ادەبيەت مەمەلكەتتىڭ نەگىزگى ءىسى...

تساو پي

سينحاي رەۆوليۋتسياسىنا (1911) دەيىن ەشكىم حالىقتىق ءتىلدى كلاسسيكالىق ءتىلدىڭ ورنىنا تولىققاندى ەنگىزۋدى ماقسات ەتكەن جوق. 1905-1916 جىلدار: حالىقتىق ءتىل قوزعالىسىن تەزدەتكەن تاريحي وقيعالار.

1.1905 جىلى – قىتايدا مەملەكەتتىك ەمتيحان جۇيەسى (科举) جويىلدى، بۇل كلاسسيكالىق ءتىلدىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتپەن بايلانىسىن ءۇزدى.

2.1911 جىلى – سينحاي رەۆوليۋتسياسى فەودالدىق مونارحيانى قۇلاتىپ، فەودالدىق يدەولوگياعا سوققى بەردى.

3.1916 جىلى – يۋان شيكاي يمپەراتور بولۋعا تالپىنعانىمەن، ونىڭ جوسپارى كۇيرەدى.

4.1916 جىلى – "جاڭا جاستار" جۋرنالى عىلىم مەن دەموكراتيانى ناسيحاتتاپ، "كونفۋتسي مەكتەبىن جويۋ" ۇرانىن كوتەردى، بۇل يدەيالىق جانە مادەني رەۆوليۋتسياعا جول اشتى.

وسى فاكتورلار حالىقتىق ءتىل قوزعالىسىنا حالىقتىق قولداۋ مەن يدەولوگيالىق نەگىز قالادى.

حالىقتىق ءتىل قوزعالىسىنىڭ تابىستارى جانە ونىڭ تاريحي ماڭىزى.

حالىقتىق ءتىل قوزعالىسى وراسان زور جەتىستىكتەرگە جەتىپ، قىتاي قوعامىنا تەرەڭ ىقپال ەتتى.

1. مادەني جانە يدەيالىق وزگەرىستەر. فەودالدىق مادەني جۇيەنى شايقالتتى.

دەموكراتيا مەن عىلىم سياقتى زاماناۋي يدەيالاردى كەڭىنەن تاراتتى.

قىتايدا ماركسيزمنىڭ تارالۋىنا قولايلى جاعداي جاسادى.

زيالىلار مەن جاستاردىڭ ساناسىن وياتتى، قىتاي مادەنيەتىنىڭ ءداستۇرلى فورمادان مودەرندىك فورماعا اۋىسۋىنا ىقپال ەتتى.

2. ادەبيەت سالاسىنداعى وزگەرىستەر. حالىقتىق ءتىل ادەبيەتتىڭ نەگىزگى تىلىنە اينالدى.

ادەبيەتتىڭ ءتىلى، فورماسى، مازمۇنى تۇبەگەيلى جاڭاردى.

جاڭا ادەبي جانرلار مەن شىعارماشىلىق ادىستەر پايدا بولدى.

قىتاي ادەبيەتى كلاسسيكالىقتان قازىرگى زامانعى ادەبيەتكە اۋىستى.

3. قوعامدىق وزگەرىستەر. حالىقتىق ءتىل قوزعالىسى مادەنيەت پەن بىلىمگە قولجەتىمدىلىكتى ارتتىردى.

تىلدىك كەدەرگىلەر جويىلىپ، ءبىلىم حالىقتىڭ كەڭ قاباتىنا تاراي باستادى.

حالىقتىڭ ۇلتتىق سانا-سەزىمى مەن پاتريوتتىق رۋحى كۇشەيدى.

بۇل قوزعالىس قىتايداعى الەۋمەتتىك وزگەرىستەرگە يدەيالىق نەگىز قالادى.

حالىقتىق ءتىل قوزعالىسىنىڭ شەكتەۋلەرى مەن ماسەلەلەرى.

دەگەنمەن، بۇل قوزعالىستىڭ كەيبىر كەمشىلىكتەرى بولدى:

1. ءداستۇرلى مادەنيەتتى تولىقتاي جوققا شىعارۋ.

حالىقتىق ءتىل قوزعالىسى كەزىندە ءداستۇرلى مادەنيەتكە شامادان تىس سىن ايتىلدى.

كەيىننەن قىتاي ۇلتتىق مادەنيەتىنە دەگەن قىزىعۋشىلىق باسەڭدەپ، ۇلتتىق مۇرانى زەرتتەۋ باياۋلادى.

2. باتىستىق مادەنيەتتى مەحانيكالىق تۇردە قابىلداۋ.

باتىستىق يدەيالار مەن مادەني ەلەمەنتتەر ويلانباي كوشىرىلدى.

كوپتەگەن شەتەلدىك سوزدەر تىكەلەي قىتاي تىلىنە ەندى. كەيبىر جاعدايلاردا جاپوندىق قىتايلاندىرىلعان سوزدەر قىتاي تىلىندەگى تۇپنۇسقا سوزدەردى الماستىردى.

قورىتىندى: جالپى العاندا، حالىقتىق ءتىل قوزعالىسى قىتاي مادەنيەتى مەن ادەبيەتىنىڭ جاڭا ءداۋىرىن اشتى. بۇل قوزعالىس قىتاي قوعامىنىڭ داستۇرلىلىكتەن قازىرگى زامانعا كوشۋىنە ىقپال ەتتى.

حالىقتىق ءتىل قىتايداعى نەگىزگى جازبا جانە ادەبي تىلگە اينالدى.

بۇل قوزعالىس قىتايدىڭ جاڭا داۋىردەگى مادەني جانە ساياسي وزگەرىستەرىنە نەگىز بولدى.

حالىقتىق ءتىل قوزعالىسى قىتايدىڭ زاماناۋي تاريحىنا تەرەڭ ىقپال ەتتى جانە وشپەس ءىز قالدىردى.

چەن دۋسيۋ مەن حۋ شىنىڭ ادەبي رەۆوليۋتسيا تەورياسى

حۋ شى

حۋ شى (17 جەلتوقسان 1891 – 24 اقپان 1962), بۇرىنعى ەسىمى سىمىن، شىن ەسىمى حۋن سين، كەيىن ەسىمىن شي دەپ وزگەرتكەن، ادەبي لاقاپ اتى – شي چجي. ول انحوي پروۆينتسياسىنىڭ تسزيسيان ۋەزىنەن شىققان، بىراق قازىرگى شانحاي قالاسىنىڭ پۋدۋن اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول قىتايدىڭ زاماناۋي ويشىلى، جازۋشىسى جانە فيلوسوفى بولدى.

1910 جىلى (سيۋانتۋن ءداۋىرىنىڭ ەكىنشى جىلى) اقش-قا بارىپ، كورنەلل ۋنيۆەرسيتەتىندە اۋىل شارۋاشىلىعىن وقىدى. كەيىن كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلوسوفيا فاكۋلتەتىنە اۋىسىپ، فيلوسوف دجون ديۋيدەن ءتالىم الدى. 1917 جىلى (مينگونىڭ التىنشى جىلى) قىتايعا ورالىپ، پەكين ۋنيۆەرسيتەتىندە پروفەسسور بولىپ جۇمىس ىستەدى. 1918 جىلى “جاڭا جاستار” جۋرنالىنىڭ رەداكتسياسىنا كەلدى. 1919 جىلى “قىتاي فيلوسوفياسى تاريحىنىڭ نەگىزدەرى” اتتى ەڭبەگىن جاريالادى. 1920 جىلى “باتىلدار جيناعى” اتتى اق ولەڭدەر جيناعىن شىعاردى. 1922 جىلى “ۇلتتىق عىلىم توقساندىق جۋرنالىنىڭ” رەداكتورى بولدى جانە “ەڭبەك اپتالىعى” جۋرنالىن ۇيىمداستىردى. 1928 جىلى “قىتاي ادەبيەتى تاريحى” اتتى ەڭبەگىن جاريالادى.

