19-شى ماۋسىم كۇنى Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىندا «يرانداعى قازاقتار قيراندىنىڭ استىندا قالماسىن!» دەگەن اتپەن قر ۇكىمەت باسشىسى ولجاس بەكتەنوۆتىڭ اتىنا ءۇشبۋ حات جاريالادىق. حاتتى جازعان – بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، قازاق كوشىنىڭ جاناشىرى، اقىن اۋىت مۇقيبەك.

سۋرەت: Abai.kz سكرينى.

وندا تاياۋ شىعىستاعى ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ جاي-كۇيى، تۇرمىس-تىرشىلىگى، يران مەن يزرايل سوعىسىنىڭ اۋىر زاردابىن تارتىپ، ءۇيىندى-قيراندىنىڭ اراسىندا، جاڭبىرشا نوسەرلەپ جاتقان وق پەن وتتىڭ استىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قازاقتاردىڭ قيىن تاعدىرى جايلى ەگجەي-تەگجەيلى باياندالدى. الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندەگى ءاربىر قازاقتىڭ باستى جوقتاۋشىسى رەتىندە – قازاقستان بيلىگى قانداستارعا اراشا ءتۇسىپ، امالىن تاۋىپ، ەلگە اكەلۋگە جاردەمدەسۋى كەرەكتىگى ايتىلدى.

«دۇنيەجۇزىندەگى قانداستارىمىزدىڭ باسىن تۋعان جەردە بىرىكتىرۋ – ءبىزدىڭ قاسيەتتى پارىزىمىز»، - دەگەن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ايتقان ءسوزىن تۋ ەتىپ ۇستاپ، پرەمەر-مينيستر بەكتەنوۆتەن تاياۋ شىعىستاعى قانداستاردى «قۇتقارۋ» بويىنشا ناقتى ارەكەت ەتۋى كەرەكتىگىن ايتتىق...

بۇگىن سول ءۇشبۋ حاتقا قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنەن جاۋاپ كەلىپتى. جاۋاپ – حات اۆتورى اۋىت مۇقيبەكتىڭ اتىنا كەلگەن.

وندا يرانداعى ەتنيكالىق قازاقتار سوعىستان زارداپ شەكپەگەنى، ال تاياۋ شىعىستاعى قازاقستان ازاماتتارى دەر ۋاعىندا ەۆاكۋاتسيالانعانى ايتىلعان. جاۋاپ حاتتى قر ءسىم حالىقارالىق اقپارات كوميتەتى توراعاسىنىڭ م.ا.  د. دياروۆ جازىپتى.

ءبىز اتالعان جاۋاپ حاتتى قاز-قالپىندا، وقىرمان نازارىنا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك:

سۋرەت: سكرين.

مينيسترلىكتىڭ جاۋابى

يران مەن يزرايل اراسىندا 12 كۇنگە سوزىلعان سوعىسقا توقتالا وتىرىپ، بۇل جانجال تاياۋ شىعىس وڭىرىندەگى جاعدايدى ۋشىقتىرعانىن جانە جاھاننىڭ نازارىن وزىنە اۋدارعانىن اتاپ وتەمىز. ونىڭ بارىسىندا زىمىران نەمەسە درونمەن جاسالعان سوققىلار سالدارىنان تۋىنداعان قاتەر جانە وسى ايماقتا تۇراتىن قر ازاماتتارى مەن قازاق دياسپورالارىنىڭ قاۋىپسىزدىگى ءبىزدىڭ الاڭداۋشىلىعىمىزدى ءوسىردى. وسىعان وراي، قر ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگاندارى ۇيلەسىمدى ارەكەت ەتە وتىرىپ، اتالعان جانجال كەزىندە تاياۋ شىعىس ەلدەرىندە، ونىڭ ىشىندە يراندا قالىپ قويعان قر ازاماتتارىن الىپ شىعۋ شارالاردى ويداعىداي جۇزەگە اسىردى.

