نوۆەللا

مۇنتازداي اق جولاقتى قارا كوستيۋم كيىپ، شاشىن جاتقىزا تاراعان ۇزىن بويلى قارا تورى جىگىت ءوزىن قايدار دەپ تانىستىرعان. كيگەن كيىمى قانداي جيناقى، جاراسىمدى بولسا ءسوز ادەبى مەن ءىس-ارەكەتى دە سونداي سىپايى، جۇعىمدى ادام ەدى.

اۋەلدە جۇرتتان وتكەن سىپايىلىعى ءوزى قارا تورىلاۋ، ءتىپتى توزىڭقى كەيپىنە جاراسپاي تۇرعاننان با، الدە ءوزىن سونشا ءتارتىپتى ۇستايتىنى جاقپادى ما، قايدارعا ءىشىم جىلىعان جوق. وڭىنەن ءبىر ەركىندىك، ەسكىلىك بەلگىسى ءبىلىنىپ تۇرسا دا، ءىسى اسا ءتارتىپتى ءھام تىم كەربەز، بەينە ءبىر اقسۇيەك وتباسىندا تاربيەلەنگەن بەكزادا دەرسىڭ. مەن ول باسقاراتىن بولىمدە قاتارداعى عىلىمي قىزمەتكەر بولىپ جۇمىس ىستەيمىن، قايدار ۇنەمى جۇمساق سويلەسىپ، ىزەت كورسەتە ءجۇرىپ تاپسىرما بەرەدى، ونى سول ىزەتىمەن-اق وتە تىڭعىلىقتى ورىنداتادى. جۇمىسقا العاش كەلگەننەن بەرى وسى يباسىنان جاڭىلعان كەزىن كورگەم جوق. سودان جۇرتتان ءبىرىنشى بولىپ قايدارعا «سىپايى جىگىت» دەگەن لاقاپ ات قويدىم. ءبىراز ۋاقىت ءوتىپ، ۇيرەنىسە باستاعان سوڭ، بۇل لاقاپ اتىن وزىنە دە تىكە ايتا بەرەتىنمىن. بۇل ەركەلىگىمدى ول دا مىڭق ەتپەستەن كوتەرە بەردى. «ءسىز ايتساڭىز بولددى عوي» دەپ كۇلەتىن دە قوياتىن. اشۋلاندىرا الماعان سوڭ جەڭىلەسىڭ دە، اقىرى بەرگەن تاپسىرماسىن ورىنداپ، جونىمەن جۇرە بەردىك.

سويتە ءجۇرىپ «سىپايى جىگىتپەن» جاقىن ارالاسىپ كەتكەنىمدى ءوزىم دە اڭعارماي قالدىم. ءبىزدىڭ مەكەمە اۋىلشارۋاشىلعى مينيسترلىگىنىڭ دالا جايلىمىنا قاتىستى دەپورتامەنتىنىڭ شاعىن ءبولىمى. كوبىندە جايىلىمعا قاتىستى زاڭداردى قايتا قاراپ، الىپ-قوساتىن جەرلەرىن رەتتەپ جوعارىعا جولدايمىز، ولار پارلامەتكە ۇسىنادى. زاڭداردى قايتا قاراۋعا نەگىز بولاتىن نارسە مالشىلاردىڭ، ءيا وزگە دە زاڭگەر، فەرمەرلەردىڭ ارىز-شاعىمى. ءبىزدىڭ مينيسترلىكتىڭ جۇمىسىنا كەيدە ەكولوگيا مينيسترلىگىنىڭ كەيبىر باستاماسى، كەيدە ەكو-بەلسەندىلەر قارسى كەلىپ جاتادى. ونداي قاراما-قارسىلىقتاردى دا ءبىزدىڭ ءبولىم قاراپ، ءبىر جونىنە كەلتىرۋگە تىرىسامىز. سونداي كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ بىرىنە «سىپايى جىگىت» قاتتى كىرىستى. ەل جىلدا مال وتارلاتىپ جۇرگەن جايلاۋلاردا قاسقىردىڭ سانى كوبەيىپ كەتتى دەپ مالشىلار ارىز جازىپتى. بۇل ارىز ايتىلىپ كەلە جاتقانىنا ونشاقتى جىلعا جۋىقتاپ كەتكەن كورىنەدى. قالاي ەكەن، جوعارىدان تەك ەندى عانا وسى ارىزدى قاراۋعا پارمەن كەلگەن. بۇل كەزدە وسى تەكتەس ارىزدار دا سايابىرلاي باستاعان ەدى. بىراق ون جىلدان بەرگى ارىزداردى جينعاندا تاۋ-توبە ماسەلە بوپ شىقتى. پارلامەنتتە دە بىرنەشە دەپۋتات قاتارىنان وسىنى تىلگە تيەك ەتتى. ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن جوعارىدان ءبىزدىڭ بولىمگە ۇسىنىلعان تاپسىرما مالشىلارعا جاپپاي اڭشى مىلتىعىن تاراتىپ بەرۋ دەگەن ۇسىنىس بولدى. ءبىزدىڭ مىندەت، وسى شارانىڭ قالاي جۇزەگە اساتىنى، مىلتىقتى كىمگە، قالاي تاراتۋ كەرەكتىگىن جۇيەلەپ، تولىق زاڭ جوباسى رەتىندە پارلامەنتكە جولداۋ. وسى زاڭ جوباسىن دايىنداۋ كەزىندە «سىپايى جىگىت» قاتتى ارپالىستا جۇرگەندەي كورىندى. مىلتىقتى قالاي ۇلەستىرۋ عانا ەمەس، ونى قالاي قولدانۋ كەرەك ەكەنىن دە قاتتى قاداعالاپ، اسىرەسە «قاسقىرلار قوراعا شاپپاسا، قويعا تيمەسە، دالادا جاي جۇرگەن قاسقىرلاردى اتۋعا بولمايدى، قاتاڭ تيىم سالىنادى» دەگەن تارماقتى نىقتاپ بەكىتۋگە بارىن سالدى.

— ەرتەڭ كۇنى ەكو بەلسەندىلەر شىعادى شۋلاپ، قاسقىرلار ازايىپ كەتتى دەپ، ەكو جۇيە ءبۇلىندى دەيدى، ونداي داۋدىڭ بىزگە نە قاجەتى بار؟ دۇرىس پا؟ — دەپ وزىنشە قاتتى ءمان بەرگەن سەبەبىن تۇسىندىرگەن بولادى. بۇل تارماقتى مىقتاپ بەكىتۋگە ءوزى قانشا ىنتالى بولسا، ونىڭ سەبەبىن تۇسىندىرۋگە دە قالىپتان تىس بەلسەندى ەدى. زاڭ جوباسىن دايىنداپ جۇرگەندە ونىڭ سىپايلىعىنان ءسال اۋىتقىپ كەتكەن ءساتىن دە ءبىر كوردىم. اڭگىمە بىلاي ءوربىدى.

— جايدان جاي جۇرگەن قاسقىردى اتقان جاعدايدا وتە قوماقتى ايىپپۇل سالىنۋى كەرەك، ءتىپتى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋعا بولادى! — دەدى ءبولىم باستىعىمىز «سىپايى جىگىت». جەبەگەن دەيتىن جىگىت بار ەدى، ادەتتە كوپ نارسەگە ءمان بەرە قويمايتىن ساباز ەدى ءوزى، سول سوزگە ارالاستى.

