ءبىز – قازاقپىز! ءبىز – ورىس ەمەسپىز!
قازاق ۇلتىنىڭ قاس «دوسى» يمپەرشىل «رۋسسكيە ۆ كازاحستانە» ۆەب-سايتى وسى اپتادا ءبىزدى ەكى مارتە «قۋانتتى». حالقىنىڭ سانى ازايىپ، اراق پەن ەسىرتكىدەن قىرىلىپ جاتقان رەسەي ءوزىنىڭ بارلىق ىشكى شارۋاسىن شەشىپ العانداي قاسىنداعى كەڭىستىككە ءالى دە بولسا كوزىن قايتا-قايتا الارتىپ وتىر. ونىڭ دالەلى رەتىندە تومەندەگى مىسالداردى كەلتىرە الامىز.
ءبىرىنشى مىسال.
«ينتەرفاكس-رەليگيا» اقاپارتتىق اگەنتتىگىنىڭ اقپاراتىنا سەنسەك، رەسەيدىڭ جاقىندا سايلانعان پاتريارحى كيريلل ماسكەۋدە وتكەن ورىس الەمىنىڭ ءۇشىنشى اسسامبلەياسىندا ساياسي اينالىمعا جاڭا تەرميندى ەندىردى. ونىڭ پىكىرىنشە، بريتان قاۋىمداستىعى سياقتى ورىس ءتىلى مەن مادەنيەتى بىرىكتىرگەن كەڭىستىكتىڭ بارلىعىن «ورىس الەمىنىڭ ەلدەرى» دەپ اتاۋ كەرەك ەكەن.
ارينە، دەيدى قاسيەتتى اكەي، ول ەلدەردى وكىنىشكە وراي بۇرىنعىداي ورتاق مەملەكەتتىك شەكارا بىرىكتىرىپ وتىرعان جوق، الايدا «بۇرىنعى كەڭەس ەلدەرى وزدەرىنىڭ ورىس الەمىنە دەگەن وركەنيەتتىك جاقىندىعىن ۇمىتپاعانى ءجون!» ونىڭ ويىنشا، «اتالعان ەلدەردىڭ بارلىعى دا ورىس الەمىن جالپىعا بىردەي، بارشاعا ورتاق ۇلتتان دا بيىك (نادناتسيونالنىي) جوبا دەپ قاراستىرۋى كەرەك».
قازاق ۇلتىنىڭ قاس «دوسى» يمپەرشىل «رۋسسكيە ۆ كازاحستانە» ۆەب-سايتى وسى اپتادا ءبىزدى ەكى مارتە «قۋانتتى». حالقىنىڭ سانى ازايىپ، اراق پەن ەسىرتكىدەن قىرىلىپ جاتقان رەسەي ءوزىنىڭ بارلىق ىشكى شارۋاسىن شەشىپ العانداي قاسىنداعى كەڭىستىككە ءالى دە بولسا كوزىن قايتا-قايتا الارتىپ وتىر. ونىڭ دالەلى رەتىندە تومەندەگى مىسالداردى كەلتىرە الامىز.
ءبىرىنشى مىسال.
«ينتەرفاكس-رەليگيا» اقاپارتتىق اگەنتتىگىنىڭ اقپاراتىنا سەنسەك، رەسەيدىڭ جاقىندا سايلانعان پاتريارحى كيريلل ماسكەۋدە وتكەن ورىس الەمىنىڭ ءۇشىنشى اسسامبلەياسىندا ساياسي اينالىمعا جاڭا تەرميندى ەندىردى. ونىڭ پىكىرىنشە، بريتان قاۋىمداستىعى سياقتى ورىس ءتىلى مەن مادەنيەتى بىرىكتىرگەن كەڭىستىكتىڭ بارلىعىن «ورىس الەمىنىڭ ەلدەرى» دەپ اتاۋ كەرەك ەكەن.