1932 جىلى ۇلتتىق قارجى كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولىپ تاعايىندالىپ، “تاۋەلسىز شولۋ” جۋرنالىن شىعاردى. 1933 جىلى اۋىل شارۋاشىلىعىن جاڭعىرتۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولدى. 1938 جىلى ۇلتتىق كونسۋلتاتيۆتىك كەڭەستىڭ مۇشەسى بولىپ سايلاندى. 1938–1942 جىلدارى قىتايدىڭ اقش-تاعى ەلشىسى قىزمەتىن اتقاردى. 1945 جىلى 25 ساۋىردە سان-فرانتسيسكو كونفەرەنتسياسىنا قاتىستى.

1946–1948 جىلدارى پەكين ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى بولدى. 1949 جىلى امەريكاعا كەتتى. 1952 جىلى يۋنەسكو-نىڭ الەمدىك گۋمانيتارلىق عىلىمدار جانە مادەنيەت تاريحى رەداكتسيالىق كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولىپ تاعايىندالدى. سول جىلى تايۆانعا بارىپ ءدارىس وقىدى. 1957 جىلى قىتاي عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى بولدى. 1962 جىلى 24 اقپاندا تايبەيدە قايتىس بولدى.

حۋ شى – كوپتەگەن سالالاردا جاڭاشىلدىق ەنگىزگەن عالىم. ونىڭ شىعارماشىلىعى اۋقىمدى ءارى فيلوسوفيا، تاريح جانە ادەبي زەرتتەۋلەردى قامتىدى.

حۋ شىنىڭ “ادەبيەتتى جەتىلدىرۋ تۋرالى ويلارى” تەورياسىنىڭ نەگىزدەمەسى

“ادەبيەتتى جەتىلدىرۋ تۋرالى قاراپايىم ويلارى” ەڭبەگىندە حۋ شى ادەبيەتتىڭ دامۋىن تەرەڭ زەرتتەي وتىرىپ، ء“ار ءداۋىردىڭ ءوز ادەبيەتى بولۋى كەرەك” دەگەن كوزقاراستى اشىق تۇردە ۇسىندى. ونىڭ پىكىرىنشە، ادەبيەت وزگەرمەيتىن نارسە ەمەس، كەرىسىنشە، ول بەلگىلى ءبىر ءداۋىردىڭ قوعامىمەن، ەكونوميكاسىمەن جانە مادەنيەتىمەن تىعىز بايلانىستى. مىسالى، قىتاي ادەبيەتىنىڭ دامۋىندا:

تسين داۋىرىنە دەيىنگى پروزا. حان ءداۋىرىنىڭ پوەزياسى. تاڭ اۋلەتىنىڭ ولەڭدەرى مەن سۋڭ اۋلەتىنىڭ اندەرى. يۋان ءداۋىرىنىڭ درامالارى مەن ميڭ-تسيڭ ءداۋىرىنىڭ روماندارى. وسى ءار كەزەڭدە ادەبيەتتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بار ەكەنىن اتاپ وتەدى. بۇل ادەبيەتتىڭ دامۋ زاڭدىلىعىن كورسەتەدى. حۋ شىنىڭ پىكىرىنشە، قىتاي قازىرگى زامانعا كەلگەندە، قوعامدا ۇلكەن وزگەرىستەر ورىن الدى، ال ءداستۇرلى ادەبيەت بۇل جاڭا زاماننىڭ تالاپتارىنا ساي بولا المادى. سوندىقتان جاڭا زامانعا ساي جاڭا ادەبيەت قالىپتاستىرۋ قاجەت بولدى. بۇل يدەيا ادەبي رەۆوليۋتسياعا مىقتى تەوريالىق نەگىز قالادى. ول ءداستۇرلى ادەبي كوزقاراستاردىڭ شەكتەۋلەرىن بۇزىپ، جاڭا ادەبيەتتىڭ دامۋىنا جول اشتى.

