ۇلتتىق يدەولوگيا — بۇل ەلدىڭ تاريحي جادىسىن، قۇندىلىقتارىن، بولاشاققا دەگەن ماقسات-مۇراتىن بىرىكتىرەتىن رۋحاني وزەك. ول مەملەكەت پەن قوعامدى تۇراقتى ۇستانىمدا ۇستاپ تۇراتىن ىشكى تىرەك. الايدا، قازاقستان تاۋەلسىزدىك العانىنا وتىز جىلدان اسسا دا، ۇلتتىق يدەولوگيانى تولىق قالىپتاستىرىپ، ونى قوعامنىڭ بارلىق سالاسىنا تەرەڭ سىڭىرە الدى دەپ ايتا المايمىز. مەملەكەتتىڭ دامۋى مەن ۇلتتىق تۇتاستىعى ءۇشىن اسا قاجەت بۇل قۇرال نەگە ءالسىز بولىپ وتىر؟ بۇل سۇراق بۇگىنگى كۇننىڭ ماڭىزدى، ءارى وزەكتى پروبلەماسى  بولىپ تۇر.

قازاقستان — پوليەتنوستى، كوپتىلدى مەملەكەت. مۇنداي قۇرىلىمدا ۇلتتىق يدەولوگيانى قالىپتاستىرۋ مەن نىعايتۋ وڭاي شارۋا ەمەس. الايدا بۇل سىلتاۋ ەمەس. كەرىسىنشە، ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ ناقتى ءارى جالپىعا تۇسىنىكتى بولۋى وسىنداي قوعامداردا ءتىپتى ماڭىزدى. قازاقستاندا ۇلتتىق سانا مەن پاتريوتيزم  جيى كوتەرىلگەنىمەن، ناقتى ءارى ءبىرىزدى يدەولوگيالىق جۇيە ءالى دە تۇراقتاپ ۇلگەرمەگەن.

كەڭەستىك مۇرانىڭ ىقپالى جانە تاريحي جادتىڭ ءۇزىلۋى

قازاقستان ۇزاق جىلدار بويى كەڭەس وداعىنىڭ قۇرامىندا بولدى. كەڭەستىك جۇيە قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىن جويۋعا باعىتتالعان ساياسات جۇرگىزدى — ءتىلى، ءدىنى، مادەنيەتى تۇنشىقتىرىلدى. ناتيجەسىندە، ۇلتتىق سانانىڭ ورنىنا كەڭەستىك سانا ورنىقتى. تاۋەلسىزدىك العان سوڭ بۇل ۆاكۋمدى تولتىرۋ قاجەتتىلىگى تۋىندادى، بىراق وسى پروتسەسس كەش باستالدى ءارى جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلمەدى. قازىرگى  بيلىكتىڭ  تۇسىندا،  ءتىپتى،  ۇلتتىق  يدەولوگيا  مۇلدە  جۇرگىزىلمەيتىن  بولدى.

كەڭەستىك كەزەڭدە قالىپتاسقان "سوۆەت ادامى" كونتسەپتسياسى قازاق قوعامىندا ءالى دە اسەرىن جويماعان. اتا-بابا ءداستۇرى، تاريحي تۇلعالار مەن ۇلتتىق قۇندىلىقتار تۋرالى ءبىلىم جەتىسپەيدى. مىسالى، جاستاردىڭ كوپشىلىگى ءاليحان بوكەيحان، احمەت بايتۇرسىنۇلى، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ سياقتى الاش قايراتكەرلەرى تۋرالى ءۇستىرت قانا بىلەدى. تاريحي جادىمىزدىڭ ءۇزىلۋى ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ السىرەۋىنە تىكەلەي سەبەپ بولىپ وتىر.

ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ ناقتى تۇجىرىمداماسىنىڭ جوقتىعى

كوپتەگەن مەملەكەتتەردە ۇلتتىق يدەولوگيا كونستيتۋتسيالىق قۇندىلىقتارمەن، تاريحي تاجىريبەمەن جانە مادەني داستۇرلەرمەن انىقتالادى. قازاقستاندا مۇنداي يدەولوگيالىق تۇجىرىم تولىققاندى قالىپتاسپاعان. ءبىر كەزدەرى «قازاقستان – 2030»، «ماڭگىلىك ەل»، «رۋحاني جاڭعىرۋ»، سياقتى باستامالار ايتىلعانىمەن، ولاردىڭ بارلىعى ناقتى يدەولوگيالىق جۇيەگە اينالىپ ۇلگەرمەدى. بۇل جوبالار ءاردايىم وقشاۋ، جالعاستىعى جوق ءارى پراكتيكالىق دەڭگەيدە جۇزەگە اسپاي قالدى.

سونداي-اق،  يدەولوگيا ءبىر عانا ۇكىمەت تاراپىنان ەمەس، قوعاممەن بىرلەسە وتىرىپ جاسالۋى كەرەك. وكىنىشكە قاراي، قازاقستاندا حالىقتىڭ كەڭ اۋقىمدى قاتىسۋى مەن ءۇنىن ەستۋ تەتىكتەرى جوق. تومەننەن ەمەس، جوعارىدان تاڭىلعان ۇراندار ەلدىڭ جان دۇنيەسىنە جەتپەي، جالاڭ ۇران كۇيىندە قالىپ جاتادى.

