.png)
نازارباەۆتىڭ «شەكارانى شەگەندەگى» قايدا؟
باتىستا مالشىلار شەكارانى وزدەرى سالىپ الۋ ءۇشىن اكىمدىككە ارىز جازۋدا؟!.
بۇگىن 2025 جىلى 1 قازاندا قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ جالپى وتىرىسىندا ءماجىلىس دەپۋتاتى، “اق جول” پارتياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى قازىبەك يسانىڭ ەلىمىزدەگى كەدەندەر مەن شەكارا بەكەتتەرىندەگى كۇردەلى ماسەلەلەردى كوتەرىپ، قر پرەمەر-ءمينيسترى ولجاس بەكتەنوۆكە جولداعان دەپۋتاتتىق ساۋالى
«باقتى» كەدەنى اتىنا ساي ما؟
كەدەن - ەلدىڭ كەلبەتى! كەدەنى قانداي بولسا، ەلى سونداي! شەكاراسى قانداي بولسا، شەبى سونداي! كەدەن - ەل داۋلەتىن قاداعالاپ، ەكونوميكاسىن وسىرەتىن قاقپا بولۋى ءتيىس، جەمقورلىقتىڭ ورداسى ەمەس. شەكارامىز – مەملەكەتتىڭ بەرىك قورعانى بولۋى ءتيىس! ءبىز جاقىندا تاۋەلسىزدىگىنە 34 جىل بولعان ەلدىڭ شەكارالارى مەن كەدەندەرىنىڭ قانداي كۇيدە ەكەنىن كوزىمىزبەن كورىپ كەلدىك.
جاقىندا جولداۋدا ەلىمىزدىڭ ترانزيتتىك جانە كولىك الەۋەتىن ارتتىرۋ – مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى ەكەنىنە ەرەكشە توقتالعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ق.توقاەۆ: «ەلىمىز ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ ءدال ورتاسىندا ورنالاسقان. بۇل – بىزگە الەمدىك باسەكەدە زور مۇمكىندىك بەرەتىن ارتىقشىلىق. سوندىقتان كولىك ينفراقۇرىلىمىنا سالىنىپ جاتقان ءاربىر ينۆەستيتسيا ءوزىن-ءوزى اقتايتىنى ءسوزسىز» – دەپ ناقتى اتاپ ايتتى.
شەكاراداعى زاماناۋي كولىك دالىزدەرى مەن وتكىزۋ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ قازاقستاننىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋدىڭ، ەكسپورتتىق الەۋەتىن ۇلعايتۋدىڭ جانە ەلىمىزدىڭ ەۋرازياداعى ترانزيتتىك توراپ رەتىندەگى ورنىن نىعايتۋدىڭ باستى نەگىزى بولۋى ءتيىس.
ال شىن مانىندە، ەلدىڭ ەڭ ماڭىزدى قاقپالارىنىڭ ءبىرى – قىتايمەن شەكاراداعى «باقتى» كەدەن بەكەتىنىڭ جاعدايى ۇلتتىق مۇددەگە مۇلدە ساي كەلمەيدى. بەكەتتىڭ مۇشكىل جاعدايىن، سىرتقى ەكونوميكالىق ساۋداعا قاتىسۋشىلاردىڭ جانە وتاندىق اۆتوكولىك كومپانيالارىنىڭ شاعىمدارى بويىنشا بارىپ، ءوز كوزىمىزبەن كورىپ قايتتىق.
2023 جىلدىڭ قاڭتارىنان باستالعان كەدەندى جاڭعىرتۋ جۇمىستارى بۇگىندە ءالى تولىق بىتپەي، سوزباقتالىپ كەلەدى. اباي وبلىسىنداعى سمەتالىق قۇنى 15 ملرد 979,5 ملن تەڭگە بولاتىن جوبا بويىنشا، وتكىزۋ پۋنكتى حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەس زاماناۋي تەحنيكالىق جابدىقتارمەن قامتىلۋى ءتيىس ەدى. جولاۋشىلار ءۇشىن بولەك تەرمينال سالىنىپ، «جاسىل» جانە «قىزىل» دالىزدەر ەنگىزىلۋى، اۆتوكولىك جولاقتارىنىڭ سانى ەكىدەن التىعا دەيىن كوبەيتىلۋى، بارلىق كەدەندىك پروتسەستەردى تولىق اۆتوماتتاندىرۋ جانە كەدەندىك راسىمدەۋ مەن باقىلاۋدىڭ اقپاراتتىق جۇيەلەرى اراسىنداعى ينتەگراتسيا بولادى دەپ جوسپارلانعان.