بىراق، بۇل قاقتىعىسقا بايلانىستى الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى تاراتىلعان كەيبىر ورىنسىز ءارى دايەكسىز اقپاراتتار، ونىڭ ىشىندە «يرانداعى قانداستار قيراندى استىندا قالۋى» سەكىلدى حابارلار قازاقستان قوعامىندا ءار ءتۇرلى پىكىرلەر تۋىنداۋىنا سەبەپ بولدى. ويتكەنى، اتالعان قارۋلى جانجال كەزىندە يرانداعى قازاقتار تۇراتىن گۇلستان پروۆينتسياسى ەڭ قاۋىپسىز ايماقتاردىڭ ءبىرى بولدى. ال ونىڭ اۋماعىنا درونمەن جاسالدى دەگەن جالعىز شابۋىلدىڭ ءوزى ەلدى-مەكەندەردەن الىس ورنالاسقان جەردە ورىن العان.

جەرگىلىكتى قازاقتاردىڭ ايتۋىنشا، يراننىڭ گۇلستان پروۆينتسياسىنىڭ قاۋىپسىز بولۋىنا ونىڭ اۋماعىندا ماڭىزدى اسكەري نەمەسە ءىرى وندىرىستىك نىساندار بولماۋى سەپتىگىن تيگىزىپ وتىر. وعان قوسا، 8 جىلعا سوزىلعان يران-يراق سوعىسى (1980-1988 جىلدار) كەزىندە دە گۇلستان پروۆينتسياسىنا اۋەدەن شابۋىل نەمەسە سوققى جاسالماعان. سوندىقتان، ءيزرايلدىڭ اۋە شابۋىلىنان يرانداعى قازاقتار زارداپ شەگىپ جاتقانى جانە ولاردى جاپپاي قازاقستانعا كوشىرۋ قاجەتتىگى سەكىلدى مالىمدەمە جاسالۋىنا نەگىز جوق بولاتىن.

جالپى، قازىر يرانداعى قازاقتار سانى بەيرەسمي اقپارات بويىنشا
7 مىڭ ادام شاماسىندا جانە باسىم بولىگى گۇلستان پروۆينتسياسىنداعى گورگان، باندار-تۇرىكمەن مەن كۇمبەد-كاۆۋس قالالارىندا تۇرادى. ولاردىڭ اراسىندا جوعارى جانە ورتاشا كاسىپتىك ءبىلىم العان سوڭ ير بيۋدجەتتىك مەكەمەلەرى مەن ءوندىرىس ورىندارىندا تۇراقتى جۇمىس جاسايتىن نەمەسە جەكە كاسىپكەرلىكپەن اينالىساتىندار كوپ. ال يراندا حالىقتىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ ءۇشىن بەرىلەتىن جەڭىلدىكتەر، سۋبسيديالار مەن جاسالاتىن قولداۋلار، ازىق-تۇلىك پەن باسقا شىعىندار قۇنى تومەن بولۋى ولاردىڭ كوبىنىڭ قازاقستانعا ۋاقىتشا بارىپ-كەلۋمەن شەكتەلۋىنە جانە ءبىرجولاتا كوشىپ كەلۋگە اسىقپاۋىنا سەبەپ بولۋدا. بۇل ورايدا، ەكى مەملەكەت اراسىندا 14 كۇندىك ۆيزاسىز رەجيم ورناتىلۋى يرانداعى قازاقتارى ءۇشىن وتە قولايلى جاعداي قالىپتاستىردى.

بىراق، ءوزىنىڭ نەمەسە ۇرپاعىنىڭ بولاشاعىن ويلاپ قازاقستانداعى قانداستار مەن قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ وڭىرلىك كۆوتاسىمەن كوشۋگە نيەتتى جەكەلەگەن تۇلعالار ءوز قاراجاتىنا اقتاۋ، الماتى نەمەسە باسقا قالالاردا ءۇي ساتىپ الۋشىلار مەن بالالارىن ەلىمىزدىڭ جوو ءبىلىم الۋعا جىبەرۋشىلەر دە كەزدەسەدى.