ءبىلىم جانە اقپاراتتىق ساياساتتاعى ولقىلىقتار

ۇلتتىق يدەولوگيانى قالىپتاستىرۋدا مەكتەپ پەن جوو-لار شەشۋشى ءرول اتقارادى. بىراق قازىرگى ءبىلىم جۇيەسىندە وسى  باعىت جەتكىلىكسىز قامتىلعان. تاريح، ادەبيەت، مادەنيەت ساباقتارىندا ۇلتتىق يدەولوگياعا باسىمدىق  جاساۋ  كەمشىن. ۇلتتىق باتىرلار مەن تۇلعالار تۋرالى مالىمەتتەر فورمالدى تۇردە بەرىلىپ، ولاردىڭ شىنايى ءومىرى مەن يدەيالارى جاستارعا تەرەڭ جەتكىزىلمەيدى.

اقپارات كەڭىستىگى دە ۇلتتىق يدەولوگيانى مۇلدە جوعالتىپ  جىبەردى. كوپتەگەن جاستار شەتەلدىك مادەني ونىمدەردى تۇتىنادى. YouTube, TikTok, Instagram ارقىلى تاراتىلاتىن كونتەنتتە ۇلتتىق مازمۇن شامالى. قازاق تىلىندەگى ساپالى، زاماناۋي، تارتىمدى يدەولوگيالىق مازمۇنداعى ونىمدەر جەتىسپەيدى. بۇل جاستاردىڭ جاھاندىق قۇندىلىقتارعا جاقىن، ال ۇلتتىق باعىتقا ەنجار بولۋىنا سەبەپكەر.

مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسى جانە قازاقى ورتا تاپشىلىعى

ۇلتتىق يدەولوگيا مەملەكەتتى قۇراۋشى ۇلتتىڭ تىلىمەن تىعىز بايلانىستى. قازاقستاندا مەملەكەتتىك ءتىل — قازاق ءتىلى بولعانىمەن، ونىڭ قوعامداعى شىنايى مارتەبەسى ءالى دە تومەن. كوپتەگەن رەسمي قۇجاتتار، باق، ءبىلىم جۇيەسى ورىندارى ورىس ءتىلىن بەلسەندى قولدانادى. مۇنداي احۋال قازاق تىلىنە دەگەن سۇرانىستى، ءارى ۇلتتىق سانانى السىرەتىپ وتىر.

سونداي-اق، قالالىق ورتادا قازاقى رۋحاني كەڭىستىكتىڭ بولماۋى — وزەكتى پروبلەما. قالا تۇرعىندارى اراسىندا ۇلتقا، داستۇرگە، تاريحقا بەي-جاي قارايتىن توپتار كوپ. ولاردىڭ اراسىندا قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن، نە ۇيات كورۋشىلەر دە كەزدەسەدى. بۇل — ۇلتتىق يدەولوگيانى تامىرىن تەرەڭگە جايا الماۋىنىڭ ناقتى كورىنىسى.

ۇلتتىق يدەولوگيا — ەل بولاشاعىنىڭ تەمىرقازىعى. قازاقستانداعى يدەولوگيانىڭ السىزدىگى – تاريحي سەبەپتەردەن، ناقتى تۇجىرىمنىڭ جوقتىعىنان، ءبىلىم جانە اقپارات ساياساتىنىڭ وسالدىعىنان، ءتىل پروبلەماسىنىڭ شەشىلمەۋىنەن تۋىنداپ وتىر. بۇل كەمشىلىكتەردى جويۋ — ۋاقىت كۇتتىرمەيتىن ماڭىزدى مىندەت. الايدا،  قازىرگى  بيلىك  وسى  جاعدايلاردى  ءتۇسىنىپ، شارا  قولدانۋدىڭ  ورنىنا،  مەملەكەتتىك  ءتىلدى  شەتتەتىپ  الەك.  ەگەر،  وسى  ساياسات  جالعاسا  بەرسە،  الداعى  ۋاقىتتا  قازاق  حالقىن  ءوز  ەلىندە  دياسپاراعا  اينالدىرىپ  جىبەرۋى  مۇمكىن.  سولاي  بولادى  دا.

بۇگىنگى كۇندەرى قازاقستان جاڭا كەزەڭگە قادام باسۋدا. «جاڭا قازاقستان» ۇعىمى تەك باسقارۋ رەفورمالارىمەن شەكتەلمەي، يدەولوگيالىق جاڭعىرۋمەن قاتار ءجۇرۋى قاجەت. ول ءۇشىن ۇلتتىق يدەولوگيا جۇيەلى، تاريحي نەگىزى بار، زاماناۋي تالاپتارعا ساي، ءارى حالىققا جاقىن بولۋى ءتيىس. بۇل جولدا مەملەكەت، زيالى قاۋىم، باق، ءبىلىم  جۇيەسى جانە ءاربىر ازامات بىرلەسە ارەكەت ەتۋى شارت.

ەگەر ءبىز ۇلتتىق يدەولوگيانى ناقتى جولعا قويماساق، بولاشاق ۇرپاق تامىرى ءۇزىلىپ، رۋحاني كۇيزەلىسكە ۇشىراۋى مۇمكىن. سوندىقتان بۇل  پروبلەما — تەك يدەولوگيانىڭ عانا ەمەس، ەلدىڭ ەرتەڭىنىڭ، تۇتاستىعىنىڭ، تاۋەلسىزدىگىنىڭ  العى  شارتى   ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz