ەسسە

نۇرالى ونى كوپتەن بەرى بىلەدى. بىراق، سىرتتاي عانا. اۋەلگىدە جۇباندىقتىڭ جازعاندارىنا كوڭىلى تولىپ، ريزا بولاتىن. دارىندى زامانداستى، ارالاس-قۇرالاس بولماسا دا، ءىش تارتىپ، تىلەكتەس جۇرەتىن كىسى از با؟! جازۋشىنىڭ، اسىرەسە، ءوزى تۋىپ-وسكەن ولكە، ياكي كوزى قاراقتى اۋىل ادامدارى تۋرالى اڭگىمەلەرىنە ءسۇيىنۋشى ەدى. ءتىپتى، ونىڭ كىتاپتارى «تانىستىرعان» جانداردىڭ اراسىنان، جولداس-جورالارىن شىرامىتادى.

قازىر ولاردىڭ كوپشىلىگى جول-جونەكەي  جولىعىپ، باراتىن جەرىندە كولىكتەن ءتۇسىپ قالعانداي، ۇمىت بولعالى قاشان. مۇنىڭ دا سەبەپ-سالدارى جەتەرلىك: قىزمەت ورنى نەمەسە مەكەن-جاي اۋىسادى،  اينالاڭنىڭ «وڭى مەن سولىن» اجىراتا باستايسىڭ. ءتىپتى، جاستىق شاقتاعى ەلەمەيتىن «ەركەلىكتى»  ەندى «موينىڭا» شىعارا المايسىڭ. ارالاس-قۇرالاستىڭ قاتارى سيرەي باستاعان سوڭ، نۇرالى ءوزىنىڭ دە، ولاردىڭ دا مىنەز-قۇلقىن  ىشتەي ەكشەيدى.

ءسويتىپ، وڭاشادا «كىمدى، قاي جەردە رەنجىتتىم» دەپ، وي تۇڭعيىعىندا  مالتىعادى. شىعارمالاردى وقۋ ۇستىندە جۇباندىقتىڭ كەيىپكەرلەرىنىڭ بىرقاتارىن ءوزىنىڭ دە اينالاسىنان تاۋىپ، بىردە ەلجىرەي جىميسا، ەندى بىردە ءجۇزىن كىربىڭ شالادى... ءومىردىڭ ءاربىر كەزەڭىنىڭ، جىل مەزگىلدەرىندەي، وزىندىك «مىنەزى» بولادى ەكەن. «سىرلاس» جازۋشىنىڭ «اينالاسى» تىرلىك ساپارىندا «تاۋىپ»، كەيىن ۇمىت بولعان جاندارمەن قايتا تابىسقانداي اسەرگە بولەيدى.

كوڭىل «قۇسى» وتكەندى شارلاپ كەتە بەرەدى... وسىعان سەبەپكەر بولعان جۇباندىقپەن جاقىنىراق تانىسۋ ۇنەمى ويىندا جۇرەتىن. سونىڭ ورايى، بىراق جۋىردا كەلە قويمادى. بۇعان دا «كىنالى»  ەكەۋىنىڭ ەكى قالا تۇراتىنى. ول  – الماتىدا، ال ءوزى بولسا، استانادا ءومىر ءسۇرىپ جاتتى. جازۋشىمەن تانىسۋدىڭ وڭتۇستىك استاناعا بارعاندا عانا ءساتى تۇسكەن. ۇلتتىق كىتاپحانادا وتكەن  ادەبي كەشتەن كەيىن وعان ارنايى جولىعىپ، جۇزبە-ءجۇز وي ءبولىستى.

سول كۇننەن باستاپ ءوزارا حابارلاسىپ تۇراتىن بولدى. بىردە – بۇل، ەندى بىردە ول تەلەفون سوعادى. ال، كوپشىلىك باس قوسقان جەردە ۇشىراسىپ جاتسا، ءوزارا ۇيىرىلە قالىپ، شۇيىركەلەسە كەتەدى. بۇعان دا وي-پىكىرلەرىنىڭ كوبىنەسە ءبىر جەردەن شىعاتىنى سەبەپ. سونداي  كەزدەسۋدىڭ  بىرىندە  ولار ادامعا سەنىم مەن پەندەڭنىڭ الا-قۇلا مىنەزىن تىلگە تيەك ەتىسكەن. وزدەرىن تولعاندىراتىن جايدىڭ بىرقاتار جاندى مازالايتىنىن  نۇرالى دا بىلەدى.

حاكىم اباي امانات ەتكەن ادامدىق قارىزى: زامانداسقا سەنىم مەن ءوزارا سىيلاستىققا قاتىستى مازالايتىن ويلار بارشىلىق. ايتالىق، وركەنيەت ورگە وزعان سايىن ادام تابيعاتىنىڭ «توزىپ» بارا جاتقانى قالاي؟ اقشا «مويىنعا ءمىنىپ»، وزەۋرەگەن وزىمشىلدىك كەۋدە سوعىپ، باسا كوكتەسە، نە داۋا؟! عىلىم مەن تەحنيكانىڭ عاجايىپ  تابىستارى تۇسىندا ادامنىڭ جان دۇنيەسىنىڭ جاداۋ تارتۋىنا ول ەرىكسىز تاڭدانادى.

ادامعا سەنىم سەكىلدى ىزگى قاسيەتتىڭ قوعامدا بارعان سايىن «سۋالا» تۇسكەنىن كورمەۋ مۇمكىن ەمەس. جۇيكەنى جۇقارتىپ، ءتىلدى «ۋىلتاتىن» قىرشاڭقى «مىنەز» اتويلايدى. ءتىپتى، باۋىر باسقان قاساڭ جول-جورالعىلار دا وكشەلەپ قالمايدى. نەگە بۇلاي؟.. سويتسە، ەتەكتەن تارتىپ، اياقتان شالاتىن، ەسكىرگەن سالت-داستۇردەن باس تارتۋ اسا قيىن كورىنەدى. ول تۇگىلى قانعا سىڭگەن ادەت پەن مىنەز-قۇلىقتان دا اينۋىڭ وڭاي ەمەس.

قاساڭ سالت-ءداستۇردى «جالاۋلاتقان» قالىڭ «نوپىرگە»، ياعني  «اساۋ اعىسقا» قارسى ءجۇزۋ بارىپ تۇرعان قيامەت. ءتىپتى، قايتىس بولعان مارقۇمدى باقيعا «شىعارىپ سالۋدىڭ» ارتىق دابىراسى قانشاما!؟ بەس كۇندىك دۇنيە «قوناعىن» ارۋلاپ، «اتتاندىرۋ» وتباسىنىڭ مىندەتى. ال، جاقىن-جۋىق كوڭىل ايتىپ، قول ۇشىن بەرسە، قۇبا-قۇپ. دەمەك، قايتا-قايتا داستارحان جايماي-اق، مارقۇمنىڭ قىرقىن بەرگەندە جينالىپ، ەسكە الۋ قادىر ەمەس پە؟!

جۇباندىقپەن ول جولعى كەزدەسۋدە، بىراق تىرلىك تۇيتكىلدەرى  تۋرالى ويلارىن  وزارا كەڭىرەك بولىسۋگە ۋاقىت تارلىق ەتكەن. ءومىر-وزەننىڭ اعىسى ەكەۋىن دە ەشتەڭەگە قارايلاتپاي، بەينە ءبىر اعاش جاڭقاسىنداي، «قاقپاقىلداپ»، اكەتە باردى. ايتكەنمەن، ادامعا دەگەن سەنىم تۋرالى اڭگىمە نۇرالىنىڭ كوڭىلىنەن شىقپاي-اق قويعان. سەبەبى،  قابىرعاسىنا باتقان جايلاردىڭ  بارشا زامانداس ءۇشىن كوكەيكەستى ەكەنىن كورىپ ءجۇر.

جالپى، ادام كوڭىلىنىڭ نەدەن سۋىنىپ، توڭىرەگىنە نەگە تەرىس اينالاتىنىن نۇرالى ءبىرشاما پايىمدايدى. بار گاپ، ادالدىق پەن ادىلدىكتىڭ قۇنى ءتۇسىپ، ارام پەن ابىلەتتىڭ جىلماڭ قاعۋىندا سەكىلدى. سونىڭ سالدارىنان، ءتىپتى جاس اقىن-جازۋشىلار دا ومىرگە وگەيسي قاراپ، تىرلىكتەن تۇڭىلگەندەي «كۇڭىرەنەدى». مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ كىتاپ قولجازبالارىن قارايتىن ساراپشىلارى قاتارىنا قوسىلعانىندا مۇنىڭ تالاي كۋاسى بولدى.