بۇل رەتتە اتاپ وتەر جايت، قانداستار مەن قونىس اۋدارۋشىلاردى قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسى بويىنشا شەتەلدەن كوشىپ كەلۋگە نيەتتى قانداستارعا، ونىڭ ىشىندە يراننان كەلەتىن قازاقتارعا ەشقانداي شەكتەۋ قويىلماعان. سوندىقتان، يراندا تۇراتىن كەيبىر قانداستار بۇل مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك وڭىرلەرىنە بىرتىندەپ كوشىپ كەلىپ جاتىر. ال يراننان قازاقستانعا كوشىپ كەلۋگە نيەتتى قازاقتاردىڭ، باسقا ەلدەردەن كەلەتىن قانداستارمەن تەڭ دارەجەدە جانە قر زاڭدارى مەن كوشى-قونعا قاتىستى تالاپتارى نەگىزىندە اتالعان كۆوتادا كورسەتىلگەن وبلىستارعا كوشىپ كەلۋىنە جول اشىق.

سونىمەن بىرگە قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە قاراستى «وتانداستار قورى» كەاق ء(ارى قاراي - قوعام) ءوز قۇزىرەتى شەگىندە شەتەلدەگى وتانداستارمەن (شەتەلدەگى ەتنيكالىق قازاقتار، بۇرىنعى وتانداستار، شەتەلدە تۇراتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى) مادەني-ىسكەرلىك بايلانىستاردى دامىتۋ جانە ولارعا اقپاراتتىق جانە كونسۋلتاتسيالىق كومەك كورسەتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى.

وسى ماقساتتا، قوعام جانىنان قۇرىلعان «شەتەلدەگى وتانداستاردى اقپاراتتىق قولداۋ ورتالىعى» (بۇدان ءارى – ورتالىق) شەتەلدەگى وتانداستارعا اتامەكەنگە كوشى-قون ۇدەرىسى كەزىندە اقپاراتتىق قولداۋ كورسەتۋدى جۇمىستارىن ۇيىمداستىرادى. 2025 جىلى ورتالىققا 857 ءوتىنىش (جالپى 2019-2025 جىلدار ارالىعىندا 31 752 ءوتىنىش) كەلىپ ءتۇستى جانە وڭدەلدى. ونىڭ ىشىندە، يران يسلام رەسپۋبليكاسىندا تۇراتىن ەتنيكالىق قازاقتاردان تۇسكەن وتىنىشتەر سانى - 3, ولار قازاقستاندا ءبىلىم الۋ جانە ۆيزا ماسەلەلەرىنە قاتىستى.

قازىرگى ۋاقىتتا يران يسلام رەسپۋبليكاسىندا تۇرىپ جاتقان قازاقتاردان سوڭعى 2-3 جىل ارالىعىندا ولاردىڭ تاراپىنان قازاقستانعا قونىس اۋدارۋ ماسەلەسى بويىنشا قوعامعا ۇسىنىستار كەلىپ تۇسكەن جوق.

الداعى ۋاقىتتا، يران ەلىندەگى ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ تاريحي وتانىنا قونىس اۋدارۋى بويىنشا شارالار ۇيىمداستىرىلعان جاعدايدا، قوعام ءوز تاراپىنان، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭنامالارىنا سايكەس تولىق اقپاراتتىق قولداۋ كورسەتۋگە دايىن ەكەندىگىن جەتكىزەدى.

سونىمەن بىرگە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اكىمشىلىك راسىمدىك-پروتسەستىك كودەكسىنىڭ 91-تارماعىنا سايكەس وسى اكىمشىلىك اكتىگە شاعىم جاساۋعا قۇقىعىڭىز بار ەكەنىن مالىمدەيمىز.

Abai.kz