«ەل بىرلىگى» دەگەنىمىز نە؟
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆقا، قازاق حالقىنا جانە رەسپۋبليكامىزداعى وزگە ۇلت وكىلدەرىنە
اشىق حات
قادىرلى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!
ءسىزدىڭ اتىڭىزعا قازاق تىلىنە مەملەكەتتىك مارتەبە بەرىلۋىنىڭ 20 جىلدىعىنا وراي، ەلىمىزدەگى بەلگىلى قوعامدىق ۇيىمدار مەن ساياسي پارتيالاردىڭ، مەرزىمدى باسىلىم باسشىلارىنىڭ، زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن، 20-قىركۇيەك كۇنى الماتىداعى رەسپۋبليكا سارايىندا وتكىزىلگەن «مەملەكەتتىك ءتىلدى قولداۋ اكتسياسىندا» قابىلدانعان اشىق حات جولداعانىمىزدى بىلەسىز.
ءبىزدىڭ سول اشىق حاتىمىزدىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەمەسە دە، مەملەكەتتىك حاتشى - سىرتقى ىستەر ءمينيسترى قانات ساۋداباەۆ 20-قازان كۇنى، اقوردادا ورتالىق جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار باسشىلارىنىڭ، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن كەڭەستە حاتتاعى ۇسىنىس، تالاپتارعا جاۋاپ بەرگەن سىڭاي تانىتتى. ماسەلەن، ول كىسى بىلاي دەدى:
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆقا، قازاق حالقىنا جانە رەسپۋبليكامىزداعى وزگە ۇلت وكىلدەرىنە
اشىق حات
قادىرلى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!
ءسىزدىڭ اتىڭىزعا قازاق تىلىنە مەملەكەتتىك مارتەبە بەرىلۋىنىڭ 20 جىلدىعىنا وراي، ەلىمىزدەگى بەلگىلى قوعامدىق ۇيىمدار مەن ساياسي پارتيالاردىڭ، مەرزىمدى باسىلىم باسشىلارىنىڭ، زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن، 20-قىركۇيەك كۇنى الماتىداعى رەسپۋبليكا سارايىندا وتكىزىلگەن «مەملەكەتتىك ءتىلدى قولداۋ اكتسياسىندا» قابىلدانعان اشىق حات جولداعانىمىزدى بىلەسىز.
ءبىزدىڭ سول اشىق حاتىمىزدىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەمەسە دە، مەملەكەتتىك حاتشى - سىرتقى ىستەر ءمينيسترى قانات ساۋداباەۆ 20-قازان كۇنى، اقوردادا ورتالىق جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار باسشىلارىنىڭ، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن كەڭەستە حاتتاعى ۇسىنىس، تالاپتارعا جاۋاپ بەرگەن سىڭاي تانىتتى. ماسەلەن، ول كىسى بىلاي دەدى:
«...ءبىز جەكەلەگەن شەكتەن شىققانداردىڭ ەلدەگى قازاق ءتىلىنىڭ جاعدايىن قاساقانا، سىباي سىندى توندىرەتىن، پروتسەستى ءاتۇستى، جاساندى تۇردە جەدەلدەتۋگە شاقىراتىن قانداي دا ءبىر پوپۋليستىك جانە ارانداتۋشى مالىمدەمەلەردى قابىلدامايمىز. وسىناۋ بارىنشا نازىك سالاداعى راديكالدىق پەن ءبىر قيىردان ءبىر قيىرعا كەتۋدى دە قابىلداي قويمايمىز».
سوندا ق.ساۋداباەۆ مىرزانىڭ باعالاۋىنشا، اكتسياعا قاتىسقان «نۇر وتان» پارتياسىنان باستاپ بارلىق ساياسي پارتيالاردىڭ وكىلدەرى، قوعامدىق ۇيىمدار، زيالىلار، ءتىل جاناشىرلارى، قىسقاسى، سارايعا جينالعان 4 مىڭنان استام حالىق شەكتەن شىققاندار، پوپۋليستەر، ارانداتۋشىلار، راديكالدار، كەۋدەمسوقتار بولعانى ما؟
ءبىز اتالعان حاتتا ءتىزىپ كورسەتكەن 10 ءتۇرلى ۇسىنىس، تالاپتار، ياعني، مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋ، «قازاقستاندىق ۇلت» يدەياسىنا توسقاۋىل قويۋ، «ءۇش تۇعىرلى ءتىل» ۇرانىن وزگەرتۋ، ءتىل اگەنتتىگىن، ءتىل ينسپەكتسياسىن قۇرۋ، رەسمي كەزدەسۋلەردە مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋ، يننوۆاتسيالىق-تەحنولوگيالىق ورتالىق قۇرۋ، قولدانبالى تىلمەن اينالىساتىن ينستيتۋت اشۋ، 24 ساعات مەملەكەتتىك تىلدە حابار تاراتاتىن تەلەارنا اشۋ سەكىلدى 20 جىلدان بەرى جيناقتالعان، كەزەك كۇتتىرمەس ماسەلەلەردە قانداي شەكتەن شىققاندىق، پوپۋليزم، ارانداتۋ، راديكالدىق، كەۋدەمسوقتىق بار؟
سونداي-اق، ءوزىڭىز باسقاراتىن «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ 2007 جىلعى 4-ءشى شىلدەدە كەزەكتەن تىس وتكەن ءحى سەزىنەن كەيىنگى ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا بىلدىرگەن ويىڭىزدى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 15-ءشى سەسسياسىندا تاعى دا قايتالاۋىڭىز ءبىزدى عانا ەمەس، ۇلتىم دەيتىن بارشا قازاقتى قاتتى تىكسىنتىپ تاستاعانىن دا ايتپاي تۇرا المايمىز. ماسەلەن، ءسىز 4-شىلدەدە بىلاي دەگەن بولاتىنسىز: «...مى يدەم ك سامويدەنتيفيكاتسي - بىت ەدينىم نارودوم كازاحستانا. ۆوت، ناپريمەر، امەريكانتسى سوستويات يز سوتني نارودوۆ ي ناتسي، نو نازىۆايۋتسيا امەريكانتسامي. نيكتو تام نە نازىۆاەت درۋگ درۋگا كيتايتسەم يلي كورەيتسەم. ا تۆويا ناتسيونالنوست - ەتو تۆوە دەلو... ي ەتو پراۆيلنو. پوتومۋ چتو ودنا سترانا دولجنا جيت ودنيم نارودوم». وسى ءسوزىڭىزدى جۋىردا اسسامبلەيادا جاساعان بايانداماڭىزدا بىلاي تولىقتىردىڭىز:
«پەرۆىي ۆوپروس - چتو مى پونيماەم پود ناتسيونالنىم ەدينستۆوم؟ ەتو زناچيت بىت سووبششەستۆوم سپلوچەننىح ەتنيچەسكيح، رەليگيوزنىح ي درۋگيح سوتسيوكۋلتۋرنىح گرۋپپ، جيۆۋششيح ۆ ناشەي سترانە. پوجالۋي، سامايا منوگوناتسيونالنايا سترانا - ەتو سشا، گدە سوتني ەتنوسوۆ، نو ۆسە وني - امەريكانتسى. بۋدۋچي س وفيتسيالنىم ۆيزيتوم ۆ برازيلي، يا وتمەتيل دليا سەبيا، چتو ي ەتا سترانا منوگوناتسيونالنا، نو ۆسە جيتەلي - برازيلتسى... مى دولجنى يدتي پو ەتومۋ پۋتي...»
سانى كوپ ۇلتتاردىڭ سانى از ۇلتتارعا قىسىم جاساماۋى جالپىالەمدىك ادام قۇقى دەكلاراتسياسىنىڭ 1, 19, 26-باپتارىندا جانە حالىقارالىق ازاماتتىق جانە ساياسي قۇقىقتىق پاكتىنىڭ 1, 2-باپتارىندا تاسقا تاڭبا باسقانداي ەتىپ كورسەتىلگەن. بىراق رەسەي فەدەراتيۆتىك رەسپۋبليكاسى سوڭعى جىلدارى ءوز قاراماعىنداعى تاتار، باشقۇرت، ينگۋش، شەشەن، التاي، ياكۋت، بۋريات، قۇمىق، بالكار، ت.ب. ۇلتتارعا اشىق تۇردە قىسىم كورسەتىپ، ولاردىڭ انا تىلىندەگى مەكتەپتەرىن جاۋىپ، ءورىستىلدى ءبىلىم وشاقتارىنا اۋىستىرۋدا. مىسالى، تاتارستان مەن باشقورتوستاندا سوڭعى جىلدار ىشىندە 3 مىڭعا جۋىق تاتار، باشقۇرت مەكتەپتەرى وسىنداي كۇيگە ۇشىراعان. رەسەيدىڭ جاپپاي ورىستاندىرۋ ساياساتىنان ۇلگى العان قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى دا باسقا ۇلت تىلدەرىندەگى مەكتەپتەردى جاپپاي قىتايلاندىرۋعا كوشتى. بۇرىن كەڭەستەر وداعىنىڭ قۇرامىندا بولىپ، بۇگىندە ەگەمەندىك تۋىن كوتەرگەن مەملەكەتتەردىڭ كوبى رەسەيدىڭ ورىستاندىرۋ ساياساتىنا ۇركە قاراۋدا. تەك بەلورۋسسيا مەن قازاقستان عانا رەسەيدىڭ از ۇلتتارعا كورسەتىپ وتىرعان زورلىعىن مۇلدە ەلەۋسىز قالدىرىپ، ونىمەن كەدەندىك وداق قۇرىپ، وزگەشە ورتاق مامىلەگە كەلدى.
ەگەمەندى مەملەكەت اتانعانىمىزعا 18 جىل بولسا دا، سوناۋ پاتشالىق رەسەي تۇسىندا جانە كەڭەستىك توتاليتارلىق جۇيە كەزىندە كەڭ قانات جايعان ورىستاندىرۋ ساياساتىنا كۇنى بۇگىنگە دەيىن باعا بەرىلگەن جوق. قايتا ەلىمىزدەگى ۇلتسىزداندىرۋ بۇرىنعىدان دا ۇدەي ءتۇستى. جارايدى، اسسامبلەيا ارقىلى ءسىز ۇسىنىپ وتىرعان امەريكاندىق جۇيەگە كوشە قويايىق. سوندا قاي ءتىلدى ورتاق ءتىل ەتەمىز؟ ارينە، بيلىك كۇنى بۇگىنگە دەيىن مەنسىنبەي كەلە جاتقان، ەرتەڭ دە مەنسىنە قويمايتىن مەملەكەتتىك ءتىلدى ەمەس. ءتىل جوق جەردە ۇلت جوق. (بۇل ارادا قانداي مۇددە العا شىعىپ تۇرعانى تاعى بەلگىلى).
