قوعامنىڭ رۋحاني بولمىسى وركەندەپ، نىعايا ءتۇسۋ ءۇشىن ونىڭ ەكى قاناتى بولىپ تابىلاتىن رۋحاني جانە ماتەريالدىق، ياعني، يسلام مەن تاڭىرشىلدىكتى نىعايتىپ، ولاردى ۇيلەستىرە ءبىلۋ كەرەك. قوعام ءومىرى بۇل ەكى قاناتتىڭ قۋاتىنا عانا ەمەس، جوعارىدا ايتىلعانداي، ولاردىڭ ۇيلەسىمدىلىگىنە دا بايلانىستى.

تاڭىرشىلدىكتى نىعايتۋ بولمىستى تولىعىمەن قامتيتىن ونىڭ العاشقى ءمانىن قابىلداۋعا بايلانىستى. بولمىس «بولۋ» دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن ءبىلدىرىپ، بارلىق بولۋدى، ياعني، بولمىستى تۇگەلدەي قامتيدى. كوشپەندىلەر بولمىستىڭ شىققان قاينار كوزىن ءتاڭىر دەپ اتاسا، ال ونىڭ قۋاتىن «كوك اسپان» دەپ اتاعان. بۇكىل الەم كوك اسپاندا پايدا بولدى، جانە سونىڭ ىشىندە. ءتاڭىر جاراتۋشى، سونىمەن بىرگە، ول ءوزىنىڭ جاراتقاندارىمەن ءبىر جانە ءبىرتۇتاس. بۇل قاعيدا يسلام ءدىنى بويىنشا دا وسىلاي. اللادان باسقا ەشتەڭە جوق. وسىدان اللا تاعالا مەن ءتاڭىر ءبىر دەگەن ۇعىم شىعادى. ەگەر اللا مەن ءتاڭىر ءبىر بولاتىن بولسا، وندا يسلام مەن تاڭىرشىلدىكتىڭ تۇپكى ءمانى دە ءبىر. ولاردىڭ ايىرماشىلىعى تەك قانا سىرتقى كورىنىسىندە عانا. اباي: «ەكى ءتۇرلى نارسە عوي سىر مەن سىمبات»، - دەگەن. ولاردى ايىرا ءبىلىپ، دۇرىس باعالاۋ كەرەك. ىشكى سىرى رۋحاني بولمىسىن بىلدىرەتىن نەگىزگى ءمانى، ال سىمباتى سىرتقى كورىنىسىن بىلدىرەتىن ۋاقىتشا. نەگىزگى قاسيەتى بولاتىن ىشكى مانىنە كوڭىل بولگەندە عانا يسلام مەن تاڭىرشىلدىكتى بىرىكتىرە الامىز.

تاڭىرشىلدىكتى وسىلاي قوعام بىرلىگىنىڭ كەپىلىنە اينالدىرۋعا بولادى. بولمىستى تولىعىمەن قامتيتىن تاڭىرشىلدىكتىڭ العاشقى ءمانى بار. ول ءمان - ءومىر كورىنىستەرىن بىرىنەن ءبىرىن بولمەي، تولىعىمەن قابىلداۋ. مىسالى، شىڭعىسحان داۋىرىندە بارلىق دىندەر بىردەي قابىلدانىپ، دىنارالىق قاقتىعىستار بولماعان. وسىلاي ءتۇرلى دىندەردى بولمەي، ولاردى بىرىكتىرەتىن قۋاتقا اينالدى. بۇل جاعداي ۇلكەن يمپەريادا ءدىني قاقتىعىستاردى بولدىرماي، قوعام بىرلىگىن ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەردى. تابيعات زاڭدىلىقتارى تولىعىمەن ورىندالىپ، ونى بۇزعاندار قاتاڭ جازالانىپ وتىرعان.

ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە بولمىس بىرلىگىن تولىعىمەن قابىلداۋ قوعامنىڭ بارلىق قاقتىعىستارىن بولدىرماۋعا مۇمكىندىك بەرەر ەدى. يسلام ءوز دارەجەسىندە قابىلدانادى. وسىلاي يسلام قۇندىلىقتارىن، ياعني، مۇحاممەد (س.ع.س.) پايعامبارىمىزدى مويىنداپ، قاسيەتتى قۇراندى، يسلامنىڭ بارلىق تاعات-عيباداتتارىن تۇگەلدەي قابىلداۋعا مۇمكىندىك بولار ەدى. شىن مانىندە، ءتاڭىر مەن اللانىڭ ايىرماشىلىعى جوق ەمەس پە؟ اباي ءىلىمى بويىنشا، ەكەۋى دە وزدەرىنىڭ العاشقى ماندەرىندە ءبىر بولمىستى بىلدىرەدى. وسىلاي ءتۇسىنىپ، ولاردى دۇرىس قابىلداساق، ەلىمىزدەگى ەكى اعىمنىڭ قايشىلىقتارى وزىنەن ءوزى شەشىلەر ەدى.

يسلامدا عاسىرلار بويى قالىپتاسقان ءتارتىپ، داسۇرلەر جيىنتىعى بار. بۇلار قوعام ءومىرى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە، ءاربىر ادامنىڭ ءومىرىن دە قالىپتى جولعا سالۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. تابيعاتتىڭ بۇل زاڭدىلىقتارى تاڭىرشىلدىكتە ۇمىتىلىپ، نە بولماسا مۇلدە باسقا ءمان الىپ كەتتى. اسىرەسە، ۇلتىمىزدىڭ سالت-ءداستۇرىن ءوز ماعىناسىندا قابىلداۋدىڭ ماڭىزى ۇلكەن. ۇلتتىق سالتىمىزدى ويىن-تويلاردىڭ قاينار كوزىنە اينالدىرىپ جىبەرگەن بۇگىنگى كۇندەردەگى ادەتىمىز قالىپ، ولاردى حالىقتىڭ جۇرەك كوزىن اشىپ، رۋحىن كوتەرۋ ءۇشىن پايدالانۋعا بولار ەدى. سوندا ءاربىر ءداستۇردىڭ تەرەڭ ءمانىن ءتۇسىنىپ، بولمىس كورىنىستەرىمەن بىرىگۋگە، قوعام ءومىرىن تولىعىمەن ۇيلەستىرۋگە مۇمكىندىك تۋادى.

ەكى اعىمنىڭ بىرلىگى سولاردى قالپىنا كەلتىرىپ، جونگە سالۋا جاعداي جاسايدى. سەبەبى، الەم زاڭدىلىقتارى بۇكىل دۇنيەگە ورتاق، دىندەرگە بولىنبەي، قوعامعا بىردەي اسەر ەتەدى. وسىلاي، قۇلدىراپ بارا جاتقان سالت-ءداسۇرىمىزدى قالپىنا كەلتىرىپ، ولاردىڭ ىشكى سىرىن ءتۇسىنىپ، دۇرىس قولدانۋعا مۇمكىندىك تۋار ەدى.