حۋ شىنىڭ جاڭا ادەبيەت رەفورماسىنداعى نەگىزگى كوزقاراستارى.

حالىقتىق ادەبيەتتىڭ ء(بايحۋا) ءرولىن بەكىتۋ.

حۋ شى “كلاسسيكالىق قىتاي ءتىلى (ۋەنيان) مەن قاراپايىم سويلەۋ ءتىلىن ء(بايحۋا) بىرىكتىرۋ” كەرەك دەپ ەسەپتەدى جانە ء“بايحۋا قىتاي ادەبيەتىنىڭ نەگىزگى ءتىلى بولۋى ءتيىس” دەگەن باتىل تۇجىرىم جاسادى.

قىتايدىڭ كونە داۋىرىندە ۋەنيان رەسمي ءتىل رەتىندە باسىم بولدى، ول نەگىزىنەن عالىمدار مەن ەليتا ءۇشىن قولدانىلدى. ال قاراپايىم حالىق كۇندەلىكتى ءبايحۋا تىلىندە سويلەگەنىمەن، بۇل تىلدە ادەبي شىعارمالار جازىلمادى. حۋ شى وسى ماسەلەنى تەرەڭ ءتۇسىنىپ، ء“بايحۋا” ادەبيەتىنىڭ ارتىقشىلىقتارىن اتاپ كورسەتتى: ول تۇسىنىكتى جانە ومىرگە جاقىن. حالىقتىڭ شىنايى سەزىمدەرى مەن كۇندەلىكتى تاجىريبەسىن تىكەلەي بىلدىرە الادى. بۇل تىلدە جازىلعان ادەبيەت كەڭ اۋديتورياعا جەتەدى. ءبايحۋا ادەبيەتىنىڭ دامۋى كەڭ حالىق ماسساسىنىڭ ادەبيەتكە ارالاسۋىنا مۇمكىندىك بەردى، بۇل قىتايداعى جاڭا ادەبيەتتىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلكەن اسەر ەتتى.

ادەبي شىعارماشىلىقتاعى “سەگىز قاعيدا”نى ورتاعا قويدى:

1.مازمۇندى بولۋ – ادەبيەتتە ناقتى يدەيالار مەن ەموتسيالار بولۋى كەرەك، بوس سوزگە ورىن جوق.

2.ەسكى ادەبيەت ءستيلىن قايتالاماۋ – ادەبيەت ءار ءداۋىردىڭ وزىنە ءتان بولۋ كەرەك.

3.گرامماتيكاعا ءمان بەرۋ – دۇرىس جانە تۇسىنىكتى ءتىل قولدانۋ ماڭىزدى.

4.كوڭىلسىز بوس سوزدەن اۋلاق بولۋ – شىنايى سەزىمگە نەگىزدەلگەن ادەبيەت قانا قۇندى.

5.كونەرگەن سوزدەردەن ارىلۋ – قازىرگى زامان ءتىلى قولدانىلۋى ءتيىس.

6.كونە ادەبيەتتەگى سىلتەمەلەردى (دايەكسوزدەردى) پايدالانباۋ – حالىق تۇسىنە الاتىن ءتىلدى قولدانۋ كەرەك.

7.ولەڭدەردە ەسكى ەرەجەلەردى قولدانباۋ – فورمادان گورى مازمۇن ماڭىزدى.

8.كۇندەلىكتى تىلدەگى سوزدەردى ەركىن قولدانۋ – حالىقتىڭ سوزدەرى مەن سويلەم قۇرىلىمدارى ادەبيەتتە پايدالانىلۋى ءتيىس.

چەن دۋسيۋ

چەن دۋسيۋ (9 قازان 1879 – 27 مامىر 1942) – قىتايداعى جاڭا مادەنيەت قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىسى، قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى جانە العاشقى باسشىسى.

1920 جىلى شانحايدا قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىن ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىن باستادى.

1921 جىلى پارتيانىڭ ءبىرىنشى سەزىندە ورتالىق حاتشىسى بولىپ سايلاندى.

