، انگليا، فرانتسيا، جاپونيا قاتارلى ەلدەردە مادەني يندۋستريانىڭ ءىجو قۇنىنداعى ۇلەسى 4 پايىزدى قۇرايتىنىن اتاپ وتكەن ءجون. قازىرگى عالامتور داۋىرىندە ءبىر مەملەكەتتىڭ مادەني الەۋەتى وزگە قۋاتىنىڭ بارىنەن وزىپ، باسىم ورىنعا شىعىپ وتىر.

كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە وي ەڭبەگىمەن اينالىساتىنداردىڭ ەڭبەگى ەلەنىپ، كىتاپ ساۋداسى جاقسى جولعا قويىلعانىمەن، جۇيەلىك ماسەلەلەر: جوسپارلى شارۋاشىلىق قۇرىلىمى، اكىمشىلىك-امىرشىلدىك باسقارۋ جۇيەسى تۇبىنە جەتىپ تىندى. جالقى (دەموكراتيالىق جۇيە) مەن جالپى (يدەولوگيالىق جۇيە) جارىسىندا كوممۋنيستىك جۇيە جەڭىلىس تاپتى. 1991-جىلدىڭ اياعىندا كەڭەس وداعى تارادى. 1949-جىلدان كەڭەس وداعىن ۇلگى ەتىپ كەلە جاتقان كوممۋنيستىك قىتاي بيلىگى ونىڭ اياعىن قۇشپاۋ ءۇشىن شىعار جول ىزدەدى. قىتاي رەفورماتورى دىڭ سياۋ پين 1992-جىلى جوسپارلى شارۋاشىلىقتى - نارىقتىق شارۋاشىلىققا كوشىرۋگە شەشىم قابىلدادى. اراعا ەكى جىل سالىپ، 1994-جىلى مادەنيەت سالاسىن دا بۇكىلدەي نارىقتىق باسقارۋعا بەردى.

جوسپارلى شارۋاشىلىق كەزىندە قىتاي جازۋشىلارىنىڭ كۇنى قازىرگى بىزدەگىدەي ميھناتپەن وتكەنىن اتاپ وتكەنىمىز ءجون. قازىر سول سەكسەنىنشى جىلدارى قىتايدىڭ مادەنيەت ءمينيسترى شايتاناربامەن ءجۇردى دەسە ەشكىم سەنبەيدى. نارىققا كوشكەننەن كەيىن قىتاي قالامگەرلەرىنىڭ باعى اشىلدى. قارت جازۋشى ءماڭمىڭ 1000 ارىپتىك جازباسىنا 3 مىڭ يۋان (210 مىڭ تەڭگە) الىپ، اقشانىڭ ءدامىن تاتادى. نوبەل سىيلىعىنا ۇسىنىلعان جازۋشى ۆاڭسۋو جۇمىسىنان كەتىپ، جازۋعا وتىرادى. سوڭعى ءۇش تاۋلىكتە قارا سۋ عانا ءىشىپ، العاشقى كولەمدى ەڭبەگىن اياقتايدى. ارتىنان ونىڭ باسپاقۇقىن كينو كومپانياعا 100 مىڭ دوللارعا ساتىپ، شالا بايىپ قالادى.

سولاي باستالعان قىتايدىڭ كىتاپ نارىعى بۇگىندە الەمدىك تىزىمدە كوش باسىندا تۇر. 2006-جىلى 27 جاستاعى قاراپايىم كەدەن قىزمەتكەرى شى فاميلالى ازامات "ميڭ حاندىعىنىڭ شەتىن وقيعالارى" تاريحي-دەرەكتى رومانىن جاريالايدى. جىل سوڭىندا كىتاپ تيراجى 10 ميلليون داناعا جەتىپ، ميلليادەر بوپ شىعا كەلەدى. قىتايدىڭ مادەنيەت سالاسىن نارىققا كوشىرگەن بار بولعانى 20 جىلدا قالامگەردىڭ دە، حالىقتىڭ تا تۇرمىس دەڭگەيىنىڭ جاڭا ساتىعا كوتەرىلگەنىن وسىدان-اق كورۋگە بولادى. ول از دەسەڭىز مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ قىتاي تىلىندە جارىق كورگەن ولەڭدەر جيناعى نارىقتان تۇسپەي، باعاسى ءبۇل كۇندە 1000 يۋانگە(70 مىڭ تەڭگەگە) جۋىقتاعان. قىتايدىڭ گانسۋ ولكەسىندەگى اقساي قازاق اۆتونوميالى اۋدانىنىڭ ادەبيەت قازاق قالامگەرلەرىنە بەرىلەتىن ادەبيەت سىيلىعىنىڭ سىياقىسى 1 ميلليون يۋان (70 ميلليون تەڭگە) ەكەن. ونى ءبىر جىلى اقىن ەرلان نۇردىقان يەلەندى. ال ەرلاننىڭ قاراشاڭىراقتاعى قالامداستارىنىڭ نە كۇيدە جۇرگەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.

قىتايدىڭ ايگىلى "گلوبال" باسىلىمىنىڭ بۇرىنعى باس رەداكتورى حۋ مىرزا الەۋمەتتىك جەلىدە جاريالاپ وتىراتىن كۇندەلىكتى ساياسي ساراپتامالىرى ءۇشىن جىلىنا 20 ميلليون يۋان(1.4 ميلليارد تەڭگە) تابىس تابادى ەكەن. مۇنداي اقشانى بىزدەگى ساياسي ساراپشى، اقىن-جازۋشى ەمەس، شوۋ بيزنەس وكىلدەرى مەن ازىلكەش كينوگەرلەر دە تابا الماسى انىق. مىنە بۇل دەنى ساۋ، قۇرىلىمىندا اقاۋى جوق، ساۋاتتى قوعامنىڭ كورىنىسى.

سەكسەنىنشى جىلداردىڭ ورتاسىندا قىتاي سيمفونيالىق وركەستىرىنىڭ كونتسەرتىنە 27 ادام عانا كەلگەن ەكەن. ەكونوميكاسى ەڭسەسىن كوتەرگەن قىتاي حالقى بۇگىندە ەۋروپالىق كلاسسيك مۋزيكاسىنىڭ باستى تۇتىنۋشىسىنا اينالىپ وتىر. قىتاي مۇنداي دەڭگەيگە قالاي جەتتى؟ مادەنيەت مينيسترلىگىنسىز جاھاندىق مادەني دەرجاۆاعا اينالعان امەريكانىڭ، تاريحي ءداستۇرىن بەرىك ۇستاناتىن ەۋروپا ەلدەرىنىڭ، ازيالىق ارىپتەستەرى جاپونيا مەن كورەيانىڭ مادەني يندۋستريانى ەل ەكونوميكاسىنىڭ باستى تىرەگىنە اينالدىرۋداعى تابىستى جولدارىن زەردەلەپ، ۇيرەنىپ، جاڭاشا تۇلەتىپ جەتتى.

ال ءبىزدىڭ جاعدايىمىز نەشىك؟. قالاماقىعا جارىماي وتىرعان قالامگەرلەردىڭ جاعدايىنا ارىلاپ ۇڭىلسەك، ماسەلەنىڭ شەتى قىلتيادى. وي ەڭبەگىمەن اينالىساتىنداردىڭ نارىقتىق قۇنى تارازىلانباعان 30 جىلدا كىتاپ وقىمايتىن، ادەبي، كوركەمدىك تۇيسىكتەن جۇرداي جاڭا بۋىن ءوسىپ، جەتىلدى. ءبىر-ەكى جىل بۇرىن تانىمال اقىن ەرتاي اشىقباەۆ اعامىزدىڭ مەكتەپ وقۋلىعىنا ەنگەن، ۆەرتۋالدى قوعامدا ەركە وسكەن تەنتەك بالانىڭ قيقارلىعى مونولوگ فورماسىندا بەرىلگەن ولەڭىنە سول ادەبي تۇيسىكتەن جۇرداي جاس اتا-انالار شاعىم ءتۇسىرىپ، مەكتەپ وقۋلىعىنان الدىرىپ تاستادى. مۇقاعاليدى قورلاعان تاعى ءبىر پوەزيانىڭ ءيىسى مۇرنىنا بارمايتىن بلوگەر سوتتا جاۋاپ بەرىپ جاتىر. وعان "قازاقتىڭ ءسوزىنىڭ 70 پايىزى ارابتىكى، 30 پايىزى ورىستىكى" دەگەن ءدىنداردىڭ شۋلى سۇحباتىن قوسىڭىز. مۇنىڭ ءبارى شيرەك عاسىردان استام ادەبيەتكە ءسال قاراعاندىقتىڭ، ەلدىڭ مادەنيەت سالاسىن نارىقپەن رەتتەۋدىڭ ورنىنا، كەڭەستەن قالعان اكىمشىلدىك-امىرشىلدىك جۇيەمەن باسقارۋدىڭ جەمىسى.

بۇلاي جالعاسا بەرسە، نارىقتىق تالاپتار قاتاڭ ورىندالماسا مادەنيەتىمىز دە، تۇرمىسىمىز دا وڭالمايدى. رۋحاني سالا قۇلدىراپ، ادەبيەتتىڭ ورىنىن ءدىني فاناتيزم باسادى. ەل ءىشى الاتايداي ءبۇلىنىپ، بولاشاعىمىز بۇلىڭعىرلانادى.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz