بۇل ماقالانىڭ تاقىرىبىن وسىلاي قويۋىما، 2000 جىلداردىڭ باسىندا قىتايدان قازاقستانعا ءبىرجولاتا كوشىپ كەلىپ الماتىعا قونىستانعان، بىراق 2016 جىلدارى قۇلجاعا قايتا شاقىرتىلىپ، ەلگە ورالا الماي قۇلجادا قايتىس بولعان، بەلگىلى اقىن، شىڭجاڭ جازۋشىلار وداعى مەن قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى سەيىت قامباسوۆتىڭ قولىمداعى «كوگارشىن» اتتى كولەمدى جىر جيناعىنىڭ قولجازباسى ارقاۋ بولدى. ويتكەنى، اقىننىڭ پوەزيالىق تۋىندىلارىمەن بۇرىن دا تانىس ەدىم. بۇل جولى اقىننىڭ مىنا جىرلارىن وقىپ وتىرىپ ءتىپتى دە اسەرلەنىپ، كەيدە اقىنمەن بىرگە تولعانىپ، ارۋاعىمەن بىرگە سىرلاسقانداي بولدىم.

وسى ورايدا ايتا كەتەيىن، كەزىندە اقىن س.قامباسوۆتىڭ ءبىر توپ ولەڭى رەسپۋبليكالىق «ءۇش قوڭىر» (№02. 19-قاڭتار، 2011 ج.) گازەتىندە جارىق كورگەن بولاتىن. سەيىت اقىن جازعان ءار ولەڭىندە جۇيەلى، تامىرى تەرەڭ ويلار ايتىپ، ونى سەزىم بوياۋىمەن ارلەپ جۇرەتىن بولعاندىقتان، اقىننىڭ بۇل التى ولەڭى ونىڭ ويشىلدىعى، سەزىمتالدىعى، سۋرەتكەرلىگى، ەتەنە قاۋىشقان، ادەمى كەستەلەنگەن التى كوركەم اڭگىمەگە پارا-پار بولىپ شىققان. سول سەبەپتەن دە اقىننىڭ وسى ولەڭدەرى تۋرالى جازعان «التى ولەڭنىڭ التى قىرى نەمەسە سەيىت اقىننىڭ ىشكى بۇلقىنىسى» اتتى ماقالام، جوعارىدا اتى اتالعان گازەتتە جاريالانعان ەدى. اقىننىڭ وسى ولەڭدەرىنىڭ اراسىندا «مەن تۇمانمىن» دەپ اتالاتىن ولەڭى بار-تۇعىن. وسى ولەڭنىڭ:

«قايدا دەمە، قايدا سەنىڭ تۇراعىڭ،
قاي جەر تۇراق بولسا سوندا تۇرامىن.
بابام جورتقان شىعىستاعى تاۋلاردىڭ
شاتقالىندا ۇزاق جاتقان تۇمانمىن.

سول شاتقالدان ايداپ شىققان ءبىر اعىن،
مەن ءالى دە شۋاتىلعان تۇمانمىن.
تۇمانداتىپ ءجۇرمىن مىنە تاعى دا،
تۇتقيىل كەپ تۇمانبايلار تۇراعىن» دەگەن ەكى شۋماعى جادىمدا ساقتالىپ قالىپتى. ءوز تاعدىرىن بابالارى جورتقان تاۋلاردا ۇزاق شوگىپ جاتقان تۇمانعا بالاعان اقىن تۇمانىن ءبىر اعىن ايداپ اكەلىپ الاتاۋعا شوكتىرەدى...

بىراق، اقىننىڭ بۇل تۇمانى الاتاۋ شاتقالىندا ۇزاق شوگىپ تۇرا المايدى. اياق استىنان قۇيىنداتىپ سوققان قارا داۋىل بەيعام جاتقان تۇماندى قايتادان شىعىسقا قالقىتىپ الا جونەلەدى. وكىنىشكە وراي، اقىننىڭ تۇمانى تاريحي وتانىنان وسىلاي تۇراقتى قونىس تابا الماي، ءوزىنىڭ تۋىپ-وسكەن جەرىنە شۋاتىلىپ بارىپ قايتا شوگەدى. قازاقستانداعى بالالارىنىڭ قاسىنا جەتە الماي، ولاردى ءبىر كورۋگە زار بولىپ قالعان، تايقى تاعدىرلى اقىن سەيىت قامباسوۆ 2018 جىلى تامىز ايىنىڭ سوڭىندا جۇبايى پارگۇل كەرىمبەكقىزى ەكەۋى جالداپ تۇرىپ جاتقان پاتەردە، 76 جاسقا تولار شاعىندا ماڭگىلىككە كوز جۇمادى. اقىن كوز جۇمعانىمەن ونىڭ جازىپ قالدىرعان كوگارشىن جىرلارى حالقىنا رۋحاني امانات بولىپ، جاۋھارداي جارقىراپ ورالدى...

ءومىر جولى دا، ونەر جولى دا اسا بۇرالاڭ باسىلىپ، ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزەڭى قاپاستاعى بۇلبۇلداي شيرىعۋ جاعدايىندا بولا ءجۇرىپ، بويدان ءال-قۋات كەتكەنشە اقىن قولىنان قالامىن تاستاماي ولەڭىن جازادى. ءار مينۋتى، ءار ساعاتى، ءار كۇنى قۇسامەن ءوتىپ جاتقان اقىن «اشىنۋدىڭ اياعى» دەيتىن مىنا ءبىر شاعىن ولەڭىن:

«قۇداي ساعان نە جازدىم،

جاراتۋشى؟!،

ۇكىمەت ساعان نە جازدىم،

قاراتۋشى؟!».

دەپ جازعان ەم اشىنىپ كەتكەن ساتتە،

جىلداردا مىڭ توعىز ءجۇز الپىسىنشى»، – دەپ باستاپ،

«كەلەمىن بە قۇدايعا ءوزىم جاقپاي،

كەلەمىن بە ۇكىمەتكە ءسوزىم جاقپاي،

جاس كەزىمنەن كەلەمىن الاسۇرىپ

بۇل سۇراقتار جاۋابىن ءالى تاپپاي.

اقيقات، شىندىق قۇمار قۋ جانىمدى،

كوز جۇمايىن دەپ ەدىم جابىرقاتپاي» دەپ اياقتاعان اشىنىشتى جىر جولدارى، وقىرمانىن اقىننىڭ ءومىر تاريحى مەن تايقى تاعدىرىنا ەرىكسىز ۇڭىلدىرەدى جانە ەشكىمدى دە بەيجاي قالدىرمايدى.