يسلام مەن تاڭىرشىلدىك قۇندىلىقتارىن بىرىنە-ءبىرىن قارسى قويماي، كەرىسىنشە، ولاردى تولىقتىرۋعا بولادى. ارۋاقتاردىڭ كورنەۋ الەممەن بايلانىسىن، قازاقتىڭ: «ءولى رازى بولماي، ءتىرى بايىمايدى» دەگەن دانا ءسوزىنىڭ ءمانىن تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ارۋاقتار كورنەۋ الەم مەن كورىنبەيتىن جوعارى الەمدەرى بايلانىستىراتىن قۋات. ءفاني ومىردە بۇلاردىڭ ماڭىزى بار. بىراق، رۋحاني جولداعى الەمگە ۇمتىلاتىن ادامدارعا ولاردىڭ كومەگى شامالى. يسلامنىڭ ارۋاقتارمەن بايلانىستى قولدامايتىن سەبەبى دە وسىدان. بىراق، ءفاني ومىردە تۋىستار اراسىنداعى بىرلىكتى، جان تىنىشتىعىن ساقتاۋدا ارۋاقتاردىڭ اسەرى بار. بولمىسپەن تولىق ۇيلەسىمدى بولعان تاڭىرشىلدىك ءبىر كەزدە بۇلاردىڭ تەرەڭ ءمانىن جاقسى بىلگەن، ەندى سولاردىڭ بارلىعىن تابيعات زاڭدىلىقتارىن زەرتتەۋ ارقىلى قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك. بۇل تابيعاتتىق نازىك قاباتتارىن زەرتتەيتىن ەزوتەريكالىق دەڭگەي.

ەكى اعىمدى ۇيلەستىرۋ جولىندا ءومىردىڭ نەگىزگى ماقساتى بولىپ تابىلاتىن ءتۇپ يەگە قايتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن اباي كورسەتكەن ءۇش ءسۇيۋ ىلىمىنە كوڭىل بولگەن ءجون. بۇل جولدا قورشاعان تابيعاتتى تانۋ ارقىلى جاراتۋشىعا دەگەن سەنىمدى وسىرۋگە بولادى. ابايدىڭ ءۇش ءسۇيۋىنىڭ ءمانىن تولىق قابىلداعاندا ادامنىڭ يمانى وسەدى. ال ابايدىڭ ءوزى ايتقانداي، «پەندەگە يمان ءوزى اشادى جول». يمان بۇكىل  ءومىردىڭ نەگىزگى تىرەگى. وسى ارادا يماننىڭ ناقتى ءمانىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن اباي ءسوزىن ەسكە الايىق. ول ءوزىنىڭ وتىز سەگىزىنشى سوزىندە بىلاي دەيدى:

اۋەلى ءدىن يسلامنىڭ جولىنداعى پەندەلەر يماننىڭ حاقيقاتى نە ءسوز ەكەنىن ءبىلسىن. يمان دەگەنىمىز ءبىر عانا ينانماقتىق ەمەس، سەن اللا تاعالانىڭ بىرلىگىنە، ءۋا قۇراننىڭ ونىڭ ءسوزى ەكەندىگىنە، ءۋا پايعامبارىمىز مۇحاممەد مۇستافا سالاللاھۋ عالايھي ءۋاسساللام ونىڭ تاراپىنان ەلشى ەكەندىگىنە يناندىڭ... ول ينانماقتىعىڭ قۇر عانا ينانماقتىقپەن قالسا، ساعان پايدا بەرمەيدى. ونىڭ ءۇشىن سەن ءوزىڭ ينانماقتىعىڭنان پايدا الا المادىڭ، پايدالانامىن دەسەڭ، پايدا بەرەدى، كامىل يمان بولادى. پايدانى قالايشا الۋدى بىلمەك كەرەك.

