كەيدە قازاقتىڭ قازىرگى تويىن ىسىرابى كوپ دەپ ءبارىمىز قوسىلىپ جاماندايمىز. ىسىرابى كوپ ەكەنى راس، دەگەنمەن قازاق تويىنىڭ ءبىزدىڭ ۇلتتىق ساياساتىمىزدا، قازاق بىرەگەيلىگىن قالىپتاستىرۋدا ءوز ورنى بار.

***

قازاق سوناۋ «اقتابان شۇبىرىندى» سياقتى اۋىر زامانداردا دا توي تويلاۋدى ۇمىتپاعان سياقتى. ءماشھۇر ءجۇسىپ بابامىز باعانالى ىشىندەگى زامانىندا «حان بارلىباي» اتانعان ازامات تۋرالى: «ونىڭ «حان بارلىباي» اتانعاندىعى-«اقتابان شۇبىرىندى»- سىقىلدى ءبىر جۇت بولعاندا، وڭگەدە تىگەرگە تۇياق، تاعالى تورى تاي قالماعاندا، بارلىبايدا جالعىز ات قالىپ، ول زاماندا قازاقتان وڭگە قۇرىسا دا، اس، توي، جيىن، باتاوقىر قۇري ما؟! سونداي باس قوسىلاتىن جينالىسقا وزگە جان جاياۋ-جالعىز، وگىز، تۇيەمەن شۇبىرسا، جالعىز بۇل اتتى بولعان ەكەن دە، سوندىقتان «حان بارلىباي» اتانعان ەكەن» (شىعارمالارى، 5 ت، 2013, 113 ب.).

بىزگە بۇل اڭگىمەدەگى ءماشھۇردىڭ «ول زاماندا قازاقتان وڭگە قۇرىسا دا، اس، توي، جيىن، باتاوقىر قۇري ما؟!» دەگەن ءسوزى ماڭىزدى.

***

وسى تويشىلدىقتىڭ سەبەبى نە؟ سەبەبى توي –كوممۋنيكاتسيا قۇرالى، ياعني تىرشىلىك بارىسىنداعى قارىم-قاتىناس، پىكىر الىسۋ، وي ءبولىسۋ، العا جوسپار جاساۋ سياقتى ارەكەتتەردىڭ كوپشىلىگى توي ارقىلى ىسكە اسادى. توي وتكىزگەندەگى باستى ماقسات ىسىراپ جاساۋ ەمەس، ىشكى بايلانىستى كۇشەيتۋ ارقىلى قوعامنىڭ بىرەگەيلىگىن قامتاماسىز ەتۋ. ىشكى بايلانىسى مىقتى قوعام قانداي قيىندىقتى بولسىن جەڭىپ شىعادى.

***

جاس ەتنوگرافتاردىڭ نازارىنا– قازاقتىڭ توي مادەنيەتى جانە ونىڭ الەۋمەتتىك قىزمەتى» دەگەن تاقىرىپتى ۇسىنامىز.

***

تاعى ءبىر ماسەلە – بۇل توي مادەنيەتى جانە قازاق بىرەگەيلىگى. بۇل جەردەگى بىرەگەيلىكتى ءبىز «Cultural identity» دەپ بەلگىلەيمىز. قازىر قاراساڭىز قازاقتىڭ «تۇساۋ كەسەر» سياقتى تويلارى قر-داعى وزگە ەتنوستارىنىڭ وتباسىلىق تويلارىنا اينالدى. بىرتە –بىرتە وزگە ەتنوستىق توپتاردىڭ ۇيلەنۋ تويلارى دا قازاقشا نۇسقاعا تۇسەتىن ءتۇرى بار. ەتنولوگيا عىلىمىنداعى «Cultural identity» دەگەن وسى، ياعني مەملەكەت ىشىندەگى، الەمدەگى ءارتۇرلى ەتنيكالىق توپتاردىڭ ءبىر مادەنيەتتى قابىلداۋى، ءوزارا جاقىنداسۋى. بۇل ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن اسا ماڭىزدى ماسەلە.

ەكىنشىدەن، جاقىندا ستامبۇلدا بولعان ۋاقىتتا ءبىر قىزىق اڭگىمەلەردى ەستىدىم. توي جاساعاندا قازاقستاننان قورجىن ت.ب. اكەلەمىز دەيدى. تۇرمىسقا شىعاتىن قىزدارىنا قازاقستاننان ارنايى ساۋكەلە تىكتىرەمىز دەيدى. ءزايتىنبۇرىندا قازاقستاننان الىپ كەلىپ، قازاق توي جابدىعىن ساتاتىن دۇكەن بار دەيدى. بۇل دەگەنىڭىز قازاقتىڭ توي مادەنيەتى شەت الدەگى قازاقتار ءۇشىن دە بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ كەپىلى قىزمەتىن اتقارۋدا.

مىنە، قازاقتىڭ تويى جانە بىرەگەيلىك دەگەن تاقىرىپتاعى ويلارىمىز.

پروف. ج.و.ارتىقباەۆ

Abai.kz