— قايدەكە، ءبىز عوي ءوستىپ جازارمىز زاڭدى. بىراق ەرتەڭ كۇنى دالادا جۇرگەن قاسقىردى اتىپ العان مالشى قوراعا شاپتى دەپ ايتا سالادى عوي، وعان دالەل تابۋ دا سونشا قيىن ەمەس. بۇل زاڭدى سولاي جازعان كۇننىڭ وزىندە ورىندالۋى قالاي بولار ەكەن، بوسقا جازىلعان تارماق بوپ قالماي ما؟

وسى كەزدە «سىپايى جىگىت» جارىلىپ كەتە جازدادى.

— ءاي، جەبەگەن! — دەپ ورنىنان اتىپ تۇرىپ، اقىرىپ قالعاندا زور داۋىسى كەڭىستىكتى جارىپ ءوتتى. بەينە ءبىر جىرتقىش اڭنىڭ جەمىنە اقىرا ۇمتىلعانىنداي، ايبارلى گۇج داۋىس كوكىرەگىنەن كۇرىلدەي شىقتى. الدىمىزدان الدەبىر زور اعىس سوعىپ وتكەندەي، ءبارىمىز شوشىنا شالقالادىق. «سىپايى جىگىتكە» ءارى جاسقانا، ءارى تاڭدانا قاراپ قالىپپىز. ونىڭ وڭىنەن بىلمەستىككە ىزالانعاننان كورى بەلگىسىز قۇپيا شارازىدىق تابى بىلىنگەندەي بولدى. ءبىزدىڭ ءتۇرىمىزدى كورگەندە عانا ءوزى نە بولعانىن اڭعاردى بىلەم، ىڭعايسىزدانىپ ءسال تۇردى دا، اقىرىن ورنىنا وتىردى. ماڭدايىن سىيپالاپ از ءۇنسىز قالدى.

— كەشىرىڭىزدەر! — دەدى باسەڭ، شاراسىز داۋىسپەن، — بۇل زاڭ ماعان وتە ماڭىزدى،— دەدى سالدەن كەيىن.

— جاقسى، قايدەكە، اسىقپاي جالعاستىرارمىز، كىشكەنە دەمالىپ الايىق،— دەدىم كوڭىل-كۇيدىڭ تىم اۋىرلاپ كەتكەنىن اڭعارىپ.

— جارايدى، كەيىن جالعاستىرايىق،— دەپ تومەن قاراپ سۇلىق وتىرىپ قالدى. وزگەمىز ءوز ورىندارىمىزعا تاراپ كەتتىك.

وسىدان كەيىن بىرنەشە كۇن بويى «سىپايى جىگىت» زاڭ جوباسىنا ارالاسپادى. ءۇنسىز-ءتۇنسىز ۇستەلىندە وتىرادى، ءيا، سىرتقا شىعىپ تەمەكى شەگىپ قايتقان بولادى. ءبىر كۇنى كەشكە جۇمىستان قايتاردا كەنەت ماعان ءتىل قاتتى.

— ءسىز بۇگىن مەنىڭ ۇيىمە قوناق بوپ قايتساڭىز قالاي بولادى؟— دەدى.

— بۇگىن بە؟

— ءيا، بۇگىن. كورسەتەتىن ءبىر نارسەلەرىم بار ەدى.

ءسال عانا ويلاندىم. ىزەتپەن شاقىرىپ تۇرعان سوڭ، بارماسقا امالىم دا جوق، ايەلىمە حابارلاسىپ ءجونىمدى ايتىپ، ءارى-بەرى سويلەسكەن سوڭ، بارۋعا كەلىسىم بەردىم. جاپ-جاڭا قارا «مەرسەدەس s كلاس» مودەلىنە ءمىنىپ، قالا سىرتىنا تارتتىق.

— مەن ءسال الىستا تۇرامىن. قالا سىرتىندا، تاۋ ىشىندە،— دەدى «سىپايى جىگىت» ماعان ءسال ىڭعايسىزدانا كۇلىمدەپ. بۇكىل قيمىلىندا بەلگىسىز ابىرجۋ بار سەكىلدى. تۇيىلە جاقىنداپ كەتكەن ەكى قاسىنىڭ اراسىنان پايدا بولعان قوس سىزىقشا جىگىتتىڭ قالىڭ ويدىڭ تۇمانىندا وتىرعانىن اڭعارتىپ كەلەدى. ءارى-بەرى سوزگە تارتسام قىسقا قايىرىپ جاۋاپ بەرىپ، ءجوندى سويلەسپەيدى. كەيدە ماعان ءبىر نارسە ايتپاققا بۇرىلىپ قاراعانداي بولادى دا، ءرولدى سىعىمداي ۇستاپ قايتادان جولعا قارايدى.

— ءبىر نارسە ايتقىڭ كەلەتىن سەكىلدى عوي، قايدەكە، تارتىنباساڭشى. نە بولدى؟— دەدىم اقىرى بولماعان سوڭ. بۇل كەزدە قالادان الىستاپ، تاۋ بوكتەرىنە تاياپ قالعان ەدىك. الدا الاسا جوندار، تاقىر تاۋلار كولبەڭدەپ كەشكى شاپاقتىڭ التىن ارايىنا مالىنىپ جاتىر. كوپتەن بەرى قالادان شىقپاعان مەن ءۇشىن بۇل ءبىر كوڭىلدى ءسات ەدى. جەڭىل كۇرسىنگەندەي بولىپ، كۇمىلجي ءسوز باستادى:

— … ايتاتىن نارسەم دە، ءوز كوزىڭىزبەن كورەتىن نارسە دە بار. بىراق اقىل جەتپەيتىندەي، كىسى سەنبەيتىندەي دۇنيە. ءبىر جاعى…

— ءبىر جاعى نە؟

— ءبىر جاعى… ءسىزدى شوشىتىپ الام با دەپ تە قورقىپ وتىرمىن.

— الدىن الا ايتساڭ دايىن بولام عوي، شوشىمايتىن شىعارمىن… جاسىرما ەندى، ايتەۋ الىپ شىققان ەكەنسىڭ.

— ەندەشە بىلاي، مەن بۇگىن سىزگە كورسەتەتىن نارسەنى ەشبىر عىلىممەن دە، دىنمەن دە، اقىلعا سياتىن ەشنارسەمەن ءتۇسىنىدىرىپ بەرە المايمىن. بىراق بۇل نارسە، جوق، نەگىزى بۇل قۇبىلىس بولىپ جاتىر، مەن سونىڭ تۋرا ورتاسىندا ءجۇرمىن. كورىپ تۇرعان سوڭ سەنەسىز، بولماسا… مەن دە ناقتى سەبەبىن بىلمەيمىن، ادامزات قاۋىمىنىڭ قانشاما عالىمدارىن وقىپ، جاۋابىن ىزدەپ كوردىم، ەشكىم ءداپ باسىپ ايتا المايدى. تەك اناۋ… ەۆوليۋتسيا تەورياسىنا ازداپ كەلەدى. الايدا ول تەوريانىڭ ءدال وسىنداي فورمادا، وسىنداي كەيىپتە جۇزەگە اسقانىن ەشكىم كورگەن ەمەس، بولماعان… شاماسى بۇل نارسە تەك ەرتەگى، اڭىزداردا عانا كەزدەسەدى. شىن ومىردە بولمايدى…

باسىن شايقاپ-شايقاپ قويدى.