سانا-سەزىمى ەرتە ويانعان، تۋعان حالقىنىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، جوعىن جوقتاعىش قانشىل، ۇلتجاندى اقىن سەيىت قامباسوۆ سوناۋ وتكەن عاسىردىڭ 1960 جىلدارىنان باستاپ، «جەرگىلىكتى ۇلتشىل»، «كەرى توڭكەرىسشىل ەلەمەنت» دەگەن قالپاقتارمەن، قىتايلىق قىزىل ساياساتتىڭ قىل بۇراۋىنان ارەڭ بوساتىلىپ، 1970 جىلداردىڭ سوڭىنا الا قوعامدىق جۇمىستارعا ارالاسا باستاعانىمەن، يدەيا باعالاپ، ءسوز اڭدىعان، ناداندىق جايلاپ، باقاستىق، باقتالاستىق وربىگەن سول تۇستاردا تۋراشىل، تىك مىنەزدى اقىن قوعامدىق قايشىلىقتىڭ قارا يىرىمىندە تاعى دا تۇنشىعىپ،  ارپالىسا، جان تالاسا ءومىر سۇرەدى. ونىڭ ۇستىنە ءبىر ءساتسىز نەكەنىڭ سالدارىنان تۇرمىستىڭ تاۋقىمەتىن دە ابدەن تارتادى. كەيىندەپ «زامان وڭالدى، تۇرمىس تۇزەلدى» دەلىنگەنىمەن، ونىڭ تاعدىرى تاعى دا تالاي مارتە تالقىعا ءتۇسىپ، نە وسپەي، نە وشپەي، تۇرمىس-تىرشىلىگى دە ونشا وڭالىپ كەتپەي جانى جارالانىپ، جابىرلەنە بەرەدى. ءتىپتى جاڭا عاسىر باستالعاندا، رۋحاني ازاتتىق ىزدەگەن اقىن تاۋەلسىز قازاقستانعا – تاريحي وتانىنا ورالسادا قىتايلىق ىلگىشتەردەن قۇتىلا الماي، قايتا قارماققا ءىلىنىپ، جاسى  ۇلعايعان سوڭعى جىلدارىندا ەكى ەلدىڭ اراسىندا ساندال ءومىر كەشەدى. وسى بۇعاۋدا جۇرگەن سوڭعى ءومىرىن اقىن «ساندال...» دەگەن ۇزاقتاۋ ولەڭىندە بىلاي تولعايدى:

«مەن نەگە مازام جوق جۇرەمىن؟

مەن نەگە مازمۇنسىز كۇلەمىن؟

تەك ءۇمىت ۇزدىرمەي ومىردەن،

ايتەۋىر سوعادى جۇرەگىم.

 

كۇشتىدەن سەسكەنىپ بۇعامىن،

باسىمدى ىشىمە تىعامىن.

تىرەدى تىعىرىققا تاعدىرىم،

مۇنى تەك ساندال دەپ ۇعامىن.

 

زاۋقىم جوق شاتتىققا، شاراپقا،

ايتەۋىر تويىپ اپ تاماققا.

كۇي كەشەم، امالسىز ۇيلەسەم،

تۇسكەندەي مىرزا ءبىر قاماققا» دەي كەلىپ، ودان كەيىنگى جولدارىندا:

«اقىن ەدىم ءار نەنى بايقاعىش،

بوپ كەتتىم ءار نەدەن تايسالعىش.

مەنى وسى كۇيگە ادەي تۇسىرگەن،

دەيمىن-اۋ بۇل نەتكەن سايقال كۇش؟!

 

بىلمەيمىن ءجۇرۋدى جورعالاي،

باسامىن اياقتى قورعالاي.

تاسىراڭباي جاندارمەن تىلدەسۋ،

مەن ءۇشىن ەڭ قيىن بولعانى-اي!» – دەگەن اقىن: ەشبىر كىناسىز بولسادا ءجىپسىز بايلانىپ، ۇزاپ كەتە الماي، تاسىراڭباي جاندارمەن تىلدەسە الماي، ەت جاقىن بالا-شاعاسىن كورە الماي، جىن بۋعان باقسىداي الاسۇرىپ، نازالانىپ جۇرگەن جاعدايىن قورىقپاي قورتىندىلايدى.

اقىن سەيىت قامباسوۆ قولجازباداعى ولەڭدەرىنىڭ اراسىنا: «مەن 2017 جىلى ولەڭدى ەداۋىر قاربىتىپ جازدىم. ونىڭ باستى سەبەبى: قازاقستانعا تۋىسشىلاي كەلىپ-كەتىپ جۇرگەن جانە قونىستانىپ قالعان قازاقتاردى قىتاي ۇكىمەتى شاقىرتىپ الىپ، سودان ءبىز مىرزا قاماققا تۇسكەندەي كۇي كەشتىك. بۇل جاعداي مەن سياقتى ۇلتجاندى ازاماتتاردىڭ جانىنا قاتتى باتتى. وسى كەزدەگى الاساپىران كوڭىل كۇيىمىزدى (تۋىپ-وسكەن جەردە تۇرسام دا) ولەڭگە قوسىپ، ءوزىمدى-ءوزىم جۋاتىپ ءجۇردىم. وسىدان تومەندەگى ولەڭدەرىمنىڭ كوبى سول مەزگىلدىڭ ايعاعى ىسپەتتى. ەكى ەلدىڭ اراسىندا قازىردە سولاي كەلە جاتىرمىن» دەگەن ءسوز جازىپ قالدىرىپتى. سول سەبەپتەندە اقىن، ەكى ەل اراسىندا وسىلايشا سابىلعان، ساندالعان، ءتىپتى قايتا كەلە الماي قالعان ءوزى تاعدىرلاس قانداستارىنىڭ ايانىشتى جاي-كۇيلەرىن تابيعاتتىڭ، مەزگىلدىڭ توسىن مىنەزدەرىمەن، سۇركەيلى ساتتەرىمەندە ۇشتاستىرىپ، پوەزيا تىلىمەن بەينەلەپ جازادى.

«كۇز بۇلتتارى» دەگەن ولەڭىندە اسپاندا الاساپىران اعىلعان سۇپ-سۋىق، سۇرعىلت كۇز بۇلتتارىنىڭ بەينەسىن شەبەرلىكپەن سۋرەتتەي كەلىپ، جەردەگى قوعامدىق الاساپىران جاعدايدى وعان تىعىز بايلانىستىرادى:

«سۇراۋلى ايتايىن ءبىر ءسوزدى اسىرماي،

بۇلت نەگە قالىڭدايدى كۇزدە وسىلاي؟

قىستىعا جاۋار كەيدە سۋىق جاڭبىر،

جىلاۋىق كۇز بۇلتىنىڭ كوز جاسىنداي.

 

سياقتى بار تىرلىككە ۋايىم-قايعى،

ايتەۋىر اسپاننان بۇلت ارىلمايدى.

سۇرەڭسىز اينالامنىڭ ءبارى ماعان،

كۇز بۇلتىن رۋحىم سولاي قابىلدايدى.

 

جاۋراعىش ءبارى ۇل مەن قىزىمىزدىڭ،

بىلمەيمىن سورىمىز با بۇل ءبىر ءبىزدىڭ،

بۇلتتارى ءتىپتى سۇستى بولىپ الدى،

ەكى مىڭ ون جەتىنشى جىلعى كۇزدىڭ»، – دەپ، ءوز جىرىنا ۋاقىتتىڭ، سول كەزدەگى ساياسي جاعدايدىڭ تاڭباسىن اشىق قاتتايدى. بىراق، قىتاي ەلى، اقىننىڭ تۋىپ-وسكەن وتانى بولعاندىقتان با، الدە ءوزىنىڭ ساياسي، فيلوسوفيالىق تانىمى سولاي ما، دۇنيەنى جالت قاراتىپ، دۇرىلدەپ دامىپ كەلە جاتقان قىتاي ەلىنە ارتىقشا كەكتەنبەيدى، قارعانىپ، سىلەنبەيدى. تەك قىتاي بيلىگىنىڭ، اسىرەسە، اتقارۋشى تومەنگى بيلىكتەگىلەردىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ۇشقارى ساياساتتارىن اقىندىق سىنعا الىپ، ازاماتتىق ليريكالارىن پاراساتتىلىقپەن، تەجەممەن، ادەپتەن وزباي جازادى. الەمدىك ساياساتتا ورىن الاتىن ءىرى ىستەر جونىندە قۇلاشىن كەڭ جايىپ، اقىن تىنىسىن كەڭ الادى. ايتالىق: «ۇلت جانە ءوز ۇلتىم» دەگەن اسا تەرەڭ ويلى تولعاۋىنىڭ سوڭىن اقىن بىلاي ءتۇسىرىپتى:

«ۇلت ءىسىن ءبارىمىز شەشسەك دەيمىن،

الدىنان قاي ۇلت بولسىن كەسە وتپەيمىن.

