پاۆلودار قالاسىنىڭ ناق قيىر شەتىندەگى سولتۇستىك ونەركاسىپ اۋدانىندا لەسوزاۆود دەپ اتالاتىن شاعىن اۋماق بار. جۇرتتىڭ باۋ-باقشاسى، ساياجايلارى، «بارىنە تۇسىنىكتى تىلمەن» ايتقان كەزدە، داچالارى وسى لەسوزاۆودتىڭ ىشىندە ورنالاسقان. قالانىڭ بۇل ساياجايلى ايماعىندا ادەمى الما اعاشتارى مەن بىرەڭ-ساراڭ ۇيشىكتەردەن باسقا قازىبەك بي مەن ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيدىڭ، ەرمۇحان بەكماحانوۆ پەن جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ، مۇحتار اۋەزوۆ پەن  جۇمات ءشانيننىڭ جانە سابىر ءشارىپوۆتىڭ  قىسقا-قىسقا  ويقىش كوشەلەرى دە بار ەكەن.

شاھار كوشەلەرى جايلى

پاۆلودار قالاسىنىڭ ناق قيىر شەتىندەگى سولتۇستىك ونەركاسىپ اۋدانىندا لەسوزاۆود دەپ اتالاتىن شاعىن اۋماق بار. جۇرتتىڭ باۋ-باقشاسى، ساياجايلارى، «بارىنە تۇسىنىكتى تىلمەن» ايتقان كەزدە، داچالارى وسى لەسوزاۆودتىڭ ىشىندە ورنالاسقان. قالانىڭ بۇل ساياجايلى ايماعىندا ادەمى الما اعاشتارى مەن بىرەڭ-ساراڭ ۇيشىكتەردەن باسقا قازىبەك بي مەن ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيدىڭ، ەرمۇحان بەكماحانوۆ پەن جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ، مۇحتار اۋەزوۆ پەن  جۇمات ءشانيننىڭ جانە سابىر ءشارىپوۆتىڭ  قىسقا-قىسقا  ويقىش كوشەلەرى دە بار ەكەن.

شاھار كوشەلەرى جايلى

بۇگىندە قالا ىشىندەگى 315 كوشەنىڭ ساۋساقپەن سانارلىقتايى عانا قازاقشا اتالعان. ال ورىسشا اتاۋلاردى ءتىپتى جىك-جىگىمەن ءبولىپ قاراستىرۋعا بولادى. ماسەلەن، قالانىڭ ونەركاسىپتىك بولىگىندە تورگوۆايا، توۆارنايا، ترانسپورتنايا، كيرپيچنايا، پۋتەيسكايا، مەتاللۋرگوۆ، ستالەۆاروۆ، حيميكوۆ كوشەلەرى جاتسا، كەشەگى كەڭەستىك ءداۋىردى ەسكە ءتۇسىرىپ، ءتىپتى رەسەيدىڭ تاريحي قايراتكەرلەرىن ۇلىقتايتىن پەرۆوگو مايا، كراسنوارمەيتسەۆ، كومسومولسكايا، مولودوگۆاردەيتسەۆ، كۋتۋزوۆ، سۋۆوروۆ، ەرماك، مينين، رىلەەۆ، بەستۋجەۆ، مالاحوۆ، تسارەۆا، مۋراۆەۆ كوشەلەرى بار. وعان قوسا ءالى كۇنگە شەيىن لەنين، ياكوۆ گەرينگ، ديميتروۆ كوشەلەرىنىڭ اتى ساقتالعان. مۇنداي «ايگىلى ادامداردىڭ» اتىنا بەرىلگەن كوشەلەر سانى بارلىق قالامىزدىڭ كوشەلەرىنىڭ 47,8 پايىزىن قۇرايدى. پاۆلودار قالاسى كوشەلەرىنىڭ اتاۋلارىندا گەوگرافيالىق سيپاتقا دا توقتاۋعا بولادى. جالتىراپ جاتقان موسكۆا، روسسيسكايا، لەنينگراد، ارحانگەلسك، بارناۋل، كيسلوۆودسك، دنەپروپەتروۆسك، نوۆوسيبيرسك، كۋبانسكايا، ومسك، پەنزا، لادوجسكايا، لەنسكايا، سمولەنسك، مۋرمانسك، چەليابينسك، كراسنويارسك، ۆولوچاەۆ، كيسلوۆودسك، لۋننايا، سولنەچنايا كوشەلەرى سوزىمىزگە دالەل. بۇل تەك ورىسشا اتالعان قالا كوشەلەرىنىڭ ءبىر بولىگى عانا جانە قالا ىشىندە ورنالاسقاندارى.