— ونى قايدان بىلەسىڭ؟ مۇمكىن، ەرتەگى، اڭىز دەپ جۇرگەنىمىزدىڭ ءبارى شىن ومىردە بولعان وقيعالار شىعار؟

قايدار تۇرىمە ويلانا كوز تاستادى. «سىناپ وتىرعان جوق پا ەكەن؟» دەيتىندەي.

— ءجا، سونىمەن جاڭاعى كورسەتەم دەگەنىڭ نە قۇبىلىس؟ ساعىزشا سوزىپ، وسىنشا تولعايتىنداي كۇردەلى نارسە مە؟

ول ءالى دە جولعا ءبىر، ماعان ءبىر قاراپ الاساپىران وي ۇستىندە كەلە جاتىر. مەنىڭ سۇراعىمدى ءوزى ايتىپ وتىرعان نارسەگە دەگەن سەنىمسىزدىك، ءيا نەمقۇرايلىق دەپ ۇقتى بىلەم، ماسەلەنىڭ ءمانىن تۇسىنە الماي وتىرعان شالا ساۋات وسپىرىمگە قاراعانداي قارادى. بولىمسىز عانا كەكەسىنمەن ەڭك ەتىپ كۇلگەن بولدى.

— ءسىز ءالى كوزىڭىز كورمەگەن سوڭ، تولىق مانىنە جەتە الماي وتىرسىز. جارايدى، مەيلى، بىراق قازىر ونى كوزىڭىزبەن كورگەندە شوشىپ قالاتىنىڭىز ءسوزسىز. قاتتى شوشىعاننان نە ىستەپ قوياتىنىڭىزدى كىم ءبىلسىن؟ سوندا ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز قانداي بولادى دەپ الاڭداپ وتىرمىن. ەندى، مىنە… ءبىر جاعىنان ءسىزدى بۇگىن وسىلاي الىپ شىققانىما وكىنىپ تە كەلەمىن. بۇل قۇبىلىستى جارق ەتكىزىپ اشا سالۋعا ءالى دە دايىن ەمەس سەكىلدىمىن. جوق، مەن دايىنمىن-اۋ، ءسىز دايىنسىز با؟ جو، جوق، جوق… دايىن ەمەسسىز. مەنى قيناپ وتىرعانى سول.

— ءتىپتى تەرلەپ كەتتىڭ عوي سونشا. توقتاشى مىنا جول شەتىنە، اۋەلى سابىرعا كەلشى. ايتساڭشى ەندى. ايتساڭ دايىن بولامىن دەپ وتىرمىن عوي.

— سونى ايتۋدىڭ ءوزى سونشا قيىن…

— ماعان سەن. ەش تاڭدانىسسىز قابىلدايمىن.

ىشتەي نەشە ءتۇرلى ويلار كەلە باستادى. شوشىعانى نەسى؟ تاۋ بوكتەرىنە دەيىن كەتەردەي قايدا بارا جاتىرمىز ءوزى؟ بۇل ءوزى نە كورسەتپەك سوندا؟

— الدىمەن توقتاشى، مىنەۋ جەرگە، جول شەتىنە تامان…

— جوق، مەندە ءبارى جاقسى. توقتاۋدىڭ كەرەگى جوق. ۋاقىت تا از عانا قالدى ءوزى، توقتاعانعا كەلمەيدى… قازىر ايتامىن… ءسال دايىن بولىڭىز… مەن تەك نەگە بۇلاي بولعانىن ءتۇسىندىرىپ بەرە المايمىن، ارىقاراي ءوزىڭىز كوزىڭىزبەن كورە باستايسىز.

باعاناعىداي ەمەس ازداپ ورنىعىپ قالعانداي بولدى، دەگەنمەن ءالى دە تولقىنىس ۇستىندە كەلەدى. تراسساعا قاراپ ۇزاق تەلمىرىپ، ءۇنسىز وتىرىپ قالدى. كوزى جالعىز نۇكتەگە قادالىپتى. سوسىن ماعان جالت بۇرىلدى دا:

— مەن — قاسقىرمىن،— دەدى تۇنەرىپ. قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردىم:

— قايدەكە، نە دەپ كەتتىڭ ءوزى؟ مەنىڭ كىشكەنتايىم قۇساپ، «مەن —قاسقىرمىن» دەپ ويناۋشى ەدى ول دا… حاحاحا…

ول ءتىپتى بوزارىپ كەتتى. ساسا باستادىم. جىندى اداممەن كىم سويلەسىپ كورگەن، نە دەۋ كەرەگىن تابا الماي ابدىرادىم.

— جارايدى، ەندى… نە دەۋگە بولادى؟ قاسقىر… قاسقىر دەگەندە… قالاي ول؟..

كەنەت كۆادروبەر دەگەن بالە ەسىمە ءتۇستى. «ا، مۇمكىن، سول شىعار…» دەپ ويلادىم.

— ەندەشە، ەندى ءوزىڭدى قاسقىر دەپ تانىساڭ…

ول وسى جەردە ءسوزىمدى ءبولىپ جىبەردى:

— مەن ءوزىمدى ادام دەپ تانيتىن قاسقىرمىن. مەن شىندىعىندا قاسقىرمىن! قاسقىر بوپ تۋدىم، مۇمكىن قاسقىر بوپ ولەمىن. بىراق ءوزىمدى بارىنشا ادام ەتكىم كەلدى، ءالى دە سوعان تىرىسىپ ءجۇرمىن… بىراق… بىراق…

ونىڭ داۋىسى قاتتى شىقتى، ىشقىنا شىقتى. ءتىپتى ءبىر ءسات گۇر ەتە قالعان ايبىندى دىبىس تا ەستىلدى. بويىمدى ۇرەي بيلەيىن دەدى. ەندى بۇنىمەن قالاي سويلەسسەم ەكەن؟ نە ايتامىن؟ بەكەر كونگەنىم-اي…

— سابىر، سابىر، قايدەكە، مەن ءبارىن دە تۇسىنەمىن. اقىرىن ايتا بەرىڭىزشى…— دەپپىن «سەننەن» «سىزگە» كوشىپ، «ءبارىن تۇسىنەمىن» دەپ اۋزىمنان شىققانى بولماسا، ەشتەڭەنى دە ءتۇسىنىپ تۇرعان جوقپىن، تەك جىندىنىڭ ساندىراعى دەپ قانا ۇعىپ كەلەمىن.

ول اۋىر ءبىر كۇرسىنىپ الدى دا، بايىپتى قالپىنا كەلە باستادى. سونىمەن ءارى قارايعى اڭگىمەسىن جايىمەن باستادى.