ۇلتىمدى كوپ جازعانمەن، مەن ءوزىمدى –

اقىنى ادامزاتتىڭ ەسەپتەيمىن».

ال، زامان جونىندەگى كوزقاراسىن اباي اتاسىنىڭ سەگىز اياق سارىنىمەن كوسىلە جازعان «بۇل زامان» دەگەن تەرمەسىن:

«سۇراساڭ مەنەن بۇل زامان:

ەسەپشىل زامان، قۋ زامان» دەگەن قاناتتى سوزدەرمەن تۇيىندەپتى.

اقىن س.قامباسوۆ سولايدان سولاي قىتايلىق قىزىل ساياساتتىڭ قىسپاعى مەن تاعدىردىڭ تاۋقىمەتتەرىن قانشا تارتىپ جۇرسەدە، ول ولارمەن كۇرەسۋدىڭ جولدارىن تاۋىپ، جىگەرىن جانىپ، ەرلەنە ءومىر ءسۇرىپ كەلگەنى انىق. ءورشىل، قايسار اقىن اعامىز تاياۋ جىلداردا «ەر باسىنا كۇن تۋسا...» دەگەن عۇمىرنامالىق رومان جازىپ، ءوزىنىڭ بۇرالاڭ وتكەن ءومىر جولدارىن وتە جيناقى جانە كوركەم بايانداپ، ءبىر ازامات ادام قۇبىلمالى قوعامدا قالاي ءومىر ءسۇرۋ كەرەكتىگى تۋراسىندا وقىرمانعا مول ءبىلىم، كەلەلى كەڭەس بەرگەن بولاتىن. اسىرەسە، ونىڭ شۇلەن سەزىممەن، باي قيالمەن، وزىق ويمەن جازعان پوەزيالىق تۋىندىلارى بارىمىزگە دە اسەرلى وي سالىپ كەلەدى. سەكەڭ پوەزياسىن ءۇڭىلىپ وقىعان قىتايداعى جانە قازاقستانلاعى ءبىر ءبولىم اقىن-جازۋشىلاردىڭ كەيبىرەۋى ونى «سىرشىل اقىن» دەسە، كەيبىرەۋى «فيلوسوف اقىن»، ال كەيبىرەۋى «سەگىز قىرلى ءبىر سىرلى تالانتتى اقىن» دەگەن سەكىلدى بيىك باعالار بەرىپ ءجۇر. بىزدە وسى «سەگىز قىرلى ءبىر سىرلى تالانتتى اقىن» دەگەن باعاعا قوسىلا وتىرىپ، تومەندە س.قامباسوۆ پوەزياسىنىڭ مازمۇندىق، كوركەمدىك جاقتاعى باسقا اقىنداردان بوگەنايى بولەكتەۋ تاراپتارىنا ازىراق ايالداپ ءوتۋدى ءجون كوردىك.

بىرىنشىدەن، س.قامباسوۆتىڭ قايسى جىرىنا ۇڭىلسەڭىز دە، ول اينالاسىنداعى جاراتىلىس الەمىمەن، ادامداردىڭ ءومىرى مەن قارىم-قاتىناسىنان، جان-جانۋارداردىڭ تىرشىلىگىنەن وزىنە اسەر ەتكەن دەتالداردىڭ بارىنەن زاڭدىلىق پەن ءمان ىزدەپ، ونى قوعامدىق ومىرگە، زامانا وزگەرىستەرىنە، دامۋ ۇردىستەرىنە ۇشتاستىرىپ، بەلگىلى تۇيىندەر ءتۇيىپ، وقىرمانعا وي تاستاپ، وقىرماندى شىندىققا، اقيقاتقا كوز جەتكىزۋگە جەتەلەپ وتىرۋدى ءوزىنىڭ اقىندىق، ازاماتتىق پارىزى ەسەپتەيدى. «ايتىپ وتكەن اقىندا ارمان بارما» دەگەندەي، پوەتيكالىق وي-سەزىمگە، پوەتيكالىق تىلگە باي اقىن اعامىز ءوزىنىڭ تۇيسىنگەن، سەزىنگەن ويلانعان، قيالدانعان دۇنيەلەرىنىڭ ءبارىن دە جىرىنا قوسىپ ايتباي، جازباي، وتىرا المايتىن كورىنەدى. قىتايداعى ءبىر قارىمدى قادامگەردىڭ «س.قامباسوۆتىڭ پوەزياسى قىرىق قاباتقا (كاپۋستا) ۇقسايدى» دەگەنىندەي، ونىڭ ولەڭدەرىنىڭ قاباتىن ارشىماي، ويلانباي، تولعانباي، بەلگىلى اسەرگە بولەنبەي وقىماۋىڭىز مۇمكىن ەمەس. ءسوزىمىزدىڭ دالەلى بولۋى ءۇشىن كەلتە-كەلتە بىرنەشە مىسالدار كەلتىرەيىك.

«تورعاي مەن جىلان» باللاداسىندا، ەركىن ۇشىپ-قونىپ جۇرگەن سۇيكىمدى تورعايدىڭ ۋلى جىلاننىڭ ارباۋىنا ءتۇسىپ، وعان جۇتىلىپ كەتكەن تراگەديالىق جاعدايىن اقىن وتە اشىنىشتى تۇردە سۋرەتتەي كەلىپ:

«تەز زورايىپ ەگەردە بارلىعىنان،

ايداھارعا اينالسا الگى جىلان.

قويار-اۋ دەپ ءبىزدى دە وسى جۇتىپ،

شىن سەسكەنىپ، شىن قورقىپ قالدىم مۇنان» دەپ، تەرەڭ استارلى ماعىنامەن تۇيىندەيدى.  سانالى وقىرمان باللادانى تۇگەل وقىپ جاتپاي-اق وسى جالعىز شۋماعىنىڭ وزىنەن-اق جىلانعا جۇتىلعان تورعايدىڭ تاعدىرى عانا ەمەس، كۇشتىلەردىڭ السىزدەردى جۇتىپ قويۋى ابدەن مۇمكىن دەگەن ۇلكەن ساياسي ءمانىن اڭعاراتىنى انىق.

«قىران مەن قازاق» دەگەن ولەڭىندە قىراننىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن ونى قولعا ۇيرەتكەن ساياتشىعا جانە قىراندى كوك تۋىنا ورنەكتەپ جەلبىرەتىپ جىبەرگەن قازاق ەلىنە ماداق ايتا كەلىپ:

«جانى دا ءتاتتى، جىگەر، قايراتى زور قۇسىم،

جاقىنىڭ ءارى دوسىڭ دا سەنىڭ بولدىق شىن.

وزىڭدەي ەركىن ءومىر سۇرگىسى كەلەتىن،

ءاربىر قازاققا قاسيەت، كيەڭ مول جۇقسىن!» دەگەن اق تىلەكپەن تۇيىندەيدى.

«كۇزدەگى ءشوپ، قۋرايلار» دەگەن ولەڭىندە، ءبىر وتاعاسىنىڭ اۋلاسى ىشىندەگى قۋراعان ءشوپ، قۋرايلارىن جيناپ الىپ ورتەپ جاتقانىن كورىپ ءارى ءوزى ونىڭ جالىنىنا جىلىنا تۇرىپ:

«ەندى الدا قار استىندا شىرىگەنشە،

ومىردەن وسىلاي دۇرىس وتكەن جانىپ» دەپ ادامداردى ومىرگە كەلگەسىن، توپىراققا بەكەر كومىلمەي، ازدا بولسا اينالاڭا جىلۋ سىيلاپ وشكەنىڭ ءجون دەپ جىگەرلەندىرەدى.

«قۇزعىندار مەن قۇمايلار» دەگەن ولەڭىندە قۇزعىندار مەن قۇمايلاردىڭ ارام ولگەن وگىزدىڭ ولەكسەسىنە ۇيمەلەپ، تالاسىپ-تارتىسىپ، وبىرلانىپ جەپ جاتقان كورىنىسىن ءدال سۋرەتتەي كەلىپ:

«ويلايسىڭ قاراپ تۇرىپ بىلاي تاعى:

امالسىز قالعان-اۋ دەپ قۇدايداعى.

بىلەمىز از ەمەس عوي ادامنىڭ دا،

وسىنداي قۇزعىنى مەن قۇمايلارى» دەپ قوعامداعى جەمقورلاردىڭ جەگەنىن جەلكەسىنەن شىعارا اششى تىلمەن مىسقىلدايدى.

«قايران جىرىم جەلگە ۇشىپ» دەگەن ولەڭىندە، اقىن كول جاعاسىندا وتىرىپ ءبىر جاقسى ولەڭ جازادى دا ءوز ولەڭىنەن ءوزى اسەرلەنگەن ول كەڭ تىنىستاپ الىپ، كەۋدەسىن جەلگە توسىپ تۇرىپ، الگى ولەڭىن ساحنادا، كوپشىلىكتىڭ الدىندا تۇرعانداي كوڭىلدەنە، جەلپىنە داۋىستاپ وقيدى-اۋ كەپ:

«كول بويىندا ءوزىمدى-ءوزىم قوش قىپ،

كوڭىل كۇيدى تولقىعان كولگە قوسىپ.

ءبىر جاقسى ولەڭ جازدىم دا جالعىز تۇرىپ،

وقىدىم-اۋ كەۋدەمدى جەلگە توسىپ».

سويتسە، اقىننىڭ اۋزىنان شىققان ءاربىر ءسوزىن جەل الاقاشىپ، ولەڭى شاشىلىپ ايدالاعا تارالىپ كەتە بارادى. بۇعان اقىن:

«جۇرەگىمنەن شىققان سول مازداق جىرىم،

تەز تارالىپ كەتكەنگە ءماز بوپ تۇردىم.

اتتەڭ، بىراق جارتاستاي جاڭعىرىعىپ،

قۇلاعىما قايتپادى-اۋ ازداپ ءبىر ءۇن.

 

مەنى مازاق ەسەر جەل ەتكەنى مە؟

قايران جىرىم جەلگە ۇشىپ كەتكەنى مە؟

«مەن تابيعات بوبەگى» بولعانىمەن،

تىڭدامادىڭ، دەپ ايتام – وكپە كىمگە؟» دەپ، وسىعان رەنجىگەن اقىن ولەڭنىڭ سوڭىن:

«كوڭىلىمەن اقىننىڭ ۇيىرلەسىپ،

دۇنيە قايدا جاتاتىن كۇندە ۇيلەسىپ؟!

جەلگە وقىعان جىرىمدى ەلگە وقىسام،

قالماسا ەكەن سونداي ءبىر كۇيلەر كەشىپ» دەپ پوەزيانىڭ قادىرى كەتىڭكىرەپ تۇرعان وسى ءبىر تۇستا، ءوزىن-ءوزى جۋاتىپ اياقتايدى.

«سۇلۋلىق حاقىنداعى توسىن اڭگىمە» دەگەن ولەڭىندە، اقىن ۇلكەن كوشە بويىندا تۇرعان ءبىر ساتىندە، قاسىنا ءبىر جاس كەلىنشەك كەلىپ، قىسىلا-قىمسىنا، يبامەن يىلە تۇرىپ ءبىر ءىستىڭ جايىن سۇرايدى. كەلىنشەك ونشا سۇلۋ بولماسادا، اقىن ونىڭ سۇيكىمدى تۇلعاسىنا، نۇرلى دا ۇياڭ جۇزىنە قۇمارتا، قىزىعا قاراپ، قۇشاقتاپ العىسى كەلىپ، ەنتىگە تۇرىپ جاۋاپ بەرىپ جولعا سالىپ جاتىپ:

«جان-تانىنە ءسۇيىندىم ناقتاپ كورىپ،

قۇشاقتاۋعا از قالدىم تاپ-تاپ بەرىپ.

مەن قالدىم دا تامسانىپ، قالقام كەتتى،

ار-ۇياتىن بويىنا ساقتاپ بەرىك...

 

ول كەتكەسىن ويلارمەن قىزبا-قىزدى،

كەلگەندەيمىن تۇيىنگە ءبىر ماڭىزدى:

جاتادى ەكەن جاسىرىن ءبىر سۇلۋلىق،

ايەلدەردىڭ بويىندا يمان ءجۇزدى»، – دەپ، سۇلۋلىققا، سۇلۋلارعا عاشىق بولىپ جۇرەتىن سەزىمتال اقىن ويىن وسىلاي تاپقىرلىقپەن تۇيىندەيدى. اقىننىڭ جوعارداعىلارداي فيلوسوفيالىق،  پسيحولوگيالىق تۇيىندەر تۇيگەن ولەڭدەرى جيناقتا شەتىنەن كەزىگەدى. بۇل س.قامباسوۆ پوەزيانىڭ مازمۇندىق، كوركەمدىك جاقتاعى ەرەكشەلىگى دەپ ەسەپتەدىك.

ەكىنشىدەن، س.قاباسوۆتىڭ پوەزيالىق تۋىندىلارىنا مۇڭلى اۋەن، مۇڭلى سارىن، مۇڭلى ىرعاق قويۋ سىڭىرىلگەن. ونىڭ ول مۇڭى – ۇلتتىڭ مۇڭى، قوعامنىڭ مۇڭى، ازاماتتىڭ مۇڭى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا اقىننىڭ پوەتيكالىق مۇڭى. پوەتيكالىق مۇڭى باسىم ولەڭ-جىرلار وقىرمان جۇرەگىنە مۇنارلانىپ، سالماق سالىپ جەتكەنىمەن، ونىڭ ادام رۋحانياتىنا باعىشتايتىن شىرىن ءلاززاتى دا جۇعىمدى بولماق. بايروننىڭ، ابايدىڭ، پۋشكيننىڭ، ودان بەرگى قاسىمنىڭ، مۇقاعاليدىڭ، تولەگەننىڭ، قادىردىڭ ولەڭدەرىن ءسۇيىپ، ءسۇيسىنىپ وقيتىنىمىز دا سوندىقتان بولار.