«قۋدالانعان» كوشەلەر جايلى

ماسەلەنىڭ ءمانىسى اتالمىش كوشەلەردىڭ بۇگىنگى جاي-كۇيى، ساپاسىندا ەمەس، ورنالاسقان ايماعىندا. ال لەسوزاۆود - پاۆلودار قالاسىنىڭ سولتۇستىك بولىگىندەگى ەڭ شەتكى اۋماقتاردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. كەزىندە اعاش كەسۋ زاۋىتى بولعاندىقتان، وسىلاي اتالعان. كەي قالا تۇرعىندارىنىڭ بۇل جەردە ساياجايلارى بار. كەڭەس وكىمەتىنىڭ قۇلدىراعان تۇسىندا ءدال وسى ايماقتاعى بوس كوشەلەرگە قازاق حالقىنىڭ ءبىرتۋار ازاماتتارىنىڭ ەسىمدەرىن بەرۋ ۇيعارىلعان ەكەن. ماسەلەن، «ۋليتسى ناشەگو گورودا» كىتابىندا قازىبەك بي مەن ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيدىڭ، جۇمات ءشانيننىڭ ەسىمدەرى 1991 جىلى، ەرمۇحان بەكماحانوۆ پەن جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ جانە مۇزتار اۋەزوۆتىڭ ەسىمدەرى 1990 جىلى كوشە اتاۋىنا بەرىلىپ، رەسمي تۇردە بەكىتىلگەندىگى جازىلعان. بىراق، تاۋەلسىزدىك كەلگەنىمەن اتالمىش كوشەلەردىڭ ماسەلەسى بۇگىنگە شەيىن دە شەشىمىن تاپپاعان. ونوماستيكا كوميتەتى ارىستارىمىزدىڭ ەسىمىن باۋ-باقشالاردىڭ ىشىندەگى جولداردان قالا ورتالىعىنداعى كوشەلەرگە كوشىرەمىز دەپ ۋادە بەرگەلى قاشان. قالا حالقىنىڭ كوپ بولىگى بۇنداي كوشەلەردىڭ بار ەكەنىن دە بىلمەيدى  ەكەن.

ال وسى «قۋدالانعان» كوشەلەردىڭ جاعدايى ايتپاساق تا بەلگىلى بولار. دەگەنمەن دە قايران كەشەگى بابامىز، 13 جاسىندا داۋ ايتقان قاز داۋىستى قازىبەك بي كوشەسىنىڭ تاعدىرى بولەك. سترۋنينا جانە پوتاپوۆ كوشەلەرىنىڭ اراسىندا جاتىر. وعان قوسا باستاپقى كەزدە اتى دا دۇرىس بەكىتىلمەگەن ەكەن. «كازىبەكا پەرەۋلوك» دەپ بەرىلىپتى. تەگى كوشە اتاۋىن بەكىتكەندە «اقىلماندار» بي ءسوزىن ارتىقسىنعان بولار. وعان قوسا قازىبەك ءبيدىڭ تۇيىق كوشەسى بار جوعى ون شاقتى جەر ءۇيدى قامتيدى ەكەن. ال قازاقتىڭ تاريحشى عالىمى، باياناۋىل اۋدانىنىڭ تۋماسى ەرمۇحان بەكماحانوۆ كوشەسى تاپ ساياجايدىڭ ىشىندە ورنالاسقان. ءبىر قىزىعى بەكماحانوۆ كوشەسى قالا كارتاسىندا دا، تەلەفون انىقتامالىعىندا دا جوق بولىپ شىقتى. ەنگىزىلمەگەن ەكەن. ساندا بار، ساناتتا جوق بەكماحانوۆ كوشەسىندەگى 20 ۇيگە تەلەفون سىمدارى دا تارتىلماعان. تىرشىلىك جوق سياقتى بولىپ كورىنەدى. كەشەگى كەڭەستىك كەزەڭدە شىندىقتى جازىپ، 25 جىلعا سوتتالعان تانىمال تاريحشى ەرمۇحان بەكماحانوۆتى بۇگىندە، مىنە، قۋدالاۋدىڭ وزگە ءبىر سوراقى ءتۇرى شىعىپتى. كەرەۋلىك «قۋدالاۋ».

