قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان بەرگى كەزەڭدە سىرتقى ساياساتتا كوپۆەكتورلى باعىت ۇستانىپ، ءىرى دەرجاۆالارمەن تەپە-تەڭ قاتىناس ورناتۋعا كۇش سالدى. بۇل – ءوز ۋاقىتى ءۇشىن دۇرىس تا، قاجەتتى دە تاڭداۋ ەدى. الايدا ءدال وسى جىلدار ىشىندە ءبىز ءبىر ماڭىزدى نارسەنى ەلەۋسىز قالدىردىق: مەملەكەت تاعدىرىن شەشەتىن كەزەڭدە ينتەللەكتۋالدىق قاباتتى جۇيەلى تۇردە بيلىككە، ستراتەگيالىق ويلاۋعا تارتپاي، ونى سىرتتا قالدىردىق. مۇنىڭ سالدارى بۇگىن عانا ەمەس، ەرتەڭگى ۇرپاقتىڭ بولاشاعىنا تىكەلەي اسەر ەتەتىن دەڭگەيگە جەتتى.

كورەيا مەن جاپونياعا قاتىستى سالعىرتتىق تا وسىنىڭ ءبىر كورىنىسى. ءبىز بۇل ەلدەرمەن قارىم-قاتىناستى ەرتە باستان ورناتتىق، بىراق ونى وركەنيەتتىك سەرىكتەستىك دەڭگەيىنە كوتەرە المادىق. كورەيا مەن جاپونيا – تابيعي رەسۋرسى از بولسا دا، ينتەللەكت، ءتارتىپ، ءبىلىم، ۇزاق مەرزىمدى جوسپارلاۋ ارقىلى الەمدىك دەڭگەيگە شىققان مەملەكەتتەر. ولار ءبىز ءۇشىن شيكىزات تۇتىنۋشى ەمەس، ۇلتتىق جاڭعىرۋدىڭ ناقتى ۇلگىسى بولا الاتىن ەلدەر ەدى. بىراق ءبىز ولاردى كوبىنە ينۆەستيتسيا كوزى نەمەسە جەكەلەگەن تەحنولوگيا جەتكىزۋشى رەتىندە عانا قابىلدادىق. ۇلتتى قالاي قىسقا مەرزىمدە يندۋستريالاندىرۋعا بولاتىنىن، ەڭبەك پەن جاۋاپكەرشىلىكتى قالاي ۇلتتىق مىنەزگە اينالدىرۋعا بولاتىنىن، مەملەكەتتى باسقارۋدا ينتەللەكتۋالدىڭ ءرولى قانداي بولۋ كەرەكتىگىن تەرەڭ سۇرامادىق.

بۇل ولقىلىقتىڭ تۇپكى سەبەبى بىرەۋ: بىزدە مەملەكەتتىك قۇرىلىم ينتەللەكتۋالدى ادامدى ەمەس، ىڭعايلى ادامدى تاڭداۋعا بەيىمدەلىپ الدى. تۋىستىق، جاقىندىق، «وزىمىزدىكى» دەگەن ولشەم كاسىبيلىكتەن، وي تەرەڭدىگىنەن جوعارى قويىلدى. مۇنداي جۇيە العاشقى كەزدە تۇراقتىلىق سياقتى كورىنۋى مۇمكىن، بىراق ول ۇزاق مەرزىمدە مەملەكەتتىڭ ءوزىن ىشتەن جەيدى. ينتەللەكتۋال سىرتتا قالعاندا، ستراتەگيالىق وي توقتايدى، ال ستراتەگيالىق وي توقتاعان جەردە ەل تەك ينەرتسيامەن ءومىر سۇرەدى.

سوڭعى جىلدارداعى اقش پەن جاپونيا باعىتىنداعى جوعارى دەڭگەيدەگى ساپارلار كەزىندە بۇل شىندىق ايقىن كورىندى. كورشى وزبەكستانعا ۇسىنىلعان كەلىسىمدەردىڭ اۋقىمى مەن مازمۇنى قازاقستانمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا سالماقتى بولدى. مۇنىڭ سەبەبى رەسۋرستا دا، گەوگرافيادا دا ەمەس. سەبەبى – سەرىكتەستەردىڭ كىممەن سويلەسىپ وتىرعانىن، شەشىمنىڭ قانشالىقتى تۇراقتى ەكەنىن، ارتىندا ينتەللەكتۋالدىق بازا بار-جوعىن انىق سەزىنۋىندە. حالىقارالىق ويىنشىلار دەكلاراتسياعا ەمەس، ينستيتۋتقا، كادرعا، ساباقتاستىققا سەنەدى. وزبەكستان سوڭعى جىلدارى ويلايتىن، رەفورمالىق كوزقاراسى بار كادرلاردى العا شىعارا باستادى، ال بىزدە ءالى كۇنگە دەيىن قىزمەت كوبىنە ماراپاتقا نەمەسە تۋىستىققا اينالىپ كەتكەندەي اسەر قالدىرادى.

مەملەكەت ءۇشىن بۇل ەڭ قاۋىپتى جول. ويتكەنى ينتەللەكتۋالدى ادامدى اينالىپ وتكەن جۇيە بىرتىندەپ تالانتتى جاستاردى سىرتقا يتەرەدى. ادىلەتسىزدىككە كونبەگەن ويلى ۇرپاق ەلگە ەمەس، ءوز باسىنىڭ اماندىعىنا جۇمىس ىستەي باستايدى. ءسويتىپ، ەلدىڭ ينتەللەكتۋالدىق قورى سارقىلادى. بۇل – كوزگە بىردەن كورىنبەيتىن، بىراق ۇلتتىڭ تامىرىن كەسەتىن قۇبىلىس. جيەن مەن نەمەرەنى قىزمەتكە ورنالاستىرۋ ارقىلى ءبىز ءوز بالالارىمىزدىڭ بولاشاعىن قۇربان ەتىپ جاتقانىمىزدى تۇسىنبەۋ – كەشىرىلمەيتىن اڭعالدىق.

قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ جاپونياعا بەت بۇرۋىن وسى تۇرعىدان قاراستىرعاندا عانا ونىڭ ءمانى اشىلادى. بۇل ساپار ءبىر رەتتىك كەلىسىمدەرمەن ولشەنبەيدى. بۇل – وتكەن وتىز جىلداعى جىبەرىلگەن ولقىلىقتى كەش بولسا دا تۇزەۋگە جاسالعان تالپىنىس. بىراق سىرتقى ساياساتتاعى دۇرىس باعىت ىشكى ساياساتتاعى كادرلىق، ينستيتۋتسيونالدىق وزگەرىسپەن ۇشتاسپاسا، ول ساپارلار ۆيترينا بولىپ قالا بەرەدى. جاپونيا مەن كورەيا سياقتى ەلدەرمەن شىنايى سەرىكتەستىككە تەك سانا وزگەرگەندە عانا قول جەتكىزۋگە بولادى.

تاريحتىڭ ساباعى قاراپايىم: مەملەكەت قيىن كەزدە ءوز ادامىنا ەمەس، اقىلدى ادامىنا سۇيەنۋى كەرەك. ينتەللەكتۋالدى شەتتەتكەن ەل ۋاقىتشا ءومىر ءسۇرۋى مۇمكىن، بىراق بولاشاقتان ايىرىلاتىنىن تاريح سان رەت دالەلدەگەن. ءبىز كورەيا مەن جاپونيانى كەش تۇسىندىك. ەندى ينتەللەكتۋالدى باسقارۋدى دا كەش تۇسىنسەك، ونىڭ قۇنىن جيەن دە، نەمەرە دە ەمەس، تۇتاس ۇلت تولەيدى.

ەرماحان قالمىرزاەۆ

Abai.kz