ءوزىنىڭ باسىپ وتكەن ءومىر جولى، ونەر جولى بۇرالاڭ، ازاپتى بولعاندىقتان با، الدە جان دۇنيەسى سولاي نازىك جارالعان با، ايتەۋىر س.قامباسوۆتىڭ قايسى تاقىرىپتا جازىلعان ولەڭدەرىن وقىساڭىز دا ويعا، مۇڭعا باتا بەرەدى ەكەنسىز. ول ءوز مۇڭىن ولەڭدەرىنە كەيدە اشىق، كەيدە استارلى ءسىڭىرىپ، وقىرماندى وزىمەن بىرگە ەگىلتە بەرەدى. سوزىمىزگە دالەل رەتىندە بىرنەشە مىسال كەلتىرەيىك. «جۇرەگىمدە ءبىر مۇڭ بار» دەگەن ولەڭىن:

«وڭايلىقشا ەمى دە تابىلمايتىن،

بىتەۋ جارا سەكىلدى جارىلمايتىن.

كوڭىلىمنىڭ تۇراتىن كوگىن تورلاپ،

جۇرەگىمدە ءبىر مۇڭ بار ارىلمايتىن» دەپ باستاعان اقىن ودان كەيىنگى شۋماقتارىندا: جاسىمنان بەرى جانىم ءسۇيىپ جىر جازسام دا، نەگە ەكەنىن تۇسىنبەيمىن، ءوزىم دە، ءسوزىم دە شەتكە كوپ قاعىلا بەرەدى دەگەن اقىن:

«قوعامنان ءبىر قولدايتىن كۇش تابا الماي،

دۇنيەنىڭ مىناۋ كەڭ قىستاعانى-اي.

اراسىندا ەكى ەلدىڭ كۇي كەشەمىن،

ەكى كەمە قۇيرىعىن ۇستاعانداي» دەي كەلىپ:

«اينالامدا سايراپ ءجۇر مىڭداپ دارىن،

مەن وزىمشە سايراعان ءبىر اداممىن.

باعام ارتپاي سوندا دا تىرلىگىمدە،

مۇقاعالي سياقتى مۇڭدانامىن» دەپ ولەڭىن اياقتايدى.

«اتتەڭ، اتتەڭ...» دەگەن ولەڭىندە اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەتتىڭ «كيىز كىتاپ» اتتى جىر جيناعىن ىجداعاتپەن وقىپ شىعىپ ودان العان اسەرلەرىن جانە قازاق پوەزياسىنىڭ، قازاق اقىندارىنىڭ قازىرگى حال-جاعدايىن اشىنا بايانداي كەلىپ:

«ءبىر كىتابى-اق ويىمدى بۇرىپ كەتتى،

بيىك كوردىم تالايدان ۇلىقبەكتى.

اتتەڭ، اتتەڭ ءبىر ءابىش وقىمايدى-اۋ،

تالعامى دا قالامى قۇدىرەتتى» دەپ مۇڭدانادى.

اقىن س.قامباسوۆ مۇڭىنىڭ كوكەسىن ونىڭ تابيعات، كوڭىل-كۇي ليريكالارىنان ءتىپتى دە ايقىن كورە الامىز. ولەڭ سۇيەر قاۋىمنىڭ ءبىرتالايىنىڭ قابىرعاسىن قايىستىرىپ، كوزىنە جاس الدىرعان «ىلە وزەنىمەن مۇڭداسۋ» دەگەن ولەڭىندە باسى تەكەس، كۇنەس، قاس وزەندەرىنەن باستالاتىن ىلە وزەنىنىڭ بۇرىنعى رايىمبەك باتىرلار تۇسىنداعى ارناسىنان اسىپ وتكەل بەرمەي جاتاتىن ادۋىن اعىسى مەن قازىرگى سۋى ازايىپ، قۇتى قاشقان سۇرەڭسىز اعىسىن سالىستىرا، شەندەستىرە جاندى فاكتىلەرمەن سۋرەتتەيدى:

«جاعادا ءوسىپ الۋان گۇل، ءشوپ پەن اعاشىڭ،

جاتساڭدا جالعاپ ەكى ۇلكەن ەلدىڭ اراسىن،

جوڭكىلىپ اقپاي، جوسىلىپ اقپاي، ءجاي كىلكىپ،

ىلە، سەن نەگە مۇڭايىپ، باياۋ اعاسىڭ؟!

 

ايتشى وزەنىم، قاباعىن كىمنىڭ باعاسىڭ؟

مەنىڭ كوزىمە جاۋتاڭداپ، جاسىپ باراسىڭ.

تاۋلاردان شىققاندا ادۋىن، تەنتەك ەدىڭ عوي،

جازىقتا نەگە جابىرقاپ، جۋاس اعاسىڭ؟!

 

تىنىققىڭ كەلسە، تياناعىڭدى دا تابارسىڭ،

اڭساعان كولىڭ بالقاشىڭا دا بارارسىڭ.

تاۋلاردان شىققاندا ءمولدىر دە تۇنىق ەدىڭ عوي،

دالادا نەگە بوزالاڭ تارتىپ اعاسىڭ؟

 

مۇڭداس ەدىڭ عوي سىرىڭدى ايتشى سۋ ماعان،

قاپتاعان قالىڭ قۇستارىڭ قايدا شۋلاعان؟

تەرەڭگە سۇڭگىپ، بەتىڭدە شورشىپ وينايتىن،

بالىعىڭ قايدا اساۋ تايلارداي تۋلاعان؟

 

ايبىنىڭ قايدا جالعاسقان ارعى عاسىردان؟

ايدىنىڭ قايدا اق تولقىن اتىپ تاسىعان؟

وتكەل بەرمەيتىن رايىمبەكتەر تۇسىندا،

اعىسىڭ قالاي، اشۋىڭ قالاي باسىلعان؟!

 

اعايىن دەسەڭ دە تالىقسىپ، تولقىپ الدىعا،

ءبولىنىپ-جارىلىپ، ازايىپ سۋىڭ قالدى ما؟!

ەجەلگى تانىس ارناڭدى ساقتاپ ايتەۋىر،

بۋلىعا بۇلقىنىپ، جاتاسىڭ بىردە جاردى ۇرا.

 

 

مىنا اعىسىڭمەن سالتانات قانشا قۇراسىڭ،

قايران ىلەم-اي،

سارقىلماي قانشا شىدارسىڭ؟!

بالكىم جەڭە الماي، زاماننىڭ وزبىر اعىسىن،

جاراسىن جاننىڭ جاسىرىپ جاتقان شىعارسىڭ؟!»  – دەپ، اقىن وزەگى ورتەنە وتىرىپ ىلەمەن مۇڭداسادى.

