جاقىندا رەسەيدىڭ «كوممەرسانت-ۆلاست» جۋرنالى (2 قاراشا 2009 جىل) ينگۋش حالقىنىڭ كورنەكتى قوعام قايراتكەرى، جازۋشىسى يسسا كودزوەۆپەن بولعان سۇحباتىن جارىققا شىعاردى. وسى سۇحباتتى تولىعىمەن وقىرمان نزارىنا ۇسىنعاندى ءجون كورىپ وتىرمىز. ءبىزدىڭ پايىمداۋىمىزشا، يسسا كودزوەۆ مىرزا ءوز سۇحباتىندا بۇگىنگى رەسەيدىڭ قاي باعىتتا دامىپ بارا جاتقانىن ايقىن كورسەتىپ وتىرعان سياقتى.

ومىردەرەك:

جاقىندا رەسەيدىڭ «كوممەرسانت-ۆلاست» جۋرنالى (2 قاراشا 2009 جىل) ينگۋش حالقىنىڭ كورنەكتى قوعام قايراتكەرى، جازۋشىسى يسسا كودزوەۆپەن بولعان سۇحباتىن جارىققا شىعاردى. وسى سۇحباتتى تولىعىمەن وقىرمان نزارىنا ۇسىنعاندى ءجون كورىپ وتىرمىز. ءبىزدىڭ پايىمداۋىمىزشا، يسسا كودزوەۆ مىرزا ءوز سۇحباتىندا بۇگىنگى رەسەيدىڭ قاي باعىتتا دامىپ بارا جاتقانىن ايقىن كورسەتىپ وتىرعان سياقتى.

ومىردەرەك:

يسسا كودزوەۆ - ينگۋش حالقىنىڭ ەڭ تانىمال جانە كورنەكتى جازۋشىلارىنىڭ ءبىرى. التى جاسىندا يسسا وتباسىمەن قازاقستانعا جەر اۋدارىلعان. ستالين دۇنيەدەن وتكەننەن كەيىن ەلىنە قايتىپ، 1957 گروزنىي پەدينستيتۋتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى. ستۋدەنت كەزىندە ۋنگىش حالقىنىڭ 1944 جىلى ءبىر ءتۇننىڭ ىشىندە جاپپاي جەر اۋدارىلعانى جايلى كۋاگەرلەردىڭ ەستەلىكتەرىنە سۇيەنە جازعان «قازاقستان كۇندەلىگى» اتتى كىتابىن جازا باستايدى. وسى كىتابى ءۇشىن كودزوەۆ 1963 جىلى تۇتقىنعا الىنىپ، انتيكەڭەستىك ناسيحات جۇرگىزدى دەگەن ايىپپەن ءتورت جىلعا سوتتالىپ، موردوۆياداعى لاگەرگە ايدالادى. تۇرمەدەن شىققان بويدان يسسا ەلىنە ورالىپ، ءوزىنىڭ جازۋشىلىق جانە قوعامدىق قىزمەتىن جالعاستىرادى. 1980-ءشى جىلداردىڭ باسىندا يسسا كوزدوەۆ «نيسحو» (ادىلەتتىلىك) قوزعالىسىن قۇرىپ، كەزىندە وسەتيندەردىڭ يەلىگىنە ءوتىپ كەتكەن پريگورودنىي اۋدانىن ينگۋ رەسپۋبليكاسىنا قايتارۋ ءۇشىن كۇرەسەدى. وسىنداي جانكەشتى تىرشىلىگى ءۇشىن كوزدوەۆ تالاي رەت قۋعىندالىپ، رەسمي بيلىك تاراپىنان كەرەمەت قىسىم كورگەن. بۇل تەكەتىرەس اينالىپ كەلىپ 2003 جىلى ونىڭ ۇلكەن ۇلى زەليمحاننىڭ تۇتقىندالۋىمەن تىنادى. جازىقسىز زەليمحاندى ورىس سوتى «قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا قارسى شابۋىلدى ۇيىمداستىردى» دەپ ايىپتاپ، جيىرما التى جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرادى. 2005 جىلدىڭ كوكتەمىندە يسسانىڭ ەكىنشى ۇلى يزناۋردى ارنايى وپەراتسيا كەزىندە رەسەي اسكەرلەرى اتىپ كەتەدى. اراعا بىرەر جىل سالىپ رەسەيدىڭ ناتو-داعى ەلشىسى دميتري روگوزيننىڭ تاپسىرىسىمەن رەسەيلىك پروكۋراتۋرا كوزدوەۆتىڭ شىعارماشىلىعى ءۇشىن  قۋدالاعا سالادى...