سول جولى، الا جازداي، جيىرما شاقتى قولجازبانى وقىپ شىقتى. ادەتتە، ولاردىڭ اۆتورلارى كورسەتىلمەيدى. بۇل تالاپ قالامگەردىڭ جەكە باسىنا ەمەس، ونىڭ شىعارماسىنا عانا «شۇقشيىپ»، مەيلىنشە ءادىل بولۋدىڭ امالى. سونداي-اق، ساراپشىنىڭ دا «اتى-ءجونى» قۇپيا» ۇستالىپ، بۇل دا وعان داۋ-داماي دابىراسىنان «اراشا» بولادى. وسى سوڭعىسىنا، بىراق كۇمانى بار. مۇنىڭ نەگىزسىز ەمەسىن نۇرالى، ارينە كەيىنىرەك بىلەدى.

سونىمەن قولجازبالاردى وقىعاننان كەيىن، ساراپشى شارت بويىنشا ولاردى باسپاعا تاپسىرۋعا بولاتىنى، ياكي بولمايتىنى جايىندا پىكىر جازۋى قاجەت. جاۋاپتى شارۋا، ونىڭ ۇستىنە ۋاقىت تا ىرعالىپ، جىرعالۋدى كوتەرمەيدى. قولجازبالارعا تەسىلگەن ونىڭ شىرايلى تۋىندىعا جانى تولقىپ، شالا-شارپىسىنا قاباعى تۇيىلەدى. العاشقىسىنا ەكى جارىم-ءۇش بەت پىكىر جازسا، كەيىنگىسىنە اۆتوردى يلاندىرۋ ءۇشىن كەڭىرەك توقتالادى.

جالپى، قولجازبالاردىڭ اۆتورلارى اشىق كورسەتىلگەن كۇندە دە «جارىقتى» قالقالاي الماسى وزىنە ءمالىم. وعان جاقسى مەن جاسىقتى اجىراتۋ، البەتتە  قيىنعا سوققان جوق. قولىنداعى شارۋانى «دوڭگەلەتىپ» اكەتىپ، جازعاندارىن سوڭىنان تاعى ءبىر ىقتياتتاعان سوڭ، جازباشا پىكىرلەرىن دەر كەزىندە جىبەردى. تەك، ءبىر وكىنىشتىسى، كەيبىر شىعارمالاردا ومىرگە، ادام بالاسىنا دەگەن وكپە-رەنىش بۇلتى «قويۋلانىپ»، ۇنجىرعاسى باسىلا بەرگەن.

قاراپ وتىرسا، اۆتورلاردىڭ ءبىر توبى تىرشىلىكتەن تۇرشىگىپ، مۇلدە تورىعادى. ال، ەكىنشى بىرەۋلەرى ادامعا قاراعاندا ءيتتىڭ ادالدىعىنا، قىران قۇستىڭ العىرلىعىنا، ايعىر مەن بۋرانىڭ الاپات كۇشىنە قىزىعادى. اسىرەسە، اسا سەزىمتال سۇلۋلاردىڭ اينالاسىنا وكپەلەپ، «اسپانعا  اسىعۋى» نۇرالىنىڭ جانىن جۇدەتەدى. بۇعان قوعامدا ايەل بالاسىن، جايناعان گۇلدەي، ماپەلەي بىلمەۋ مەن «ماساڭ» ماحابباتتى  جازعىرادى.

تابيعاتتىڭ گۇلسىز ءسانى دە، ءمانى دە جوق. ءومىردىڭ قىزىعىن  تاعدىر قوسقان جانمەن بىرگە بولىسە ءبىلۋ باقىتىنا نە جەتسىن! البەتتە، نازىك «سەرىكتەرىمىز» تىرلىكتىڭ قۋانىشىن «ۇكىلەپ»، قيىندىعىن «كۇرمەپ»، اششى-تۇششىسىن بىزبەن بىرگە تاتادى... اسىل انالارىمىز بەن ارداقتى اپا-قارىنداستارىمىز، اياۋلى جارلارىمىز بەن قىزعالداق قىزدارىمىز. سوعان وراي مىنا ءبىر  اقىن قىزدىڭ قولجازباسىنان ساراپشىنىڭ جانى قۋانادى.