اقىن س.قامباسوۆتىڭ وسى ولەڭىن مەن ەكى جىلدىڭ الدىندا الەۋمەتتىك جەلىگە سالعان بولاتىنمىن. كوپ وقىرمەن بۇل ولەڭگە جىلى پىكىرلەر ايتىپ، جوعارى باعاسىن بەردى. سولاردىڭ قاتارىندا قازاقستان جازۋشىلار وداعىننىڭ مۇشەسى، بەلگىلى جۋرناليست، جازۋشى، سىنشى اباي ماۋقاراۇلى دا بار ەدى. ول:  «بەلگىلى جۋرناليست، ادەبيەتتانۋشى ءالىمجان ءاشىمۇلى  الەۋمەتتىك جەلىگە جولداعان سەيىت قامباستىڭ «ىلە وزەنىمەن مۇڭداسۋ» اتتى ولەڭىن وقىرمان كوزىمەن وقىعانىمدا، سانامدا وزەنگە اينالعان قازاقتىڭ تاريحي تاعدىرى سىرعىپ وتكەندەي تامسانىپ، تاڭدانىپ قالدىم. قايتا وقىدىم، وزەننىڭ ءوزى ءوز تىلىمەن سويلەپ مۇڭىن، سىرىن شاعۋدا. باياعى ارىندى كەزى ادىرا قالىپ، قازىر ابدەن جۇدەپ، جىبىرلاپ اققان سىمال بولعان ايانىشتى ءحالى جۇرەكتى سىزداتادى. ءيا، اقىن ازامات، ولەڭىن ىلەمەن مۇڭداسۋ دەپتى، شىنىندا اقىن ءوزىنىڭ تىلسىم سەزىمىمەن وزەننىڭ مۇڭىن قالاي تىڭداعان دەشى؟! ءارى، ونى قازاق ءسوزىنىڭ نازىك يىرىمىمەن مۇلتىكسىز توككەن ەكەن، كەلەسى كەزەكتە ادەبيەتشى كوزىمەن ءاربىر ءسوزىن، تارماعىن سىناي قاراسام دا، سەلكەۋ تاپپادىم... ال، ولەڭ جازىلعانىنا ون جىلدىڭ ءجۇزى تاياپ تا قالسا دا، جاڭا جىرلاعانداي جىلى شۋاعى سول قالپى ساقتالىپتى» دەپ جازدى.

ال، الەم حالىقتارى جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، اقىن بولات قورساقباي: «سەيىت اعامىزدىڭ بۇل ولەڭىنىڭ كەرەمەت ساياسي استارى دا بار ەكەن. ويتكەنى ىلەنىڭ باسى قىتايدان باستالىپ بىزگە كەلەدى. ىلەنىڭ مۇڭايۋى، تاريحي وتانىنا ورالا الماي جاتقان ەلدىڭ مۇڭى ەكەنىن استارلاپ جەتكىزگەن سەكىلدى. ەكىنشى شۋماقتا اقىن سول مۇڭدى تەرەڭ بەينەلەگەن. مىسالى،  «ايتشى وزەنىم، قاباعىن كىمنىڭ باعاسىڭ؟ مەنىڭ كوزىمە جاۋتاڭداپ، جاسىپ باراسىڭ» – دەپ، قىتاي بيلىگىنىڭ قىسىمىن، وندا جاساپ جاتقان ەلدىڭ جاۋتاڭداپ، جاسىپ وتىرعانىن مەڭزەگەندەي. ال، ءۇشىنشى شۋماقتاعى: «تىنىققىڭ كەلسە، تياناعىڭدى دا تابارسىڭ، اڭساعان كولىڭ بالقاشىڭا دا بارارسىڭ» دەگەن تارماعىنىڭ دا ويى تىم تەرەڭدە جاتىر. قازاق تەك قازاقستاننان تۇراق تاپپاسا، قىتايدىڭ قىسىمىنان ماڭگى قۇتىلا المايتىنىن مەڭزەپ وتىرعانداي» دەپ جازىپتى. بۇل ەكى قالامگەردىڭ پىكىرىنە مەنىڭ الىپ، قوسارىم جوق، وتە تۇششىمدى ويلار ايتقان.

ال، «بوزتورعايلى دالام-اي» دەگەن ولەڭىندە اقىن بوز دالانىڭ ەركەسى بوزتورعايمەن سىرلاسادى:

«اسپاندا ءبىر نوقات بوپ باياعىداي،

«بەيشارا شىرىلدايسىڭ جەرگە قونباي».

ساعىنىپ قالىپپىن-اۋ شىرىلىڭدى،

وزىڭمەن كوپ جىل بولدى بىرگە بولماي.

 

اسپاندا باياعىداي تۇرىپ تاعى،

الدىڭ عوي نازارىمدى بۇرىپ تاعى.

تۇرسىڭ با جاتتان، جاۋدان ءالى قورعاپ،

بوز جۋسان تۇبىندەگى جۇمىرتقاڭدى؟!» دەگەن اقىن، باياعى ۇلانعايىر دالانى، كەڭ كورىكتى ساحارالى مەكەننىڭ بارعان سايىن تارىلىپ، بوز جۋسان تۇبىندەگى جۇمىرتقاسىن كىسى اياعىنان، مال تۇياعىنان قورعاۋ ءۇشىن شىرىلداپ ۇشىپ جۇرگەن بوزتورعايدىڭ تاعدىرىن، سول مەكەندە ەجەلدەن بىرگە جاساپ كەلە جاتقان قازاقتىڭ تاعدىرىمەن شەبەر ۇشتاستىرادى.

«ەجەلگى بولسادا بۇل باي تۇراعىڭ،

قاناتىڭ تۇرسىڭ تالماي قايتىپ ءالى؟!

تۇرسىڭ با تاۋىسا الماي سان عاسىرلىق،

بوز دالا شەجىرەسىن ايتىپ ءالى.

 

دالاڭدا جۇرگەنىمەن قىتاي ەستىپ،

زارىڭدى قويمادى-اۋ ءبىر قۇداي ەستىپ.

باسقا ءبىر تىرلىك جولىن ىزدەسەيشى،

وتكەنشە تار مەكەندە ۇدايى ءوستىپ.

 

ىشىندە جاساعانشا كۇندە قاۋىپ،

كەتتىم عوي تىرلىك جولىن مەندە تاۋىپ.

قازاقتىڭ بوز دالاسى جەتەدى عوي،

كەتسەيشى ارقا جاققا سەندەردە اۋىپ» (قىركۇيەك، 2015 ج.) دەپ جىرلاعان اقىن، قىتايداعى قانداستارىن قازاق ەلىنىڭ ارقا جەرىنە كوشۋگە شاقىرادى. بىراق وسى ولەڭدى جازعان اقىننىڭ ءوزى سول مەكەنگە قايتىپ بارىپ، بوزتورعايدىڭ كۇيىن كەشەرىن كىم بىلگەن؟! ارينە، وكىنىشتى!

«جانتايىپ جاتا بەرەمىن» دەگەن ولەڭىندە ءوزىنىڭ قارتايىپ، جىگەر-قايراتى ازايىپ، جانتايىپ جاتقىشتاي بەرەتىن بولىپ قالعانىنا قايعىرىپ:

«جەلپىنىپ، ۇمتىلىپ ۇشپايمىن،

قاناتى تالعان اق قۇستايمىن.

اراعى تاۋسىلىپ تاستالعان،

اناۋ بوس قۇمىراعا دا ۇقسايمىن.

 

دۇنيەدەن ءباز سولاي كەشتىم بە؟

بۇل ءومىر سىن ەكەن ەستىگە.

جاتسام دا جانتايىپ ءال كەمىپ،

جاۋتاڭداپ جاتقىم جوق ەشكىمگە» دەگەن سياقتى وبرازدى ولەڭ جولدارىنا ومىرشەڭدىك رۋحى مەن ءتاتتى مۇڭىن قوسىپ تاپقىرلىقپەن اياقتايدى. وسى شۋماقتاعى «اراعى تاۋسىلىپ تاستالعان، انا بوس قۇمىراعا دا ۇقسايمىن» دەگەن تەڭەۋ باسقا اقىنداردان بايقالماعان، بايقالسا دا سەكەڭ وزىنشە ادەمى ورنەكتەپ جاسامپازدىقپەن جازعان تالانت شەبەرلىگى دەپ ۇقتىق، ءارى اقىن اعامىزدىڭ ولەڭدەرىندەگى مۇڭلى اۋەندەرى پەسسيميزم ەمەس، رومانتيزم ەكەندىگىنە دە كوز جەتكىزدىك.