«ەگەمەن قازاقستان» جانە «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتتەرىندە جاريالانعان قالىڭ كوپشىلىكتىڭ تالقىلاۋىنا ۇسىنىلعان، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى قابىلداۋعا ءتيىستى، «قازاقستاندىق ۇلتتى» (جۇرتتى شاتاستىرۋ ماقساتىندا) «ەل بىرلىگى» دەگەن سوزبەن الماستىرعان «قازاقستاننىڭ ەل بىرلىگى دوكتريناسىندا» «...مەملەكەتتىك ۇيىمدار مەن جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىندا قازاق تىلىمەن تەڭ دارەجەدە ورىس ءتىلى رەسمي تۇردە قولدانىلادى» دەلىنگەن. 2006, 2007 جىلدارى كەيبىر پارلامەنت دەپۋتاتتارى: «بىزدە مەملەكەتتىك ءتىل ەكەۋ، ويتكەنى اتا زاڭىمىزدىڭ 7-بابىندا ورىس ءتىلىنىڭ رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلاتىنى ايتىلعان»، - دەپ داۋلاسقان-دى. سول كەزگى ءبىر دەپۋتاتتىڭ مالىمدەمەسىنە بايلانىستى قر كونستيتۋتسيالىق كەڭەسى كوتەرىلگەن ماسەلەگە وراي قوسىمشا قاۋلى شىعارعان بولاتىن. بىراق ول قاۋلىنى مەملەكەتتىك باسىلىمداردىڭ بىردە-ءبىرى جاريالامادى. ەندى سول قۇجاتتان ءۇزىندى كەلتىرەلىك:
«...مەملەكەتتىك ۇيىمداردا جانە جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىندا ورىس ءتىلى رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلادى دەگەن كونستيتۋتسيالىق نورما ورىس تىلىنە ەكىنشى مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسى بەرىلەتىنىن بىلدىرمەيدى.
...مەملەكەتتىك رامىزدەردە تەك قانا قازاق ءتىلىنىڭ پايدالانىلۋى; مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ مورلەرى مەن مورتاڭبالارىنداعى اتاۋلارىنىڭ، مەملەكەتتىڭ ەگەمەندىگىن ايقىندايتىن مەملەكەتتىك بەلگىلەردىڭ (شەكارا باعاندارىندا، كەدەن اتريبۋتتارىندا جانە ت.ب.) قازاق تىلىندە جازىلۋى; مەملەكەتتىك ۇيىمدار مەن جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ قۇقىقتىق اكتىلەرى مەن وزگە دە رەسمي قۇجاتتارىنىڭ ماتىندەرىن قاعازدا جانە وزگە دە تاسىمالداۋىشتاردا ورنالاستىرعاندا، مەملەكەتتىك ۇيىمدار مەن جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ رەسمي تۇلعالارى كوپشىلىك الدىندا ءسوز سويلەگەندە; مەملەكەتتىك ورگاندار مەن جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ رەسمي بلانكىلەرى مەن باسىلىمدارىندا; ۇلتتىق ۆاليۋتادا جانە وزگە دە مەملەكەتتىك باعالى قاعازداردا; رەسپۋبليكا ازاماتىنىڭ جەكە باسىن كۋالاندىراتىن قۇجاتتاردا، مەملەكەت اتىنان بەرىلەتىن وزگە دە قۇجاتتاردا، سونداي-اق مەملەكەتتىك ۇيىمدار مەن جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتىمەن بايلانىستى وزگە دە سالالاردا قازاق تىلىنە باسىمدىلىق بەرىلەدى».
قر كونستيتۋتسيالىق كەڭەسىنىڭ قوسىمشا قاۋلىسىندا كورسەتىلگەن مەملەكەتتىك ءتىل يەلەنۋگە ءتيىستى باسىمدىقتاردى بيلىك كۇنى بۇگىنگە دەيىن بايقاماعان سىڭاي تانىتۋدا. ەگەر وسى قاۋلىعا زاڭ كوزىمەن ۇڭىلەر بولساق، باسقاسىن بىلاي قويعاندا، ەكى تىلدە باسىلعان ۇلتتىق تەڭگەمىز دە، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنەن باستاپ ۇكىمەت ءۇيى دە جانە ولاردىڭ وبلىستىق، قالالىق، اۋداندىق، ياعني مەملەكەتتىك ۇيىمدارىنىڭ ماڭدايشالارى (قوعامدىق، جەكە مەنشىك ورىنداردان باسقا) تەك مەملەكەتتىك تىلدە جازىلۋى كەرەك ەكەن. 2010 جىلدان باستاپ جاپپاي مەملەكەتتىك تىلگە كوشۋگە ءتيىستى بولاتىنبىز، قازىر ول قاۋلى دا كوپ بوس اڭگىمەنىڭ بىرىنە اينالدى. قۇرىلىمى مەن زاڭدىلىعىنىڭ ءوزى داۋلى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى تالقىلاۋعا ۇسىنعان قازاقستاننىڭ ەل بىرلىگى دوكتريناسىنىڭ «ءتىل ساياساتى سالاسىندا» اتتى بولىمىندە مەملەكەتتىك ءتىل توڭىرەگىندە جەڭىل سالماقتى، ماڭىزى شامالى ماسەلەلەر عانا العا تارتىلعان. كەرىسىنشە، ورىس ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە زاڭداستىرۋعا باعىتتالعان «ءۇش تۇعىرلى ءتىل» ساياساتىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن ىسكە اسىرۋ مىندەتى قاراستىرىلعان. ال ۇزاق جىلداردان بەرى جيناقتالعان پروبلەمالار، «مەملەكەتتىك ءتىلدى قولداۋ» اكتسياسىندا ۇسىنىلعان تالاپتاردىڭ ءبىرى دە كورىنىس تاپپاعان. قىسقاسى، ۇلكەندى-كىشىلى بيلىك يەلەرىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا دارمەنى جوق. ويتكەنى ولاردىڭ ءبارى ءوزىڭىزدىڭ اۋزىڭىزعا عانا قاراپ وتىر.
