قازاقستاندا ءرۋبلدىڭ ەركىن اينالىمى تەڭگەنى تالتىرەكتەتىپ، كاپيتالدىڭ ەلدەن كەتۋىن كۇشەيتۋدە دەپ جازادى Ertenmedia.

بەلگىلى ەكونوميست راحىمبەك ءابدىراحمانوۆ Digital Business Finance-قا بەرگەن سۇحباتىندا ەلدەگى ەكونوميكالىق احۋالدىڭ استارىنا ءۇڭىلىپ، نەگىزگى تۇيتكىلدەردى تالداپ بەردى.

ونىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدەگى ينۆەستيتسيا اعىنىنىڭ كەرى كورسەتكىشى بىلتىر تاريحي رەكورد ورناتقان.

ەلگە كەلگەن تىكەلەي ينۆەستيتسيا كولەمى سىرتقا كەتكەن كاپيتالدان 2,6 ميلليارد دوللارعا از بولدى. مۇنداي جاعداي تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىندا العاش رەت تىركەلگەن.

«ينۆەستورلاردىڭ ەلدەن كەتۋىنە بىرنەشە سەبەپ بار. ءبىرىنشىسى ساياسي تاۋەكەلدىڭ ارتۋى. ەكىنشىسى ماكروەكونوميكالىق تۇراقسىزدىق. ءۇشىنشىسى جانە ەڭ ماڭىزدىسى سانكتسيا استىنداعى رەسەيمەن ەكونوميكالىق بايلانىستاردىڭ تىم كۇشەيىپ كەتكەنى.

ساياسي ينتەگراتسيا تۋرالى ءسوز قوزعاماي-اق قويايىن، بىراق ەكونوميكالىق ينتەگراتسيا قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر. ونىڭ دالەلى قازاقستانداعى جاپپاي رۋبلدەنۋ پروتسەسى.

رەسەي ۆاليۋتاسى ەلىمىزدىڭ قارجى نارىعىن بيلەپ-توستەپ تۇر»، – دەيدى ەكونوميست.

ءابدىراحمانوۆ رەسەيلىك كومپانيالار قازاقستان قور بيرجاسىنان (KASE) رۋبلگە دوللار ساتىپ الىپ جاتقانىن، بۇل ىشكى نارىقتا ۆاليۋتا تاپشىلىعىن تۋدىرىپ وتىرعانىن اتاپ ءوتتى.

«رەسەي كومپانيالارى بيرجادان رۋبلگە جاپپاي دوللار ساتىپ الۋدا. وسىلايشا ەلدەگى ۆاليۋتاعا سۇرانىس ارتىپ، ونىڭ قورى ازايىپ جاتىر. ۇلتتىق بانك تەڭگەنىڭ باعامىن ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ ۆاليۋتا قورىن جۇمساۋعا ءماجبۇر. وسىدان سوڭ نارىقتا ارتىق تەڭگە اينالىمعا شىعىپ، قارجى جۇيەسىندە تەڭگەرىمسىزدىك پايدا بولادى. جۇيەدە جينالعان رۋبل سانكتسيالىق قاۋىپ توندىرەدى»، – دەدى ساراپشى.

سالىستىرۋ ءۇشىن ايتساق، 2021 جىلى قازاقستان ەكونوميكاسىنداعى رۋبل اينالىمى 174 ملرد تەڭگە بولسا، 2024 جىلى بۇل كورسەتكىش 1,3 ترلن تەڭگەگە جەتكەن.

رۋبل اينالىمىنىڭ كولەمى قازاقتار كۇندەلىكتى قولما-قول ۇستاپ، ساۋدا-ساتتىقتا قولدانىپ جۇرگەن تەڭگە كولەمىنەن ەكى ەسە اسىپ كەتكەن.

«رۋبل باعامىنىڭ كۇرت وزگەرۋى دە ينۆەستورلاردى ۇركىتىپ جاتىر. بىلتىر رەسەي ۆاليۋتاسى ءبىر دوللار ءۇشىن 70-110 رۋبل ارالىعىندا قۇبىلىپ تۇردى. وسىنداي جاعدايدا قاي ينۆەستور تاۋەكەلگە بارادى؟» – دەدى ول.

ۇلتتىق بانك نەگە ۆاليۋتا ساتادى؟

ەكونوميستىڭ ايتۋىنشا، بىلتىر قازاقستانعا ەۋرازيالىق وداقتان تىس ەلدەردەن 70,6 ملرد دوللار ۆاليۋتا كىرگەن. بىراق قارجىنىڭ كوپ بولىگى قايتادان سىرتقا كەتكەن.

«ونىڭ 40 ميللياردى يمپورتقا جۇمسالدى. 17,1 ميلليارد دوللاردى شەتەلدىك ينۆەستورلار ءوز تابىسى رەتىندە ەلدەن شىعاردى. تاعى 13,75 ميلليارد دوللار قىتايمەن شەكاراداعى كونتراباندا ارقىلى شىققان كاپيتال (بۇل مالىمەتتى ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرلان بەيسەنباەۆ جاريالادى). بۇدان بولەك، كريپتوۆاليۋتاعا شامامەن 15 ميلليارد دوللار كەتكەنىن ۇلتتىق بانك رەسمي تۇردە حابارلادى»، – دەدى ساراپشى.