ۇشىنشىدەن، ەرتەرەكتە ءبىر قالامگەر س.قامباسوۆتى «تابيعات سۋرەتشىسى، ماحاببات جىرشىسى» دەپ باعالاپتى. سول كىسى ايتسا ايتقانداي اعامىز شابىسىنان تايماي، تابيعات ليريكاسى مەن ماحاببات ليريكاسىن تامىلجىتىپ، توگىلدىرىپ جازىپ وتكەن ەكەن. بۇل تاقىرىپتارعا قالام تارتپاعان اقىن-جازۋشى دا جوق شىعار. دەسەدە، بۇل اقىن تابيعاتىنىڭ ءتىلىن بىلەتىندەي، تىلسىم تابيعاتپەن سىرلاسىپ وتىرعانداي، تابيعات تارماقتارىن جاندى سۋرەتتەپ، ودان ءمان-ماعىنا شىعارىپ، وقىرماندى تۇشىندىرىپ وتىراتىن ەرەكشەلىگىن تاعى دا تىلگە تيەك ەتپەي قويمايدى. ونىڭ تابيعات ليريكالارى مىنا جيناعىندا سالماقتى ورىن يەلەيدى. ونىڭ ءبارىن شەتىنەن تىزە بەرمەي، تاياۋ جىلداردا اقىننىڭ بۋراباي كولىن ساياحاتتاعاندا ودان شابىت الىپ جازعان مىنا ولەڭىنەن ازىراق سيتاتتار كەلتىرسەك تە قۇبا قۇپ بولار. وسى ولەڭىن اقىن:

«كۇن شۇعىلاسىن توككەن كوپ،

نۇرلانىپ تۇر بار ماڭاي.

بۋراباي كولى كوكپەڭبەك،

اسپاننان ويىپ العانداي.

 

كول مەن سوناۋ زەڭگىر كوك،

جىبەرمەي كۇشتى ۇياتى.

ءبىر-بىرىنە ەلجىرەپ،

قاراپ تۇرعان سياقتى» دەپ باستاپ، ودان كەيىنگى شۋماقتاردا كوكشەتاۋدى بۋراباي كولىنە عاشىق جىگىت بەينەسىندە كورسەتىپ، كوكشەنىڭ دە ايبارلى، سۇلۋ، كوركەم كەلبەتىن، ونداعى اڭ-قۇس، ساياحاتتاپ جۇرگەن ونەرپاز جىگىتتەر مەن، ارۋلاردى دا قوسا سۋرەتتەي كەلىپ:

«كوركەم ءسوز تەرىپ كوڭىلدەن،

جىر جازام بىردە ءان سالىپ.

وتەتىن بولدىم ومىردەن،

سۇلۋلىققا تامسانىپ،

سۇلۋلارعا تامسانىپ» دەپ اياقتايدى.

ال، اقىن اعامىز ماحاببات ليريكالارىن ءوزىنىڭ دە، وزگەنىڭ دە جان سەزىمىن دىرىلدەتىپ، ءتىپتى دە شىرايلى، ءلاززاتتى جازادى، جەرىنە جەتكىزە ايتادى. سول سەبەپتەن دە وقىرمان ليريكالىق كەيىپكەرمەن بىرگە جەلپىنىپ، تەبىرەنىپ وتىرادى. سەيىت اعامىزدىڭ بۇل تاقىرىپقا جازىلعان ولەڭ-جىرلارىنا بۇرىن دا تالاي تارتىمدى، سالماقتى باعالار ايتىلعان-دى. ال، مىنا جيناعىندا ونىڭ ماحاببات ليريكالارى مولىنان قامتىلىپ، قارتايسا دا پوەتيكالىق سەزىم-تۇيسىگىنىڭ كەمەلىنە كەلىپ، كوڭىلىنىڭ جاساڭعىراپ تۇرعاندىعى ءبىزدى قاتتى تاڭعالدىردى ءارى ول ماحابباتتىنىڭ كەڭدىگى مەن تەرەڭدىگى تۋراسىنداعى وزگەدەن بولەكشەلەۋ كوزقاراستارىن ماحاببات جىرلارىنا شەبەرلىكپەن ءسىڭىرىپ جىبەرگەندىگىن انىق بايقادىق.

ونىڭ وسى تاياۋ جىلدا عانا جازعان تابيعاتتى تامىلجىتىپ، ماحابباتتى مازداپ تۇرعان «اي ەكەۋمىزدىڭ قۇپيامىز» دەيتىن شاپ-شاعىن پوەماسىنا ازىراق ايالداپ وتسەك تە ءسوزىمىز دالەلدى بولاتىن سياقتى. ءبىزدىڭ بايقاۋىمىزشا، وتە جيناقى، تارتىمدى باياندالعان، سەيىت اقىننىڭ تابيعات، ماحاببات جىرلارىنىڭ ىشىندە شوقتىعى ەڭ بيىگىندەي كورىنگەن بۇل پوەما ءۇش بولىمنەن تۇرادى. ءبىرىنشى بولىمىندە اقىن پوەتيكالىق قيالىن الىستان قايىرىپ اكەلىپ:

«رياسىز جازىپ، تۇيەر قاس-قاباعىن،

قىلىعى قىزىق شىركىن جاس بالانىڭ.

ايمەنەن قۇپيا سىر ءبولىسۋدى،

ءجون شىعار ءسابي كەزدەن باستاعانىم» دەپ، پوەماسىن جازۋعا كىرىسەدى دە سوسىن، اناشىمنىڭ ىستىق باۋىرىندا، اق ماماسىن سورپىلداتىپ ەمىپ جاتقانىمدا، ءبىزدىڭ جاماۋلى جامان تەرەزەدەن، اسپانداعى ايدى قىزىقتاپ، ءۇڭىلىپ قاراپ تۇراتىن سياقتى ەدى. قانداي تۇيسىكتىڭ بۇيرىعىمەن ەكەنىن بىلمەيمىن. مەن كوزىمنىڭ قيىعىمەن وعان قاراپ شاتتانا، ساقىلداپ كۇلەتىن سياقتى ەدىم. ەگەر اي الا بۇلتتاردىڭ اراسىنا ەنىپ كورىنبەي قالسا، كوزىممەن كوپ ىزدەپ اسپانعا تەلمىرىپ جاتاتىن سەكىلدى ەدىم. اي سوندا مايدا، جۇمساق قولىنداي بولعان كۇمىس ساۋلەسىمەن مەنى سىلاپ، سيپاپ ۇيىقتاتاتىن دەپ كەلىپ:

«ءوسىپپىز ەندى ويلاسام ۋاقىتقا ەرىپ،

بىزدەرگە تابيعات تا قۋات بەرىپ.

تۇرىپتى اي سوندا ءسابي جۇرەگىمە،

ماحاببات، سۇلۋلىقتان شۋاق سەۋىپ» دەپ ءسابي سەزىمنىڭ كوركەم دۇنيەگە تالپىنا، ويانا باستاعان العاشقى كەزەڭىن ادەمى تۇيىندەيدى.