— ءسىز مەنىڭ ءسوزىمدى تولىق ءتۇسىنىپ وتىر دەپ ويلامايمىن، بىراق مەن ايتارىمدى ايتتىم. ەندى دايىن بولىڭىز، الداعى بۇرىلىستان تراسسادان شىعامىز، توپىراق جولمەن تاۋعا قاراي تارتامىز… سول جەردەن باستاپ مەن ءوزىمنىڭ اۋەلگى قالپىما كەلە باستايمىن، انامنان تۋعانداعى تابيعي بەينەمە وزگەرە باستايمىن. بىردەن ەمەس، بىرتىندەپ. تەك قورىقپاڭىز، مەن سىزگە تيىسپەيمىن… ءسىز مەنىڭ قوناعىمسىز…

ول قاباعىن قارىس ءتۇيىپ، ءار ءسوزىن بايىپپەن نىعارلاي ايتىپ، تراسسادان توپىراق جولعا قاراي بۇرىلدى. جەڭى تۇرىلگەن اشىق بىلەگىنىڭ تۇگى تىكىرەيە قالعانداي كورىندى. ءبىر كەزدە ءتىپتى تاقىر يەگىنە كوكشۋلان ساقال-مۇرت تەبىندەي قالدى. جۇرەگىم زىرق ەتتى. مىنا كولىكتەن قالاي قۇتىلۋدىڭ امالىن تابا الماي اينالامدى سىيپالاقتاي بەردىم.

— قوزعالماڭىز، مەن سىزگە تيىسپەيمىن، تىنىش وتىرىڭىز!

ول قاتقىل سويلەدى. بۇدان ءارى جاعداي نە بولماق؟ تراسسادان الىستاپ كەتتىك. جازعىتۇرىمعى ۇزاق كۇن ەڭكەيىپ كوكجيەككە تايانىپ تۇر، ۇزاسا جارتى ساعاتتا قاراڭعى تۇسەدى. ءدال قازىر رولگە جاعالاسا كەتسەم… ءالىم جەتەر مە ەكەن؟ ءالىم جەتكەن كۇندە دە، اۋدارىلساق، ءيا بىردەڭەگە سوعىلساق ءحالىم نە بولماق؟ بۇنىڭ نە ايتىپ، نە قويىپ وتىرعانىن ءتىپتى ءتۇسىنىپ وتىرعان جوقپىن، ءارى قاراي نە كورەتىنىم دە بەلگىسىز. «قاسقىر!»، قاسقىرى قالاي؟ شەتەلدىك فيلمدەردە بولۋشى ەدى وسىنداي وقيعالار. بىراق ونىڭ ءبارى وتىرىك قيال عوي جاي عانا… ايلى تۇندە دجەك نيكولسوننىڭ قاسقىرعا اينالىپ، نيۋ-يوركتىڭ ۇلكەن باعىنان ادام اۋلايتىن ءساتى كوز الدىما كەلىپ دەنەم تۇرشىگىپ كەتتى. ول وتىرىك بولعانمەن مىناۋ شىن. ءدال جانىمدا وتىر، بار وقيعا ءدال قازىر بولىپ جاتىر. قاپ، كومۋسىز قالام-اۋ، كۇمۋسىز قالعانىڭ نە، قاسقىردىڭ اسقازانىندا قالاسىڭ! ايەلىم جاس، بالام ءالى ءسابي… و، دۇنيە-اي… جوق، ءتىپتى سوڭىندا قاسقىردىڭ قيىنا اينالاسىڭ … ەھ…

— سىزگە ەشقانداي قاۋىپ جوق. مەن باياعى قايدارمىن، باياعى «سىپايى جىگىتپىن»، تەك سىرتقى فورمام عانا وزگەرەدى، ءىشىم باياعى كىسىلىك قالىپتان تايمايدى. باعانا الاڭداعانىم دا وسى ەدى عوي، سابىر، سابىر. تۇك تە قورىقپاڭىز… عاس ايتام… مىعەنىعەن قاۋىپ زجوع…

كەنەت ونىڭ ءسوزى بۇزىلا باستادى، ءتىلى يكەمگە زورعا كەلىپ جاتىر. ءار ءسوزىن كۇشپەن ايتقاندا، جاق سۇيەگى سىقىرلاي قوزعالىپ، كۇرە تامىرى بىلەۋلەنىپ كەتەدى.

— قعازىىىر… قعاسعىرعا اينالعانشا شا شا، كىششكىىنەە عينىلەمم… سوسىىەەنن…

— سوسىن تۇزەلەدى؟

— ءييا!

ونىڭ بىلەگى بىلەۋلەنىپ، تۇكتەرى ودان ءارى تىكىرەيىپ، ءارى ازداپ كوكشۋلان رەڭگە ەندى. تاۋ بوكتەرىنە جەتىپ، ءبىر تۇمسىقتى اينالىپ توقتادىق. وسى كەزدە ساۋساقتارىنىڭ تەرىسى ايىرىلىپ كەتكەندەي بولدى دا، سوياۋداي كوك تىرناقتار اربيىپ وسە باستادى، ساۋساقتارى قىسقارىپ، الاقانى باتپيىپ جۇمىرلانا بەردى. ول جالما-جان ەسىكتەن اتىپ شىعىپ، ۇستىندەگى كيىمىن اسىعىس شەشە باستادى. وسى ساتتە قاشىپ كەتسەم قايتەر ەكەن؟.. بىراق قاشقانمەن ۇستاپ الاتىنى تاعى بەلگىلى. «قاسقىرلار وتتان قورقادى!» دەگەن اقپارات سانامنىڭ تۇكپىرىنەن جىلت ەتتى. قايدار تەمەكى شەگەتىن ەدى عوي، بىردەن كولىكتىڭ قولسالماسىن اقتاردىم. تاپتىم، شاقپاق بار ەكەن. بولدى، ەندى بۇل ۇلكەن قارۋ ماعان… ىشتەي ءبىر سەنىم ۇيالاي قالدى. قايدار دامبالىنان باسقا كيىمىن تۇگەل شەشىپ، كولىكتىڭ ارتقى ورىندىعىنا تاستادى.

— شىىعععىىڭڭىزز… — دەدى ماعان قاراپ تۇتىعىپ. كوزى كوكجاسىلدانىپ، وتتاي جايناپ تۇر. دەنەم قارىسىپ قالعانداي زورعا قوزعالىپ كولىكتەن ءتۇستىم، — تەككك… قاعراااپ تۇرررىىڭڭىسس.

كولىكتەن تۇسكەندە عانا بايقادىم، ءبىز توقتاعان جەر كولىككە ارنالعان ۇلكەن تۇراق ەكەن. جاقىن جەردە قاتارىنان ءتىزىلىپ ونشاقتى ماشينا تۇر. شەگىنە باسىپ بەتكەيگە قاراي شىعىپ، ءسال الىستاپ بارىپ قاراپ تۇردىم. قايداردىڭ شاقپاعىن تاس قىپ ۇستاعان وڭ قولىم قالتامدا. مانا كولىكتەن تۇسە سالىپ اينالامنان بۇتا-بۇرگەن ىزدەگەنمىن، شەگىنە كەلىپ، ءبىر ءتۇپ قاراعاندى وڭ قاپتالىما الىپ تۇرا قالدىم. ماعان قاراي ۇمتىلا قالعان جاعدايدا جاتا قالىپ قاراعاندى ورتەۋ كەرەك دەگەن دايىندىق. كۇن ەڭكەيىپ، جارتى شەكەسى عانا كورىنىپ تۇر، تاۋ ءىشىن قىزىل جالقىن كەشكى اراي ايمالاپ الدى. كوز الدىمدا قاقپاق جاۋىرىن، توقپاق جۇدىرىقتى قايدار اۋەلى بويى ءوسىپ، زورايىپ بارىپ، سوسىن بىرتىندەپ قاسقىرعا اينالىپ بارا جاتتى. ونەبويىن كوكشۋلان تۇك باسىپ، ءتورت اياعىنىڭ تىرناقتارى اربيىپ ءوسىپ، تۇمسىعى الدىعا شىعىپ، ازۋى اقسيىپ كورىندى. سوسىن جالى كۇدىرەيىپ دوعالانىپ بارىپ ءتورت تاعانداپ تۇرا قالدى. بۇل كەزدە كۇن باتىپ، قىزىل اراي اسپاننىڭ الىس بولشەگىندە عانا قالعان، شىعىس كوكجيەكتەن جارتىلاي دوڭگەلەنىپ اي تۋىپتى. تايىنشاداي كوك قاسقىرعا اينالعان قايدار لوقسىي جوتەلىپ الدى دا، جالى كۇدىرەيىپ ماعان قاراي مويىن بۇردى. ونەبويىم تىتىركەنىپ، بۋىنىم قۇرىپ بارا جاتىر. شاقپاقتى الىپ شىعىپ قايتا-قايتا باسىپ-باسىپ جىبەرىپپىن. شاقپاق ءتىپتى العاشقى باسقاندا-اق جانعان، بىراق ساسقالاقتاپ ونى بايقاماعام. مەنىڭ قىلىعىما قاراپ قاسقىر ءتىسىن اقسيتتى. بۇل ونىڭ كۇلگەنى مە، اشۋلانعانى ما، قالاي دەگەن كۇندە دە قورقىنىشتى ەدى.

