رەۆانشيستىك كوڭىل-كۇيدەگى رەسەيگە تمد ەلدەرىندەگى تاريح وقۋلىقتارى ۇنامايدى ەكەن. «ماسكەۋگە جاعاتىن وقۋلىق جازبادىڭ» دەگەن جازعىرۋلار تمد-عا مۇشە ەلدەرگە قاراتا ايتىلا باستادى.

پۋتين بيلىگى پوستكەڭەستىك ەلدەرگە «كەڭەس» بەردى...

رەسەي تمد ەلدەرىن وزىنە جانە ءوز تاريحىنا ادال بولۋعا شاقىرادى. بۇل تۋرالى رف پرەزيدەنتىنىڭ كومەكشىسى ۆلاديمير مەدينسكي مالىمدەدى.

«بۇل رەتتە رەسەي ولارعا قىسىم كورسەتپەيدى، ال مەملەكەتتەر اراسىنداعى ديالوگ تەك ءوزارا سىيلاستىققا نەگىزدەلگەن. تمد ەلدەرىندەگى رەسەيدىڭ وتكەن شاقتاعى ءرولىن جەتە باعالاماۋ – ساياسي تەحنولوگيا بولىپ تابىلادى، بۇل رەتتە تاريحي شىندىق رەسەيدىڭ وڭ ءرولىن كورسەتەدى»، - دەپ سويلەدى مەدينسكي.

رەسەيدە «ءداستۇرلى ورىس قۇندىلىقتارىن» تاراتۋ ارقىلى پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى ەلدەردەگى نەويمپەريالىق ىقپالدى قالپىنا كەلتىرۋگە باعىتتالعان يدەولوگيالىق ستراتەگيانى ازىرلەۋ ارەكەتتەرى جالعاسۋدا. سوڭعى مىسالداردىڭ ءبىرى – رف مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ باقىلاۋ جونىندەگى كوميتەتىنىڭ توراعاسى ولەگ موروزوۆتىڭ مالىمدەمەسى. وعان سايكەس، بۇل قۇندىلىقتار بۇرىنعى كسرو-نىڭ بارلىق رەسپۋبليكالارى ءۇشىن «گەنەتيكالىق تۇرعىدان ورتاق» بولىپ تابىلادى.

سونىمەن، رەسەيدىڭ يدەولوگيالىق شابۋىلىنىڭ العاشقى قادام قازاققا قاراي باعىتتالىپ، ورتاق تاريح جازۋ تۋرالى ءسوز بولدى. رەسەيدە شىعىپ جاتقان 20 تومدىق تاريحتا قازىرگى XIV-XV عاسىرلارداعى قازاق جەرى «مەملەكەت قۇرماعان جابايى تايپالار مەكەنى» دەپ اتالىپ، تەك ورتالىق ازياداعى حيۋا مەن بۇحار حاندىعى عانا كارتادا كورسەتىلۋىنىڭ وزىنەن-اق، رەسەيدىڭ عىلىمي پيعىلى قانداي ەكەنىن كورۋگە بولادى. 400 جىلداي ءومىر سۇرگەن «قازاق حاندىعىنا» كارتادان ورىن بەرمەۋدىڭ ار جاعىندا نە جاتىر؟ تاريحشى-مەدەۆيست جاقسىلىق مۇراتۇلى سابيتوۆتەن باسقا بۇل يمپەريالىق كوتەنزورلىققا ەشكىم دابىل قاقپاعانىن قالاي تۇسىنەمىز!؟

انىعى بۇل ارقىلى «قازاق پەن ۋكرايننىڭ جەرى دە، تاريحى دا جوق – توبىر» دەگەن تۇسىنىك رەسەي جۇرتشىلىعىنىڭ ساناسىنا ءسىڭىرىلىپ جاتىر. وعان قازاق جەرىندەگى «ۆوۆاكەلدەردى» قوسساق جاعدايىمىز وڭىپ تۇرعان جوق. ءبىر قۋانىشتىسى سول – رەسەيدىڭ وسىنداي وسپادار ارەكەتتەرمەن تمد كورىن ءوز قولىمەن قازىپ جاتقاندىعى.

رەسەي يدەولوگياسىن ءماجبۇرلى ەكسپورتتاۋ

بارلىعى الگى رف مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ باقىلاۋ جونىندەگى كوميتەتىنىڭ توراعاسى ولەگ موروزوۆتىڭ مالىمدەمەسىنەن باستالدى.

ماسكەۋدىڭ يدەولوگيالىق ۇستانىمدارىن رەسەي فەدەراتسياسىنان تىس جەرلەرگە ەكسپورتتاۋ يدەياسى رەسەيدىڭ ساياسي توپتارىندا العاش رەت تالقىلانىپ وتىرعان جوق. بىراق ەڭ قورقىنىشتىسى سول: ەگەر بۇرىن تمد ەلدەرىندە تۇراتىن ەتنيكالىق ورىستاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋعا باسا نازار اۋدارىلسا، كەيىننەن بۇل ۇعىم «ورىس تىلدىلەرگە» دەيىن كەڭەيتىلدى. ەندى حالىقتىڭ بۇل توپتارى «ورىس الەمىنىڭ» ءبىر بولىگى رەتىندە قاراستىرىلادى.

بۇل تۇجىرىمداما كرەملدىڭ ۋكراينانىڭ ىشكى ىستەرىنە ارالاسۋىن نەگىزدەۋ ءۇشىن پايدالانىلادى.

قازاقستاندا رەسەي قۇقىعىن قىزعىشتاي قورىيتىن – تەگى قازاق قانداستارىمىز بار ەكەنىن قاپەردەن ەش شىعارماۋىمىز كەرەك. جانە قازاق ءتىلدى، وزبەك ءتىلدى ءھام قىرعىز ءتىلدى زيالى قاۋىمىنىڭ كەيبىرىنىڭ ساناسىنا «ورىس ءتىلى – ەليتانىڭ ءتىلى» دەگەن ۇعىم بەرىك سىڭگەنىن وزبەكستانداعى قوس جازۋلىقتان-اق كورۋگە بولادى.

قازىرگى كەزدە رەسەي پارلامەنتشىلەرىنىڭ پىكىرلەرىنە قاراعاندا، ماسكەۋ ودان دا كەڭ ماعلۇمات بەرۋگە بەيىم. ەندى «ورىس الەمى» بۇرىنعى كەڭەستىك رەسپۋبليكالاردىڭ بارلىق حالقىن قامتيدى. بۇل ءۇشىن شارىق ۇرىپ مىسال ىزدەپ ەش اۋرە بولماي، تەك ءبىر عانا موروزوۆتىڭ ءسوزىن كەلتىرۋگە بولادى. «پرەزيدەنت ءپۋتيننىڭ «ءداستۇرلى رەسەيلىك رۋحاني-ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى ساقتاۋ جانە نىعايتۋ تۋرالى» جارلىعى ىشكى ساياساتقا عانا باعىتتالىپ قويماي، بۇكىل پوستكەڭەستىك كەڭىستىككە باعدار بولۋعا ءتيىس»، - دەيدى موروزوۆ.

بۇل تاقىرىپتار 25 ماۋسىمدا مەملەكەتتىك دۋماداعى پارلامەنتتىك تىڭداۋ بارىسىندا تالقىلاندى. ووندا ورىس ءتىلىنىڭ ءرولى، سونداي-اق تمد مەملەكەتتەرىن بىرىكتىرە الاتىن يدەولوگيالىق نارراتيۆ ازىرلەۋ قاجەتتىگى كۇن تارتىبىنە قويىلىپ، ەگجەي-تەگجەي قاراستىرىلدى. اقىر سوڭىندا رەسەيلىك زاڭ شىعارۋشىلار مۇنداي بىرلىكتىڭ جوقتىعى بۇگىندە رەسەيدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر توندىرەدى دەگەن توقتامعا كەلدى.

مەملەكەتتىك دۋما «ورىس الەمىن» شارىق ۇرىپ ىزدەۋدە

ءازىربايجان مەن مولدوۆا – ەرەكشە الاڭداۋشىلىق تۋدىراتىن ەلدەر تىزىمىنە ەنگىزىلدى. ناتيجەسىندە - رەسەيدە «مەملەكەت ىشىندەگى – مەملەكەت» سانالاتىن ءازىربايجاننىڭ ەتنيكالىق قىلىستىق توپتارىن اۋىزدىقتاۋ ارەكەتى باستالدى.

دۋماداعى تالقىلاۋ بارىسىندا تاجىكستاندا حالىقتىڭ 95 پايىزى، ابحازيادا 92 پايىزى، قىرعىزستاندا 80 پايىزى رەسەيگە وڭ كوزقاراس تانىتاتىندىعى تۋرالى ايتىلدى. ال مولدوۆا مەن ءازىربايجاندا بۇل كورسەتكىش 50 پايىزدان اسپايدى.

مەملەكەتتىك دۋماداعى تىڭداۋلاردىڭ نەگىزگى تەزيستەرىنىڭ ءبىرى «انتيرەسەيلىك كوڭىل-كۇيدىڭ كوزىن مەكتەپتەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنەن ىزدەۋ كەرەك» دەگەن بولجام بولدى.

ولەگ موروزوۆتىڭ ايتۋىنشا، تمد ەلدەرىنىڭ بارلىعىندا دەرلىك، بەلارۋس پەن ارمەنيانى قوسپاعاندا، مەكتەپ وقۋلىقتارى وتارلىق تۇجىرىمداماعا نەگىزدەلگەن، ونىڭ اياسىندا – كسرو-عا دەيىنگى جانە كەڭەستىك كەزەڭدەگى - رەسەي زۇلىم رەتىندە بەينەلەنگەن. موروزوۆتىڭ ايتۋىنشا، تاعى ءبىر مىسال – گرۋزيا، ءازىربايجان جانە مولدوۆانىڭ ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىنان «ۇلى وتان سوعىسى» تەرمينىن مۇلدەم الىپ تاستالعان.

ال رف ۇكىمەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى الەكسەي وۆەرچۋك رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ باسشىلىعى تمد ەلدەرىندە ءداستۇرلى قۇندىلىقتار مەن ورىس ءتىلىن ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن ەلەۋلى كۇش سالۋدا دەپ مالىمدەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، مەكتەپتەر سالىنىپ جاتىر، مادەني جانە ءبىلىم بەرۋ جوبالارى جۇزەگە اسىرىلۋدا.

رف مادەنيەت ءمينيسترى ولگا ليۋبيموۆا، ءوز كەزەگىندە، تمد ەلدەرىندە ورىس تەاترلارىن اشۋ جانە ورىس ءتىلى مەن مادەنيەتىن ىلگەرىلەتۋگە باعىتتالعان ونەر سالاسىنداعى جوبالاردى قولداۋدى قوسا العاندا، مادەني ينتەگراتسياعا باعىتتالعان جۇمىستار تۋرالى حابارلادى.

مەملەكەتتىك دۋما سپيكەرى ۆياچەسلاۆ ۆولودين ەكونوميكالىق بايلانىستاردىڭ ماڭىزدىلىعىن ەسكە سالىپ، «تمد ەلدەرىنىڭ كوپتەگەن ازاماتتارى رەسەيدە جۇمىس ىستەيدى» دەپ مالىمدەدى. مىسال رەتىندە ول ارمەنيانى كەلتىردى. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل ەلدىڭ ءجىو-ءسىنىڭ 20 پايىزىن رەسەي فەدەراتسياسىندا جۇمىس ىستەيتىن ازاماتتار قۇرايدى. ول رەسەيدە 2,5 ميلليونعا جۋىق ارميان تۇراتىنىن، ال ارمەنيانىڭ وزىندە ولاردىڭ سانى ەكى ميلليوننان از ەكەنىن ايتىپ ءبىر جەلپىنىپ الدى.

وسىلايشا، رەسەيلىك ساياسي ديسكۋرستا سىرتقى ساياسات قانا ەمەس، كسرو-نىڭ بۇرىنعى رەسپۋبليكالارىمەن ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ يدەولوگيالىق ۇلگىسىن تۇجىرىمداۋعا دەگەن ۇمتىلىس نىعايىپ جاتىر. قۇدايعا شۇكىر قازاقستاندا دا رەسەيلىك «مادەني ەكسپورت» ۇلتتىق كوپشىلىك بولىپ تابىلاتىن قازاق تىلدىلەر تاراپىنان قىزۋ قارسىلىققا ۇشىراپ كەلەدى.

Abai.kz