ەكىنشى بولىمىندە ابايلارداي اقىن بولعىسى كەلەتىن سەزىمتال بالا جىگىت ايمەنەن كوپ سىرلاسىپ، كوپ مۇڭداساتىن، اسىرەسە، ايلى تۇندە اسپانعا كوپ تەلمىرىپ:

«ىزدەۋشى ەم باقىتىمدى وردەن دايىم،

سۇقتانىپ سۇلۋ ايدى كورگەن سايىن.

قارايتىن تاكاپپارسىپ سوندا اي ماعان،

جەردە دەپ، سونى ىزدە دەپ سەنىڭ ايىڭ» دەگەندەي كۇي كەشىپ ءجۇرىپ، اقىن العاشقى ماحابباتىن تاپقاندا، اي دا بىرگە قۋانا جىمىڭداپ تۇراتىنىن:

«اي سولاي نۇرعا بولەپ اينالامدى،

ءبولىسىپ شاتتىعىمدى جايناعان-دى.

جاينايتىن اسپاندا دا، جەردە دە ايىم،

داريعاي ول كۇندەرىم قايدا قالدى؟» دەپ ايمەنەن قۇپيا سىرىن ءبىر تۇيىندەپ الادى دا، ودان كەيىنگى شۋماقتاردا ليركالىق كەيىپكەر تاعدىردىڭ سويىلىنا جىعىلىپ، بۇرىنعى شاتتىعى ودان مويىن بۇرىپ، ءبىر بايانسىز نەكەگە ۇرىنىپ قالعاندا، وعان رەنجىگەن اي ونىڭ تەرەزەسىنەن جابىرقاۋ، بوزارا سىرعىپ ءوتىپ بارا جاتاتىن، كەيىن ول تاعى ءبىر ومىرلىك جاقسى جار تاپقاندا، اي تاعى جارقىراپ، جىلۋ سىيلاپ، تەرەزەسىنەن مەيىرلى ساۋلەسىن توككىش بولعاندىعىن سول تۇستارداعى كوڭىل كۇيلەرىنە ەتەنە بايلانىستىرا سۋرەتتەي كەلىپ:

«تاڭىردەن ايعا قاراپ كوپ تىلەگەم،

ايىم-اۋ، ايالاي بەر، ايالاي بەر!» دەگەن ساۋەگەيلىك تىلەكپەن پوەمانىڭ ەكىنشى ءبولىمىن اياقتايدى.

ءۇشىنشى ءبولىمىن، اقىن تاڭجارىق اتاسىنىڭ،

«قايتەيىن قايران جاستىق مىرزاسىنعان،

بوي تارتىپ بوگەلمەۋشى ەدىم  ۇرعاشىدان.

قاسىما قاتىندار دا كەلمەس بولدى،

شىقپاۋشى ەد شيراتىلىپ قىز قاسىمنان» دەگەن ولەڭىن كىرىستىرە وتىرىپ قىزىقتى باستايدى دا ءتاتتى قيالدارمەن ۇيقىعا باتىپ كەتكەن اقىن:

«ءتۇس كوردىم ءبىر شاتتىققا شالقىعانداي،

ەنگەندەي ءبىر الەمگە التىن اراي.

جادىراپ جاتىر ەكەم ءبىر ويانسام،

قاراپ تۇر تەرەزەمنەن جارقىراپ اي» دەپ كەلىپ، جارقىراعان اي وعان جارقىن جۇزبەن قاراپ قالماستان، ونىڭ ءتانىن جاسىنان قۇلاي سۇيگەن وسى عاشىعى التىن ساۋلەسىمەن سىلاپ، سيپاپ سەزىمىن قوزعاپ جاتقانىن، لەزدە قارتتىڭ بويىندا قان ويناپ ايمەنەن قاۋىشقانعا قارىق بولىپ قالعانىن پوەتيكالىق جاعىمدى تىلدەرمەن سۋرەتتەيدى دە:

«بۇل دا ءبىر قارتايعاندا باعىم بولار،

جاستىعىن شالقيدى ەكەن ساعىنعاندا ەر.

وكپەلەپ ءجۇرۋشى ەدىم سۇلۋلارعا،

بولدى دەپ جولامايتىن ماڭىما ولار» دەپ ءتۇسىندىرۋ قيىن تىلسىم سەزىمىن بايانداي كەلىپ وقىرمانعا:

«بۇعان تاڭ وتىرىك دەپ قالاسىڭ ءا،

ءوزىڭ ءبىل نانبايسىڭ با، ناناسىڭ با.

ايدى دا كارى كوڭىلگە مەدەت تۇتىپ،

جىر ويلاپ جاتىرمىن عوي الاسۇرا» دەپ جازىپ، پوەمانىڭ سوڭىن بىلاي تۇيىندەيدى:

«جەتە الماي مۇنىڭ ءمانى، ەسەبىنە،

ۇڭىلەم قازىرگىمە، كەشەگىمە.

تۇسكەن اي بەسىگىمە ءسابي كەزدە،

ءتۇسىپ تۇر ەندى مىنە توسەگىمە.

 

بۇل سىردى ەندى كىمنەن جاسىرايىن،

ماڭگىلىك ماپەلەۋدە اسىل ايىم.

ايمالاپ تۇرسا ەكەن ءار ءتۇنى اي،

سوندا مەن كارىلىك جەڭىپ باسىلمايمىن.

جاتامىن وسىلايشا تاسىپ ءدايىم».

پوەمانى وقىپ شىعىپ، ءبىز بۇل اقىننىڭ فيزيولوگيالىق، پسيحولوگيالىق جاراتىلىسىنا انىق ءجىپ تاعا الماساق تا، ونىڭ پوەتيكالىق سەزىم-تۇيسىگىنىڭ وي-قيالىنىڭ باي دا شۇلەن، شۇعىلالى ەكەندىگىنە ءتانتى بولعاندىعىمىزدى جاسىرا المادىق.

س.قامباسوۆ پوەزياسىنىڭ ءتورتىنشى باستى ەرەكشەلىگى رەتىندە، ونىڭ حالىقتىق جانە ادەبي  ىلگە وتە باي، سونداي-اق، ول ءتىلدى ولەڭدەرىنىڭ مازمۇنىنا قاراي وتە ورىندى، لوگيكالى، سارالاپ قولداناتىندىعى جانە كەيبىر جاڭا فورمالارى تۋرالى دا توقتالماقشى ەدىك. وعان ماقالامىزدىڭ كولەمى تىم ۇزارىپ كەتەتىن بولعاندىقتان، بۇل جولى ماقالامىزدى وسى ارادا تۇيىندەي تۇرۋدى ءجون كوردىك. ونسىز دا ادەبيەت سۇيەر قاۋىم، انا ءتىلىنىڭ ۋىزىنان قانىپ وسكەن اقىنىمىزدىڭ پوەتيكالىق ءمانىنىڭ قانشالىقتى ايشىقتى ەكەندىگىن ولەڭدەرىن وقىپ باعالاي جاتار دەپ ويلادىق.

سوڭىندا ايتارىمىز: ءوزىنىڭ دارالىعىمەن، دانالىعىمەن قازاق پوەزياسىنىڭ التىن قورىنا وشپەس قولتاڭباسىن قالدىرىپ كەتكەن اقىن سەيىت قامباسوۆتىڭ قادىر-قاسيەتىن جەتە تۇسىنەيىك ارداقتى، اڭعارلى وقىرماندار. ول ءۇشىن اقىننىڭ ءومىر، ونەر جولىن جان-جاقتىلى جيناقتاپ، مۇقيات زەرتتەۋىمىز قاجەت بولادى.

ءالىمجان ءاشىمۇلى

Abai.kz