— ونىڭىزدان پايدا جوق! ءبىز باياعى وتتان قورقاتىن قاسقىرلار ەمەسپىز. سوسىن سىزگە ايتتىم عوي، تيىسپەيمىن دەپ، «قاسقىر دا قاس قىلمايدى جولداسىنا» دەگەن ءسوزدى شىعارعان تاعى وزدەرىڭىز ەمەس پە…

ول سابىرلى، بىراق گۇرىلدەگەن اسقاق داۋىسپەن باياۋ سويلەپ ماعان جاقىندادى.

— قورىقپاڭىز، مەنەن، مەنىڭ وتباسىمنان، ءتىپتى بۇل ولكەدەگى بارلىق قاسقىرلاردان سىزگە قاۋىپ جوق. قاسقىرلار قازىر وزگەرگەن. ءسىز بۇگىن مەنى عانا كوردىڭىز، بىراق كۇندەلىكتى ومىردە قانشا قاسقىرمەن كەزدەسىپ جۇرگەنىڭىزدى بىلمەيسىز. قاسقىرلار دالادا تۇنەپ، قالادا ءومىر سۇرەدى. مىناۋ تۇرعان كولىكتەردىڭ ءبارى سولاردىكى.

ول ماعان ءسال عانا جاقىنداپ كەلدى دە توقتاپ قالدى. مەنىڭ قورقىنىشىم ازداپ ارىلا باستادى، بىراق تاڭدانىسىم باسىلعان جوق.

— مەنىڭ ءۇيىم مىناۋ كەزەڭنىڭ ارعى جاعىنداعى شاتقالدا. ءجۇرىڭىز، ەندى سىزدەن جاسىراتىن ەشتەڭە جوق،— دەپ قايدار قاسقىر تۇمسىعىمەن وڭ جاقتاعى اسۋدى نۇسقادى. سوسىن ءوزى بۇرىلىپ، قۇيرىعىن شۇبالتا سۇيرەتىپ سولاي تارتتى. مەن ءسال اڭىرىپ تۇرىپ قالدىم، بارار-بارماسىمدى بىلمەي ەكىۇداي كۇي كەشتىم. قايدار قاسقىر اۋدەم جەرگە بارىپ تاعى مويىن بۇردى، «جۇرسەڭشى» دەگەندەي قادالا قارادى دا، ءتورت اياعىن ناراۋ قوزعاپ الدىعا تارتا بەردى. اقىرى تاۋ جولىمەن دارپىلداي ءجۇرىپ سوڭىنان لەستىم.

تۋرا الدىمدا قۇيرىعى باياۋ بۇلاڭداپ زور دەنەلى ارلان كەلە جاتىر. ءوزىمدى ميستيكالىق ەرتەگىدە جۇرگەندەي نەمەسە 3D فورماتتاعى زاماناۋي ءمۋلتفيلمنىڭ كەيىپكەرىنە اينالعانداي سەزىم بيلەدى. قيالعا سىيمايتىن وسى جايعا تاڭدانعاننان ءبىر جاعى كۇلكىم كەلسە، بۇنىڭ اپانىنا بارا جاتقانىمدى ويلاسام بويىمدى ۇرەي بيلەيدى. باعانادان بەرى اۋىزىمنان ءبىر اۋىز ءسوز شىققان جوق. سويلەگەن سوزىنەن باياعى قايدار ەكەنى شىعىپ تۇرعان سوڭ قورقۋدىڭ ءوزى ورىنسىز كورىنەتىندەي. اقىرى كەزەڭنەن استىق، ارعى بەتتە ساي تاعانىندا كولدەنەڭ اققان شاعىن بۇلاق بار ەكەن. قايدار قاسقىر بۇلاقتان وتكەن سوڭ، اعىستى بويلاپ جوعارى قاراي تارتتى. تاعى قانشا جۇرگەنىمىز بەلگىسىز، ءبىر كەزدە تاستان قالانعان كادىمگى ءۇش بولمەلى قورجىن تامنىڭ الدىنان شىعا كەلدىك. اينەك تەرەزەلەرى مەن ەسىكتىڭ جاپسارىنان شامنىڭ جارىعى ءبىلنىپ، ىشتەگى تىرشىلىكتەن جىلۋ شاشىپ تۇر. بۇل كەزدە ىمىرت ءسونىپ، الدىمىزداعى جوننىڭ توبەسىنەن سىعالاعان جارتى ايدىڭ ءسۇت ساۋلەسى عانا قارا تانىتىپ تۇرعان. قورجىن تامدى كورىپ سوناۋ الىس وتكەن شاقتا قالعان قىستاۋداعى ءوز ءۇيىمىز ەسىمە ءتۇستى. مىناۋ ءۇي دە كوزىمە وتتاي باسىلىپ، جۇرەگىمدى جىلىتىپ جىبەردى.

— قاسقىرلار تەك اپاندا تۇرادى دەپ ويلاپ قالعان شىعارسىز… قاتەلەسەسىز… ءبىز دە وسىنداي ۇيدە تۇرامىز. قانە، كىرىڭىز،— دەپ قايدار قاسقىر تىرناعىمەن تىرمالاپ، ەسىكتىڭ جاپسارىنان تارتتى. ەسىك اشىلدى دا، الدىمنان كەڭ قورجىن تامنىڭ اۋىزعى ءۇيى كورىندى. سول جاقتا پەش جانىپ جاتىر، ورتاداعى دىڭگەكتىڭ اشاسىنا كارەسىن شام ىلىنگەن.

— اكە!! — دەپ ءۇش بولتىرىك جامىراي ۇمتىلىپ كەلىپ، مەنى كورىپ ىركىلىپ تۇرىپ قالدى. ەرەسەكتەۋ ءبىرى ىرىلداپ ءتىسىن كورسەتتى. مەن دە بوساعادان ءارى ۇزاي الماي توقتادىم. ارتىمنان قايدار قاسقىر كىرىپ كەلدى دە بولتىرىكتەرىنە قاراپ ارىس ەتە ءتۇستى. ءۇش بولتىرىك بۇعىنىپ پەش تۇبىندە شوقايىپ وتىرعان كوك قانشىردىڭ باۋىرىنا تىعىلدى. كوك قانشىر دا ءسال عانا ەزۋىن ىرجيتىپ، ىر ەتتى. بىراق ول ماعان ەمەس، ءوزىنىڭ ارلانىنا ىرىلداپ تۇرعان ەدى. قايدار وعان دا زور داۋىسىمەن گۇر ەتە قالدى. قانشىر جىم بولدى.