1925 جىلى “5 مامىر قوزعالىسىن” باسقاردى.

1927 جىلى “8-7 كونفەرەنتسياسىندا” پارتيا حاتشىسى قىزمەتىنەن الىندى.

1929 جىلى قكپ-دان شىعارىلىپ، تروتسكيشىل باعىتتى ۇستاندى.

چەن دۋسيۋ ادەبي رەۆوليۋتسيانىڭ ەڭ راديكالدى جاقتاۋشىسى بولدى.

ء“ۇش نەگىزگى قاعيدا”:

1.اريستوكراتتىق ادەبيەتتى جويىپ، حالىق ادەبيەتىن دامىتۋ.

2.كونە ادەبيەتتى جويىپ، شىنايى رەاليزم ادەبيەتىن قالىپتاستىرۋ.

3.ەزوتەريكالىق ادەبيەتتى جويىپ، الەۋمەتتىك ادەبيەتتى دامىتۋ.

ول “ەسكى ادەبيەت قىتاي قوعامىن دامۋدان تەجەيدى” دەپ ەسەپتەدى.

چەن دۋسيۋ مەن حۋ شىنىڭ بۇل رەفورمالارى قىتايدىڭ جاڭا زامان ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالادى.

3.1.2 "جاڭا جاستار" جۋرنالىنىڭ اعارتۋشىلىق ءرولى جانە ءبايحۋا قوزعالىسىنىڭ تارالۋى مەن ماڭىزى.

"جاڭا جاستار" جۋرنالىنىڭ اعارتۋشىلىق ءرولى

1915 جىلى قىركۇيەكتە چەن دۋسيۋ شانحايدا "جاستار جۋرنالى" (كەيىن "جاڭا جاستار" دەپ وزگەرتىلدى) باسىلىمىن شىعاردى. ول “دەموكراتيا” جانە “عىلىم” ۇرانىمەن فەودالدىق ەتيكاعا، ەسكى مورالعا جانە ءداستۇرلى مادەنيەتكە قارسى شابۋىل جاسادى. "جاستارعا ۇندەۋ" ماقالاسىندا چەن دۋسيۋ جاستاردى ەركىندىككە، پروگرەسكە جانە عىلىمعا ۇمتىلۋعا شاقىرىپ، ولاردى ناداندىقتان ارىلۋعا ۇندەدى. ول جاستاردى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ، ىلگەرىلەۋ، جاھاندىق كوزقاراس، پراگماتيزم جانە عىلىمي ويلاۋ پرينتسيپتەرىن ۇستانۋعا شاقىردى. بۇل جاڭا يدەيالار جاستار قاۋىمىنا عانا ەمەس، بۇكىل قوعامعا سەرپىن بەرىپ، قىتايداعى اعارتۋشىلىق قوزعالىستىڭ باستالۋىنا تۇرتكى بولدى.

جاڭا ويلار مەن جاڭا مادەنيەتتىڭ تارالۋى.

"جاڭا جاستار" جۋرنالى باتىستىڭ فيلوسوفياسىن، ساياسي جانە مادەني ويلارىن كەڭىنەن تانىستىردى. ول ەۆوليۋتسيالىق تەوريانى، پراگماتيزمدى جانە باسقا دا زاماناۋي يدەيالاردى ناسيحاتتادى، قىتايلىق زيالىلارعا تىڭ كوزقاراس ۇسىندى. سونىمەن قاتار، جۋرنال جاڭا مادەنيەتتى بەلسەندى تۇردە ناسيحاتتاپ، فەودالدىق مادەنيەتتى قاتاڭ سىنعا الدى. ول ء“ۇش نەگىزگى قاعيدا” جانە “بەس تۇراقتى قاعيدا” سياقتى ءداستۇرلى كونفۋتسيلىك قۇندىلىقتارعا قارسى شىعىپ، حالىقتى ەسكى مادەنيەتتىڭ كەمشىلىكتەرىن قايتا قاراستىرۋعا شاقىردى. بۇل قوعامداعى وي ەركىندىگى مەن سانانىڭ جاڭارۋىنا ىقپال ەتىپ، قىتاي زيالىلارىنىڭ ءداستۇرلى قۇندىلىقتارعا كۇمانمەن قاراۋىنا سەبەپ بولدى.