ونىڭ «ءتاڭىرى سيپات تىرشىلىك» دەگەن تاقىرىبىنان-اق پوەتيكالىق اسقاق سەزىم مەن ۇشقىر شابىت سەزىلەدى. «جالعان» تۋرالى تولعانىستارى ەت پەن تەرىنىڭ اراسىنداعى ەلىككىش اسەردەن اۋلاق. ۇيقاسىن  «ۇيلەستىرگەن» شالا-شاتپاق پەن شىنايى دۇنيەنى اجىراتۋ قيىن ەمەس. العاشقىسىن مىندەتىڭ بولعان سوڭ نەمەسە ءوتىنىپ سۇراعان سوڭ، ەرىكسىز وقيسىڭ. ال، جۇرەكتەن تۋعان مىنا ولەڭدەردى اقىننىڭ اۋزىنا اللا سالعانداي جادىراتادى.

قولجازبانى وقىعان سايىن نۇرالى بەيمالىم اۆتورمەن بىرگە تەبىرەنەدى. «پەرىشتەنىڭ جانايقايىنا» قۇلاعىن ءتۇرىپ، ەل-جۇرتىن دارىندى بويجەتكەنمەن بىرگە «ايالاپ»، كەشكى ساعىمعا» ەلجىرەيدى. قولجازبا ۇيقاس قۋىپ، قازىققا بايلانعانداي، ءبىر ورنىندا شىر اينالىپ، ءبىر «باسقان ءىزىن» قايتا-قايتا شيىرلاپ، قامپيعان قالىڭ دا ەمەس. ولەڭ-جىر، ءاسىلى ىلۋدە ءبىر بولماسا، جەلىدەگى سۋ سەكىلدى  ساۋىلداپ، قۇيىلا بەرمەسە كەرەك.

ولەڭ، حاكىم اباي ايتقانداي، «سىرتى كۇمىس، ءىشى التىن ءسوز جاقسىسى».  تىرشىلىك تامىرىمەن ەگىز «تىنىستاعان» جىر جولدارى، امال نە، ساراپشىنى سۇيىندىرە وتىرىپ، ەرىكسىز مۇڭعا باتىرادى.  «تىرشىلىكتىڭ ءتاڭىرى سيپاتىنا» اڭ-تاڭ قالپى تولعانعان ارۋ «ادام - پەندە - ارمان... اسپان - رۋح - حالىق... التىنجال - جىر - اراشا» - دەپ، نۇرالى ساراپشىنى باۋراپ الا تۇرا، «جالعاننىڭ بار ۋىن جۇتىپ،  اجال كۇتۋىمەن»  قۇلازىتادى.

دەگەنمەن،  ول بەيتانىس «الەم ارۋىنىڭ» (گۇل سەزىمى سونى مەڭزەيدى) «تارپاڭ زامانعا تابىنباس» قايسار مىنەزىنە  رازى. اقىن قىز ءتول  تۋىندىلارىنا ءوزىن تولعانتقان ادام ءومىرىن وزەك ەتىپتى. بۇلار، شىن سەزىنگەن جانعا تاعىلىمى تەرەڭ تاقىرىپ. البەتتە، «نىعمەتتىڭ نۇرىنا مالىنىپ، جەتى كوك جاۋھارىن جيا كەپ، ادامزات تەرىسىن جامىلىپ / كۇن كەشۋ نە دەگەن قيامەت!.. توزاقتىڭ وتىنا جىلىنعان / سور جالعان، سەن دە ءبىر عارىپسىڭ...».