ءسىز اسسامبلەيادا سويلەگەن سوزىڭىزدە كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ قوسىمشا قاۋلىسىنا ۇندەسپەيتىن «ورىس تىلىنە مەملەكەتتىك ءتىلدى قارسى قويۋعا بولمايدى» دەگەن پىكىر ايتتىڭىز. سوندا، بۇدان بىلاي مەملەكەتتىك تىلگە مۇرىن شۇيىرە قاراپ، تەك ورىس تىلىندە عانا سايرايتىن ءبىر باسشىعا «انا ءتىلىڭىزدى نەگە مەنسىنبەيسىز؟» دەپ ەسكەرتۋ جاساساق، ورىس تىلىنە مەملەكەتتىك ءتىلدى قارسى قويعاندىعىمىز بولماي ما؟! وسى ءسوزىڭىز ارقىلى «قازاق ءتىلى ۋاقىتشا، بولاشاقتا تۇگەل ورىس تىلىنە كوشەمىز دەگەن» ويدى مەڭزەپ تۇرعان سەكىلدىسىز. قازىر بۇل مىندەتتى باستاۋىن امەريكاندىق ۇلتتان الاتىن «ەل بىرلىگى» («قازاقستاندىق ۇلت») يدەياسى اتقاراتىنىنا كوزى قاراقتى ادامنىڭ كۇماندانباسى ايقىن.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتi سەناتىنىڭ توراعاسى قاسىمجومارت توقاەۆ قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بولىپ قىزمەت اتقارىپ تۇرعان شاعىندا «تۇركىستان» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا (2.ءحى.2004 ج.) «قازاقستاندىق ۇلت» دەگەن تەزيستى مۇلدە قابىلداۋعا بولمايدى»، - دەپ مالىمدەسە، ءوزىڭىز باسقاراتىن «نۇر وتان» پارتياسى جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرى ەرلان قارين تاعى سول «تۇركىستان» گازەتىندە (29.ح.2009 ج.) «...بۇرىن دا ايتىپ ءجۇرمىن، قازىر دە قايتالاپ ايتايىن، مەن «قازاقستاندىق ۇلت» كونتسەپتسياسىن قولداۋشىلاردان ەمەسپىن. مەنىڭ ويىمشا، ۇلتتىق ساياساتتا ەڭ اۋەلى قازاقتىڭ بىرلىگىن قالىپتاستىرۋدى ويلاۋ كەرەك»، - دەپ ءوز پىكىرىن اشىق بىلدىرەدى. ءتىپتى ءوز اينالاڭىزدا ۇلكەن قىزمەتتە جۇرگەن، ەل، ۇلت تاعدىرىنا نەمقۇرايدى قارامايتىن ادامداردىڭ ەداۋىر بولىگى «قازاقستاندىق ۇلتقا» ياعني («ەل بىرلىگىنە») قارسى.
الايدا قازاقستاندى ءورىستىلدى مەملەكەت ەتىپ جاساقتايتىن «ەل بىرلىگى» («قازاقستاندىق ۇلت») يدەياسىن ءورىستىلدى قاۋىم وسى جولى دا ءدال ءتۇسىندى. ءتۇسىندى دە، قۋانىشتارىن جاسىرا المادى. مىسالى، سەرگەي دۋۆانوۆ دەگەن ساراپشى بىلاي دەپ جازادى:
«...ي ترەتي ۆىۆود، ورگانيچنو ۆىتەكايۋششي يز دۆۋح پەرۆىح: چتو ۆ كازاحستانە نە بۋدەت ناتسيونالنوگو گوسۋدارستۆا، ا بۋدەت گراجدانسكوە پو پريمەرۋ سشا، برازيلي، اۆسترالي...
سوگلاسيتەس، چتو ەتيم نازارباەۆ ستاۆيت جيرنۋيۋ توچكۋ ۆ وبششەستۆەننوي ديسكۋسسي و توم، كاكوي كازاحستان مى سترويم: ناتسيونالنوە گوسۋدارستۆو كازاحوۆ، ۆ كوتوروم پوزۆولەنو جيت وستالنىم ەتنوسام، ليبو سۋگۋبو گراجدانسكوە گوسۋدارستۆو، نازۆاننوە ۆ چەست كورەننوگو ەتنوسا، نو ۆ كوتوروم ۆوپروسى ەتنيچەسكوگو پرويسحوجدەنيا وستايۋتسيا زا بورتوم گوسۋدارستۆەننوي جيزني.
ۆ سۆوەم ۆىستۋپلەني، پريۆەديا كونكرەتنىي پريمەر سشا، برازيلي، فرانتسي، نازارباەۆ چەتكو وبوزناچيل گوسۋدارستۆەننۋيۋ پوليتيكۋ ۆ ەتوم ۆوپروسە. ۆ پونيماني نازارباەۆا نىنەشني كازاحستان - ەتو ەدينىي نارود بەز رازدەلەنيا نا كازاحوۆ ي رۋسسكيح، نا ازياتوۆ ي ەۆروپەيتسەۆ، نا مۋسۋلمان، پراۆوسلاۆنىح، كاتوليكوۆ ي پروتەستانتوۆ. ۆسە پروجيۆايۋششيە ۆ سترانە - گراجدانە ي پوتومۋ كازاحستانتسى.