ادەبي رەۆوليۋتسيانىڭ نەگىزگى الاڭى

"جاڭا جاستار"ادەبي رەۆوليۋتسيانىڭ تەورياسىن ۇسىندى جانە ونىڭ نەگىزگى يدەيالارىن بەلسەندى تۇردە تالقىلادى. 1917 جىلى قاڭتاردا حۋ شى "ادەبيەتتى جەتىلدىرۋ تۋرالى ويلارى" اتتى اتالمىش ماقالاسىن جاريالادى.

1917 جىلى اقپاندا چەن دۋسيۋ "ادەبي رەۆوليۋتسياسى تۋرالى" ماقالاسىن جاريالاپ، ء“ۇش نەگىزگى قاعيداسىن” وسى كەزدە ۇسىندى.

حۋ شى مەن چەن دۋسيۋدىڭ ۇسىنىستارى قوعامدا، ادەبي ورتادا تەز قابىلداندى ەسكى فەودالدىق ادەبيەتكە قارسى شىعىپ، جاڭا رەاليستىك ادەبيەتتى قۇرۋ ماقساتىن انىقتادى، وسىلايشا قىتايداعى جاڭا ادەبيەت دامۋىنىڭ باعىتىن ايقىندادى.

جاڭا ادەبيەت شىعارماشىلىعىن ىلگەرىلەتۋ

"جاڭا جاستار" جاڭا ادەبيەت اۆتورلارىنا شىعارمالارىن جاريالاۋ ءۇشىن ماڭىزدى پلاتفورما ۇسىندى، بۇل جاڭا ادەبيەتتىڭ وركەندەۋىنە جول اشتى. 1918 جىلى قاڭتاردا حۋ شى، ليۋ باننۋن جانە شەن ينمو ءبايحۋا تىلىندە جاڭا پوەزيالىق شىعارمالارىن جاريالادى. كەيىنىرەك لۋ ءشۇن، لي داچجاو جانە چەن دۋسيۋ دا ءبايحۋا تىلىندە جاڭا ادەبي شىعارمالار جازا باستادى. 1918 جىلى مامىردا لۋ ءشۇن ءوزىنىڭ العاشقى  "جىندىنىڭ كۇندەلىگى" اتتى شىعارماسىن ءبايحۋا تىلىندە   جاريالادى. بۇل تۋىندى فەودالدىق داستۇرلەردى وتكىر سىنعا الدى. كەيىنىرەك ونىڭ "كۋڭ يجي", ء"دارى" سياقتى تۋىندىلارى جارىق كوردى.

بۇل شىعارمالار جاڭا ويلار مەن ادەبي فورمالاردى حالىققا ۇسىنۋ ارقىلى ادەبي كوزقاراستاردىڭ جاڭارۋىنا جانە ادەبي ءستيلدىڭ تۇبەگەيلى وزگەرۋىنە ىقپال ەتتى.

«ءدارى» ء(ۇزىندى)

كۇزدىڭ ەكىنشى جارتى ءتۇنى، اي باتىپ كەتكەن، كۇن ءالى شىقپاعان، تەك ءبىر ءتىلىم قاپ-قارا كوگىلدىر اسپان عانا قالعان; تۇندە جۇرەتىن جاندىكتەردەن باسقا، بارلىعى ۇيقىدا. حۋا لاوشۋان كەنەتتەن ورنىنان تۇرىپ، سىرىڭكە شىرپىسىن ۇيكەپ، ماي شامدى جاقتى. شايحانانىڭ ەكى بولمەسى كوگىلدىر-اق جارىققا تولدى.

— «كىشكەنتاي شۋاننىڭ اكەسى، قازىر باراسىڭ با؟» — دەدى ءبىر قارت ايەلدىڭ داۋىسى. ىشكى بولمەدەن ءبىر جوتەل ەستىلدى.