سونىمەن سۇحباتقا نازار اۋدارىڭىزدار...

- مەن رەسەي جۋرناليستەرىمەن سويلەسكىم كەلمەگەن ەدى. ولارمەن سويلەسۋدىڭ ءوزى ماعان قيانعا تيەدى. بىزدەردە «ورىس» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى بوقتىق سوزگە اينالىپ بارادى. كۇن سايىن ينگۋشەتيادا ادامداردى ءولتىرىپ جاتىر. بۇرىن ينگۋش ايلدەرى يسلامنىڭ تيىم سالعانىنا قاراماستان ادامداردى جەرلەگەن كەزدە جىلايتىن ەدى. قازىرگى كەزدەرى ينگۋش ايەلدەرى جىلامايتىن بولدى. سەبەبى ولاردىڭ بارلىعى دا ەرتە مە كەش پە تۋعاندارىنىڭ بىرەۋىن جەرلەيتىنىن جاقسى تۇسىنەدى.

- سوندا ينگۋشەتيادا وسىنداي احۋال نەلىكتەن پايدا بولدى دەپ ويلايسىز؟

- بارلىق ماسەلە رەسەيدەگى بيلىكتىڭ بارلىعى ارنايى قىزمەتتەردىڭ قولىندا شوعىرلانعانىنا بايلانىستى بولىپ جاتىر. سىزدەردە ازاماتتىق بيلىك دەگەن اتىمەن جوق. پوگوندىلار بارلىعىن بيلەپ توستەيدى. ولارعا سوعىس قانا كەرەك. باسقا ەلدەرمەن سوعىس ەمەس، وزدەرىنىڭ بەيبىت تۇرعىندارىمەن سوعىسۋ كەرەك. ورىس اسكەريلەرى كەمپىر-شالدارمەن عانا سوعىسۋدى بىلەدى، سول ءۇشىن وزدەرىنە جاڭا اتاق، لاۋازىم، داچالار مەن كولىك العاندى ۇناتادى. بۇل سوعىستى مەملەكەت باسشىلارى قولداپ وتىر. ءبىزدىڭ جاستارىمىزدى ولار قاساقانا ورمانعا قاراي ىعىستىرىپ جاتىر. ال ويلاپ قارايتىن بولساق وسىنىڭ الدىندا عانا ينگۋشتار رەسەيدىڭ ەڭ ادال ازاماتتارى بولاتىن.

- بۇل سوعىستى كىم جۇرگىزىپ جاتىر؟

- ارنايى قىزمەتتەر. ولار ازعىنداپ بارادى. حايۋاندانىپ بارادى. تالتۇستە كەلىپ بازارعا بارىپ، بازارداعى جۇرتتىڭ كوزىنشە ادامدى اتىپ كەتە بەرەدى. ورىستار مەنىڭ ۇيىمە ءتۇن ىشىندە تالاي رەت باسىپ كەلىپ، ەسىك-تەرەزەمدى، جيحازدارىمدى قيراتىپ كەتكەنى بار. سەبەبى مەن بۇگىنگى بيلىكتى سىناپ جاتىرمىن. ءبىر جولى مەن ولارعا ايتتىم: «زاڭدىق نەگىز بار ما؟ وردەر بار ما؟» دەپ. ولاردىڭ بىرەۋى ءوز اۆتوماتىن مەنىڭ كەۋدەمە تىرەپ: «ەي ەسۋاس شال، سەن نە، ءالى تۇسىنبەدىڭ بە؟ ساعان ورىستار كەلدى عوي!» - دەپ جاۋاپ قايتاردى. مەن وعان ايتتىم: «ەشتەڭە ەتپەس. كۇندەردىڭ كۇنىندە بىزدەر دە سەندەرگە بارامىز» - دەپ.

