وسىدان وتىز توعىز جىل بۇرىن الماتىدا باستالىپ، ەكى كۇن بويى ايداي الەمنىڭ نازارىن ايرىقشا اۋدارعان تاريحي وقيعا – جەلتوقسان كوتەرىلىسى تۋرالى بيلىكتى جان تاپپاي تىقىرشىتىپ، تىنشىتپاعان ەڭ ۇلكەن ساۋال وسى بولاتىن. ايگىلى اقىندارىمىز مۇحتار شاحانوۆ پەن قادىر مىرزاليەۆ ەكەۋى توراعالىق ەتكەن قازاق سسر جوعارعى سوۆەتى پرەزيديۋمىنىڭ الماتى قالاسىندا 1986 جىلعى جەلتوقساننىڭ 17-18-ىندە بولعان وقيعالارعا بايلانىستى جاعدايلارعا تۇپكىلىكتى باعا بەرۋ جونىندەگى كوميسسياسى سول كەزدىڭ دەڭگەيىندە جۇمىس ىستەدى. قازاق حالقىنا قارسى جاسالعان قاندى قاسىرەتتىڭ بولۋىنا باستى سەبەپكەر گورباچەۆتىڭ بيلىگى ءوز دەگەنىن ىستەپ تۇرعان جۇيەدە ودان باسقاداي بولۋى استە مۇمكىن ەمەس ەدى.

دەمەك، كوميسسيا مۇشەلەرى قانشا ىشقىنىپ ۇمتىلسا دا، سول ۋاقىتتىڭ اتاۋىمەن اۋىزعا الساق، جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ اقيقاتى جارىم-جارتىلاي عانا اشىلدى. سوعان قاراماي، وسى ورايدا باسا ايتاتىن نارسە، قازاقستاننىڭ استاناسى الماتى مەن باسقا دا قالالارىمىزدا ورىن العان قازاق جاستارىنىڭ ارەكەتى ۇلتشىلدىقتان اۋلاق ەكەندىگى ناقتى كورسەتىلدى. ودان كەيىنگى اقيقات ۋاقىتتىڭ ەنشىلى ءىسى ەكەن. ۋاقىت بارىنە تورەشى ەكەندىگىن، كىم قانداي بيىك دارەجەلى ادام بولسا دا، قۇپيالاپ، تۇمشالاعان ءومىر شىندىعى ءتۇبى ءبىر ايتىلماي قالمايتىنىنا كوزىمىز جەتكەن ۇستىنە جەتىپ كەلەدى. ماسەلەن؟..

«ەشقانداي قاتىسىم بولماعانىنا قاراماستان «الماتى وقيعاسىن» باستى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى دەپ مەنى نىساناعا الدى. ءتۇپ ەتەكتەن شاپ بەرىپ ۇستاۋدىڭ نەبىر ايلا-شارعىلارى جاسالدى. الاقانىنا تۇكىرىپ قويىپ، «قاپ، بالەم، قولعا ءبىر تۇسەرسىڭ» دەپ ەمەكسىگەندەردىڭ ءبىرى كولبيننىڭ ءوزى»، – دەپ جازادى دىنمۇحامەد احمەتۇلى قوناەۆ «ءوتتى داۋرەن وسىلاي» اتتى مەمۋارلىق كىتابىندا.

زامانىنىڭ زاڭعار تۇلعاسى بولعان ديمەكەڭ ماڭگىلىك ۇيقىدا. الايدا ايتارىن ايتىپ كەتىپتى.

«وقيعانىڭ ءورشىپ، وسىنشالىقتى بەلەڭ الۋىنا ەڭ باستى سەبەپ قوناەۆتىڭ الاڭعا بارىپ، جاستار الدىندا سويلەمەۋىنەن دەگەنگە يەك ارتۋمەن بولدى... (قاجەتتى جەرلەرىن عانا قىسقارتىپ بەرىپ وتىرمىن. اۆت.) تەك بۇل عانا ەمەس، رەسپۋبليكا پارتيا ۇيىمىنىڭ ومىرىندە ورىن العان قانداي كەلەڭسىز قۇبىلىس بولسا، سونىڭ ءبارىن جيىپ-تەرىپ اكەلىپ، تەك مەنىڭ باسىما ءۇيىپ-توگۋگە تىرىستى... كولبين وتىرىكتى شىنداي، شىندىقتى قۇددى راسىنداي عىپ بۇرمالاۋعا باردى. ونىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، مەن ساياسي بيۋرودان قازاقستانعا قالايدا ورتالىق كوميتەتتىڭ ءبىرىنشى حاتشىلىعىنا ۇلتى ورىس ادامدى ۇسىنۋدى جانە ونى تەك رەسپۋبليكادان تىسقارى جەردەن الىپ بارۋدى سۇراپپىن...»

مىنە، وسى ءسوزدى كپسس ورتالىق كوميتەتىنىڭ باس حاتشىسى م.س.گورباچەۆ تا ايتادى. الايدا اقيقات باسقاشا ەكەنىن تاعى دا ديمەكەڭ ايتىپ تا، جازىپ تا جازىپ كەتكەن. باس حاتشىنىڭ كابينەتىنە ەڭ سوڭعى رەت، قىزمەتتەن بوساتۋ تۋرالى ءوتىنىشىن جازىپ بارىپ، ورنىنان تۇرا الدىندا مەنىڭ ورنىما كىم بولادى دەگەن ساۋالىن بەرىپ، تامىرىن باسقاندا، مۇرنىمەن كوك تىرەپ تۇرعان گورباچەۆ «ول جاعىن بىزگە تاپسىرىڭىز» دەمەي مە؟

سودان كوپ ۇزاماي، نەبارى ون سەگىز مينۋتقا سوزىلعان قازاقستان كپ ورتالىق كوميتەتىنىڭ پلەنۋمىنان كەيىن د.ا.قوناەۆ ساياسات ساحناسىنان ءبىرجولا شەتتەتىلىپ قانا قويماي، ۇيقاماققا الىندى. جۋرناليستەردى جىبەرمەدى، ەشكىممەن ارالاستىرمادى. ءتىپتى بۇرىن ۇيىنەن شىققىسى كەلمەيتىندەردىڭ ءوزى كەسىرى ءتيىپ كەتەر دەپ بارۋدان، كوزىنە كورىنۋدەن قاشتى ەمەس پە؟!