— «م-م.» لاوشۋان تىڭداپ وتىرىپ، باسىن يزەدى دە، كيىمىن تۇيمەلەپ، قولىن سوزىپ:

— «بەرشى ماعان»، — دەدى.

حۋا داما جاستىقتىڭ استىن ۇزاق اقتارىپ، دورباداعى تەمىر اقشاسىن الىپ، لاوشۋانعا بەردى. ول الىپ، دىرىلدەگەن قولىمەن قالتاسىنا سالىپ، سىرتىنان ەكى رەت باستى; سوسىن قولىنا شامىن الىپ، شامشىراقتى ءوشىردى دە، ىشكى بولمەگە كىرىپ كەتتى.

بولمەدە الدەبىر سىبىر مەن قوزعالىس ەستىلىپ، ارتىنشا جوتەل قايتا باستالدى. لاوشۋان ونىڭ جوتەلى باسىلعانىن كۇتىپ، اقىرىن عانا:

— «كىشكەنتاي شۋان… سەن تۇرما. … اناڭ ءبارىن ءوزى رەتتەيدى»، — دەدى.

ۇلى جاۋاپ قاتپاعان سوڭ، لاوشۋان ونىڭ قايتا ۇيقىعا كەتكەنىن ءبىلىپ، ۇيدەن شىقتى دا، كوشەگە بەتتەدى. كوشە قارا تۇنەك، تەك ءبىر اقشىل سۇر جول انىق كورىنىپ تۇر. شام جارىعى ەكى اياعىن كەزەك-كەزەك جارىقتاندىرىپ، ول نىق قاداممەن ءجۇرىپ كەلەدى. بىرنەشە يت كەزدەستى، ونىڭ بىردە-ءبىرى ۇرگەن جوق. ءۇيدىڭ سىرتىنداعى اۋا الدەقايدا سۋىق; بىراق لاوشۋان ءوزىن سەرگەك سەزىندى، ءتىپتى قايتادان جاسارعانداي، عاجايىپ كۇشكە يە بولىپ، ادامدارعا ءومىر سىيلاي الاتىنداي كورىندى. قادامدارى كەڭەيىپ، جول بارعان سايىن انىق كورىنە ءتۇستى، اسپان دا بىرتىندەپ جارىقتاندى.

ول ويعا بەرىلىپ كەلە جاتىپ، كەنەت شوشىپ كەتتى —تامعا بارىپ تۇيقتالىپ قالدى. لاوشۋان ارتقا شەگىنىپ، جابىق تۇرعان ءبىر دۇكەننىڭ الدىنا كەلىپ،  شاتىر استىنا كىرىپ، ەسىككە سۇيەنىپ تۇرا قالدى. ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ، دەنەسى توڭازىعانداي بولدى.

— «حم، قاقپاس.»

— «ءتىپتى قۋانىپ ءجۇر عوي…»

لاوشۋان تاعى دا سەلت ەتىپ، كوزىن اشىپ قاراسا، بىرنەشە ادام قاسىنان ءوتىپ بارا جاتىر. بىرەۋى ارتىنا بۇرىلىپ قارادى، ءتۇرى انىق ەمەس، بىراق تالايدان تاماق جەمەگەن اش ادام تاماق كورگەندەي، كوزىندە الدەبىر تارتىلىس كۇشى بۇنى سورىپ العىسى كەلگەندەي، عاجايىپ نۇر جىلت ەتتى. لاوشۋان شامىنا كوز تاستادى، الدەقاشان ءوشىپ قالعان ەكەن. قالتاسىن باسىپ كوردى — قاتتى، اقشا ورنىندا ەكەن. اينالاعا كوز جۇگىرتتى، ءۇش-تورتتەن توپتاسقان، سۇلدەرەيگەن، بەيمالىم ادامدار جىن-پەرىدەي ءجۇر. قايتادان قاراسا، بۇرىنعىداي ەشتەڭە بايقالمايدى.