— شاي قۇي، تاماعىڭدى اكەل! بۇل كىسى بۇگىن ءبىزدىڭ قۇدايى قوناق! — دەدى ايبارلى داۋىسپەن.

قاسقىرلار بىردە ءتورت تاعانداپ، بىردە تىك ءجۇرىپ ءتور ءۇيدىڭ ەسىگىن اشتى. ءوزىمدى ءارى قوناق، ءارى تۇتقىن سەزىنىپ قورعالاي باسىپ ءتور الدىنا جايعاستىم. تورگى تام ۇلكەن تەرەزەلى كەڭ بولمە، ورتادا اينالاسىنا جاعالاي ارقالى ورىندىق قويىلعان بيىك ۇستەل. ورتاداعى جۋان ماتشاعا تەمىرمەن شاندىپ كارەسىن شام ىلگەن. ونىسى ءوزىم كورگەن بالا كۇندەگى كارەسىن شامنان الدەقايدا جارىق. اۋەلدە قورقىنىش باسىم بولسا دا، ەپتەپ ەس جيدىم. اينالامدى تىنتە قاراپ، ءار كورىنىستى كوكەيگە توقىپ جاتىرمىن. قايدار قاسقىر سول قاپتالعا جايعاسقاننان كەيىن ءۇش بولتىرىك ءۇيىرىلىپ قورشاپ الدى. اكەلەرىنە سۇيكەنە ەرلەكەي ءجۇرىپ، ۇشەۋىنىڭ دە كوك جاسىل كوزدەرى جالت-جۇلت ەتىپ ماعان تاڭدانا قارايدى. باياعى بالا شاقتاعى تۋرا وزىمىزدەي-اق. ءبىر جاعىنان سونشا سۇيكىمدى. قانشىر سىزىلا ءجۇرىپ شاي قۇيدى.

— شايدان الىپ وتىرىڭىز، — دەدى قايدار قاسقىر ەندى ءتىپتى باياعى سىپايى سالتىنا سالىپ. قانشا ءيىلىپ-بۇگىلىپ تۇر دەگەنمەن سىرتى سۋىق قاسقىردىڭ يباسىنا سونشا ەلىگىپ كەتە المادىم. دەگەنمەن قورىقسام دا، الدىما كەلگەن گۇل كەستەلى كوك شىنىداعى ءسۇتسىز قارا شايدان ءبىر ۇرتتاپ قويدىم.

— نەگىزى ءبىز ءوزىمىز شاي ىشە بەرمەيمىز، كوبىندە اق سۋ ىشەمىز. سىزگە ءسۇتتى شاي ۇنايتىن با ەدى؟— دەدى قايدار قاسقىر.

— جو جوق، ماعان ءبارى بولا بەرەدى.

قايدار قاسقىرعا اينالعالى بەرى العاشقى اۋزىمنان شىققان ءسوز وسى ەدى. قايدار قاسقىر ءتىسى اقسيىپ كۇلىپ قويدى. كۇلگەنى دە ىرىلداعانى سەكىلدى ۇرەيلى ەكەن، ەزۋىنىڭ اشىلا ءتۇسىپ، سويداق تىستەردىڭ ىرسيىپ شىعا كەلگەنى قالاي دا ءبىر ءدىر ەتكىزەدى.

— اسا قورىقپاڭىز، بىزگە، قاسقىرلارعا قازىرگى تاڭدا ەڭ دۇرىس جول ءبىرجولا ادامعا اينالۋ. ونسىز بولاشاعىمىز جوق، ءبىزدىڭ كوپتەگەن قاسقىرلار بۇنى تۇسىنەدى. دەگەنمەن بۇرىنعى ادەتىنەن قايتا الماي جۇرگەن ازداعان ۇيىرلەر دە بار. سولار ءار وڭىرگە بارىپ، مالشىلارعا تىنىشتىق بەرمەي، مالىن جارىپ، باۋىزداپ كەتىپ ءجۇر. سول از عانا بۇزعىنشىلاردىڭ جامان قىلىعى ءبىزدىڭ دە باسقا تۇسكەن سالىق. از جىلدىڭ ىشىندە كوپتەگەن قاسقىرلار ادامداردىڭ بيىك مادەنيەتىن تولىق مەڭگەرىپ، ەندىگارى قايتادان قاسقىر بولماي-اق ءومىر سۇرە الادى. ءسىز، مىنە سونىڭ ءبىرىن ءوز كوزىڭىزبەن كورىپ وتىرسىز. ادام ءتىلىن بىلمەيتىن قاسقىر جوقتىڭ قاسى قازىر… ءتىپتى كەيبىر قاسقىرعا ءوز تىلىنەن كورى ادام ءتىلى ىڭعايلىراق…

ءبىر شىنى شايدان كەيىن قايدار قاسقىر ءوستىپ كوسىلىپ سويلەپ كەتتى. ونىڭ ايتىپ وتىرعان سوزدەرى وزىنە قانداي ماڭىزدى سەزىلىپ تۇرعانمەن مەنىڭ ەسىل-دەرتىم بۇگىنگى ءتۇندى قالاي وتكەرەر ەكەنمىن دەگەن ويدىڭ اينلاسىندا بولدى. ۇستەلدەن جوعارى تورگە قاراي بيىك تاپچان قويىلعان، بۇندا قوناقتار جاتاتىن بولسا كەرەك، ەندەشە مەن دە سوندا جانتايماقپىن. ال وزدەرى قايدا جاتادى؟ ماعان قاتارلاس جاتسا، ءتىپتى قانشا مادەنيەتكە جەتتى دەسەك تە، تابيعاتى قاسقىر ەمەس پە، ۇيقىسىراپ جاتىپ جەپ قويسا شە؟ مىناۋ بولتىرىكتەردىڭ قارىنى اشىپ كەتىپ ءبىر-ەكى تىستەپ السا دا وڭاي جارا قالدىرماس!.. ءوستىپ وتىرعاندا ورتاعا ءبىر تاباق ەت كەلدى. كادىمگى قويدىڭ ەتى، جامباس، قابىرعالارى پىشاقپەن جونىمەن بۇزىلعان، ەتى جۇلمالانباعان كۇيىندە، ءوز سانىمەن تورە تاباق ەت.

— ال، باتا بەرىڭىز… جو، بۇل ەتتى مەن بازاردان ساتىپ الىپ كەلەمىن. كادىمگى ادامدار سەكىلدى. ەش سەسكەنبەي جەي بەرىڭىز، كەڭ وتىرىڭىز، قانە، اۋەلى باتا!