ورىستار وزدەرىنىڭ وسىنداي تىرلىگىن توقتاتپايىنشا كاۆكازدا ەشقاشان بەيبىت ءومىر ورنامايدى. ءسىزدىڭ ەلدە وسىنى تۇسىنەتىن ادام قالماعانعا ۇقسايدى. ءسىزدىڭ وپپوزيتسياسىماقتارىڭىزدىڭ دا قۇنى ءبىر تيىن. مەنىڭ دوسىم اننا پوليتكوۆسكايانى اتىپ كەتكەن كەزدە مەن ماسكەۋدە بولاتىنمىن. وتىزداي ادام جينالدى دا، «ءبىز جول بەرمەيمىز!» - دەپ ماڭىرادى دا قويدى. نەگە جول بەرمەيسىڭدەر؟ كىمگە؟ سىزدەردە ءبىر ۇلكەن توي-تومالاق، شوۋ بولعاندا ميلليوندار جينالادى. ال ەلىڭىزدىڭ ەڭ مىقتى، باتىل ازاماتتارىن ءولتىرىپ جاتقاندا قاراسى وتىز شاقتى ادام عانا قارالى جيىندا توبە كورسەتەدى.  ولاردىڭ ءۇنى دە ەستىلمەيدى. كۇلكىلى! سوندا اننانىڭ قۇنى وسى عانا ما؟ كەلەسى كۇنى ماسكەۋدىڭ ورتاسىندا كەم دەگەندە ميلليون ادام جينالىپ، قاسارىسىپ تۇرىپ الۋى كەرەك ەمەس پە ەدى؟

- ءسىزدىڭ ۇيىڭىزگە سوڭعى رەت قاشان باسا كوكتەپ كىردى؟

- جەكە ماعان كەلەتىن بولساق، وسى جىلى مەنىڭ ۇيىمە ەشكىم كەلگەن جوق. مەنىڭ ءۇيىمنىڭ ەسىگىنىڭ قاڭقايىپ، سىنىپ جاتقانىنا ءبىر جىل تولدى. مەن كاراتىشەۆو اۋىلىندا تۇرامىن. بۇرىن بىزدەگى ارنايى وپەراتسيالار كۇن سايىن وتكىزىلەتىن. ءبىزدىڭ ۇيدە انالار سەكسەن رەت بولعان شىعار، ءسىرا. قاشان قاراساڭ تانكىلەر، زەڭبىرەكتەر. ال ۇيىمدە تەك مەن، قىزىم جانە ەكىنشى سىنىپتا وقيتىن نەمەرە قىزىم تۇرادى. وسى ۇشەۋمىزگە قارسى وراسان زور كۇش!

- توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا ءسىز بىرىنشىلەردىڭ ءبىرى بولىپ چەشەندەرگە ەرمەيىك، رەسەيدىڭ قاتارىنان شىقپايىق دەپ ۇگىتتەگەن ەدىڭىز. سوعان بايلانىستى وكىنىش جوق پا؟

- ول كەزدەگى ينگۋشەتيا قانشا دەگەنمەن رەسەي دەموكراتيا جولىمەن كەلە جاتىر عوي دەپ سەنىپ قالدى. الايدا ورىستار بىزگە تەز ارادا كىمنىڭ-كىم ەكەنىن كورسەتىپ بەردى. تانكىلەردى قاپتاتتى.  جايباراقات جاتقان ينگىش اۋىلدارىنا قارسى رەسەي ءوزىنىڭ بار اسكەري كۇشى مەن كاحارىن توكتى.

- ءسىز وسەتين-ينگۋش قاقتىعىسىن ايتىپ وتىرسىز با؟

- يا. ول كەزدە وسەتيندەر ەشقانداي ءرول اتقارعان جوق بولاتىن. سوعىسۋ كەرەك دەگەن شەشىمدى قابىلداعان رەسەي ەدى.

- قالاي ويلايسىز، رەسەي تەكتەن تەك سىزدەرمەن سوعىسىپ جاتىر ما؟ ونىڭ ءبىر قيسىنى بار ما؟

ونى كرەملدەن سۇراۋ كەرەك شىعار. وسەتيا دەگەنىمىز سەندەردىڭ تاس قامالدارىڭ عوي. بىرەۋلەر ايتادى - بارلىعى ءبىزدىڭ مۇسىلمان بولعانىمىزعا بايلانىستى دەپ. ەندى بىرەۋلەر - ماسەلەنىڭ بارلىعى كەزىندەگى دەپورتاتسياعا قاتىستى دەپ. كەڭەس زامانى كەزىندە ءوز جەرىنەن قۋىلىپ، جەر ايدالعان بارلىق حالىقتاردىڭ باسىندا وسىنداي ءبىر قاقتىعىس بار. سەبەبى كەزىندە ءبىزدى قۋعىنداعان كگبشنيكتەردىڭ بارلىعى بۇگىن بيلىكتە وتىر. ودان باسقا دا تەرەڭدە جاتقان ماسەلەلەر دە جوق ەمەس. رەسەيىڭ كاۆكازدىق حالىقتارعا دەگەن تەرىس كوزقاراسى، جەك كورۋى پاتشا كەزىنەن جالعاسىپ كەلەدى. ينگۋشتار ورىس بيلىگىنە جاعۋ ءۇشىن اياق استىنداعى شۇبەرەكتەي بولىپ ءيىلدى. بىراق بۇل زامان كەلمەسكە كەتتى. بۇگىن ءاربىر وتباسىنىڭ ىشىندە رەسەيگە دەگەن كەك بار! بىزدە ەڭ بولماعاندا ءبىر ادامىن جوعالتپاعان وتباسى قالمادى. بۇل قان عوي، تۇسىنەسىزدەر مە، ول توگىلىپ جاتىر.

- بىراق ءسىز كەزىندە رەسەيدەن ايرىلىپ قالمايىق دەپ ۇگىتتەپ جاتقان كەزدە بارلىعى دا باسقاشا بولدى ەمەس پە؟ ينگۋشەتيانىڭ پروبلەمالارى جاقىندا عانا باستالدى عوي.

- يا. ول كەزدە ءبىز ويلايتىن ەدىك: ورىستار جۇمساق حالىق، ولاردىڭ قاتارىندا جۇرە بەرسەك بىزدەر ءوزىمىزدى ءوزىمىز ساقتاي الامىز دەپ. ال 2002 جىلى كەلدى دە زيازيكوۆ دەگەندى قونجيتتى. سول كەزدەن باستاپ ينگۋشەتيانى سوعىسقا دايارلاي باستادى. اۋشەۆ ورىس گەنەرالى بولسا دا، ءوز حالقىنا قارسى جۇمىس ىستەمەدى. ال زيازيكوۆ بولسا، بىلگەندەرىڭدى ىستەڭدەر دەپ وتىرا بەردى.

- اۋشەۆتى نەگە الىپ تاستادى؟ ماسحادوۆپەن قارىم-قاتىناسى بولعانى ءۇشىن بە؟

- قايداعى! ونىڭ سەبەبى مۇلدەم باسقا. ەستۋىمشە، ول كاۆكازداعى جاعداي بويىنشا پۋتينمەن قاتتى سوزگە كەلىپتى. ول كەزدە پۋتين پرەمەر بولدى ما، فسب-نى باسقاردى ما، ەسىمدە قالماپتى. پۋتين وعان «كوزەل» دەپتى. اۋشەۆ ويلانباستان ونىڭ جاعىنان تارتىپ جىبەرىپتى. دۇرىس ىستەگەن. بۇنداي ءسوزدى ءوزىن ەركەكپىن دەگەن بىردە-ءبىر ينگۋش كەشىرە المايدى. مىنە سول جۇدىرىق ءۇشىن بۇگىن بىزدەردى ءولتىرىپ جاتىر. ورىس ءۇشىن ينگىشتى ءولتىرۋ تۇك ەمەس. ول ءۇشىن وعان ناگرادا بەرەدى. بۇگىن سوعىس ينگۋشەتيادا ءجۇرىپ جاتىر. بۇل ەشقانداي دا تەرروريزمگە قارسى اكتسيا ەمەس، كۇندەلىكتى كوشەلەردە ادامدارى قىرىلىپ جاتقان سوعىستىڭ ءوزى.  ول از بولعانداي ىشىمىزدەن ىرىتكى سالىپ، ەلىمىزدىڭ ىشىندە ازاماتتىق سوعىستى باستاپ، ءبىرىمىزدى-بىرىمىزگە ايداپ سالدى. باسقاشا ايتقاندا، بيلىك قۇرعان «ءولىم ەسكادروندارى» جەرگىلىكتى حالىقپەن شايقاسىپ جاتسا، ەكىنشى جاعىنان ينگىش جاستارى جەرگىلىكتى ارنايى قىزمەتتەر مەن اسكەريلەرگە قارسى سوعىسىپ جاتىر.

- سوندا بۇنى توقتاتۋعا، تۇزەۋگە بولماي ما؟

- بۇل سوعىستى ءبىر ايدا توقتاتۋعا بولادى. بۇل ءۇشىن رەسەي اسكەرىن شىعارىپ، «ءولىم ەسكادروندارىنا» تيىم سالۋى كەرەك. ال جاستارىمىزدى ءبىز ءوزىمىز توقتاتامىز. بۇنىڭ بارلىعىن ماسكەۋدە جاقسى بىلەدى، تۇسىنەدى، الايدا بۇنداي قادامعا ەشقاشان بامايدى.

- نەگە؟

- سەبەبى سىزدەردە ەشقاشان دا اقىلدى، پاراساتتى بيلىك بولمايدى. پاراساتتى بيلىك حالقىن ويلايدى، ونى قالاي كيىندىرەم، تاماقتاندىرام دەيدى. سەندەردىڭ بيلىكتەرىڭ تەك قانا حالقىن توناپ، ونى سوعىسقا سالۋدى عانا ويلايدى.

- كەزىندە ەۆكۋروۆتىڭ تاعايىندالۋى حالىقتى ءبىراز تىنىشتالدىرىپ ەدى. بۇگىن وعان دا سەنىم جوق سياقتى...

- سەنىم دەيسىز بە... ول ينگۋشتاردىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن قورعاپ وتىرعان جوق. ول ءوزى دە مويىنداپ وتىر: مەن ماسكەۋلىڭ ايتقانىمەن عانا جۇرەمىن دەپ. ول اينالىپ كەلگەندە تاريحي جەرلەرىمىزدى وسەتيندەرگە بەرۋ تۋرالى قۇجاتتارعا قولىن قويدى. ماڭگىگە! بالكىم، ول بۇنداي قادامعا بەيبىتشىلىك ورناتام دەپ بارعان دا شىعار. ونىڭ ءبىر عانا ارتىقشىلىعى بار - سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس. بىراق رەسەيدە تۇرىپ سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەسۋ دەگەنگە سەنبايمىن. كۇلكىلى. مەن وعان ايتتىم: «مىنا سىبايلاس جەمقورلىق سەنى باتىڭكەڭمەن بىرگە جۇتادى» دەپ. دەگەنمەن ول جەمقورلىققا قارسى بەلسەندى كۇرەسىپ جاتىر، بەلگىلى ءبىر ءتارتىپ ورناتقىسى كەلەدى. قۇداي قولداسىن دەيمىن. الايدا مەن ەۆكۋروۆتىڭ قولىنان بىدەڭە كەلەدى دەپ ويلامايمىن. - نەگە؟

- ينگۋشتار ساباسىنان شىعىپ كەتتى. وعان وڭاي سوقپايدى.

- چەشەنستاندا كەزىندە تاۋدا جۇرگەندەر قادىروۆتى مويىنداپ، فەدەرالدى بيلىكپەن دوستاسىپ جاتىر. ينگۋشەتيادا وسىنداي جاعدايدىڭ بولۋى مۇمكىن بە؟

- چەشەندەردىڭ ءوز ەرەكشەلىكتەرى بار. بىزدە ءبىر دە ءبىر سوعىسىپ جۇرگەن جىگىت ميليتسياعا وتكەن جوق. ەشقاشان وتپەيدى دە. ينگۋش ءۇشىن قولىنا قارۋ الۋ - وراسان زور ءبىر پروبلەما. ءبىز كەرەمەت ۇيقۇمارمىز، بالا-شاعامىزدى، اتا-انامىزدى، تۋعان-تۋسىقانداردى جاقسى كورەمىز. ال ازاماتتارىمىز قولىنا قارۋ الا قالسا، وندا ءوز وتباسىڭمەن ماڭگىلىككە قوشتاساتىنىڭدى تۇسىنەسىڭ. ەگەر سوعىس جولىنا تۇسسە، وندا قاسىق قانى قالعاشا شايقاسادى دەگەن ءسوز.

- سوندا ارتى نە بولادى؟

- سوعىس بولادى. ول بىرەسە ءوشىپ، بىرەسە قايتا جانادى. چەشەنستانداعىداي سۇراپىل سوعىس بولا قويماس، سەبەبى كرەمل ءوزىنىڭ باتىس الدىنداعى ءيميدجى ءۇشىن قورقادى. ال تەرروريزمگە قارسى وپەراتسيالار سياقتى ەرتەگىلەر ءالى ۇزاق جىلدار بويى جالعاسادى.

- ءسىزدىڭ ءبىر ۇلىڭىز وسىنداي ارنايى وپەراتسيا كەزىندە قازا بولعان ەدى.

- مەنىڭ ۇلىمدى ورمانعا ايداپ شىعاردى. ول بارعىسى جوق-تىن. ونىڭ سۇلۋ كەلىنشەگى، التى بالاسى بار بولاتىن. ول قازا بولعاندا، ونىڭ ۇلكەن قىزى ءبىرىنشى سىنىپقا بارعان بولاتىن. ول وتە دارىندى جىگىت بولاتىن، سۋرەتشى ەدى، ۇيلەردىڭ ديزاينىمەن اينالىستى. سول بالام ءوزى كىشكەنتايىنان ءدىندار ەدى، مەشىتكە بارىپ، جۇما نامازعا جىعىلىپ ءجۇردى.  سول كۇنى، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ۇلىم جۇما نامازعا كەشىكتى. ەستۋىمشە ول ءبىر ينگىشتىڭ ۇيىندە جۇمىس جاساپ جاتقان. دالاعا شىعا قالسا، تاقيا كيگەن ءبىر توپ جاس جىگىتتەرگە كەزىگەدى. ولاردىڭ ۇلكەنى نەبارى ون ەكىدە ەكەن! ولار وعان ايتىپتى: بىزدەر دە جۇما نامازعا بارا جاتىرمىز، بىراق مەشىتكە ەمەس، سونىڭ قاسىنداعى ءبىر ۇيگە دەپ. ول جۇما نامازدان قالىپ قالمايىن دەپ ولارعا ىلەسە كەتەدى. مەن ارتىنان ودان سۇرادىم: سول جەردەگى يمام نە دەدى، نەندەي ۇگىت ايتتى دەپ. بالام ايتتى: اسا ءبىر جاڭالىق ايتپادى، جاستار تەمەكىگە قۇمار بولماۋى كەرەك دەگەندەي اڭگىمە بولعان دەپ. سونداعى بارلىق ۋاحابى مەن ەكسترەميزمى وسى ەكەن! بالام جاستارمەن ۇيدەن شىعىپ جاتقان كەزدە ءۇيدى اسكرەرلەر قورشاپ الىپ، ىشىندەگىلەرگە سەندەر كىلەڭ ۋاحابشىلارسىڭدار، ەكسترەميسسىڭدەر دەپ ايىپ تاعىپتى. ولاردى تۇتقىنداپ، ميليتسياعا اپارادى. ول جەردە بالام يزناۋر مەن ەشقانداي ۋاحابشى ەمەسپىن دە دالەلدەي باستاپتى. سول كەزدە ءبىر ميليتسيا قىزمەتكەرى ونىڭ بەتىنەن سالىپ كەپ جىبەرىپتى. ال بىلسەڭىزدەر ينگۋشتى بەتىنەن ۇرۋعا بولمايدى. ونداي نارسە جاۋاپسىز قالمايدى.  اسىرەسە بەتتەن ۇرسا. ونداي ءۇشىن ينگىش جيىرما جىلدان كەيىن بولسا دا كەك الادى. كەشكە ۇلىم كەلگەن كەزدە مەن ودان سۇرادىم: «مىناۋ نە؟» دەپ. ول: «مەنى بەتىمنەن انالار ۇردى» - دەدى. - «ولاردىڭ قايدا تۇراتىنىن بىلەسىڭ بە؟» - «يا، بىلەم»، - دەدى. مەن وعان «بالام! ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز مۇندايدى بەتىنە ەشقاشان تاقپاعان. يەسىنە قايتارۋ كەرەك» دەپ ايتارىمدى ايتتىم. ءبىز كولىككە ءمىنىپ، الگى ميليتسيانىڭ ۇيىنە اتتاندىق. بارساق، انانىڭ ءوزى جوق ەكەن، اعاسى شىقتى. ءبىز وعان «كوردىڭ بە، مىنانى سەنىڭ باۋىرىڭ جاسادى. ءبىز تەك قايتارىپ جاتىرمىز» دەپ، سازايىن تارتقىزدىق. قاراساق اينالاداعى بارلىق اعايىن-تۋعاندارى اتويلاپ شىعا كەلىپتى. ءبىز ولارعا: «ءبىز تەك وزىمىزگە ىستەگەندى قايتاردىق. ەگەر قازىر بىزگە شاپساڭىزدار، وندا امالسىز قان توگىلەدى» - دەپ اشىعىن ايتتىق. انالار ءوزارا سويلەسىپ، مويىنداپ، ۇيلەرىنە تاراپ كەتتى. ارادا ون شاقتى كۇن ءوتتى. مەنىڭ ميليتسيادا ىستەيتىن باياعى شاكىرتىم كەلىپ، «يسا ايۋبۇلى! ءسىزدىڭ بالاڭىزدى بىرەۋلەر قاۋىپتى قىلمىسكەر، تەرروريست دەپ قاعاز الىپ كەلىپتى. بالاڭىزعا بارىپ، وعان ينگۋشەتيادان كەتە تۇرسىن دەپ ايتىڭىشى»، - دەدى. بالام مەنەن بولەك تۇراتىن، بىردەن جەتىپ باردىم. ايتتىم: «يزناۋر! مىنا جەردەن كەتكەنىڭ دۇرىس. بالا-شاعاڭدى بىردەڭە قىلىپ اسىرارمىن، نانسىز قالماس. سەن گرۋزياعا نەمەسە ۋكرايناعا بارىپ پانالاي تۇر» دەپ. ۇلىم: «اكە، مەنىڭ نە كىنام بار؟» دەپ قاسارىسىپ وتىرىپ الدى. سوسىن ونىڭ ءوزى جوقتا ۇيىنە ميليتسيالار باسىپ كىرىپ، بارلىعىن ويرانداپ كەتەدى. ارتىنان ماعان دا كەلىپ، مەنىڭ ءۇيىمدى دە تالقاندادى. ارتىنان قاراسام، بالام قولىنا اۆتومات الىپ كوشەدە كەلە جاتىر ەكەن. مەن وعان: «بالام، ءىستىڭ ناسىرعا شاپقانى ما؟» دەسەم، ول: «يا» دەپ جاۋاپ قاتتى. ونداي بولسا، دەدىم، يزناۋر، سوڭىنا دەيىن بار، تىرىدەي بەرىلمە. ولار سەنى قولعا تۇسىرسە قينايدى، سان-الۋان قاعازعا قول قويدىرادى، قورلايدى دەدىم. سول كەزدە مەن ونى تىرىلەردىڭ قاتارىنان ءوشىرىپ تاستادىم.