اباي يماننىڭ وتە ماڭىزدى تەرەڭ ءمانىن وسىلاي قاراپايىم سوزدەرمەن ءتۇسىندىرىپ بەرەدى. يمان دەگەنىمىز -- قۇر سەنىم ەمەس، سول سەنىم نەگىزىندە ارەكەت جاساۋ. «ارەكەت» دەگەن ءسوز ارابتىڭ «حارەكەت» دەگەن سوزىنەن شىعىپ، رۋحاني امالدى بىلدىرەدى. ياعني، تەك قانا اللانىڭ ريزالىعى ءۇشىن جاسالعان ارەكەتتى بىلدىرەدى. باسقا ارەكەتتەر يماندىلىققا جاتپايدى. تەك يماندى ارەكەت قانا ومىرگە پايدالى، يمانسىز ارەكەت پايداسىز، تەك ازعىندىققا ۇشىراتادى. بۇگىنگى كۇندەردەگى ادامزاتتىڭ ازعىندىق جولىنا ءتۇسۋىنىڭ ءبىر سەبەبى وسى يمانسىز ارەكەت. يمانسىز ارەكەتتىڭ سالدارىنان بۇكىل الەم قاقتىعىس الاڭىنا اينالدى. ونىڭ دالەلى رەتىندە ءبىر عانا مىسال كەلتىرەيىك. جۋىردا وتكەن (02.09.2025 ج.) شانحاي ىنتىماقتىق ۇيىمىنىڭ سامميتىندەگى قىتاي، رەسەي جانە سولتۇستىك كورەيدىڭ باسشىلارىنىڭ بىرگە جۇرگەن سۋرەتىن الەمدىك باق «بۇل ۇشتىكتىڭ بەيجيندەگى اسكەري پارادتا باسقوسۋى – باتىسقا قارسى كۇش بىرىكتىرۋگە ماقۇل ەكەنىن كورسەتكەنى»، – دەپ باعالايدى. شىن مانىندە رەسەي جۋىردا عانا كوممۋنيستىك قوعامنىڭ اتەيستىك شەڭبەرىنەن شىققان، قىتاي ءالى كۇنگە دەيىن سول كوممۋنيستەر بيلەگەن ەل، ال سولتۇستىك كورەي ولاردان دا سوراقى، ناعىز توتاليتارلىق ەل ەكەنىن، سونىمەن بىرگە، بۇل ۇشەۋى دە اتومدىق قارۋى بار ەلدەر ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇلاردىڭ بىرىگۋىنىڭ ماقساتى، جانە ونىڭ سالدارى  ادامزات قوعامىنا قانداي ۇلكەن قاۋىپ ەكەنى ايتپاسا تۇسىنىكتى بولسا كەرەك. بولمىستىڭ رۋحاني بولىگى ۇمىتىلىپ، ماتەريالدىق جاعى كۇش العاندا عىلىمي-تەحنيكالىق وركەنيەت وسىنداي ۇلكەن زارداپ اكەلەدى.

ادامزات قوعامىنداعى وسىنداي جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ، ەلىمىزدەگى يسلام مەن تاڭىرشىلدىكتىڭ اراسىنداعى قاقتىعىستى بولدىرماي، ونىڭ الدىن الا ءبىلۋىمىز كەرەك. ولاردى ۇيلەستىرە وتىرىپ، بۇل زياندى ارەكەتتى پايدالى ىسكە اينالدىرۋعا بولادى.

بۇل ءىس، ارينە، مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ورىندالۋى كەرەك. ول ءۇشىن ەلىمىزدە تولىق جاعداي بار. مەملەكەت مينيسترلىگىندە ءدىن سالاسىنداعى ماسەلەلەردى زەرتتەۋ ورتالىعى، ال ءاربىر وبلىستا ءدىن ىستەرى باسقارماسى بار. يسلام  مەن تاڭىرشىلدىك الاۋىزدىعىن بولدىرماي، ولاردىڭ اراسىندا ۇيلەسىمدىلىك ورناتۋ سولاردىڭ ءىسى بولسا كەرەك.

قورىتا ايتقاندا، يسلامنىڭ اللاعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن تاڭىرشىلدىك قابىلداپ، ءتۇپ يەگە قايتۋ قۇرالىنا اينالدىرۋى كەرەك. سول كەزدە وركەنيەتتىڭ ەكى قاناتى بولىپ تابىلاتىن رۋحاني جانە ماتەريلدىق قۇندىلىقتار ءوزارا ۇيلەسىپ، ەلىمىزگە ادامزات كوشىنىڭ الدىڭعى قاتارىنان ورىن الۋعا مۇمكىندىك تۋادى.

دوسىم وماروۆ،

ابايتانۋشى، تەولوگ

Abai.kz