كۇمىلجىپ قالدىم. قايدارعا سەنبەۋگە تاعى امالىم جوق سياقتى، بىراق ءبىر ساتتەگى وسى قۇرشا دۇنيەنى قابىلداۋ وڭاي نارسە دە ەمەس. ءبىردىڭ باسىن، ءبىردىڭ سوڭىن ايتىپ باتا جاساعان بولدىم. تاباقتاعى ەتتەن دە شۇقىلاپ قانا جەدىم. بولتىرىكتەر ەتكە قۇلشىنا ۇمتىلادى، شەشەسى مەن اكەسى قولدارىنان قاعىپ قالىپ تەكتەپ وتىر. ەكى قاسقىر تاماقتى ادام سەكىلدى ەپپەن، بايىپپەن جەيدى. ءتىپتى قوناعىنىڭ تابەتىنە قاراپ، ازداپ ىركىلىپ وتىرعانى دا بايقالادى. ەزۋلەرىنەن اققان سىلەكەيىن ورامالمەن ءجيى ءسۇرتىپ، شاما كەلسە تازا كورىنۋگە تىرىسۋدا. ال بولتىرىكتەردىڭ اقسيعان تىستەرىنىڭ اراسىنان اققان ءسول كولگە اينالعان. ونى دا شەشەلەرى جىلدام تازالاپ تاستاۋعا تىرىسىپ-اق وتىر. بۇنداي ورتادا تاماعىڭنان اس وتە مە؟ ءتىپتى قۇسىپ جىبەرە جازداپ، ءوزىمدى زورعا ۇستاپ قالدىم. ال قايدار قاسقىر بولسا ەت پەن سورپانىڭ اراسىندا باياعى ءبىر سارىندى اڭگىمەسىن تولعاپ، اۋىز جاپپاي سويلەپ وتىر. ماعان ءبىر نارسەنى قاتتى تۇسىندىرگىسى كەلەتىندەي.

— سىزگە ايتتىم عوي، بۇنى عىلىم ءالى مويىنداي قويعان جوق دەپ، قازىر بۇعان سەنۋدىڭ ءوزى قيىن. بىراق وسى كورىپ وتىرعان كورىنىسىڭىز ناقتى وتە جىلدام ءجۇرىپ جاتقان ەۆوليۋتسيانىڭ دالەلى. بۇل شىندىق. بۇل سالاعا عالىمداردى تارتۋ كەرەك. بىراق ءبىزدىڭ ەلدە ناقتى ەۆوليۋتسيا تەورياسىن زەرتتەيتىن عالىم تاپپادىم. ال شەتەلگە شىعۋ جاعى تاعى قيىنداۋ. ويتكەنى ءبىز دامۋدىڭ ءالى العاشقى ساتىسىندامىز… كۇندىز ادام بوپ جۇرسەك، تۇنگە قاراي قايتادان ءوز بولمىسىمىزدى تابامىز… باعانا ءوزىڭىز كورگەن كولىكتەردىڭ بارلىعى قاسقىرلاردىكى. ءبىز قازىرشە ەشكىمگە بۇل قۇبىلىستى ايتپاۋ كەرەك دەپ وتىرمىز… ءوزىنىڭ ۋاقىتى كەلەر…

سوزىنە قاراسام، بولاشاقتان ءۇمىتى زور. قاسقىرلاردىڭ قىلىعىن ۇناتپايدى، ادام بولساق الدىمىز جارىق دەيتىندەي. اقىرى اس تا ءىشىلىپ ءبىتتى. قايدار قاسقىردىڭ ۇزاق لەكتسياسىنان كەيىن ماعان وسى بولمەنىڭ تورىنە توسەك سالدى. قالادان ساتىپ الىنعان، كادىمگى جۇمساق، تاپ-تازا كورپە-جاستىق. باقىتىما جاراي، وزدەرى قارسى بولمەگە جاتتى. توسەگى قانشا جايلى بولعانمەن كوڭىلىم تىنىش تاپپادى، كورەر تاڭدى كوزبەن اتىردىم.

كۇن شىعار-شىقپاستا قايدار قاسقىر ۇيقىسىنان تۇرىپ، مەنىڭ بولمەمە كىردى.

— جاقسى ۇيىقتادىڭىز با؟.. ءبىزدىڭ قاسقىرلار تەك كۇندىز ۇيىقتاپ، تۇندە جورتىپ جامان ۇيرەنگەن عوي. قازىر ەپتەپ تۇنگى ۇيقىعا ۇيرەنىسىپ قالدىق… تاڭعى اسقا كەلىڭىز،— دەپ تىستەرى اقسيا كەرىلىپ-سوزىلىپ الدى دا قايتادان شىعىپ كەتتى.

تۇندە قانداي دا ءبىر جاعداي بولسا دەپ كيىمشەڭ جاتا سالعامىن، قايدار قاسقىر بولمەدەن شىعا سالىسىمەن جىلدام تۇرىپ، دارەتكە شىقتىم دا، ءۇي جانىنداعى بۇلاقتىڭ تازا سۋىنا بەتىمدى جۋىپ، قايتىپ كىردىم. اۋىز ۇيگە داستارحان جاساپ قويىپتى، داستارحاندا باۋىرساق پەن بازاردان الىنعان ىرىمشىك، سارى ماي بار. ىرىمشىككە سارى ماي جاعىپ اۋىز ءتۇيدىم، قانشىر قاسقىر ءوزى پىسىرگەن باۋىرساققا باتپادىم.

— ەندى جولعا شىعايىق، كەش بوپ كەتەدى،— دەدى قايدار قاسقىر. قايدارمەن بىرگە ورنىمنان تۇرىپ، داستارحانعا راحمەت ايتىپ، امانشىلىق تىلەپ سىرتقا بەتتەدىك. قايدار الدىما ءتۇستى دە سولكەكتەپ جەلىپ وتىردى. ادىمىمدى جىلدام باسىپ، قانشا تەزدەتۋگە تىرىسسام دا، قالىپ قويا بەرىپ، قاسقىر سوناداي جەرگە بارىپ بۇرىلىپ كۇتىپ تۇردى. ۇيدەن السىتاعان سايىن قايدار قاسقىردىڭ ءسوزى ازايا بەردى. سوڭعى كەزەڭنەن اسىپ تۇسە بەرگەندە كۇن تاۋ توبەسىنە تولىق شىعىپ، بارشا الاپقا نۇرىن جايدى. اينالاما كوز سالعانىم سول ەكەن، ەتەكتەگى كوپ كولىككە قاراي ءاربىر جىلعادان، كەزەڭنەن سولكەكتەپ كەلىپ ءتۇسىپ جاتقان كوكشۋلان ارلانداردى كوردىم. ءبارى دە اسىعىس، جورتۋىلعا شىعىپ بارا جاتقانداي سۇستى، ارقا جۇندەرى جىلتىراپ، كۇننىڭ نۇرىنا جالت-جۇلت ەتەدى. كۇدىرەيگەن جالى مەن بىلەۋلەنگەن جۇمىر قۇيرىقتارى تولقىنداي بۇلعاڭداپ ودان ارمەن سۇس قوسادى. ابدىراپ تۇرىپ قالدىم. بۇنى بايقاپ قايدار قاسقىر ارتىنا بۇرىلدى.