ولاي بولسا، مىناۋ فانيگە ادام بولىپ كەلگەن سوڭ، باقيعا دا ادام قالپىڭدا اتتانۋدىڭ وڭاي ەمەسىن نۇرالى ءبىر كىسىدەي تۇيسىنەدى. ءومىر – اللانىڭ  عاجايىپ سىيى مەن عالامات سىنى ەكەن. «مەن مولدىرلەۋ بولدىم با ەكەن، بىلمەيمىن، ول كەزدەرى بولۋشى ەدى كۇن اشىق» - دەپ جابىرقاعان پاك سەزىممەن بىرگە ساراپشىنىڭ دا بويى مۇزدايدى. سول سەبەپتى دارىندى ايالاي وتىرىپ، ونىڭ زامانداسقا «سۋىنعان» كۇيرەك مىنەزىمەن كەلىسپەك ەمەس.

«بوزمۇنارعا مۇڭايىپ، تامىرىنان تانىپ، قۇل-عۇمىردان باس تارتۋعا بەيىمدەلگەن» اقىن كوڭىلى كوك تورىنە اسىعاتىنداي. «اقبوزات مىنگەن ارۋدىڭ» جەردەگى جالعاننان تورىققان كۇيى  وتكەندە جۇباندىقپەن وربىگەن اڭگىمەنى ساراپشىنىڭ ەسىنە سالادى. «جولسىزدىقتان  كۇيىنگەن» ونىڭ ومىرگە وكپەسى،  اتتەڭ،  باسىلار ەمەس. اللادان «رۋحى ازات  ادام - تاعدىردى» تىلەپ، اسپان جاققا الاڭداپ، ءتىپتى قۇس بولىپ ۇشۋعا «قاناتتارىن» قومدايدى.

ءسوز سۇلەيى سۇلۋدىڭ جابىرقاۋ ءجۇزى نۇرالىنىڭ كوز الدىنا  ەلەستەپ، «كوك اسپان مەن قارا جەردىڭ اراسىندا» اعىنان جارىلعان اقىنمەن بىرگە جۇرەگى شانشيدى. تەرەڭ سىرلى ولەڭدەر بىردە شۋاعىنا وراپ، ەندى بىردە جانىن سىزداتادى: «قارا جەردى باسا الماي، قارا جوننان اسا الماي، قارا سۋدى كەشە الماي، قارا جولمەن كوشە الماي، قارا اعاشتى قۇشا الماي، قارا اسپانعا ۇشا الماي، قارالار ءپىرى قولداماي، قارا ءبىر تىرلىك وڭبادى-اي...».

تىرلىكتەن جانى تۇرشىككەن دارىننىڭ «اسپان دا الا، جەر دە الا، ەرلەر دە الا، ەل دە الا، جاقىن دا الا، جات تا الا، اقىل دا الا، باق تا الا. عۇمىر دا الا، جىر دا الا، سەزىم دە الا، سىر دا الا. الانىڭ بولىپ دەگەنى، الالىق قاپتاپ كەلەدى...»، - دەگەن سوزدەرى، مۇز سۇڭگىسىندەي، سەسكەنتەدى: «ەسىل دە ەسىل جالعان-دى، ەسىلدەن كوڭىل قالعان-دى... ەسىلگە جاسىڭ تامعاندا، ەسىركەر سەنى جان بار ما؟!...ەسىلە كوشكەن جالعاندا / ەستىنىڭ ءبارى ارماندا...».

اقىن قىز، بىراق ەشكىمنىڭ كوڭىل-كۇيىن ەلەمەي، پوەزيا اسپانىندا ەمىن-ەركىن سامعايدى. ەسكى سۇرلەۋگە جولاماي، «سۇلۋلىقتىڭ سۋاتىنان قانا ءىشىپ، ۇلىلىقتىڭ مۇراتىنا جالعانادى». سوندىقتان ونىڭ «بوزداپ وتكەن بابالاردىڭ باعىنا مىڭجىلدىقتىڭ ۇزىلمەگەن ارمانى» ەكەنىمەن ساراپشى ءۇنسىز كەلىسەدى. اۆتور ەلى مەن جەرىنە تابىنا وتىرىپ «ابىزى دا، اڭىزى دا ولمەگەن ەرتەگى ەلدىڭ» تاعدىرىن  ويشا شولادى.