ءابدىراحمانوۆتىڭ سوزىنشە، كريپتوۆاليۋتاعا كەتكەن قاراجات ەل ەكونوميكاسىنا قايتا ورالمايدى. سونداي-اق حالىق تا دوللار مەن ەۋرونى جاپپاي ساتىپ الىپ، اقشاسىن ەكونوميكالىق اينالىمنان شىعارىپ جاتىر.

«وسى فاكتورلاردىڭ ءبارى ۆاليۋتالىق تاپشىلىقتى تۋعىزدى. ۇلتتىق بانك نارىققا ۆاليۋتا ينتەرۆەنتسياسىن جۇرگىزۋگە ءماجبۇر بولدى. بىلتىر بۇل كولەم 6 تريلليون تەڭگەگە جەتتى. رەسمي تۇردە ۇلتتىق قوردىڭ ترانسفەرتتەرى بيۋدجەت تاپشىلىعىن جابۋ ءۇشىن قاجەت شارا. ءىس جۇزىندە تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن جاسالعان قادام. ەگەر مۇنداي ينتەرۆەنتسيا بولماسا، دوللار باعامى بۇدان دا قىمبات بولار ەدى»، – دەيدى ءابدىراحمانوۆ.

ۆاليۋتانى قالاي كوبەيتەمىز؟

ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، تەڭگە باعامىن تۇراقتاندىرۋدىڭ ءبىر عانا جولى بار: ەلگە كىرەتىن ۆاليۋتا كولەمى شىعاتىن قارجىدان كوپ بولۋى ءتيىس.

«قازاقستان بىلتىر 70 ملرد دوللار ەكسپورتتىق تابىس تاپتى. ونىڭ 90 پايىزى مۇناي-گاز، مەتالل مەن اۋىلشارۋاشىلىق ونىمىنەن كەلدى. بىراق قازىر شيكىزات ءوندىرىسى شەگىنە جەتتى. ونىڭ ەكسپورتىن كوبەيتۋ مۇمكىن ەمەس. ينۆەستورلار سالاعا قىزىعۋشىلىق تانىتپاي وتىر. سوندىقتان قازاقستانعا جىلىنا قوسىمشا 30-40 ميلليارد دوللار ۆاليۋتا اكەلەتىن جاڭا وندىرىستەر كەرەك. شيكىزات ەمەس، زاماناۋي تەحنولوگيامەن دايىندالاتىن ءونىم بولۋى قاجەت»، – دەدى ول.

ءابدىراحمانوۆ قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ شيكىزاتقا تاۋەلدىلىگى ۇزاق مەرزىمدى توقىراۋعا اكەلەتىنىن ەسكەرتىپ وتىر.

ۇلتتىق قوردىڭ ءتۇبى كورىنە مە؟

ەكونوميستىڭ پىكىرىنشە، ۇلتتىق قوردىڭ ەسەبىنەن بيۋدجەت تاپشىلىعىن جابۋ مودەلى تۇراقسىز جانە ۇزاق مەرزىمدە مۇمكىن ەمەس.

«2008 جىلدان بەرى ۇلتتىق قوردان اقشا الۋ جالعاسىپ كەلەدى. مىسالى، 2017 جىلى 4,4 ملرد دوللار، 2018 جىلى 2,6 ملرد، 2019 جىلى 3,3 ملرد، 2020 جىلى 4,7 ملرد، 2021 جىلى 4,5 ملرد، 2022 جىلى 4,6 ملرد دوللار الىنعان. بىلتىر بيۋدجەتتىڭ جارتىسى، ياعني 6,2 تريلليون تەڭگەسى ۇلتتىق قوردان قارجىلاندىرىلدى. بۇل تاجىريبە جالعاسا بەرسە، قوردىڭ ءتۇبى كورىنەدى»، – دەدى ول.

مۇناي باعاسى تومەندەسە نە بولادى؟

ساراپشى الداعى ون-ون بەس جىلدا مۇناي باعاسى باررەلىنە 15 دوللارعا دەيىن ءتۇسۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتتى.

«ەلەكتر كولىكتەرىنىڭ سانى كوبەيىپ، جانارمايمەن جۇرەتىن كولىكتەر ازايادى. مۇنايعا سۇرانىس كەمىسە، باعا تومەندەيدى. ەگەر مۇناي باعاسى 40-50 دوللار ارالىعىندا بولسا، ۇلتتىق قوردىڭ قاراجاتى نەبارى ەكى-ءۇش جىلعا عانا جەتۋى مۇمكىن. بۇل وتە ۇلكەن قاۋىپ»، – دەپ تۇيىندەدى ەكونوميست.

Abai.kz