پري ۆسەم موەم كريتيچەسكوم وتنوشەني ك نازارباەۆۋ ترۋدنو نە پريزنات، چتو ەتو سيلنەيشي حود، كوتورىي ودنوزناچنو وبەسپەچيت سامۋيۋ شيروكۋيۋ پوددەرجكۋ نىنەشنەگو رەجيما سو ستورونى ۆسەح نەكازاحوۆ، ا تاكجە چاستي رۋسسكويازىچنىح كازاحوۆ» (ينفورماتسيوننو-اناليتيچەسكي پورتال «رەسپۋبليكا كZ»).
س.دۋۆانوۆ ءسىزدىڭ نەنى مەڭزەپ وتىرعانىڭىزدى ءدوپ باسقان.
ءسىزدىڭ بايانداماڭىزدىڭ «پري ەتوم رازۆيتيە گوسۋدارستۆەننوگو يازىكا نە دولجنو ۆەستي ك ديسكريميناتسي يز-زا توگو، چتو كتو-تو يم پوكا نە ۆلادەەت. نارۋشەنيا كونستيتۋتسيوننىح پراۆ ناشيح گراجدان نەدوپۋستيمى، يح دولجنى نەمەدلەننو پرەسەكات پراۆووحرانيتەلنىە ورگانى» دەگەن تۇسى ۇلتجاندى قازاق پەرزەنتتەرىنىڭ قولىنا كىسەن بولىپ سالىنعالى تۇر. بۇل تالاپ دوكتريناعا دا ەندىرىلىپتى. ءبىز ەندىگى جەردە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مۇشكىل ءحالىن مۇلدە ايتۋدان قالاتىن ءتارىزدىمىز. ايتساق - جاۋاپقا تارتىلامىز. ويتكەنى قۇقىق قورعاۋ ورىندارىنا الگىندەي تاپسىرما بەردىڭىز. وسى مالىمدەمەڭىزدى وقىعاندا 37-جىلعا قايتا ورالعانبىز با دەپ قالدىق. سول زاماندا دا ءدال وسىلاي شەكتەۋ قويىلعان. مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋگە نامىستاناتىن بيلىكتەگى كەيبىر قانداستارىمىزعا «مۇنىڭ دۇرىس ەمەس» دەۋگە قۇقىمىز بولماسا، ۇلتىمىزدىڭ جوق جىتىگىن تۇگەندەي الماساق، بىزگە تاۋەلسىزدىكتىڭ قاجەتى قانشا؟ وسى تاپسىرماڭىزدىڭ قۋاتىن جويعىزۋعا ءتيىستىسىز. الدە جەتكەن جەرىمىز وسى ما؟
كەز كەلگەن ەلدى جالقى ۇلتتىق (مونوناتسيونالنايا) دەپ مويىنداۋ ءۇشىن سول ۇلتتىڭ بۇكىل تۇرعىندار سانىنىڭ 67% پايىزدىق ۇلەسى بولسا جەتكىلىكتى ەكەن. بۇل حالىقارالىق قۇقىق پەن وركەنيەتتىك قاعيداسىنىڭ تۇجىرىمداماسى بولىپ تابىلادى.
ەگەر ءبىز ەڭ بايىرعى جانە ەرەكشە بەدەلدى، الەم مويىنداعان حالىقارالىق قۇقىق قورعاۋشى «فريدوم حاۋس» اتتى ۇيىمنىڭ (ونىڭ قامقورشىلارىننىڭ ساناتىندا اتىشۋلى ساياساتتانۋشىلار ز.بجەزينسكي، ب.ريچاردسون، ك.ادەلمان جانە ت.ب. بار) قۇجاتتارىن قاراساق، وندا ايقىن دا انىق مىناداي انىقتاما بەرىلگەن: «تۇرعىندارىنىڭ ۇشتەن ەكى بولىگىنەن استام ۇلەسى بىرەگەي ەتنوس توبىنا جاتاتىن ەل جالقى ۇلتتىق (مونوناتسيونالنايا), ال وسى ۇلەس ۇشتەن ەكى بولىگىنەن اسپاسا، ول كوپ ۇلتتى (منوگوناتسيونالنايا) دەپ اتالىنادى» دەلىنگەن.
قازاق ەلىندە جۇرگىزىلگەن سوڭعى تۇرعىندار ساناعىنىڭ ناتيجەسى - (27.02.2009 ج.) ەلىمىزدەگى قازاق ۇلتىنىڭ ۇلەسى 67,8% پايىزىن قۇراپ، جالپى حالىق سانىنىڭ ۇشتەن ەكى مەجەسىنەن ارتقانىن ءمالىم ەتتى. ەگەر جوعارىدا كەلتىرىلگەن حالىقارالىق بەدەلدى، قاعيدالىق انىقتاماعا سۇيەنسەك، قازاقستان جالقى قازاق ۇلتىنىڭ (مونوناتسيونالنايا) مەملەكەتى ەكەندىگى كۇمانسىز.
الايدا يزرايلدە ەۆرەي ۇلتى 60% عانا، بىراق ول جالقى ۇلتتىق مەملەكەت. ونىڭ بارلىق ساياساتى تەك قانا ەۆرەيلەردىڭ جاقسى تۇرمىس قۇرۋىنا باعىتتالعان. بىرىككەن اراب امىرلىگىندە جەرگىلىكتى اراب ۇلتى 20% قۇرايدى جانە تەك سولار عانا مۇنايدىڭ يگىلىگىن كورىپ وتىر. بۇل جالقى ۇلتتىق (مونوناتسيونالنوە) مەملەكەتتىڭ ەمەس، ۇلتتىق (ناتسيونالنوە) مەملەكەتتىڭ مىسالى بولىپ تابىلادى.