ال ءبىزدىڭ كورگەنىمىز، ءالى كۇنگە دەيىن قاراپايىم تۇرمىستىق جاعدايلار جاسالماعان. ينتەرنەت دۇرىس ۇستامايدى، ەلەكتر ءسونىپ قالادى. جۇك قۇجاتتارىن راسىمدەيتىن بروكەرلەر وتىراتىن ءار كابينەتتە باياعى وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىندا قۇمداعى شوپاندار ەلەكتر ءۇشىن ۇستايتىن موتورلار تۇر… كەدەنشىلەر مەن شەكاراشىلارعا ارنالعان زاماناۋي عيماراتتار سالىنباعان. ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ ءۇشىن 3000 گەكتار جەر بولىنگەنىمەن، قۇرىلىس ءىس جۇزىندە ماڭدىماي تۇر. جۇرگىزۋشىلەردىڭ شاعىمى دا ورىندى: ارنايى اۆتوتۇراق جوق، قوناقۇي جوق، تۇرمىستىق قاجەتتىلىكتى وتەيتىن ورىندار، قاراپايىم اجەتحانا مەن قوقىس جاشىكتەرى جوق. مۇنىڭ ءبارى حالىقارالىق دەڭگەيدەگى شەكارا بەكەتىنە مۇلدە لايىقسىز!
باقتى كەدەنىن جاڭعىرتۋ جۇمىستارى وتكەن 2024 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن اياقتاۋ جوسپارلانعان. بىراق، قارجىلاندىرۋ تولىق كولەمدە جۇرگىزىلمەي، وسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن شەگەرىلىپ وتىر. بىراق، ءبىز كورگەن قۇرىلىس بيىل، ەندى ءۇش ايدىڭ ىشىندە بىتە قالادى دەگەنگە، ءبىر عاجايىپ بولىپ كەتپەسە، ەشكىم سەنبەيتىن شىعار؟!.
سەبەبى، بىرىنشىدەن، بيۋدجەت قاراجاتىن ناقتىلاۋ پروتسەسىنىڭ ءوزى ەكى جىلعا سوزىلىپ كەتكەن، ءالى بىتپەي جاتىر. ەكىنشىدەن، جوباعا تاپسىرىس بەرۋشى قارجى مينيسترلىگىنىڭ مەملەكەتتىك كىرىس كوميتەتى بەكىتىلگەن قارجىنى ءالى تولىق بولمەگەن.
سوڭعى ەكى جىل بويى ەلدىڭ شەتىندە، جەلدىڭ وتىندە ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن قۇرىلىس جۇمىستارىن جالعاستىرۋعا ءماجبۇر بولىپ جاتقان كومپانيا قۇرىلىسشىلارىنا راحمەت.
مەملەكەتتىك ماڭىزى زور ستراتەگيالىق نىسانعا قارجىنى ۋاقىتىندا بولمەۋ – جاي سالعىرتتىق قانا ەمەس، ەل ەكونوميكاسىنا زور توسقاۋىل!
جالپى، ءبىزدىڭ كوزىمىزدىڭ جەتكەنى كەدەن مەن شەكارا قىزمەتىندە بىرلەسكەن كەشەندى ءبىر باس جوسپار جوق.
ەكى ەلدىڭ كەدەندەرىنىڭ اراسى ەكى شاقىرىم ەمەس – ەكى عاسىر...
شەكارانىڭ ار جاعىندا جاسامپازدىقپەن جالاۋى بيىكتەگەن قىتايدىڭ زاماناۋي ينفراقۇرىلىمەن جاراقتانعان شاۋەشەك قالاسى جارقىراپ تۇرسا، ءبىز جاقتا ءالى كۇنگە دەيىن تەمىر كونتەينەردەن قۇرالعان «بەكەت» قانا قىزمەت ەتۋدە. ءتىپتى ول ايگىلى قالانى ايتپاعاندا، شەكارانىڭ ءدال ىرگەسىندەگى تارباعاتاي (تاجەن) اۋىلىندا پاندەميانىڭ ەكى جىلىنىڭ وزىندە 28 كوپ قاباتتى تۇرعىن ءۇي سالىپ، تۇتاس جاڭا قالا تۇرعىزىپ تاستاعان. كوكپەن تالاسقان ءزاۋلىم عيماراتتار قازاقستاننىڭ قۇرىلىسى بىتپەي، شاڭى شىعىپ جاتقان كەدەي كەدەنى مەن جالعىز بۋدكالى شەكاراسىنا شەكەسىنەن قاراپ، قاسقايىپ تۇر... ءبىز جاقتا كوزگە ىلىنەر ەمگە ءبىر عيمارات جوق، قازىر وتكىزىپ جاتقان كەدەن بەكەتى ءبىر جاتاعان جاتاعان جاي. ونىڭ ءوزىن ءبىر كەزدە قىتاي ەلى سالىپ بەرگەن ەكەن…
بۇنى – تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ كەلبەتى دەپ قالاي ايتۋعا بولادى؟!
ياعني، قازاق ەلى مەن قىتايدىڭ شەكارا بەكەتتەرىنىڭ اراسىندا ەكى شاقىرىم ەمەس … ەكى عاسىر جاتىر!؟.
نەگىزى، اباي وبلىسىنىڭ گەوگرافيالىق مۇمكىندىگى زور. قىتايدان رەسەيگە وتەتىن ترانزيتتىك جولداردىڭ ءدال ورتاسىندا ورنالاسقان بۇل ءوڭىر ساۋدا-لوگيستيكالىق ورتالىق بولۋعا ابدەن لايىق. بىراق، ونداي الەۋەتتى ءبىزدىڭ ۇكىمەت دۇرىس پايدالانا الماي وتىر. بيۋدجەتكە تۇسەتىن ميللياردتاعان قارجىدان ايىرىلىپ، كاسىپكەرلەرىمىز ءادىل نارازىلىق بىلدىرۋدە.
سونىمەن قاتار، جۇرگىزۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى تاڭدا كولىك قوزعالىسى ءبىر جولاقپەن عانا جۇزەگە اسىپ وتىر.
باقتى اۆتوموبيل وتكىزۋ پۋنكتىنىڭ ءبىر جىلداعى وتكىزۋ مۇمكىندىگى قازىر ءىس جۇزىندە 21 900 دەپ، ال جوسپار بويىنشا كەدەن قۇرىلىسى بىتكەندە 182 500 كولىك وتەدى دەپ كورسەتىلگەن. سوندا كەدەن قۇرىلىسىن ءبىر جىل عانا كەشىكتىرۋدىڭ كەسىرىنەن قوسىمشا 160 600 كولىك شەكارادان وتپەي قالدى... بۇل قازىنامىزعا تۇسەتىن قانشاما ملرد-تاردان قاعىلىپ وتىرمىز دەگەن ءسوز!
وسى جەردە تاعى ءبىر اسا ماڭىزدى ماسەلە – ترانزيتتىك كولىكتەردىڭ 90 پايىزى رەسەي مەن بەلارۋس كومپانيالارىنا نەمەسە ولاردىڭ قازاقستاندا تىركەلگەن ەنشىلەس كاسىپورىندارىنا تيەسىلى. قازاقستاندىق نومىردەگى كولىكتەردىڭ وزىندە جۇرگىزۋشىلەر – شەتەل ازاماتتارى. ءبىزدىڭ ەلدىڭ جۇك تاسۋشىلارىنا وتباسىن اسىراپ وتىرعان جالعىز جۇك كولىگىن قاڭتارىپ قويىپ، قاپتاعان وزگە ەلدىڭ فۋرالارىنىڭ شەرۋىنە قاراپ وتىرۋ قانداي اۋىر؟ سوندا 16 ملرد-تىق كەدەن قۇرىلىسىن ءوزىمىز ءۇشىن ەمەس، شەتەلدىكتەر ءۇشىن سالىپ جاتىرمىز با؟!.