كوپ ۇزاماي، بىرنەشە سولدات كورىندى; كيىمدەرىنىڭ الدىندا-ارتىندا ۇلكەن اق شەڭبەر، الىستان دا انىق كورىنەدى، قاسىنا جاقىنداعاندا ءتىپتى قىزىل جيەگى بار ەكەنى ءبىلىندى. كەنەت اياق دىبىسى كۇشەيىپ، ءبىر ساتتە ءبىر توپ ادام جينالىپ قالدى. اناۋ جۇرگەن ءۇش-ءتورت ادام دا  سولارعا قوسىلىپ، تولقىنداي العا ۇمتىلدى. ت-ءتارىزدى كوشەنىڭ بۇرىشىنا كەلگەندە، كەنەت توقتاپ، جارتىلاي شەڭبەر قۇرىپ تۇردى.

لاوشۋان دا قاراپ ەدى، تەك ادامداردىڭ ارقاسىن كوردى; مويىندارى ۇزارىپ، كوزگە كورىنبەيدى، قۇددى بىرەۋ ولاردى جوعارى تارتىپ تۇرعانداي، ءبارى  ۇزىن مويىن ۇيرەككە ۇقساپ كەتتى. ءبىر ءسات ۇنسىزدىك ورناپ، الدەبىر دىبىس شىققانداي بولدى دا، جۇرت قوزعالىپ، گۇر ەتە ءتۇسىپ، كەرى شەگىندى. ءتىپتى لاوشۋان تۇرعان جەرگە دەيىن ىعىسىپ، ونى قاعىپ جىبەرە جازدادى.

— «ءاي! شال، ءبىر قولدان تاۋار ءبىر قولدان اقشا!» — دەپ ايقايلادى ءۇستى-باسى قاپ-قارا بىرەۋ. كوزى پىشاقتاي وتكىر، لاوشۋاندى از شەگىندىرىپ جىبەردى. ءبىر قولىن سوزىپ تۇر، ەكىنشى قولىندا قىپ-قىزىل نان، قىزىلى قان تامشىلاپ تۇر.

لاوشۋان اسىعىس اقشاسىن الىپ، بەرمەك بولدى، بىراق ونىڭ قولىنداعىنى الۋعا باتىلى بارمادى. قاپ-قارا كىسى شىدامسىزدانىپ:

— «نەدەن قورقاسىڭ؟ المايسىڭ با!» — دەدى.

لاوشۋان ءالى دە بوگەلىپ تۇردى. اناۋ قاعاز قاپتى شەشىپ، ناندى ونىڭ قولىنا ۇستاتتى دا،  شالدىڭ قولىنداعى اقشانى جۇلىپ الىپ، قىسقان كۇيى بۇرىلىپ  جۇرىپ كەتتى. اۋزىنان:

— «مىنا كارى شال…» — دەگەن دىبىس شىقتى.

— «بۇنى كىمگە ەم قىلماق؟» — دەگەن بىرەۋدىڭ داۋسى قۇلاعىنا جەتكەندەي بولدى، بىراق لاوشۋان جاۋاپ قاتپادى. ونىڭ بار ويى قولىنداعى تۇيىنشەكتە ەدى — ون ۇرپاقتان جالعىز قالعان نارەستەسىن قۇشاقتاعانداي. باسقا ەشتەڭە ونىڭ ويىندا جوق. ەندى ول وسى قانى تامشىدلاعان ناندى ءوز ۇيىنە تەز جەتكىزىپ، جاڭا ءومىر سىيلاپ، ودان كوپ باقىت الماق.

كۇن دە شىعىپ ۇلگەردى; الدىندا تۋرا ءوز ۇيىنە باراتىن ۇزىن داڭعىل كورىندى، ارت جاعىندا ت-كوشەنىڭ باسىنداعى ەسكى تاقتايشادا كۇڭگىرت «گۋ شۋان تينكوۋ» دەگەن بوزارعان ءتورت التىن ءارىپ كورىنىپ تۇردى.

نۇرحالىق ابدىراقىن

Abai.kz