ءبىز وسى جايتتاردى ەسكەرە كەلە «ەل بىرلىگى» («قازاقستاندىق ۇلت») دوكتريناسىنىڭ ومىرگە كەلۋىنە نەگىز بولعان، حالىقارالىق قۇقىقتىق نورمالارعا ساي كەلمەسە دە، كەزىندە قابىلدانىپ كەتكەن «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى تۋرالى» زاڭدى قايتا قاراپ، كونستيتۋتتسياعا مۇلدە جاڭا وزگەرىس ەنگىزۋ قاجەت دەپ بىلەمىز.
ءبىز ەشقاشان دا ءوز ۇلتىمىزدى وزگە ۇلتتاردان بيىك قويعان ەمەسپىز. رەسپۋبليكامىزدا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان بارلىق ەتنوستار ءتىلىنىڭ، سالت-ساناسىنىڭ، رۋحاني قۇندىلىقتارىنىڭ ساقتالۋىن، وركەن جايۋىن قالايمىز. سول ىقىلاس-نيەتىمىز ەشقاشان وزگەرمەيدى. ارينە، ەلىمىزدەگى ءار ۇلت وكىلىنىڭ ءتىلى مەن رۋحى ۇلكەن اۋقىمدا قانات قاعار ءوز تۇپكى وتانى بار. ورىستاردىكى - رەسەي، وزبەكتەردىكى - وزبەكستان، نەمىستەردىكى - گەرمانيا، ۋكراينداردىكى - ۋكراينا، تاجىكتەردىكى - تاجىكستان... سوندا باسقا وتانى جوق، ءوز اتا-باباسىنىڭ جەرىندە «ەل بىرلىگى» («قازاقستاندىق ۇلت») ارقىلى كوپ ەتنوستىڭ بىرىنە اينالىپ، ءتىلى، رۋحى جويىلعالى تۇرعان قازاق حالقىنىڭ بولاشاعى قالاي بولماق؟ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ارقىلى ۇسىنىلىپ وتىرعان دوكترينادا مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى جازىلعان جىلى سوزدەردىڭ كوبى كوز الداۋ، ويىن ەكەنىن دە سەزىپ وتىرمىز. ۇلكەن بيلىك باسىنداعىلاردىڭ بىردە-بىرەۋى بالاسىن، قىزىن، تىم قۇرىسا نەمەرەسىن مەملەكەتتىك تىلدەگى بالاباقشاعا، مەكتەپكە بەرمەۋىنەن كەلەشەكتە «ەل بىرلىگى» («قازاقستاندىق ۇلتقا») كوشىرەتىندەرىڭىزدى شامالاعانبىز. (بىراق بۇگىنگى دەڭگەيدەگى جاماندىققا قيماپ ەدىك...) بۇل ارادا رەسپۋبليكامىزدى مەكەن ەتەتىن باسقا ۇلت وكىلدەرى دە مىقتاپ ويلانعانى ءجون. ولار ءتىلىن، سالت-ساناسىن، رۋحاني قۇندىلىقتارىن تىكەلەي جويۋعا اپاراتىن، ءوزىنىڭ نەگىزگى باستاۋىن «امەريكاندىق ۇلتتان» الاتىن، ءتىپتى اسسامبلەيا ۇسىنعان دوكترينادا دا اتى، تۇپكى ماقساتى جاسىرىلعان «قازاقستاندىق ۇلتتىڭ» قاسىرەتى شاش ەتەكتەن ەكەنىن ەستە ۇستاعاندارى ءلازىم. ءاربىر ۇلت ءوز ءتىلىن، ءوز بولمىسىن ساقتاپ قالۋعا قۇقىلى. قازاقستان بيلىگىنىڭ بۇل قادامى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى مەن يۋنەسكو قابىلداعان زاڭدارعا كەرەعار. قازاق حالقىن جانە رەسپۋبليكامىزداعى وزگە ۇلت وكىلدەرىن ۇلتسىزداندىرۋعا باستايتىن، بۇل امەريكاندىق، كوسميپوليتتىك قادامعا، دەموكراتيالىق ءۇردىس اياسىندا، اشىق تۇردە قارسىلىعىمىزدى بىلدىرەمىز!
بارىمىزگە ويلانار، تولعانار كەزەڭ كەلدى...