بۇل – بارىپ تۇرعان ادىلەتسىزدىك، ءارى ەل مۇددەسىنە قايشىلىق!
ءدال وسىنداي قازاقستاندىق جۇرگىزۋشىلەرگە باسىمدىق جاساۋ بۇرىن «قورعاس» كەدەنىندە دە بولىپ، جەرگىلىكتى تاسىمالداۋشىلاردىڭ نارازىلىعىمەن كەيىن شەتەلدىك ءىرى لوگيستيكالىق فيرمالار «باقتى» مەن «دوستىق» كەدەندەرىنە اۋىسقان دەيدى جۇرگىزۋشىلەر.
وسىعان بايلانىستى، «اق جول» فراكتسياسىنىڭ ۇكىمەتكە سۇراقتارى:
- «باقتى» اۆتوموبيل وتكىزۋ بەكەتىنىڭ قۇرىلىسى نە سەبەپتى بىرنەشە جىلعا سوزىلىپ كەتتى؟
- نەگە جوبا قارجىسى ءوز مەرزىمىندە تولەنبەي، مەردىگەر كومپانيانىڭ ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن جۇمىس ىستەۋگە ءماجبۇر بولۋعا جول بەرىلدى؟
- قۇرىلىس جۇمىستارى قاشان تولىق اياقتالادى؟
4.جاۋاپتى لاۋازىمدى تۇلعالارعا قانداي شارا قولدانىلادى؟
- قازاقستاندىق تاسىمالداۋشىلار ۇلەسىن ارتتىرۋ ءۇشىن قانداي جاعدايلار جاسالىپ جاتىر؟
باتىستا شەكارانىڭ 81 شاقىرىمى قورشاۋسىز...
شىعىس قاقپاسىنداعى جاعداي وسىنداي قيىن بولسا، باتىستىڭ شەكاراسىن كورسەڭ، شىعىسپەن جىلاپ كورىسەسىڭ. باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ كازتالوۆ اۋدانى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ساراتوۆ وبلىسىنىڭ الەكساندروۆ-گاي جانە نوۆوۋزەنسك اۋداندارىمەن شەكارالاس ورنالاسقان. شەكارالىق ايماق كازتالوۆ، قايىندى، بولاشاق، قوشانكول، قاراوبا اۋىلدىق وكرۋگتەرى (كازتالوۆ، سەكسەنباەۆ، بوزوبا، قايىڭدى، بولاشاق، كوپكۇتىر، قوشانكول، ورداباي، قاراوبا ەلدى مەكەندەرى) اۋماعى ارقىلى وتەدى، جالپى شەكارا ۇزىندىعى 182 شاقىرىمدى قۇرايدى. سونىڭ ىشىندە 43 شاقىرىمى قورشالعان، 81 شاقىرىمى ەشقانداي قورشالماعان، اشىقتان اشىق جاتىر. (شەكارانىڭ قالعان 58 شاقىرىمى سۋ ارقىلى وتەدى.) ءبىر قىستا 2 مىڭداي جىلقى شەكارادان ءوتىپ كەتكەن؟
شىعىس قازاقستاننىڭ قاتون-قاراعاي اۋدانىندا دا قانشاما قورشاۋسىز شەكارادان قانشاما مال كورشى ەلگە ءوتىپ كەتىپ، قايتپاي جاتىر؟ شەكارا دەگەن قۇس وتپەسە، باسقاسى وتە المايتىن بەرىك قورعان بولماي ما؟ ۇيىرىمەن جىلقى، تابىنىمەن سيىر ءوتىپ جۇرگەن جەردە قانداي شەكارا بار؟!.