قاھارمانماندىق شەجىرەسىمەن «ەركىندىكتىڭ ەرەن كۇيىن تەربەپ»، اقىن وقىرمانعا وي سالادى: «قۇلا تۇزدە قالقا بوپ كور-كەبىنگە / جەم بولعانى از با ەدى جەلگە، كۇنگە؟! مازار – مەنىڭ تاريحىم! ەي، ادامدار! تىنىشتىق بەر تاريحقا ولگەنىندە!.. ەي، مۇسىلمان، قۇداي كەشپەس تاريحتى تالقانداساڭ! زەردەسىزدى كەلسە دە زيالى ەتكىڭ، جەر بولماسا، جالعانعا سىيار ەد كىم؟! مازار –  مەنىڭ تاريحىم! قورلار بولساڭ، جالعان قولى جاعاڭدا قيامەت كۇن!».

قالامىنىڭ ۇشىنا قاي تاقىرىپ ورالسا دا، ول كەيبىرەۋ سەكىلدى،  بوستان-بوس «قوڭىرسىپ»، ارزان «جىلتىراققا» الدانبايدى. ەلىمىزدىڭ وتكەن جولىن ونەگە تۇتىپ، ىرگەلى پىكىر تۇيەدى. جىرلارىنان ولەڭدى اقىن اتانۋ ءۇشىن جازىپ جۇرمەگەنىنە  ساراپشىنىڭ كوزى جەتەدى. ءبىر ۋاق ول، ءتىپتى شىن سىرىمەن بولىسەدى: «جۇرەكتى كەۋلەپ، ارناسىن سالسا، امال نە، جازباس ەم ولەڭ قولىمنان كەلسە، اعا، مەن... كوپ باقىتتىنىڭ ءبىرى بولىپ-اق قالار ەم».

اقىن وسىلاي اعىنان جارىلادى: «ۋسويقى سەزىم ساناسىمەن ۇستاسىپ، جانىنا تىنىشتىق تاپتىرماسا»، نە شارا!؟ جىر «تىنىسىنا» ساراپشى قۇلاعىن توسىپ، ءتانتى بولادى: «تىلىمدەپ جاندى، تىزەرلەپ جىردىڭ الدىندا، جازباس ەم ولەڭ قولىمنان كەلسە، اعا، مەن! مۇڭ عانا كەشىپ، جىرعا دا ەسىك جابار ەم، دەلقۇلى دۇنيە دەرتىمە قايدان تابار ەم؟! تىلەمەي قوستى تولاعاي سىندى ءتاڭىرىم، جازباس ەم ولەڭ قولىمنان كەلسە، اعا، مەن».

وتپەلى بولعان سوڭ عانا «جالعان» اتانعان ءومىردى وتىرىكتەن قورعاۋعا قۇلشىنعان اقىن قىز اسپان ءجۇزىن جىرىمەن «جۋادى». ايتكەنمەن، ونىڭ، اينالاسىنان كوڭىلى قالىپ، كوككە اسىعۋىن نۇرالىنىڭ ەش تۇسىنگىسى جوق. جەردەگى ومىردەن جەرىنگەن ارۋ اسپاندا دا «قۇزعىننىڭ» بارىن ەستەن شىعارىپ، قۇسقا «اينالىپ» بارا جاتقانداي. ساراپشى پوەزيا قارلىعاشىنا «اسپانعا اسىقپاۋىن»، جىر «قىزعالداعىن»  سولدىرىپ الماۋىن تىلەدى.

بىردە شابىتتى جىردان شاتتانىپ، ەندى بىردە كۇيرەك سەزىمنەن توڭىرەگى بوزاڭ تارتقان نۇرالىنىڭ كوڭىلى قوڭىلتاق. بۇدان سوڭ، باسقا قولجازبانى قاراۋعا زاۋقى جوق. كەزەكتى قولجازبانى ءبىر شولىپ قانا شىقپاقشى ەدى. بىراق، اۆتورى كورسەتىلمەسە دە، ونىڭ كىم ەكەنى «قۇپيا» بولماي قالدى. بۇرىن جارىق كورگەن ءبىر اڭگىمەسىنىڭ سوڭىنداعى اتى-ءجونى الىنباي كەتىپتى. تانىمال جازۋشى بولعان سوڭ، اۋەلگى رايىنان تەز قايتتى.