— الاڭداماڭىز، ولار ەشكىمگە تيىسپەيدى. ءوزىم تۇسىندىرەمىن. سويلەسەمىن…

قايدار ايتىپ اۋىز جيعانشا قاسقىرلاردىڭ ءبىرازى ماعان نازار سالىپ ۇلگەردى. مەنى كورگەندەرى توسىلىپ توقتاپ قالعانداي بولدى. بىرىنەن كەيىن ءبىرى كورىپ، ۇيلىعىپ توپتاسا باستادى. ءبارى شۇبىرىپ بىزگە قاراي اياڭدادى. ەكى تىزەم دىرىلدەپ كەتتى. قايدار قاسقىر ولارعا قارسى بەتتەدى. جالعىز سەنەرىم قايدار بولعان سوڭ امالسىز سوڭىن كۇتتىم. توپ قاسقىردىڭ الدىنا قايدار بارىپ قۇيرىعىن ءبىر سىلكىپ جىبەرىپ تۇرا قالدى. بۇل جولى ولار ءوز تىلىندە سويلەستى. ىرىلداسىپ، ارسىلداسىپ، قايداردى ۇيىرە قورشاپ، كوك جاسىل كوزدەرى وتتاي جانىپ، ازۋلارى اقسيىپ ۇزاق ىرعاستى. سوسىن بىرتە-بىرتە ىمىراعا كەلىپ، ۇندەرى باياۋلاي بەردى. ءبىر كەزدە قايدار قاسقىر سۋىرىلىپ بەرى شىقتى.

— ءجۇرىڭىز كولىككە، كەتەمىز!

جۇگىرىپ كولىكتىڭ جانىنا كەلدىم. قايدار ەندى قاسقىردان ادامعا اينالۋ پروتسەسىنەن ءوتتى. اۋەلى تىك تۇرىپ، سوسىن بىرتە-بىرتە يىقتارى، مويىنى، بەت-ءجۇزى، سوسىن قول-اياعى، باسى ادام كەيپىنە ءوتتى. كولىكتىڭ ارتىنداعى كيىمدەرىن الىپ جىلدام كيىندى دە، رولگە وتىردى. ءبىز مىنا بوكتەردەن شىعىپ كەتكەنشە وزگە قاسقىرلار تىرپ ەتپەي قاراپ تۇردى. ءبىزدىڭ كولىك تۇمسىقتان بۇرىلا بەرگەندە عانا ءوز كولىكتەرىنە قاراي سەلقوس تاراپ بارا جاتقانىن كوزىم شالدى.

قالاعا جەتكەنشە قايدار ءبىر اۋىز ءتىل قاتپادى، مەن دە ءتىس جارىپ ەشتەڭە ايتپادىم. تەك جۇمىستىڭ جانىنا كەلگەندە عانا، كولىكتى تۇراققا قويىپ جاتىپ، بايىپپەن مويىن بۇردى.

— بۇل وقيعانى ءسىز ەكەۋىمىز عانا بىلەيىك. باعاناعى توپ قاسقىرعا سولاي دەپ ۋادە بەردىم. ولاردىڭ كىم ەكەنىن، قايدا جۇمىس ىستەيتىنىن ءسىز بىلمەيسىز، مەن ايتا المايمىن. سوندىقتان، قۇپيالىقتى بەرىك ساقتاۋ ءوزىڭىز ءۇشىن كەرەك. ەشكىم بىلمەسىن! بىلۋگە ءتيىس بولعان كەزدە ءوزىم دە ايتارمىن.

بۇل ساتتەگى قايدار باياعى ءوزىم ەپتەپ جۇمساق كەكەتىپ، مازاق ەتۋگە بولاتىن قايدار ەمەس ەدى. بۇل مۇلدە باسقا بولمىس. مەن ءتىس جارماۋعا ۋادە بەردىم.

ارادا جارتى جىل ۋاقىت ءوتتى. ارتىمنان اڭدىپ جۇرگەن قاسقىر-ادامدار جوق پا ەكەن دەگەن قورقىنىشپەن ءجۇرىپ، اقىرى بۇل وقيعانى دا ەپتەپ ۇمىتا باستادىم. ءومىر باياعى ءوز اعىسىنا ءتۇستى. قانشاما ىرعاسىپ، تالپىنعانمەن زاڭنىڭ «جايىمەن جۇرگەن قاسقىرلاردى اتۋعا بولمايدى» دەگەن تارماعىن بەكىتۋ مۇمكىن بولمادى. «جازالاۋ ريچاگى جوق، ەندەشە بۇل تارماق ءۇشىن قارجى بولىنسە ول قۇمعا قۇيعان سۋمەن تەڭ، جەمقورلىققا باستاۋ بولاتىن زاڭ! قابىلداۋعا بولمايدى» دەگەن ءبىر دەپۋتاتتىڭ ءۋاجى بارلىق قارسى پىكىردى باسىپ ءتۇستى. اقىرى زاڭ وسى تارماقسىز قابىلداندى. زاڭ قابىلدانعان كۇنى قايداردىڭ جانارىنان وكىنگەن، ۇمىتسىزدىككە باتقان اۋىر ۇشقىندى اڭعاردىم. ماسەلەنىڭ ءمانىن مەن عانا ءتۇسىنىپ تۇرعانىمدى ول دا بىلەدى. ەكەۋىمىز كوزبەن ۇعىستىق. ءبىر اپتادان كەيىن قايدار قىزمەتتە ءوسىپ دەپارتامەنت باستىعى بولىپ تاعايىندالدى. ءبارىمىز قۇتتىقتادىق، ونىڭ جۇزىنە قايتادان ءۇمىت ۇشقىنى ۇيالاعانداي سەزىلدى.

تاعى ءبىر قانشا ايلار ءوتتى. جاڭا زاڭدار، جاڭا تاقىرىپتار، جاڭا ادامدارمەن تىرشىلىك قايناپ جاتتى. ءبىر كۇنى دەپارتامەنت باسشىسىنا قول قويدىراتىن الدەبىر قۇجاتتى الىپ ەسىگىنە باردىم. حاتشى قىز «بۇگىن باستىق جوق»،— دەدى.

— قايدا كەتتى؟

— ايتپادى. بۇگىن تاڭەرتەڭ جۇمىسقا كەلگەن جوق.

— اۋىرىپ قالعان جوق پا ەكەن؟

— بىلمەدىم،— دەپ باسىن قيقاڭ ەتكىزدى حاتشى قىز.

بۇل كەزدە زاڭ كۇشىنە ەنگەلى ەكى ايعا جۋىقتاپ قالعان ەدى. كوڭىلىمدە كۇمان پايدا بولا قالدى. ىزدەپ بارسام با ەكەن دەگەن وي كەلدى. بىراق باتىلدىق ەتپەدىم. قايدار سول بەتى جۇمىسقا كەلمەدى. تەك ون شاقتى كۇننەن كەيىن عانا تەلەۆيزوردان «دەپورتامەنت باسشىسىنىڭ كولىگى تاۋ ىشىنەن تابىلدى، ىزدەۋ جۇمىستارى جالعاسۋدا» دەگەن اقپارات تارادى. مەنىڭ كوز الدىمدا سولكەكتەي جەلىپ كەلە جاتقان سۇرى ارلاننىڭ كەنەت اتىلعان مىلتىق داۋىسىمەن بۇراتىلىپ بارىپ قۇلاپ تۇسكەنى ەلەستەدى. ولەر الدىندا بىردە ادامعا، بىردە قاسقىرعا اينالىپ ۇزاق بۇراتىلدى، سوڭىندا الاسا جۋسان وسكەن، قويۋ قارا توپىراقتا سۇلىق تۇسكەن تايىنشاداي ارلان قاسقىر عانا جاتتى.

سوڭى.

ەسبول نۇراحمەت

Abai.kz