ەشقانداي قورشاۋى جوق اشىق دالانى «مەملەكەتتىك شەكارا» ەكەن دەپ ويلاماي، ءوتىپ كەتىپ، شەكارانىڭ جوق ەكەنىن اشكەرەلەپ جاتقان جىلقىلارعا ەش وكپەلەۋگە بولمايدى... وسى ۋاقىتقا دەيىن شەكارا سالماعان وزىمىزگە وكپەلەۋىمىز كەرەك...
كۇن كورىپ وتىرعان مالى شەتەلدىڭ جەرىنە جايىلىپ كەتىپ، جويىلىپ كەتە بەرگەسىن، كۇيىپ كەتكەن مالشىلار شەكارانى وزدەرى سالىپ الۋعا، سىم تارتىپ، قورشاۋ جاساۋعا اۋدان، وبلىس اكىمدىكتەرىنە ارىز ءتۇسىرىپتى…
مالشىلار «شەكارانى ءوزىمىز سالىپ الايىق» دەپ ارىز جازىپ جۇرسە، سوندا ەلدى 30 جىل بيلەگەن ەكس پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ «شەگارانىڭ ءبارىن شەگەندەپ، تاس قىلىپ تاستادىم» دەگەنى قايدا؟!.
قورشاۋى جوق شەكارا – قورعاۋى جوق ەلدە بولادى...
قورشاۋسىز جاتقان 81 شاقىرىم جەردىڭ كولەمى قانداي؟ مۇناي مۇقيتىنان تامشى عانا تامىپ وتىرعان ءبىزدىڭ ەل سەكىلدى ەمەس، مۇنايىمەن حالقى مۇرتىن مايلاپ، شالقىپ، جايناپ جاتقان ەلدەردىڭ، مىسالى كۋۆەيت ەلىنىڭ باتىستان شىعىسقا دەيىنگى ەنى 170 شاقىرىم؟!. تاعى ءبىر مۇنايىنىڭ قىزىعىن حالقى كورىپ وتىرعان كاتار ەلىنىڭ ەنى 80-90 شاقىرىم؟ بارىس بولامىز دەپ تالىس بولماي، ناعىز ازيا جولبارىسىنا اينالعان سينگاپۋر ەلىنىڭ ەنى 27 شاقىرىم، ال ۇزىندىعى 50 شاقىرىم. سوندا ءبىزدىڭ اشىق جاتقان شەكارامىز كۋۆەيتتىڭ جارتىسىنداي، كاتاردىڭ ەنىمەن بىردەي، ال سينگاپۋر ەلىنىڭ ەنىنەن تۋرا 3 ەسە كوپ كەڭ بايتاق دالا!
مۇنداي ءبىر اۋداندا كىشىگىرىم ءبىر مەملەكەتتىڭ جەرىندەي جەر شەكاراسىز اشىق جاتسا، سوندا قانشا جەرىمىز اشىق جاتىر؟ ول قانداي شەكارا؟ ول جۇزدەگەن شاقىرىمداي اشىق جاتقان شەكارالار - قانداي ەلمەن شەكارادا؟!. وسى ما ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىز؟!. قايدا شەكارا قىزمەتى؟
بۇل ءبىر اۋدانداعى شەكارانىڭ جاعدايى؟!. ال ەلىمىزدە شەكارالارمەن شەكتەسكەن قانشا اۋدان بار؟!.
قورشاۋى جوق شەكارا – قورعاۋى جوق ەلدە عانا بولادى...
جاعداي مۇنشالىقتى ماسقارا بولسا، ەلدىڭ بۇكىل شەكاراسىنا شۇعىل قاتاڭ تەكسەرۋ جۇرگىزۋ كەرەك قوي!؟.
شىعىستاعى ءبىر كەدەننەن ەلىمىزگە ەكونوميكالىق وراسان شىعىن كەلىپ جاتسا، باتىستاعى جانە باسقا جەرلەردەگى قورشاۋى جوق شەكارالاردان زور ۇلتتىق قاۋىپ ءتونىپ تۇر!؟.
قازىبەك يسا،
ءماجىلىس دەپۋتاتى، «اق جول» فراكتسياسىنىڭ مۇشەسى
Abai.kz