جاڭا كىتاپتىڭ وقىرمان كوڭىلىنەن شىعارىنا سەنىمدى ەدى. الايدا، قولجازبانى وقىعان سايىن قاباعى جابىلا بەردى. وقيعاسى نانىمدى، ءتىلى جاتىق ارىپتەسىنىڭ قالام تارتقان وقيعالارى ازىرگە شەتىنەن ايانىشتى. كەيىپكەرلەردىڭ باسىنداعى تاعدىر تاۋقىمەتىنەن ساراپشىنىڭ  توڭىرەگىن تۇتقان تۇمان قويۋلانا تۇسەدى. ايتسە دە ءۇمىتتى ەدى... «بەسىكتوي» اتتى اڭگىمە سول ءۇمىت شوعىن ۇرلەپ، جالىنداتىپ جىبەرەردەي كورىنگەن.

قاتەلەسىپتى، ءتىپتى جاڭاعىداي وتباسىلىق قۋانىش ۇستىندەگى ۋايىم شەڭگەلىنىڭ ينەسى جۇرەگىنە شانشۋداي قادالدى. جيىرما شاقتى شىعارمانىڭ، تىم قۇرىسا،  ءبىر-ەكەۋىنەن جانىنا جۇبانىش تاۋىپ، كوڭىلىنىڭ سەرگۋىنەن دامەلى بولاتىن. الايدا، «بەسىكتويدىڭ» ءوزى رەنىشكە اينالسا،  نە شارا؟! بەلگىلى قالامگەردىڭ قولجازباسىن «قىمتاعان» رەنىش «بۇلتىن»  توي قۋانىشىمەن سەرپىپ جىبەرمەك بولعان ءۇمىتى اقتالمادى.

باسىنان اياعىنا دەيىن قايعى مەن ۋايىم «بۋعان» كىتاپتى  وقىرمانعا ۇسىنۋ، ونى «ۋلاعانمەن» پارا-پار ەمەس پە!؟ ساراپشى، اۆتوردىڭ ومىرگە دەگەن وكپەسىن جۋىپ-شايىپ جىبەرەردەي جالعىز تۋىندىنى تابا  الماي،   داعداردى. ءوز باسى ادامگەرشىلىگىن دە قادىر تۇتاتىن جازۋشى ومىرگە وكپەلەي كەلىپ، زامانداسقا دەگەن سەنىمنەن اينىعانداي، اۋلاداعى   يتتىڭ تاعدىرىنا قىزىققانىندا، ونى  قولداي  الماسىن ۇقتى.

نۇرالىنىڭ، اسىرەسە وقىرمان قاۋىمعا جانى اشىدى. مىناۋ اۋمالى-توكپەلى، جۇيكەسى «جۇقارعان» زاماندا بال جالاپ، باقىت «بەسىگىندە» شايقالعاندار كوپ ەمەس. سوندىقتان بۇل جولى ول اۆتوردى «تانىماعان» بولا سالۋعا ۇيعاردى. الايدا، قولجازباعا كىمنىڭ پىكىر جازعانىن جازۋشى ءبارىبىر ءبىلىپ العان سەكىلدى. حابارلاسقانىندا تەلەفونى جاۋاپسىز قالىپ، سوڭعى ءبىر كەزدەسۋدە وزىنە جات ادامداي جاتىرقاي قارادى.

ارىپتەسىن  ساراپشى ابدەن تۇسىنەدى. باسقاسىن ايتپاعاندا، جارىققا شىققان كىتاپ قالاماقىعا قارق قىلادى. سىيلاس قالامگەردى «رەنجىتكەننەن» كەيىن، جانىنا تايانىش تابا الماي، جۇباندىققا حابارلاسىپ، بولعان جايدى جايىپ سالدى. جازۋشى دوسى ءوزىن قولداپ، ادامعا سەنىمنەن قالىپ، اڭ-قۇستىڭ ەرەكشەلىگىن ەرەكشە ۇلگى تۇتقان قالامداستار جايىنداعى ويلارىن ورتاعا سالدى. پىكىرلەرى ءبىر ارنادا توعىسىپ، كوڭىلى جايلانعانداي بولدى.