ال، ەندى تاعى دا قاستەرلى، اينىمايتىن اقيقاتقا باس ءيىپ كورسەك، نە دەر ەكەن؟

«...شىلدە ايىندا ءبارىمىز دەپۋتاتپىز. ميروشحين، نازارباەۆ جانە مەن. سەسسيادا وتىرمىز، ءبىر ۋاقىتتا ءبىر وفيتسەر كەلدى. «سىزدەردى گورباچەۆ شاقىرىپ جاتىر» دەدى. ءبىزدى سەسسيادان الىپ كەتتى. نازارباەۆ، ميروشحين، مەن – ۇشەۋمىز باردىق. گورباچەۆتىڭ قابىلداۋىندا ادام كوپ ەكەن. وبكومنىڭ، وك-ءتىڭ ءبىرىنشى حاتشىلارى ءجۇر. سويلەسىپ تۇرمىز. ءبىر ۋاقىتتا ءبىر ءىرى كىسى كەلىپ: «سالەمەتسىزدەر مە، مەن كولبينمىن، ۋليانوۆ وبكومىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسىمىن»، – دەدى. ويىمىزدا ەشتەڭە جوق، امانداسىپ تۇرا بەردىك. ول كەتىپ قالدى، – دەيدى «جۇلدىزدىر وتباسى اڭىز ادام» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى جارىلقاپ قالىبايعا بەرگەن سۇقباتىندا زاقاش كاماليدەنوۆ. – گورباچەۆ بىزگە ديماش احمەتۇلىنىڭ وزىندە بولعانىن، «تاعى ءبىر ميلليارد استىق بەرەيىن، سوسىن زەينەتكە كەتەم» دەگەنىن جەتكىزدى. كەيىن ويلاپ وتىرسام، گورباچەۆ سول كەزدە ءبىزدى بەكەر شاقىرماعان سياقتى. كولبيندى كورسىن دەپ شاقىرعان بولۋ كەرەك. دەمەك، كولبيندى قازاقستانعا جىبەرۋدى سول كەزدەن ويلاستىرعان بولۋ كەرەك».

ز.كاماليدەنوۆ سۇقباتتا وسىلاي دەسە، اسىقپاي، ون ويلانىپ، مىڭ تولعانىپ جازعان كىتابىندا: «1986 جىلى شىلدەدە بىزدەرگە گ.ۆ.كولبيندى ءاتۇستى تانىستىرعانىن جوعارىدا ايتىپ ءوتتىم. بۇل نەنى كورسەتەدى؟ جارتى جىل بۇرىن ابدەن ويلاستىرىلعان گورباچەۆتىڭ جوسپارى ەكەنىن كورسەتەدى»، – دەيدى ايتار ءسوزىن ابدەن نىقتاي شەگەلەپ.

وسى جەردە بالتالاساق تا كەتىرە الماي، كەيىنگى ۇرپاقتارىمىز دا وقىپ بىلەتىن ءنان شىندىق، ول – دىنمۇحامەد قوناەۆتىڭ رەسپۋبليكا ءبىرىنشى حاتشىلىعىنا ەشكىمدى سىرتتان اكەلۋ كەرەك دەمەگەندىگى. سولاي دەۋ بىلاي تۇرسىن، كوكەيىندە ونداي ويدىڭ قيقىمى بولسا، وندا كولبينگە دەگەن ىقىلاسى باسقاشا بولماس پا ەدى؟.. ول كىسىنىڭ م.س.گورباچەۆتىڭ اقىرعى قابىلداۋىنا بارعان كەزىندە «مەنىڭ ورنىما كىم بولادى؟» دەۋىندە دە وسىنداي سىر بار. ايتكەنمەن كىمدى ۇسىناتىنى ايتىلماي ىشىندە كەتتى. ويتكەنى، كسرو-نى باسقارىپ وتىرعان گەنسەك سولاي دەپ اشىق ايتپاسا دا، «وندا سەنىڭ شارۋاڭ بولماسىن» دەگەندى انىق اڭعارتتى ەمەس پە؟! مىنە، وسىدان كەيىن دە، «قوناەۆتى جازىقسىز جازعىرىپ، ءبىرىنشى حاتشىعا باسقا رەسپۋبليكادان سالت-ءداستۇر، ەرەكشەلىگىمىزدى، اكونوميكامىزدى بىلمەيتىن بوتەن ۇلت وكىلىنىڭ كەلۋىنە بايلانىستى كىنالايتىن كوكەزۋلەر سول «اۋەندەرىن» اۋىز جاپپاي ايتا بەرەر مە ەكەن؟» دەي وتىرىپ، رەسپۋبليكالىق «بىرلەسۋ» گازەتىنىڭ 1990 جىلعى 27 قىركۇيەك، 5, 8 قازان كۇندەردەگى سانىندا باسىلعان نينا ساۆيتسكايانىڭ «كۇنگەي مەن كولەڭكە» دەيتىن ماقالاسىنىڭ مىنا ءبىر تۇستارىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنايىن. ول بىلاي باستالادى:

«اۆتوردان:

بۇل تۋرالى ءسال ەرتەرەك جازۋ كەرەك ەدى.

جازدىم.

ەش جەردە باسىلمادى.

«ساياسي ولىكتى (ديمەكەڭدى ايتقانى. ت.ا.) ورنىنان بەكەر قوزعالتاسىڭ، بۇل قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنە بەرگەن كومەگىڭ بە؟» دەپ بۇيىرلەپ تە جاتتى.

مەنىڭشە، كومەگىم ءتيدى. اقيقات جارىققا شىقتى – ودان ارتىق ماڭىزدى نارسە بار ما!

...دىنمۇحامەد احمەتۇلى قوناەۆتىڭ ۇيىنە اندرەي گريگورەۆيچ ستاتەنين مەن مىرزاۆاي يليچ اكۋەۆتىڭ «قىلمىستىق ىستەرىن» قوزعاعاننان كەيىن عانا كىرۋگە مۇمكىندىك الدىم. بۇل ىستەر مەنى ءوزىنىڭ جالتاڭدىعىمەن تاڭداندىرعان ەدى. مەن سوندا عانا جەلتوقسان وقيعالارىنىڭ «ينيتسياتورلارى» جونىندەگى ايىپتاۋلار دا بوس ءسوز ەمەس پە ەكەن دەپ ويلادىم...» (الماتى 1986 جەلتوقسان، 1 توم، 152, 153 بەت)

وتىرىك ورگە باسپايدى! الايدا «كۇشتىنىڭ ك...ءى ديىرمەن تارتسا، قيىن-اق. قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ بۇرىنعى ءىس باسقارۋشىسى ا.گ.ستاتەنين اسا ءىرى مولشەردە سوتسياليستىك مەنشىكتى تالان-تاراجعا سالعانى جانە ۇرلاعانى ءۇشىن 8 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسىنا كەسىلدى. پارتيادان شىعارىلدى. ول قاماۋدا جۇرگەندە ايەلى ءوز-ءوزىن ءولتىردى. سسرو پروكۋراتۋراسى بۇل قىلمىستىق ءىستى قاداعالاۋ ماقساتىندا قاراپ، ۇكىمگە نارازىلىق ءبىلدىردى. ەكىنشى نارازىلىعىنان كەيىن عانا اندرەي گريگورەۆيچكە رەسپۋبليكا پروكۋراتۋراسى كەشىرىم جاسادى. جەلتوقسان وقيعاسىن ۇيىمداستىرۋعا قاتىستىلىعى انىقتالمادى.