ايماۋىتوۆ، شانين، ءشارىپوۆ كوشەلەرىنىڭ دە جاعدايى ءدال وسىنداي. ءالى كۇنگە دەيىن كوپەەۆا دەپ اتالىپ، لەسوزاۆود كەنتىندە جاتقان كوشەنىڭ دە باعى اشىلار ەمەس. سول سياقتى ۇلى كلاسسيگىمىز مۇحتار اۋەزوۆتىڭ دە ەسىمى قورلانىپ، ورىس ورفوگرافياسىمەن اۋەزوۆا دەپ جازىلعان. س.تورايعىروۆ اتىنداعى پاۆلودار مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى ەرلان مۇحتارۇلى ارىننىڭ ايتۋىنشا، ول باستاعان عىلىمي كەڭەس پەن ءبىر توپ زيالىلار قاۋىمى الداعى ۋاقىتتا ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي مەن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ەسىمدەرىن  قالا ورتالىعىنداعى باستى كوشەلەردىڭ بىرىنە بەرمەكشى. تەك ءبارىن ۋاقىت كورسەتەدى.

ويتۇيەر

بۇگىنگە دەيىن پاۆلودار وبلىسى ءۇشىن ونوماستيكا، قازاق ءتىلىنىڭ ماسەلەسى شەشىمىن تاپپاعان كۇردەلى پروبلەمالاردىڭ قاتارىندا قالىپ وتىر. ويتكەنى، جەرگىلىكتى باسشىلىق «جابۋلى قازاندى جابۋلى كۇيىندە» قالدىرا بەرۋدى ۇيرەنشىكتى ادەتكە اينالدىرعان. ال ونوماستيكا جونىندەگى زاڭ تالاپتارى بويىنشا، ءبىر تۇلعانىڭ ەسىمىن ءبىر ەلدىمەكەندە ەكى كوشەگە قويۋعا بولمايدى. ياعني، لەسوزاۆود اۋماعىنىڭ ساياجايلارىنداعى ارىستارىمىزدىڭ ەسىمدەرىمەن اتالعان كوشەلەردى تۇگەلىمەن جويىپ، قايتا تىركەتۋ قاجەت. ال بۇل ماسەلە  داعدارىس جاعدايىندا ەداۋىر شىعىن اكەلەدى ەكەن. سونداي-اق، كەيبىر ادامدار توبىنىڭ تاباندى قارسىلىعىن تۋعىزۋ قاۋپى دە جوق ەمەس.  

كوزقاراس

ەرلان مۇحتارۇلى ارىن، س.تورايعىروۆ اتىنداعى پاۆلودار مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور:

بۇگىنگى كۇنگە شەيىن جەر-سۋ، كوشە اتاۋلارىن قازاقشالاندىرۋ جۇمىسىندا ايماق بويىنشا عانا ەمەس، رەسپۋبليكا كولەمىندە قالىپتاسقان جۇيە جوق. پاۆلودار قالاسىنداعى  ايماۋىتوۆ، اۋەزوۆ، شانين، ءشارىپوۆ، قازىبەك بي سياقتى كوشە اتاۋلارىنىڭ قالا شەتىندەگى ساياجاي تەلىمدەرى اراسىندا قالۋىنىڭ دا سەبەبى سول. ونوماستيكا كوميتەتىنىڭ تالداۋ، ساراپتاۋ جۇمىستارى ءالسىز. ماسەلەن، ۇلى اقىنىمىز ابايدىڭ ەسىمى تار ءبىر كوشەگە بەرىلە سالدى، سوندا ابايدىڭ ەسىمى قالا ورتالىعىنداعى باستى كوشەلەردىڭ بىرىنە لايىق بولماي شىققانى ما؟ نەمەسە شوقان ءۋاليحانوۆ اتىنداعى كوشەنىڭ ءتۇرىن كورىڭىز. قالا تۇگىل، اۋىل ىشىندەگى كوشەدەن قورقىنىشتى. ماعان وسىنىڭ بارلىعى مازاق سياقتى كورىنەدى. ال وسىنىڭ بارلىعىن كورە ءجۇرىپ، ءبىزدىڭ دە قۇر قول وتىرماي، تىندىرىپ جاتقان ىستەرىمىز بار. ۋنيۆەرسيتەت قۇرامىنداعى ارنايى عىلىمي كەڭەس ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيدىڭ، مالايسارى تارحان مەن بوگەنباي باتىردىڭ ەسىمدەرىنە كوشە بەرۋدى تالاپ ەتىپ، جۇمىس جۇرگىزۋدە. بىراق، ءبىزدىڭ ۇسىنىستارىمىزعا رەسمي تۇردە ءالى جاۋاپ قايتارىلعان جوق. ارينە، ءبىزدىڭ باستامامىزعا قارسى شىعاتىن كەرى پيعىلدى ادامدار بار. بىراق، قالا حالقىنىڭ كوپ بولىگى كوشە اتاۋلارىنىڭ قازاقشا اتالۋىن قولدايدى. وبلىس اكىمى باقىتجان ساعىنتاەۆ تا ايماقتاعى ونوماستيكا ماسەلەسىنە الاڭداۋلى ەكەنىن بايقاتتى. الداعى ۋاقىتتا بۇل ماسەلە شەشىمىن تاباتىنىنا سەنىمدىمىن.

ارمان قاني، اقىن، «ەرتىس ديدارى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى

بۇل - ونوماستيكا ساياساتىنداعى وڭ وزگەرىستەرگە جەرگىلىكتى كەيبىر توپتاردىڭ تاباندى قارسىلىق كورسەتۋ جاعداياتىنان تۋعان قۇبىلىس. ولار وبلىس اۋماعىندا وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ سانى باسىم ەكەنىن باستى دايەك رەتىندە العا تارتقانىمەن، ۇلتى وزگە جەرلەستەرىمىزدىڭ كوپشىلىگى  ەلدىمەكەندەر مەن كوشە اتاۋلارىنىڭ ەگەمەندىك كەزەڭى رۋحىمەن ساي وزگەرتۋ ماسەلەسىنە تۇسىنىستىكپەن قارايدى.

ايتالىق، رەسەيدەگى جانە قازاقستاننىڭ وزگە قالالارىنداعى سياقتى پاۆلودارداعى لەنين كوشەسىنىڭ اتاۋىن وزگەرتۋ جونىندە ءباسپاسوز ارقىلى ۇسىنىس جاساپ ەدىك، وزگەلەردى ايتپاعاندا، بۇرىن پارتيالىق، كەڭەستىك قىزمەتتەردە ىستەگەن ۇلتى قازاق قارت كوممۋنيستەر مەن سوعىس جانە ەڭبەك ارداگەرلەرى «پرولەتارياتتىڭ ۇلى كوسەمىن» ماڭگىلىك قۇرمەتتەۋدى بارىنشا جاقتايتىنىن ايقىن تانىتىپ، بىلەك سىبانىپ شىعا كەلدى...  ال  وبلىس ورتالىعىنداعى باستى كوشەلەرگە قازاق-جوڭعار سوعىسىندا ەل تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن شايقاسقان قاھارمانداردىڭ ەسىمىن بەرۋ تۋرالى ماسەلە قوزعالعاندا، اقساقالدارىمىز  رۋلىق بەلگىلەرى بويىنشا جىكتەلىپ، ءبىر-بىرىمەن پىكىر تالاستىرىپ، ءبىر مامىلەگە كەلە المادى. دەمەك، ايماقتاعى ونوماستيكا ساياساتىنداعى ىركىلىس ءۇشىن تەك وزگە ۇلت وكىلدەرىنە عانا كۇمانمەن قاراۋعا نەگىز جوق.

جانە ءبىر ەسكەرەر جايت: كەڭەستىك كەزەڭدە م. اۋەزوۆ، ج. كوپەەۆ (دۇرىسى ءماشھۇر ءجۇسىپ) ءتارىزدى ۇلى تۇلعالاردىڭ ەسىمدەرى پاۆلودار قالاسى شەتىندەگى ىقشام اۋداندارداعى شولاق كوشەلەرگە قاساقانا بەرىلگەندىكتەن، وسى ورايداعى ماسەلە ءتۇيىنى ءتىپتى شيىرشىقتالىپ تاستالعانى. ويتكەنى، ونوماستيكا جونىندەگى زاڭ تالاپتارى بويىنشا، ءبىر تۇلعانىڭ ەسىمىن ءبىر ەلدىمەكەندە ەكى كوشەگە قويۋعا بولمايدى. قىزىل كوميسسار دزەرجينسكي اتىنداعى كوشەنى الەمدىك دەڭگەيدەگى ۇلى عۇلاما ق. ساتباەۆتىڭ اتىنا اۋىستىرۋ ءىسى الگىندەي جايتقا بايلانىستى قيىندىقپەن جۇزەگە اسىرىلدى.