ارينە، دەيدى قاسيەتتى اكەي، ول ەلدەردى وكىنىشكە وراي بۇرىنعىداي ورتاق مەملەكەتتىك شەكارا بىرىكتىرىپ وتىرعان جوق، الايدا «بۇرىنعى كەڭەس ەلدەرى وزدەرىنىڭ ورىس الەمىنە دەگەن وركەنيەتتىك جاقىندىعىن ۇمىتپاعانى ءجون!» ونىڭ ويىنشا، «اتالعان ەلدەردىڭ بارلىعى دا ورىس الەمىن جالپىعا بىردەي، بارشاعا ورتاق ۇلتتان دا بيىك (نادناتسيونالنىي) جوبا دەپ قاراستىرۋى كەرەك».
بۇل ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن، دەيدى پاتريارح مىرزا، رەسەي قوعامى مەن بيلىگى بىرنەشە دەڭگەيدەگى جۇمىستارىن جانداندىرۋى قاجەت. ەڭ الدىمەن اتالعان ەلدەردىڭ ەليتالارىمەن قويان-قولتىق جۇمىس ىستەپ، تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتۋ باستى مىندەت. اقپاراتتىق جانە مادەني بايلانىستاردى نىعايتا ءتۇسۋ ابزال ەكەن. ول از بولعانداي پراۆوسلاۆتىق ءدىنباسى «وسى ەلدەر سىرتقى ساياساتتى جۇرگىزگەن كەزدە سوبورلىق (كوپشىل) ءپرينتسيپتى ساقتاعانى دۇرىس، «ورىس الەمى ەلدەرىنىڭ» بىردە-ءبىرىنىڭ الەمدىك ارەنادا ءوزى بەتىنشە قيمىلداۋى مۇمكىن ەمەس» كورىنەدى.
«اباي.كز» اقپاراتتىق پورتالى: بۇعان نە دەيمىز؟ وتتاپسىز، قاسيەتتى اكەي! - دەيمىز. قاسيەتىڭدى قايتەيىك، كاپ-كادىمگى يمپەرشىل ساياساتكەردىڭ ءوزى ەكەنسىڭ سەن! ماركسشىلدەر «ءدىن - اپيىن» دەۋشى ەدى. سويتسەك ناعىز اپيىنىمىز - يمپەرشىل سانا ەكەن عوي!
ەندى عانا ءۇش عاسىرلىق بوداندىقتان شىعىپ، ءتاۋ ەتكەن تاۋەلسىزدىگىنە جەتكەن قازاق ۇلتى ەندى ەشقاشان رەسەيدىڭ وتارى بولمايدى! ءبىز - قازاقپىز! ءبىز - ورىس ەمەسپىز جانە ەشقاشان ورىس بولمايمىز! وعان مىنا ماڭگى كوك اسپان مەن بابالاردىڭ قانى تامعان قارا جەر كۋا! بىزگە شەگىنەر جەر جوق: تاۋەلسىز قازاق مەملەكەتى بولامىز نە بولماسا جويىلامىز. باسقا تاڭداۋىمىز جوق!
ەكىنشى مىسال.
جوعارىدا ايتىلعان جيىندا سويلەگەن سوزىندە رەسەيدىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى الەكساندر ياكوۆەنكو تمد ەلدەرىنىڭ بارلىعىندا ورىس تىلىنە ەكىنشى مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن الىپ بەرىپ، سول ءۇشىن قولدا بار مۇمكىندىكتەردىڭ بارلىعىن پايدالانىپ، ايانباي جۇمىس ىستەۋ كەرەك دەگەن مالىمدەمە جاسادى.
رەسەي ديپلوماتياسىنىڭ رەسمي وكىلى دۇنيەگە ورىس ءتىلىن تاراتۋ ماقساتىندا 72 ەلدە، 52 ورىس عىلىمى مەن مادەني ورتالىقتارى مەن رەسەيقارىمقاتىناس ۇيىمىنىڭ ورتالىقتارىنىڭ قارقىندى جۇمىس ىستەپ جاتقانىن تىلگە تيەك ەتتى. الايدا رەسەي ءسىم باسشىلىعى ءوز جۇمىسىنىڭ باستى باعىتى رەتىندە تمد ەلدەرى بولىپ تابىلاتىنىن جاسىرمادى. ياكوۆەنكونىڭ ايتۋىنشا، بۇل باعىتتا رەسەيدىڭ رەسمي جانە بەيرەسمي ۇيىمدارى جەرگىلىكتى جەرلەردەگى وتانداستاردى توپتاستىرىپ، ولاردى قارجىلاندىرۋ ارقىلى ورىس ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنە جەتۋىنە ىقپال ەتۋ قاجەت-مىس.
«اباي.كز» اقپاراتتىق پورتالى: بۇعان دا جاۋابىمىز جوعارىداعىداي. ءسىز دە ساندىراقتايسىز، ديپلومات مىرزا! رەسەي ديپلوماتتارى جيىرما-وتىز جىل ءوتىپ، ەلىمىزدەگى ورىستاردىڭ سانى 5-6 پايىزعا جەتكەن كەزدە دە قازەكەڭدەر بۇرىنعىسىنشا ورىسشا شۇلدىرلەپ، ورىس مادەنيەتىنە عانا ءتانتى بولادى دەپ ويلاسا، ولاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرى كۇرت تومەندەپ، كوزدەرىن شەل باسقان ەكەن. قازاق ۇلتى ەشقاشان دا ءوزىنىڭ ۇلتسىزدانۋىنا، تىلسىزدەنۋىنە باعىتتالعان، اقىرىندا تاۋەلسىز مەملەكەتتىگىنىڭ جويىلۋىنا اپاراتىن قادامدارعا جول بەرمەيدى. بۇگىنگى قازاق ءسوتسيۋمى ىشىندەگى ۇنسىزدىك - ۋاقىتشا قۇبىلىس. بۇل ءوزىنىڭ جەڭىسىنە، بولاشاعىنا كامىل سەنگەن كوپشىلىكتىڭ بايىپتى، بايسالدى ۇستانىمى عانا. الايدا، بايسالدىق پەن ءتوزىمنىڭ دە شەگى بولاتىنىن ەشكىمنىڭ ەستەن شىعارماعانى ابزال...
ەڭ باستىسى قازاق ۇلتى - ءابسوليۋتتى كوپشىلىك دەڭگەيىنەن اسىپ بارادى. قالاي بولعاندا دا، كوپ ءوزىنىڭ كوپتىگىن جاسايدى، جاساماي تۇرمايدى. بولاشاقتاعى قازاق جاستارى ورىس تىلىنەن گورى اعىلشىن تىلىنە جاقىن بولادى. قىتايدىڭ جاقىندىعى ەلىمىزدەگى قىتاي ءتىلىن ۇيرەنىپ، ونى بىلۋشىلەردىڭ سانىن ءسوزسىز ارتتىرادى. الايدا قازاق ءتىلى ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندەگى مارتەبەسىن ارتتىرا بەرەدى. ەندىگى ۋاقىتتا قازاق ءتىلىن جويۋ ءۇشىن الدىمەن قازاق مەملەكەتتىگىن جويۋ كەرەك بولادى. قازاق مەملەكەتتىگىن جويۋ ءۇشىن - قازاق ءتىلىن جويۋ كەرەك. بۇل ەكەۋى - بولاشاقتا ءبىرىنسىز ءبىرى ءومىر سۇرە المايتىن ەگىز ۇعىم! سوندىقتان تاۋەلسىز مەملەكەتتىگىمىز بەن ونىڭ باستى نىشاندارىنىڭ ءبىرى - انا تىلىمىزگە اباي بولايىق! ولاردى ەرەكشە قاستەرلەيىك، قۇرمەتتەيىك!
«اباي-اقپارات»