سولاي، ادام بالاسىنىڭ وزىمشىلدىگىنە بولا، ومىرگە سىرت اينالىپ،  ساياق كۇن كەشىپ،  زامانداستان «جاسىرىنباۋ» ابزال. نۇرالىنىڭ ويىنا تەلەديداردان كورگەن «دوگمەن. چەلوۆەك – ستايا» دەگەن» فيلم ورالدى. باستى كەيىپكەردىڭ اتى – داگ، ياكي داگلاس. يت اسىراعان ونى پوليتسيا قاماۋعا الادى. بەيداۋا جان مەن پسيحولوگتىڭ اڭگىمەسى  قۇلاعىندا جاڭعىرادى: سۇراق: «ءسىزدىڭ بالالارىڭىز بار ما؟». جاۋاپ: «ءيا، ءجۇز شاقتى».

بۇدان كەيىن ءسال-ءپال ۇنسىزدىك ورنايدى. سۇراق: «ءسىز يتتەردى ايتىپ وتىرسىز عوي؟». جاۋاپ: «ءيا، ولار مەنىڭ بالالارىم سەكىلدى...». داگلاس ءالى سويلەپ وتىر: «ولاردىڭ ماحابباتى مەنى ولىمنەن تالاي امان الىپ قالدى». سۇراق: «سوندا ولاردى ادامداردان دا ارتىق جاقسى كورەسىز بە؟». جاۋاپ: - البەتتە، سولاي، شاكسىز سۇيەمىن. ادامداردى جاقىنىراق بىلگەن سايىن «بالالارىمدى» باۋىرىما تارتا تۇسەمىن».

وسىلاي دوگمەن، ياكي داگلاس ءوز ويلارىمەن بۇكپەسىز بولىسەدى: «ولار قۇر ماقتانسىز كەلبەت پەن ەشكىمدى قورلامايتىن كۇشكە يە، جاۋىزدىقتان ادا، باتىلدىق تا سولاردا. ولارعا مەن ومىرىممەن قارىزدارمىن... الايدا، ولاردىڭ ءبىر كەمشىلىگى بار». سۇراق: «ول نە؟». جاۋاپ: «ولار ادامدارعا ەش ءشۇباسىز سەنىپ، وڭباي الدانادى. ادامعا قاراعاندا سيىر جاقسىراق». پسيحولوگتىڭ ويىنشا، «بۇل – بالا جاستان جاۋىزدىقتى كوپ كورگەن جان».

دوگمەننىڭ قاسىرەتى دە، مىنە وسىندا. ول ادامدارعا دەگەن سەنىمنەن ەرتە باستان جۇرداي بولعان. ال، جان-جانۋارلاردىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بارشاعا ءمالىم. ولار، اسىرەسە ءوز «ۇيالاستارىن» ايانباي قورعايدى.  ەلەڭ-الاڭدا جول بويىن جاعالاعان جىلقىلاردى نۇرالى دا تالاي كوردى. ايعىردىڭ كوزدەرى اقشيىپ، ءۇيىرى جولدان ابدەن ءوتىپ بولعانشا  جالى كۇجىرەيىپ تۇرادى. قالت كەتسەڭ-اق،  تەمىر كولىككە دە تۋرا شاۋىپ،  تارپىپ تاستاۋعا دايىن.

كەيىن ءوزى دە جولدان وتكەندە جان جارىن ىعىنا الاتىن ادەت تابادى. الايدا، ادامعا سەنىم – ادامدىق قارىزى، اسىل قاسيەت. سوندىقتان «ماحاببات جوق، دوستىق بولمايدى، ادالدىق بوس ءسوز» دەگەن سوزدەرگە ول ارقاشان كەرەڭ. ادامگەرشىلىكتىڭ قادىرى، ونىڭ ءدامىن تاتقاندارعا عانا ايان. ءومىر – پەندەڭ ءۇشىن، شىنىندا دا، عاجايىپ سىن ءارى عالامات سىن ەكەن.  ولاي بولسا، ادام ءومىرىن اسقاق جىرلاي ءبىلۋ اسا تالعامپازدىقتى قاجەت ەتەتىن قاسيەتتى ونەر.

بولات جۇنىسبەكوۆ جازۋشى

Abai.kz