ۇسىنىس حات

بيىل بەلگىلى قازاق اقىنى، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ ارداگەرى، رەسپۋبليكالىق دارەجەدەگى دەربەس زەينەتكەر توقاش بەردياروۆتىڭ تۋعانىنا 100 جىل تولادى.

ول 1925 جىلى 19 قىركۇيەكتە قازىرگى تۇركىستان وبلىسىنىڭ كەلەس اۋدانىنداعى قوشقاراتا اۋىلدىق وكرۋگىنە قاراستى ۇشقىن ەلدى مەكەنىندە كەدەي شارۋانىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. بەس جاسىنان تاشكەنتتەگى №6, 12, 23 بالالار ۇيلەرىندە تاربيەلەنگەن. تۋعان جەرگە ورالعاننان كەيىن 13 جاسىنان «كوممۋنا» جەتىجىلدىق مەكتەبىن (قازىرگى زيابەك رۇستەموۆ اتىنداعى №22 جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبى) اياقتاپ ۇلگەرمەي تۇرمىس تاۋقىمەتىمەن شارۋاشىلىق جۇمىستارىنا ارالاسقان. كەيىننەن بەسقۇبىر اۋىلدىق كەڭەسىنىڭ (قازىرگى قوشقاراتا اۋىلدىق اكىمدىگى)  حاتشىسى قىزمەتىن اتقارعان. 17 جاسار بوزبالا ءوز ەركىمەن سۇراپىل سوعىسقا اتتانىپ، IV ۋكراينا مايدانىنىندا جاۋمەن شايقاسقان. بەرلينگە دەيىن بارعان. سوعىس اياقتالعاننان كەيىن دە قىزىل تۋلى بالتىق اسكەري-تەڭىز فلوتىندا قىزمەت ەتكەن. 1949 جىلدىڭ كۇزىندە دەنساۋلىعىنا بايلانىستى اسكەري قىزمەتتەن ءبىرجولاتا بوساتىلعان. ول ەكىنشى دارەجەلى «وتان سوعىسى» وردەنىمەن، «باتىلدىعى ءۇشىن»، «ستالينگرادتى ازات ەتكەنى ءۇشىن»، «پراگانى ازات ەتكەنى ءۇشىن»، «بەرليندى العانى ءۇشىن» مەدالدارىمەن ماراپاتتالعان.

الماتىداعى كوركەمسۋرەت ۋچيليششەسىندە وقىعانمەن، ونى اياقتاي الماعان. العاشقى ولەڭدەرى وتكەن عاسىردىڭ ەلۋىنشى  جىلدارى جارىق كورگەن. رەسپۋبليكالىق «لەنينشىل جاس» (قازىرگى «جاس الاش») جانە «قازاق ادەبيەتى» گازەتتەرىنىڭ رەداكتسيالارىندا قىزمەت ىستەگەن. 1962 جىلدان باستاپ بىرىڭعاي شىعارماشىلىق جۇمىسپەن اينالىسقان.

قالامگەردىڭ «شالقى تەڭىز»، «پورترەت ميرا»، «مەن ءومىر سۇرەمىن»، «يا بۋدۋ جيت»، «ۋترەننىي لۋچ»، «بەيبىتشىلىك كوشەسى»، «فاريدا»، «ۇلكەن ەتىك»، توراڭعىل»، «جاستىق كەشۋى»، «وق پەن گۇل»، «سولدات سىرى»، «داۋىلدان كەيىنگى تىنىشتىق»، «بار ونداي پارتيا»، «كوگىلدىر ىمىرت»، «بوزتورعاي»، «كۇندەر، كۇندەر،  كۇندەرىم»، «راسكينسيا مورە»، «ەسكى پاراۆوز»، «دالا اۋەندەرى»، «جان دالا»، «سونبەيتىن وتتار»، «»كوگىلدىر پلانەتا»، «ەسىكتىڭ الدى كوك تەرەك»، «سۋمكادا نە بار؟»، «شىنار»، «قامپيعان قاپشىق»، «جەبە مەن راكەتا»، «چتو ۆ سۋمكە؟»، «ماڭعىستاۋ ماعان مىڭ ارمان» اتتى  پوەزيا جانە پروزا  جانرىنداعى  وتىز شاقتى كىتابى جارىق كورگەن. كوپتەگەن شىعارمالارى ورىس، قىرعىز، وزبەك، نەمىس تىلدەرىنە اۋدارىلعان.

توقاش بەردياروۆ باقيلىق بولعاننان كەيىن 2016 جىلى وسى جولدار اۆتورىنىڭ، زايىبىم فاتيما جوسپارقىزى قاناەۆا مەن قىزىم قارلىعاش ۇسەنقۇلوۆانىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «ادەبيەت الەمى» سەرياسىمەن «تالانتىمەن تالايدى تامساندىرعان تىلسىم تاعدىر تۋرالى تولعانىستار» اتتى جيناقتىڭ 32 باسپا تاباقتىق ءبىرىنشى كىتابى جارىق كورگەن بولاتىن. بيىل اتالمىش جيناقتىڭ ەكىنشى كىتابىن باسپاعا دايىنداپ، رەسپۋبليكا ۇكىمەتى مەن   اكىمدىكتەر  تاراپىنان كومەك كۇتىپ وتىرعان جاعدايىمىز بار.

ايتۋلى اقىننىڭ بۇعان دەيىنگى كوزى تىرىسىندەگى 50 جانە 60 جاسقا تولعان مەرەيتويلارى مەن  باقيلىق بولعاننان كەيىنگى 70 جانە 90 جىلدىق مەرەيتويلارى تۋعان جەرى – قازىرگى تۇركىستان وبلىسىنىڭ كەلەس اۋدانىنىڭ اۋماعىندا عانا اتاپ وتىلگەن. وكىنىشكە وراي، 80 جىلدىق مەرەيتويى تىپتەن ەسكەرۋسىز قالعان.

عۇمىرىنىڭ قىرىق جىلعا جۋىق ۋاقىتىن الماتىدا وتكىزگەن، بۇكىل شىعارمالارىن سوندا جازعان ايتۋلى اقىن ءۇشىن بۇدان اسقان قاسىرەت بولماسا كەرەك. كەشەگى كەڭەستىك كەزەڭدە ول الدىمەن تايىر جاروكوۆ كوشەسىندەگى №199 ءۇيدىڭ 20 پاتەرىندە جاساعان. ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارى گوگول كوشەسىندەگى №69 ءۇيدىڭ 15 پاتەرىندە تۇرعان. وكىنىشكە وراي،  توقاش اقىن تۇرعان الماتىداعى قوس ۇيگە دە يەلىك ەتە الماي وتىرمىز. ەكەۋى دە بوگدە ادامدارعا ساتىلىپ كەتكەن. بۇگىندە ونىڭ ءبىرىنشىسى  سۇرىلۋگە كەتكەن كورىنەدى. ال ەكىنشىسىنە ەسكەرتكىش مەموريالدىق تاقتا ورناتساق، قانەكەي!

ەڭ باستىسى – توقاش بەردياروۆتىڭ عاسىر تويىن الماتىدا رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە بارلىق ءسان-سالتاناتىمەن وتكىزۋ جونىندە ۇسىنىس جاساعىمىز كەلەدى. ونىڭ باعدارلاماسىنا اقىن مەرەيتويىنا ارنالعان حالىقارالىق عىلىمي-تەوريالىق كونفەرەنتسيا، اقىندار ايتىسى، جىر ءمۇشايراسى، سپورت سايىستارىن وتكىزۋدى ەنگىزگەن ءجون. اقىننىڭ جارتى  عۇمىرى وتكەن الماتىدا توقاش بەردياروۆقا ەسكەرتكىش ورناتۋ ماسەلەسى شەشىمىن تاپسا ەكەن. تىم بولماسا تۇركىستان وبلىسىنىڭ كەلەس اۋدانىنداعى  قوشقاراتا اۋىلدىق وكرۋگىنە قاراستى مادەنيەت ءۇيىنىڭ الدىندا تۇرعان ەسكەرتكىشتى كوشىرىپ، وڭتۇستىك استاناداعى اقىن اتىنداعى كوشەنىڭ بويىنا ورناتۋعا بولادى عوي. اقىن توقاش بەردياروۆتىڭ پوەزيالىق جانە پروزالىق تۋىندىلارىنان اكادەميالىق جيناق شىعاراتىن كەزەڭ كەلدى.  قازاقستان جازۋشىلار وداعى تاراپىنان اقيىق اقىن توقاش بەردياروۆ  اتىنداعى حالىقارالىق ادەبي سىيلىق تاعايىنداۋ دا ۋاقىت كۇتتىرمەس تىرلىك دەر ەدىك. مۇنداي ىزگىلىكتى دە يگىلىكتى ءىس-شارالاردىڭ  بارىنە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترى ولجاس ابايۇلى بەكتەنوۆ،  قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى ايدا عالىمقىزى بالاەۆا، استانا، الماتى، شىمكەنت قالالارى مەن تۇركىستان وبلىسىنىڭ اكىمدەرى – جەڭىس ماحمۇدۇلى قاسىمبەك، دارحان امانگەلدىۇلى ساتىبالدى، عابيت ءابدىماجيتۇلى سىزدىقبەكوۆ،  نۇرالحان ورالبايۇلى كوشەروۆ سىندى مارتەبەلى مىرزالار مەن حانىمدار بەلسەنە اتسالىسسا، قۇبا-قۇپ بولار ەدى. وسى ورايدا، قازاقستان  جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ قۇلاعىنا التىن سىرعا.  ارينە، قالامگەر قاۋىمدى  شىعارماشىلىق وداق قولداماعاندا كىم قولدايدى؟! مەرەيتوي - سولاردىكى عوي! شىنداپ كەلگەندە قازاق ولەڭىنە وزىندىك تىڭ ورنەك سالعان ايتۋلى اقىنعا قانداي سىي-قۇرمەت كورسەتسەك تە ابدەن جاراسادى عوي، اعايىن!

جەتىمحانا، سوعىس كورگەن جارقىنىم،

مۇقاشىمداي مەنىڭ-داعى جاقىنىم.

الماتىدا تويى ءوتسىنشى توقاشتىڭ،

ءبىر عاسىردا ءبىر-اق تۋار اقىننىڭ!

ءابدىساتتار ءالىپ،

جۋرناليست، اقىن، اۋدارماشى، قازاقستان جۋرناليستەر جانە حالىقارالىق جازۋشىلار وداقتارىنىڭ مۇشەسى، رەسپۋبليكالىق «شىمكەنتىم، شىرايلىم!» ادەبي-كوركەم الماناعىنىڭ باس ديرەكتورى – باس رەداكتورى.

Abai.kz