- سوندا سىزدەرشە بيلىككە بەرىلمەۋدىڭ سەبەبى نە؟

- ولاردىڭ ادامداردى قالاي قيناپ، قالاي قورلايتىندارىن بىلەسىز بە؟ ءتىرى ادامنىڭ ارتىنا ەرش دەگەن نارسەنى تىعادى. بۇنىسى جەڭىلدەرى عانا. جىگىتتەردى زورلايمىز دەپ قورقىتادى. ول جاڭاعىدان دا قورقىنىشتى. بۇل كاۆكاز عوي! ودان دا ولگەن ارتىق. بۇگىنگى كۇنى قولىنا قارۋ العان ءاربىر ينگۋش، مەن بىلسەم، تىرىدەي قولعا بەرىلمەيدى. سوندىقتان دا سىزدەر ەشقاشان ءتىرى تۇتقىنداردى كورمەيسىزدەر. ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ جۇرەگىنىڭ جانىندا گراناتا جۇرەدى. ونى كەز-كەلگەن ۋاقىتتا جارۋعا دايىن. مىنە، ءبىزدىڭ جاستارىمىزدى وسىنداي قىلعان كرەمل.

- ال ۇلىڭىز قالاي قازا بولدى؟

- ول جاتقان ءۇيدى تانكىلەر، اسكەريلەر قورشاپ الدى. ول بەرىلمەدى. ونى ءولتىردى.

- ەكىنشى ۇلىڭىز ۇزاق جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلدى. نە ءۇشىن؟

- ونى اسكەرلەردىڭ بەكەتىنە شابۋىل جاسادى دەپ ايىپتادى.  ال ءىستىڭ ءمانىسىن بىلگىڭىز كەلە مە؟ وسەتيندەر چەرمەن كوپىرىنىڭ ۇستىندە ءتورت ينگۋش ميليتسياسىن اتىپ كەتكەن-ءدى. بۇنى بارلىعى دا جاقسى بىلەدى. الايدا ەشقانداي تەرگەۋ بولمادى، ءىستى جاۋىپ تاستادى. الايدا ءبىزدىڭ ميليتسيا باستىقتارى وسى ءىستى اياقسىز قالدىرۋعا بولمايدى، ادامداردى اتقانداردى سوتتاۋ كەرەك دەپ، الگى كوپىردەگى بەكەتكە بارادى. مەنىڭ ۇلىم تاكسيشى بولاتىن، ولاردى جاڭاعى كوپىرگە دەيىن جەتكىزگەن. سول جەرگە جەتكەن كەزدە ميليتسيالار، كۇتە تۇر، ءبىز قازىر شىعامىز دەپ ىشكە كىرىپ كەتىپتى. ال ءبىرازدان كەيىن بەكەت ىشىندە اتىس باستالىپتى. بالام، ارينە، جاڭاعى جەردەن تايىپ تۇرعان. اقىرى ونى تاۋىپ، بانديتيزم، قىلمىسكەرلەرگە كومەك جانە تاعى دا ون التى باپ بويىنشا سوتتاپ جيىرما ءتورت جىلعا سوتتاپ تىندى. ول قازىر وتىز تورتتە. كەزىندە مەن ءجۇرىپ كەلگەن موردوۆيا تۇرمەلەرىندە وتىر.

- ءسىز رەسەيدەن كەتىپ قالعىڭىز كەلمەي مە؟

- مەن تۋعان جەرىمدە ولگىم كەلەدى. ەشقايدا دا بارمايمىن. مەن ەشتەڭەدەن قورىقپايمىن. باسىمنان وتەدى دەگەننىڭ بارلىعى ءوتىپ بولدى.

ولگا اللەنوۆا.

اۋدارماسى «اباي-اقپارات»