ءا.نۇرپەيىسوۆ، كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى; ق.مەدەۋبەكوۆ، اكادەميك، اۋىلشارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، 1982-1991 جىلدار ارالىعىنداعى قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ توراعاسى; م.الىمباەۆ، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; م.مىرزاحمەتوۆ، اكادەميك، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى; ا.ءاشىموۆ، كسرو حالىق ءارتىسى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; م.شاحانوۆ، رەسپۋبليكالىق «مەملەكەتتىك ءتىل» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ، تىركەلمەگەن «حالىق رۋحى» دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ توراعاسى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى; ج.تۇياقباي، ب.ابىلەۆ، جسدپ «ازات» پارتياسىنىڭ تەڭ توراعالارى; س.ءابدىلدين، قازاقستاننىڭ كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ توراعاسى; ۆ.كوزلوۆ، تىركەلمەگەن «العا!» حالىقتىق پارتياسىنىڭ توراعاسى; ب.نۇرمۇحامەدوۆ، «اق جول» پارتياسى اتىنان پارتيا توراعاسىنىڭ ورىنباسارى; ك.ورمانتاەۆ، اكادەميك، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور; م.ءتاتىموۆ، دەموگراف، ورتالىق ازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى، پوليتولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى; ع.جايلىباي, قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى; ت.كاكىشەۆ، اكادەميك، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور; ر.سىزدىقوۆا، اكادەميك، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; ق.ىسقاق، جازۋشى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قر ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەر; د.يسابەكوۆ, جازۋشى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، «مادەنيەت» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى; ق.مىرزا-ءالى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; ش.ەلەۋكەنوۆ، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور; ن.ءنۇسىپجانوۆ، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; ق.ءجۇمادىلوۆ، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; گ.بەلگەر، جازۋشى، پرەزيدەنتتىڭ بەيبىتشىلىك جانە رۋحاني كەلىسىم سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; س.عابباسوۆ، جازۋشى، مەديتسينا جانە پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ماحامبەت سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، كسرو دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى; ت.مەدەتبەك، اقىن، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; س.يماناسوۆ، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; ي.ساپارباي، اقىن، پلاتينالى «تارلان» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; س.باتىرشاۇلى، رەسپۋبليكالىق «مەملەكەتتىك ءتىل» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ استانا قالالىق فيليالىنىڭ توراعاسى; ع.قابىشۇلى، جازۋشى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى جورنالشىسى; د.كوشىم، «ۇلت تاعدىرى» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى; ا.سارىم، ساياساتتانۋشى، ا.سارسەنبايۇلى قورىنىڭ جەتەكشىسى; ە.تورەحانوۆ، الماتى قالالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ توراعاسى; ا.وسمان، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەسى، ءازىربايجان مادەني ورتالىعىنىڭ ءتورايىمى; ب.يمانقوجا، «جەلتوقسان رۋحى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى; ب.ءسادۋۇلى، «جەلتوقسان اقيقاتى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى; ح.عابجاليلوۆ، «الاش» تاريحي زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ پەرزيدەنتى، «الاش» ەتنولوگيالىق تاريحي-عىلىمي جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى; ر.سارسەنباي، «جاس الاش» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; گ.ەرعاليەۆا, «سۆوبودا سلوۆا» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; ج.ءاشىمجان، «قالامگەر-Media» ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى; ج.شاشتايۇلى، «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; ءا.سىعاي، «دارابوز» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; ش.پاتتەەۆ، «تۇركىستان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; م.توقاشباەۆ، «پرەزيدەنت جانە حالىق» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; ب.نۇرجەكەەۆ، «جالىن» باسپاسىنىڭ ديرەكتورى; ج.قالىباي، «جۇلدىزدار وتباسى» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى; ۇ.ەسداۋلەت، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى; م.قۇلكەنوۆ، «تاڭشولپان» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى; ن.دارىمبەت، «ازات» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; م.سالقىنباەۆ، «اقيقات» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى; ق.تۇمەنباي، «ۇركەر» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى; ق.يسا، «جاس قازاق» تگر جشس گازەتىنىڭ باس ديرەكتورى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قر مادەنيەت قايراتكەرى; ج.قورعاسبەك, جازۋشى، «جاس وركەن» جشس-نىڭ باس ديرەكتورى، «تارلان ءۇمىت» سىيلىعىنىڭ يەگەرى; س.مۇحتاربەك، «قازاقستان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; ق.سارسەكەەۆ، «قازاق» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; ە.ايعاليۇلى، «قازاقستان-زامان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; م.قوسمامبەتوۆ، «ءۇش قيان» باسپاسىنىڭ ديرەكتورى; ە.جەڭىسۇلى، «ۇلان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى، ي.ومار، «زامانا» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; ق.عابدوللا، «جۇماداعى جۇزدەسۋ» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; ت.ايتبايۇلى, «جىل ون ەكى اي» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى; س.سماتاەۆ، جازۋشى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; م.ىسقاقباي، قازاقستان اۆتورلارى قوعامىنىڭ توراعاسى; ب.اتاباەۆ، «اقساراي» ميۋزيكل جاستار تەاترىنىڭ ديرەكتورى; ا.قورازباەۆ, ءانشى-سازگەر، «قازاق اۋەندەرى» اق «قازاقكونتسەرت» كب فيليالىنىڭ ديرەكتورى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; م.ءىلياسوۆا، «مايرا» پروديۋسەرلىك ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى; ق.ءبىلال، جازۋشى، قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى تورالقاسىنىڭ مۇشەسى، قر مادەنيەت قايراتكەرى; د.تۇرلىبەك، جازۋشى، حالىقارالىق تۇركى الەمى تەلەستۋدياسىنىڭ باس ديرەكتورى، حالىقارالىق «جامبىل» اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى; ج.كەنەباي، «تانىم» پىكىرسايىس كلۋبىنىڭ جەتەكشىسى; ى.دابەي، اقىن، «الاڭ» ادەبي بىرلەستىگىنىڭ جەتەكشىسى; ج.ماماي، «رۋح پەن ءتىل» كلۋبىنىڭ جەتەكشىسى، ا.سارسەنبايۇلى اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى; ج.شىمشىقوۆ، قر عىلىم، ءبىلىم مينيسترلىگى ەكونوميكا ينستيتۋتىنىڭ استانا قالاسىنداعى فيليالىنىڭ ديرەكتورى، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، پروفەسسور; ب.تورەعوجينا، «ار. رۋح. حاق» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ ءتورايىمى; ب.ساربالاۇلى، سىنشى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; ك.ءتالىمۇلى، تالعار اۋداندىق مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى; ا.اسانوۆا، 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ قۇربانى ل.اسانوۆانىڭ اناسى; ت.رىسقۇلبەكوۆ, «جەلتوقسان رۋحى» قوعامدىق بىرلەستىگى تورالقاسىنىڭ مۇشەسى، 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ قۇربانى، «حالىق قاھارمانى» قايرات رىسقۇلبەكوۆتىڭ ءىنىسى; ءا.قايىربەكوۆ، س.مۇقانوۆ پەن ع.مۇسىرەپوۆتىڭ مەملەكەتتىك ادەبي-مەموريالدىق مۇراجاي كەشەنىنىڭ ديرەكتورى; ج.بودەش، اقىن، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; ا.ءالىم، اقىن، م.ماقاتاەۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ يەگەرى، قر مادەنيەت قايراتكەرى; ب.قويشىباەۆ، جازۋشى، قازاقستان «ادىلەت» تاريحي-اعارتۋ قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى; ت.الىمبەكۇلى، ساتيريك، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; ر.يماحانبەتوۆا، ا.بايتۇرسىنۇلى مۇراجاي-ءۇيىنىڭ ديرەكتورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى; ق.ۋماروۆ، قازاقستان كينەماتوگرافيستەر وداعىنىڭ مۇشەسى، كينورەجيسسەر-دوكۋمەنتاليست; م.كەنجەباي، اقىن، قر مادەنيەت قايراتكەرى; ح.قوجا-احمەت، 1970-1980 ج.ج. ساياسي تۇتقىن، «ازات» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى; ج.قۋانىشالين، «جاسا، ازاتتىق!» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى; ش.ابدىكارىموۆ، اقىن، قىزىلوردا قوعامدىق تەلەراديوكومپانياسىنىڭ توراعاسى، رەسپۋبليكالىق «مەملەكەتتىك ءتىل» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ قىزىلوردا وبلىستىق فيليالىنىڭ توراعاسى; ك.اسان-اتا, جازۋشى، حالىقارالىق حەللمانن-حەممەتت (اقش) سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; م.كەنجەباي، اۋىلشارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت; ا.قادىرباەۆا، «كۇرەتامىر» قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى; د.اشىمحانۇلى، جازۋشى، «ەل-شەجىرە» قوعامدىق قورىنىڭ توراعاسى; ق.ىلياسۇلى، ساتيريك، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; ق.بولاتباەۆ، ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنىڭ پرورەكتورى، ونەرتانۋ دوكتورى، پروفەسسور; ب.قۇنداقبايۇلى، ونەرتانۋ دوكتورى، پروفەسسور، قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، ب.نوگەربەك، ونەرتانۋ دوكتورى، پروفەسسور، قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى; س.قامشىگەر، اقىن; ب.اشىرباەۆ، اقىن; ت.اسەمقۇلوۆ، جازۋشى; ءا.قالامباەۆ، كسرو حالىق اعارتۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى، سارىاعاش اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى; ب.توباياقوۆ, اقىن، قر مادەنيەت قايراتكەرى; س.ابدىكارىموۆ, جازۋشى، قر مادەنيەت قايراتكەرى; ك.ادىربەك, جۋرناليست، پرەزيدەنت سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; ج.سارسەك, اقىن، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; ت.تاڭجارىق، اقىن، «سەرپەر» جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; س.سەيتمان, اقىن; م.مالىكوۆ، جازۋشى; ە.ءجۇنIس، اقىن، پرەزيدەنت كۋبوگىنىڭ يەگەرى، حالىقارالىق «شابىت» فەستيۆالىنىڭ جۇلدەگەرى: ا.ەلگەزەك، اقىن،«سەرپەر» جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; ج.داۋلەت، سازگەر، قر مادەنيەت قايراتكەرى; م.اباعان، ءتىل جاناشىرى، قر مادەنيەت قايراتكەرى; ب.شاراحىمباي، اقىن، بۇكىلتۇركى دۇنيەسى اقىندارى فەستيۆالىنىڭ لاۋرەاتى; ب.ءابىش، جازۋشى، ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى; س.اكەلەي، ءانشi, حالىقارالىق انشىلەر كونكۋرسىنىڭ لاۋرەاتى، ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى; م.قالىباي، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ەرەكشە ەڭبەگى سىڭگەن زەينەتكەر; ع.دۇيسەن، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى; ە.اقشولاقوۆ، جازۋشى; ي.جەمەنەي، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قر مادەنيەت قايراتكەرى; س.شۇكىرۇلى, جۋرناليست، قر ەڭبەگى سىڭگەن مادەنيەت قىزمەتكەرى; ۋ.نۇرگەلدى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى; ز.بازارباەۆا، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور; ە.راقىشەۆ، رەجيسسەر، «جاس ۇلان» كينوستۋدياسىنىڭ ديرەكتورى; ت.بيناشەۆ, ءمۇسىنشى، قر مادەنيەت قايراتكەرى; د.مۇقانوۆ, اۋدارماشى، ادەبيەتتانۋشى; ب.وماروۆ، سازگەر، «ارمان» پروديۋسەرلىك ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى; ا.وماروۆ، ءانشى، «دو-ماجور» توبىنىڭ مۇشەسى; س.مەدەۋوۆ, ءانشى، «سەرپەر» جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; ت.ب.
اشىق حاتتى بۇگىنگە دەيىن 5219 ادام قۋاتتاپ قول قويدى. قول قويۋ ءالى دە جالعاسا بەرمەك.