كۇزەت ديۆيزيونىنىڭ باستىعى مىرزاۆاي يليچ اكۋەۆ 4 جىلعا كولونياعا كەسىلدى. ول دا انىقتالمادى...

ديمەكەڭدى قايتكەندە دە قىلمىسكەر ەتۋ ءۇشىن، گورباچەۆتىڭ قۇپتاۋىمەن كولبيننىڭ قولعا العان «كازاحسكوە دەلو» ءىسى بويىنشا قاماۋعا الىنعان تۋعان قۇداسى اسانباي اسقاروۆ ماسكەۋدىڭ «ماتروسسكايا تيشينا» تۇرمەسىندە ءتورت جىلدان استام ۋاقىت وتىرىپ، قىرعىزستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى اسقار اقاەۆتىڭ ارالاسۋىمەن اقتالىپ، بوستاندىققا شىقتى.

د.ا.قوناەۆتىڭ ءوزى كوپ ايلار بويى تەرگەۋگە الىندى. نە جەكە باسىندا جيعان دۇنيە-بايلىعى، بانكتەردە ميلليونداعان دەمەي-اق قويايىن، ارتىق اقشاسى جوق، كىرشىكسىز تازالىعىمەن ءىستى جۇرگىزگەن گەنەرال-مايور كالينيچەنكونى قايران قالدىرادى. ۋكراينالىق تانىمال جۋرناليست دميتري گاردوننىڭ يۋتۋب ارناسىندا جۇرگىزگەن سۇقباتىندا ول وسىنى ايتىپ، كەڭەستىك زامانداعى قانشاما كوكپ وك ساياسي بيۋروسى مۇشەلەرىمەن سويلەستىم، بىراق سولاردىڭ ءبىر دە ءبىرى قوناەۆپەن تەڭدەسە المايتىن ەدى دەدى.

سول ديمەكەڭ اتامىز: «1987 جىلدىڭ باسىندا كوكپ ورتالىق كوميتەتىنىڭ پلەنۋمى ءوتتى. وعان مەن قاتىسقانىم جوق، ايتسە دە زەينەت دەمالىسىنا شىعۋىما بايلانىستى ساياسي بيۋرو مۇشەسى مىندەتىنەن بوساتۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. كەلەسى، ماۋسىم ايىنداعى پلەنۋمدا گورباچەۆقا تۇسكەن بىرجاقتى جانە اقىلعا قونبايتىن ءجونسىز ايىپتاۋلاردان كەيىن مەن كوكپ ورتالىق كوميتەتىنىڭ قۇرامىنان شىعارىلدىم»، – دەپ جازادى «ءوتتى داۋرەن وسىلاي» كىتابىندا. وعان ول كىسى قاتىسادى. ءسوز الادى. كوپ جىل ورتالىق كوميتەتتىڭ مۇشەسى بولعاندىعى ءۇشىن ريزالىق لەبىزىن بىلدىرەدى دە. ال ودان كەيىن نە دەگەنىن، بولعان وقيعانى نە ءوزىنىڭ، نە تىكەلەي قاتىسۋشى كىسىلەردىڭ اۋزىنان ەستىمەدىك دەپ جۇرگەندە...

– ءبىر جىلى قوناەۆ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتە ديمەكەڭدى ەسكە الۋعا بايلانىستى باسقوسۋ بولدى، – دەيدى «كازاحسكوە دەلو» دەگەن اتپەن بەس توم كىتاپ جازعان جازۋشى كولباي ادىربەكۇلى. – ودان سوڭ ءبىراز كىسىگە ءشاي بەرىلدى. ءبارى ەل بىلەتىن، ديمەكەڭمەن جاقىن ارالاسقان ادامدار. ىشىمىزدە ماسكەۋدەگى ەلشىلىك وكىلدىگىندە جاۋاپتى قىزمەت ىستەگەن ءسابيت جادانوۆ اعامىز دا بار. ءبىر كەزدە قوزعالاقتاپ، «ويىما ءبىر نارسە ورالدى، سونى ايتسام با ەكەن، الدە ايتپاسام با» دەپ ەدى، بۇل ءجاي اڭگىمە ەمەستىگىن سەزگەندىكتەن «ايتىڭىز، ايتىڭىز» دەدىك جامىراسىپ.

«جەلتوقسان وقيعاسى جونىندەگى اۋىر اڭگىمەنىڭ ءالى سايابىرسىماي، كولبين باستاعان توپتىڭ اۋىزدارىنان وتتى جالىن اتىپ تۇرعان كەزى. دىنمۇحامەد احمەتۇلى الگى رازىلىق لەبىزىن ءبىلدىردى دە، بار نازارىن تورالقانىڭ ورتاسىندا وتىرعان گورباچەۆقا بۇرىپ:

– قىمباتتى ميحايل سەرگەەۆيچ! – دەپ كىشكەنە كىدىردى. – ءسىز الماتىداعى جاستار نارازىلىعىن كىم ۇيىمداستىردى دەپ ەدىڭىز عوي. ونى ۇيىمداستىرعان ەكى ادام وسى زالدىڭ پالەنشەسىنشى قاتارىندا، پالەن ءنومىرلى ورىنداردا وتىر، دەپ ەكەۋىنە ءجۇزىن بۇرىپ، بۇكىل ەلدىڭ نازارىن اۋدارىپ نازارباەۆ پەن كاماليدەنوۆتى اتادى. زاقاشقا قالاي اسەر ەتكەنىن بىلمەيمىن، نۇرسۇلتاننىڭ قان قىسىمى كوتەرىلىپ، دەرەۋ دارىگەرلەر كەلىپ، ونى زالدان الىپ كەتتى...» – دەگەن قىسقا عانا ەستەلىكپەن ءسوزىن ءبىتىردى.

مەن وسى اڭگىمەنى ەستىگەننەن كەيىن: «كولاعا، ءسابيت جادانوۆ اعا بۇدان باسقا دا ءبىراز جايدى بىلەتىنى انىق قوي، وڭاشا سىر تارتىپ سويلەسۋدىڭ ءساتى تۇسپەدى مە؟» دەپ سۇراپ ەدىم، ول كىسى: «ويىمدا بولدى. بىراق، وسىندايدا ەشتەڭەنى قالدىرمايتىن مەن، سول ۋاقىتتا ءبىر جاعدايلار كيىپ كەتتى دە، وتكىزىپ الدىم. جاسى كەلگەن كىسىنىڭ ومىردەن وزىپ كەتكەنىن ءبىر-اق ءبىلىپ، سانىمدى سوعىپ قالدىم»، – دەدى.

جەلتوقسان – قازاقتىڭ قاسىرەتتى تاريحى. تاريح دەگەن وراسان اۋقىمدى قامتىپ، وشكەندى جاندىراتىن عىلىم. ال جەلتوقسان كۇنى كەشە عانا بولعان، كۇللى الەمدىك ءمانى زور ۇلى وقيعا. بىراق ونى وسىعان دەيىن وقيعا دەپ ەلەۋسىز سيپات بەرگەن گورباچەۆتىك سايقال ساياسات. ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ سوعان قاتتى شىرمالعاندىعى سونداي، ءبىر جىلى حالىقارالىق عىلىمي كونفەرەنتسيانى استانادا ازەر وتكىزدىك. قالا اكىمشىلىگى ايلار بويى انشىلەر ءان سالاتىن «كونگرەسحولدى» بەرەمىز دەپ، ەرتەڭ جيىن وتەدى دەگەن كۇننىڭ تۇنگى ونىنا دەيىن سوزىپ، الدادى. سودان ۇلكەن مەيرامحانادا وتكىزۋگە ءماجبۇر بولعانىمىز وسى كۇنگە دەيىن ەسىمە تۇسسە، سول كەزدەگى بيلىك باسىندا وتىرعان ءبىرىنشى كىسىدەن ء(نان) باستاپ، ودان كەيىنگى نامىسسىز باسشىسىماقتاردىڭ ءبارى-ءبارىن جامان ءسوزىمنىڭ جەتكەنىنشە سىبايمىن. سەندەردى سەكسەن التىنىڭ جەلتوقسانىندا الاڭعا شىعىپ، قان توككەن، جان بەرگەندەردىڭ ارۋاعى اتسىن دەيمىن. قايتەيىن...

سول عىلىمي كونفەرەنتسياعا ونداعان ەلدەن تاريحشى عالىمدار، ساياساتكەرلەر، ەلشى بولىپ قىزمەت ىستەگەن مەملەكەت قايراتكەرلەرى قاتىسىپ، جەلتوقسان بۇكىل عىلىمي ولشەمدەرى بويىنشا كوتەرىلىس دەپ، جيىرما التى پۋنكتتەن تۇراتىن شەشىم قابىلداپ قر ۇكىمەتىنە جىبەردى. وكىنىشتىسى، ولار سول تاريحي ماڭىزى زور حالىقارالىق كونفەرەنتسيانى وتكىزۋگە قانداي جىمىسقىلىقپەن قارسى ارەكەت جاساسا، ونىڭ شەشىمىن جاريالاتۋ بىلاي ءتۇرسىن، وتكەندىگى جونىندە مەرزىمدىك باسىلىمدار مەن تەلە-راديوعا حابار دا بەرگىزبەدى.

ءيا، اينالايىن وقىرمان، سوندا جەلتوقسان ساناۋلى كىسىلەردىڭ عانا ساناسىندا قالعان كوتەرىلىس پە؟..

ەگەر سولاي دەسەك، سول ساناۋلىلاردىڭ اراسىندا ساڭلاق شىققان ءبىر ازامات ەرەكشە تۇلعالانىپ كورىنەدى. ول وسىدان وتىز التى جىل بۇرىنعى كوتەرىلىسكە بايلانىستى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ بۇكىل ءىسىن قۇقىقتىق تۇرعىدا جۇرگىزۋگە بەلسەنە قاتىسقان زاڭگەر، مەملەكەت، قوعام قايراتكەرى سابىر احمەتجانۇلى قاسىموۆ. ساكەڭ سونىمەن بىرگە سول تاريحي وقيعا – كوتەرىلىستى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى. وسى ءسوزىمدى ناقتىلاۋ ءۇشىن ءوزىم قۇراستىرىپ، جاۋاپتى شىعارۋشى جانە اۆتورلارىنىڭ ءبىرى بولعان «الماتى 1986 جەلتوقسان» ايعاق-كىتاپتارىنىڭ ەكىنشى تومىنداعى تاريحشى-عالىم مامبەت قويگەلديەۆكە بەرگەن سۇقباتىنداعى سوزدەرىنە جۇگىنەيىن.

«ايتپاقشى، 1986 جىلعى جەلتوقساننىڭ 14–15-ءى كۇندەرى ءوزىم تانيتىن عالىمدارمەن، جۋرناليستەرمەن، ءۇيىمنىڭ قاسىندا جاتاقحانادا تۇراتىن جۇمىسشىلارمەن كەزدەستىم. ولاردىڭ بارىنە «ەرتەڭ قوناەۆتى ورنىنان الادى، ءبىرىنشى باسشىعا رەسەيدىڭ ءبىر وبكومىنىڭ جەتەكشىسىن اكەلىپ قويادى» دەپ ايتىپ شىقتىم. كەزدەسكەندەرىمنەن: «ەندى مىناداي جاعدايدا نە ىستەۋگە بولادى؟» – دەپ سۇراپ ءجۇردىم. سويلەسكەن كىسىلەرىمنىڭ ءبارى دەرلىك مۇنداي تاعايىنداۋعا ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى ەكەنىن ءبىلدىرىپ، بىراق «ءبىزدى تىڭداپ جاتقان كىم بار؟ قولىمىزدان نە كەلەدى؟ بىزدەن كىم سۇراسىن؟» دەگەن مازمۇنداعى شاراسىزدىق كوڭىل-كۇيلەرىن ءبىلدىرىپ جاتتى. ءالى ەسىمدە، ءبىر جۇمىسشى عانا قارسى ەكەنىمىزدى ءبىلسىن، «كوشەگە شىعايىق» دەگەن پىكىر ايتتى. كەيبىرەۋلەرى مۇنداي ماسەلە قويۋدىڭ قاۋىپتىلىگىن ەسكەرتىپ، ساقتاندىرۋدى دا ۇمىتپادى. ادامداردىڭ كوڭىل-كۇيىن، كوزقاراسىن سول ساتتە ءبىلۋ مەن ءۇشىن اسا قاجەت بولدى. ولار بولعان جايدى قالاي قابىلدادى، نە ويلادى؟ ولارعا «قانداي دا ءبىر جينالىستار وتكىزەيىك، وتىنىشتەر جاسايىق، عالىمدار مەن جازۋشىلاردىڭ وتىرىستارىن ۇيىمداستىرايىق، قانداي تۇردە بولسا دا ءوز قارسىلىعىمىزدى بىلدىرەيىك، ۇندەۋ جاسايىق» دەگەن مازمۇنداعى ۇسىنىستار ايتا باستادىم.

ينتەلليگەنتسيا، زيالى قاۋىم، حالىقتىڭ ءبىلىمدى دە ويلى بولىگى بيلىككە كولبيننىڭ كەلۋىنىڭ سوڭى جاقسى بولمايتىنىن تۇسىنەدى دەپ ۇمىتتەندىم جانە ولار قانداي دا ءبىر شارالار قاراستىرىپ جاتقان بولۋ كەرەك دەپ ويلادىم. الايدا مەن قاتتى قاتەلەسىپپىن، مەن بىلەتىندەردىڭ كوبى ۇرەيلى، جىگەرلى ىسكە دايار ەمەس، جالتاق، بوي تاسالاعىش بىرەۋلەر بولىپ شىقتى. مەن تاۋەكەلگە بەل بۋىپ بارعان جەرىمدە سەنىمدى دەگەن كىسىلەرگە، تانىستارىما ەندىگى ۋاقىتتا «قازاقستاندا وتارلاۋ مەن ورىستاندىرۋدىڭ جاڭا كەزەڭى باستالاتىن بولادى، قازاقستانعا وداقتىق مارتەبەسىنەن ايىرىلۋى مۇمكىن، ال جەرىن بولشەكتەپ، كورشى رەسپۋبليكالارعا تاراتىپ بەرۋ قاۋپى ءتونىپ كەلەدى. كولبيندى ونداعان جىلعا تاعايىندايدى، ال وسى مەزگىلدە جاڭاشا مىندەتتەر اتقارىلاتىن بولادى» دەپ ايتا بەردىم. بىراق مەنىڭ بۇل پىكىرىم ەستىگەن جاندارعا سونشالىقتى قاتتى اسەر ەتە قويمادى. ۇلت زيالىلارىنىڭ ۇيىمداسقان قارۋسىز قارسىلىق كورسەتە الاتىنىنا ەشقانداي دا سەنىمىم قالمادى، سوندىقتان «ميتينگىلەر، شەرۋلەر وتكىزۋ ءۇشىن حالىقتى كوشەگە شىعارۋ عانا قالدى» دەگەن شەشىمگە كەلدىم.

اكەمنىڭ بەرگەن «موسكۆيچ» ماشيناسىمەن (01-01 تيۋتس – رەسەيدەگى تومەن وبلىسىنىڭ ءنومىرى) قالاداعى ءتۇرلى اۋدانداردا ورنالاسقان جاتاقحانالاردىڭ بىرىنەن سوڭ بىرىنە بارا بەردىم. ساقتىق جاساپ، ماشينامدى الىستاۋ قويىپ، ادامدارمەن دالىزدەردە نەمەسە كىرەبەرىس ەسىك الدىندا جولىعىپ، ءوزىمنىڭ حابارىم مەن ءوتىنىشىمدى قىسقاشا ايتا بەردىم. وزبىرلىققا قاشانعى كونۋگە بولادى؟ ەشتەڭەدەن قورىقپاڭدار! ەشتەڭە دە بولمايدى! بۇل ءار ازاماتتىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعى. حالقىم دەگەن وتانشىل ازاماتتار ساعات 8–9-دان باستاپ الاڭدا بولادى. كەلىڭدەر! – دەپ ايتا بەردىم. ءتۇن جارىمىنا دەيىن ستۋدەنتتەر مەن جۇمىسشى جاستاردىڭ 20 شاقتى جاتاقحاناسىن ارالاپ شىقتىم. ۇيگە تەك تاڭ اتا كەلىپ، توسەگىمە جاتتىم.

تاڭەرتەڭ ءبىر جوعارى وقۋ ورنىنىڭ وقىتۋشىسى تەلەفون شالىپ وياتتى. ول تولقۋلى ۇنمەن ورتالىق كوميتەت عيماراتىنىڭ الدىندا شەرۋ ءوتىپ جاتقانىن حابارلادى. سول ساتتە مەن باقىت دەگەننىڭ نە ەكەنىن شىن سەزىندىم، «قازاق دەگەن حالىق بار ەكەن-اۋ» دەپ كوڭىلىم مارقايدى. «جارايسىڭدار! ايتەۋىر شىقتىڭدار-اۋ! ەندى ەشكىم ەشقاشان دا قازاقتى «مال»، «مانگۇرت» دەپ ايتا المايدى!» ەڭ باستىسى – العاشقى ماقساتقا جەتتىك، حالىق نارازىلىعىن اشىق ءبىلدىردى! مەنىڭشە، ناق سول ساتتە ول جونىندە ەشكىم دە ويلانعان جوق. جينالعان كوپشىلىكتىڭ باسىندا ءبىر عانا «قازاقتار ماسكەۋدىڭ مازاعىنا قارۋسىز قارسىلىقپەن جاۋاپ بەردى، وسى تۇرعان جاستار – ۇلت نامىسىن ساقتاپ قالۋشىلار» دەگەن وي بار ەدى. سول شاقتا وسى وي بارىمىزگە قۋات بەرىپ، شاتتىققا بولەپ تۇردى.

الاڭدا تۇرعان مىڭداعان ادامنىڭ بەيبىت نارازىلىعى ماسكەۋگە، بۇكىل ساياسي جۇيەگە، قازاق رۋحىنا، ونىڭ نامىسىنا سەنبەگەن ساتقىندارعا، كوڭىلدەرىن كۇمان بيلەگەندەرگە، ۇلتتىق يدەياعا – تاكاپپارلىق تانىتۋشىلارعا ناقتى دا دالەلدى جاۋاپ ەدى. حالىقتى الاڭعا نامىس، ۇلتتىق مۇددەنىڭ ۇزاق ۋاقىت اياقاستى بولۋى الىپ شىقتى...

...قىزمەتىمە بايلانىستى مەن وك عيماراتىندا ءجۇردىم، سوعان بايلانىستى كوتەرىلىستىڭ ساياسي شىن سەبەپتەرىن جاسىرۋ ءۇشىن كوتەرىلىسشىلەردى قىلمىسكەر، باسبۇزار، ناشاقور، ماسكۇنەمدەر رەتىندە كورسەتۋ جونىندەگى شەشىم ەڭ جوعارى دەڭگەيدە، ماسكەۋدە قابىلدانعانىن انىق بايقاپ ءجۇردىم. سوندىقتان دا ساياسي تالاپتاردى اشىق جاريا ەتۋ قاجەتتىگى ايقىندالدى. جاستاردىڭ اسىعىس دايارلاعان ۇراندارى مەن پلاكاتتارى قارابايىرلاۋ ەدى. سوندىقتان دا ولاردىڭ ءبىرازىن ءوزىم دايارلاپ، ۇراندار مەن ۇندەۋلەردى جەلتوقساننىڭ 17-ىنەن 18-ىنە قاراعان ءتۇنى جاتاقحانالارعا تاراتتىم...

كوتەرىلىستەن سوڭ وك وعان قاتىسۋشىلار مەن ونى ۇيىمداستىرۋشىلاردى ىزدەپ تابۋ ناۋقانىن باستاپ كەتتى، شتابتى كولبيننىڭ ءوزى باسقاردى، ال ونىڭ كۇندەلىكتى جۇمىستارىن وك اكىمشىلىك ورگاندار ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ەفيموۆ جۇرگىزدى.

ءتۇرلى مالىمەتتەر وسى شتابقا ءتۇسىپ جاتتى، ولاردىڭ اراسىندا ۇيىمداستىرۋشىلار تۋرالى، اتاقتى تۇلعالاردىڭ، شەنەۋنىكتەردىڭ كوتەرىلىسكە قاتىسى جونىندە ارناۋلى قىزمەت ورىندارىنىڭ حابارلارى دا بار ەدى. وسى شتاب، بەينەلەپ ايتار بولساق، كىمدى جازالاۋ، كىمدى اقتاۋدى شەشەتىن ەدى. ماشينامدى، سول ارقىلى مەنىڭ كىم ەكەنىمدى انىقتاپ العاننان كەيىن ارناۋلى قىزمەت شتابقا مەن تۋرالى اقپارات تۇسىرەدى. وندا «قكپ وك-ءنىڭ بۇرىنعى قىزمەتكەرى، قازىر قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ تىڭداۋشىسى سابىر قاسىموۆ الماتىعا ارنايى ۇشىپ كەلىپ، بەلسەندىلىك تانىتىپ، كوتەرىلىسشىلەر جينالعان جەردە، جاتاقحانالاردا بولعان، ياعني ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى وسى بولۋى ىقتيمال» دەگەن ماعىنادا پىكىر ايتىلادى...

ەفيموۆ بۇل حاباردى العانىمەن، وعان ءارى قاراي جول بەرمەيدى. مقك باسشىلىعىنا ەسكەرتۋ جاساپ، مەنىڭ ماسكەۋدەن وعان (ەفيموۆتىڭ وزىنە) باسقا ماقساتپەن كەلگەنىمدى، كوتەرىلىسكە ەشقانداي قاتىسىمنىڭ جوقتىعىن ەسكەرتىپ، ونبەيتىن ىسپەن اينالىسپاي، ناعىز ۇيىمداستىرۋشىلاردى تابۋ قاجەتتىگىن ايتادى.

ءۇش-ءتورت كۇن وتكەن سوڭ ەفيموۆكە كىرىپ، كونفەرەنتسيا جونىندە ەسىنە سالدىم. ول مىرس ەتتى دە: «قايداعى كونفەرەنتسيا؟ ماسكەۋگە قايتا بەر، جىگىتتەرگە سالەم ايت، مۇمكىن كەيىنىرەك ۇيىمداستىرارمىز»، – دەدى. سودان سوڭ كەنەتتەن: «سەن 17–18 جەلتوقساندا نە ءۇشىن جاتاقحانالاردى ارالادىڭ؟ – دەپ قاتقىل سۇراق قويدى. – ءتىپتى، ءبىرىنشى الماتىعا، ريحارد زورگە كوشەسىنە دەيىن، ونداعى جۇمىسشىلار جاتاقحانالارىنا دەيىن بارىپسىڭ. وندا نە ىستەپ ءجۇرسىڭ؟» – دەدى. ابىروي بولعاندا سول مەزەتتە مەنى «كرەملەۆكا» قۇتقاردى. تەلەفوننىڭ شىرىلى ونىڭ نازارىن وزىنە اۋدارىپ الىپ كەتتى. ەفيموۆ ءسوزىن اياقتاعان كەزدە مەن بايسالدى قالىپپەن، «ول جاقتا تۋىستارىمدى تەكسەرىپ، ۇيلەرىنەن شىقپاسىن دەپ قاداعالاپ ءجۇردىم» دەدىم.

ەفيموۆ قوشتاسىپ جاتىپ: «ايتپەسە، مۇنداعى ادامدار سەنى حالىقتى الاڭعا شىعارۋشى، وسى تارتىپسىزدىكتەردى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى جاساعىسى كەلىپ ەدى»، – دەدى. ونىڭ مەنى ۇلكەن بالەدەن قۇتقارعانىن سىرتقا شىققان سوڭ بارىپ ءتۇسىندىم...

سول كۇندەرى ادامدار وزدەرىن قالاي ۇستادى دەيسىز عوي؟ شەنەۋنىكتەر، ارينە، ءبارى ەمەس، قۋدالاۋ ناۋقانىنا بەلسەندى قاتىسىپ، حالىق مۇددەسى مەن ابىرويىن شىمىرىكپەي ساتىپ، جاڭا بيلىكتىڭ الدىندا جارامساقتانۋمەن بولدى، زيالى قاۋىم وكىلدەرى، يدەولوگ-عالىمسىماقتار تەلەديدار مەن اقپارات قۇرالدارىندا بيلىكتىڭ يدەولوگيا سالاسىنداعى جولبيكەسى قىزمەتىنە جارىسا ارالاسىپ كەتتى. جەلتوقساننىڭ قولعا تۇسكەن باتىرلارى قورعانسىزدىڭ كۇنىن كەشتى. ولار ادىلەتسىزدىكتىڭ قۇربانى بولىپ جاتقاندارىن ءتۇسىنىپ، دەمدەرىن ىشتەرىنە تارتىپ، بارىنە شىداپ باقتى. قىزدار جىلادى، كومەك سۇرادى، كەيبىرەۋلەرى «الاڭعا كەزدەيسوق كەلىپ ەدىم» دەدى. «قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى باسشىلىعىنا كولبيننىڭ تاعايىندالۋىنا قارسىلىعىمدى بىلدىرۋگە ميتينگىگە ارنايى كەلدىم»، – دەپ قاسارىسقاندار دا بولدى...

ويلانىپ قارايىقشى. حالىق الاڭعا قارۋسىز، ءوز ۇستانىمىن بىلدىرۋگە شىقتى، – دەپ ويىن تۇيىندەيدى س.قاسىموۆ. – حالىقتان الدەقاشان ءبولىنىپ، بيىكتەپ كەتكەن بيلىك قاراپايىم جۇرتتىڭ بۇل ارەكەتىنە جوعارىدان، توعىشارلىقپەن قاراپ، ارسىزدىقپەن قارسى كۇش قولدانۋ ارەكەتىنە كوشتى. ەڭ الدىمەن بەيبىت شەرۋگە مۇلدەم باسقا رەڭك بەرۋ، ياعني ونى قىلمىستىق ءىس رەتىندە كورسەتۋ جونىندە شەشىم قابىلدادى... ورتالىق بەيبىت شەرۋدى قازاق ۇلتشىلدىعىنىڭ ارەكەتى ەسەبىندە قابىلدادى. ۇلشىلدىقتىڭ ءتۇپ-تامىرىن «الاشوردادان»، جازۋشىلاردان، ولجاستان ىزدەدى. ارنايى قىزمەت ورىندارى قازاق ۇلتشىلدارى الماتىداعى بالاباقشالارعا شابۋىل جاساپ، جاس سابيلەردى ولتىرۋگە دەيىن باردى دەگەن جالعان اقپارات تاراتتى...»

بۇل ۇزىندىلەردى كىتاپتىڭ 550–559-شى بەتتەرىنەن ىرىكتەپ الدىم. كوتەرىلىستىڭ جيىرما جىلدىعى قارساڭىندا، «جاس الاشتىڭ» 16, 21 قاراشا كۇندەرىندەگى ساندارىندا اعىنان اقتارىلىپ بەرگەن سۇقباتى ەدى. كوتەرىلىستىڭ 25-جىلدىعى كەزىندە ساكەڭنىڭ وزىمەن وڭاشا كەزدەسىپ، سىر بولىسكەندە ول كىسى نۇرسۇلتان ابىشۇلىمەن جۇزدەسكەنىن ايتتى. «جەلتوقسان كوتەرىلىسى – قازاق جاستارىنىڭ ۇلى ەرلىگى. ونداعان مىڭ قىز-جىگىتتەر قاقاعان ايازدا الاڭدا ۇزاقتى كۇن تاپجىلماي تۇرىپ، الماتىنىڭ كوشەلەرىندە شەرۋلەپ ءجۇرىپ ۇلتىمىزدىڭ ابىرويىن اسپانداتتى، نامىسىمىزدى تاپتاتپادى. سونى ۇيىمداستىرعان ەدىك قوي. وسىنى ءوز اۋزىڭىزبەن ايتساڭىزشى» دەدىم. «ءيا، دۇرىس ەكەن، ايتامىن، ايتامىن» دەدى. بىراق ايتپادى» دەگەن ەدى.

نەگە ايتپادى؟

ونىڭ سەبەبى، ن.ءا.نازارباەۆ قازاق جاستارىنىڭ الاڭعا لەك-لەك بولىپ اعىلۋىن ۇيىمداستىرۋعا قالاي ارەكەت ەتسە، ولاردى ساپەر كۇرەكتەرىمەن ۇرىپ، قان-جوسا قىلۋعا، قاسقىر يتتەرمەن تالاتۋعا، اياۋسىز قۋالاپ، تاراتۋعا دا ءدال سولاي ەرەكشە ىقپال ەتكەن ادام. دالەل كەرەك شىعار، ەندەشە يۋتۋب ارناسىنداعى قوعام بەلسەندىسى ءۋاليحان قايساروۆتىڭ ءسوزىن تىڭداڭىز. ول جاي كىسى ەمەس، ءبىر جىلدارى قر پارلامەنتىنىڭ دەپۋتاتى بولعان ارلى ازامات.

«نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ قازاق جاستارىن دۋبينكانىڭ استىنا الىپ ساباعاندارىن كورگەندە قارسىلىق بىلدىرگەنىن، سولاردىڭ جاعىندا بولعانىن ايتادى.

«ەتو ۋجاسنىي لوج!» – دەيدى ۋ. قايساروۆ. – ول سولاي دەسە، ءدال سولاي بولعان ەكەن دەۋدەن كەتتىك قوي. جەلتوقساننىڭ اڭگىمەسىن اشىق ايتاتىن دا ادامدار بار. سولاردىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى سول ۋاقىتتا كسرو كومپارتياسىنىڭ باس حاتشىسى بولعان ميحايل سەرگەەۆيچ گورباچەۆ. «ماعان الماتىدان وقيعانىڭ قالاي باستالعانىن مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ كىسىسى حابارلادى، – دەيدى. – جاڭا الاڭعا جاستار جان-جاقتان اعىلىپ كەلىپ جاتىر. ولاردىڭ قانداي ماقساتپەن جينالىپ جاتقانى بەلگىسىز دەدى. سودان كەيىن نازارباەۆ حابارلاستى. «ميحايل سەرگەەۆيچ، جاعداي قيىنداپ بارادى، اسكەر كىرگىزىڭىز» دەدى. الماتىعا، مقك باستىعى ميروشنيككە «نە بولىپ جاتىر؟» دەپ تەلەفون شالدىم. سونىڭ ايتۋى بويىنشا، «نۇرسۇلتان، وسى قازىر عانا مقك ادامىمەن سويلەستىم. سونشالىقتى جاۋ شاپتىراتىنداي ەشتەڭە جوق. ستۋدەنتتەر شىققان ەكەن، قارمەن اتقىلاپتى. مازاسىزدانا بەرمە» دەدىم. –بۇل مەنىڭ ەمەس، مارقۇم گورباچەۆتىڭ ءسوزى. – تاعى ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ «ميحايل سەرگەەۆيچ، دۇكەندەردى قيراتىپ، توناپ، ماشينالاردى ورتەپ جاتىر!» دەپ شىدامسىزدانا حابارلادى نازارباەۆ. مقك باسشىسىمەن سويلەسسەم، ول الىپ بارا جاقان ەشتەڭە جوق دەيدى. «نۇرسۇلتان، ساباڭا ءتۇس، دۇرلىكتىرە بەرمە، مەن بۇكىل جاعدايدى سۇراپ، ءبىلىپ وتىرمىن عوي» دەدىم. ءبىر ساعات شاماسىنان سوڭ ول تاعى دا حابارلاسىپ: «ميحايل سەرگەەۆيچ، ءبىزدىڭ رەزيدەنتسياعا شابۋىل باستالدى. جان-جاقتىڭ ءبارىن قيراتىپ ءبىتتى. الاڭداعى عيماراتتاردىڭ اشەكەي تاستارىنىڭ كۇل-تالقانىن شىعاردى. جاستار توقتاۋسىز اعىلىپ كەلىپ جاتىر. اسكەردى كىرگىزبەسە بولمايدى»، – دەپ دىگەرلەپ تالاپ ەتە باستادى. «نۇرسۇلتان، اسكەر، اسكەر دەيسىڭ. ەلدى تىنىشتاندىراتىن كۇش وزدەرىڭدە دە بار ەمەس پا؟ سولاردى پايدالانىڭدار»، – دەپ ەدىم، «جوق، ميحايل سەرگەەۆيچ، مەنىڭ ايتقانىمداي اسكەردى كىرگىزبەسەڭىز، وندا مەن ەشتەڭەگە جاۋاپ بەرمەيمىن، بۇكىل جاۋاپكەرشىلىكتى وزىمنەن الىپ تاستايمىن»، – دەدى ءۇزىلدى-كەسىلدى.

سودان سوڭ عانا «الماتىداعى جولداستار بار جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز مويىندارىنا الادى، اسكەردى اپارىڭدار» دەپ، رۇقسات بەردىم».

مىنە، بۇل – سەنەتىن ءسوز! مەن نازارباەۆتىڭ ايقاندارىنا سەنبەيمىن. بۇرىن دا سەنبەيتىن ەدىم، بۇدان كەيىن دە سەنبەيمىن. ول وسىنداي وتىرىگىمەن ومىردەن وتەدى، – دەيدى ءۋاليحان قايساروۆ.

قاي قىلمىسكەر ءوز قىلمىسىن ءوزى مويىندايدى؟ وتىز جىل مەملەكت بيلىگىندە وتىرعان، ءالى دە سونداي ىقپالىنان ايىرىلماي، تاسادا تۇرىپ دەگەنىن جاساپ جاتقان ن.ءا.نازارباەۆ تا سولاردىڭ ءبىرى! مەن وسى ماتەريالى جازۋعا ەندى كىرىسكەن كەزدە جەلتوقسان قاھارمانى حالەلحان ءادىلحانوۆ جۋرناليست قانات تىلەۋحانوۆتىڭ اقىن، قوعامدىق ىستەرگە بەلسەنە ارالاسىپ جۇرەتىن جۇماش كەنەبايمەن جۇرگىزگىن سۇقباتىنىڭ نازارباەۆقا قاتىستى ءبىر ۇزىگىن ۆاتسابىما سالىپ جىبەرىپتى.

– ومىردەن ماركسيزم-لەنينيزم يدەياسىنان اينىماي، كوممۋنيست بولىپ وتكەن سەرىكبولسىن ءابدىلدين اعامان كوپ ارالاستىم. ەشكىمگە ايتا بەرمەيتىن سىرلارىن ايتۋشى ەدى، –دەيدى ول. – سەرىكبولسىن اعا 1986 جىلى جەلتوقسان كوتەرىلىسى كەزىندە ماسەۋدەگى ەلشىلىگىمىزدە باسشىلىق قىزمەتتە بولدى.

«ءبىر كۇنى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ ماسكەۋگە كەلدى. مقك مەن ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ كىسىلەرى تەرگەۋگە شاقىرىپتى، – دەدى سەرىكبولسىن اعا. – مەن سوعان كۋامىن. ونىڭ ۇستىنەن ون ەكى تومدىق ماتەريال جينالىپتى. سەكسەن التىنىڭ قارساڭىنداعى ارەكەتتەرىنەن باستالادى. كىمدەرمەن جولىققانى، كىمگە نە دەگەنى، قانداي تاپسىرمالار بەرگەنى جازىلعان، جەلتوقسان كۇندەرىندەگى وقيعالارى دا قالماعان. قايتكەندە دە بيلىككە كەلۋ ءۇشىن جانتالاسا كۇرەسكەنى قولمەن قويعانداي قامتىلىپتى. مەن سول ىستەردىڭ بارىمەن تانىسپىن.

اشىعىن ايتقاندا، نازارباەۆ تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسكەن جوق! بار ماقساتى ءبىرىنشى حاتشىلىق قىزمەت بولدى. سول ءۇشىن جاتاقحانالارعا ادامدارىن جىبەردى. ول وسىنىڭ ءبارىن بىلەتىن كىسى رەتىندە كورىپ، مەنى جانىنا جولاتپاۋعا تىرىستى...».

سونىمەن، اياۋلى وقىرماندار، كوتەرىلىستى كىمدەردىڭ ۇيىمداستىرعاندىعى تۋرالى جازبامدى تامامداۋعا تايادىم. سابىر احمەتجانۇلى قاسىموۆ ءوزىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى بولعاندىعىن جاسىرماي ايتتى. مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرامىندا جۇمىس ىستەگەن كەزدە ونى ايتۋ – ءوز-ءوزىڭدى قىلمىسكەر رەتىندە ۇستاپ بەرۋ ەدى. سولاي بولعاندىقتان دا ەڭ نەگىزگى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى بولعان ن.ءا.نازارباەۆتى كورسەتۋدەن قاشتى. قازاق سسر جوعارعى سوۆەتى پرەزيديۋمى كوميسسياسىنىڭ تۇجىرىمدارى مەن ۇسىنىستارى تۋرالى قاۋلىسىندا دا اتى اتالمايدى. سۇتتەن اق، سۋدان تازا تۇلعا رەتىندە قالتارىستا قالادى.

بىراق، ءيا، بىراق بۇل قاشانعا دەيىن سوزىلادى؟ اقيقات ايتىلماي قالمايتىنى راس بولسا، ونىڭ زامانى ءوتىپ بارادى عوي، مەنىڭ جالعاستىرا بەرەتىن ايعاق-كىتاپتارىمدا كورىنىس تابار دەيمىن...

اللا اماندىعىن بەرسىن!

تالعات ايتبايۇلى

Abai.kz