«مەنiڭ قاماۋدا وتىرعانىم رەسەيلiكتەرگە تيiمدi»، - دەيدi مۇحتار جاكiشەۆ

قاراشانىڭ 4-i كۇنi Youtube.com سايتىندا بەيمالiم بەينەتاسپا پايدا بولدى. وندا «قازاتومونەركاسiپ» ۇق-نىڭ بۇرىنعى باسشىسى، قازiر ۇقك-نiڭ تۇرمەسiندە وتىرعان مۇحتار جاكiشەۆ سويلەيدi. مۇنىسى سۇحبات پا، الدە تۇسiنiك پە، ول جاعى بەلگiسiز.

بەينەتاسپانىڭ وڭدەلگەنi, تۇزەلiپ-كۇزەلگەنi كورiنiپ تۇر. ۇزiك-ۇزiك. جاكiشەۆ اڭگiمەلەسiپ وتىرعان ادامنىڭ داۋسى ەستiلمەيدi, ءوزi دە كورiنبەيدi. مۇحتار جاكiشەۆ وندا بىلاي دەيدi: «مەن مۇنىڭ كiمگە تيiمدi بول­عانىن ء(وزiنiڭ تۇتقىندالعانىن ايتىپ وتىر - رەد.) وي ەلەگiنەن وتكiزiپ، قورىتىندى جاساۋعا تىرىستىم. تۇسiنەسiز بە، شامامەن مىناداي توق­تام­عا كەلدiم: بۇل - ورىستارعا تيiمدi. ياعني، رەسەيلiكتەرگە. مەن قاماۋدا وتىرعاندا بiزگە تيiمسiز شارۋالاردىڭ ءبارi جاسالىپ جاتىر. جانە دە سۇمدىق جىلدامدىقپەن iسكە اسىرىلۋدا. وزiمiزگە قاجەت شارۋالاردى iستەپ جاتقان جوقپىز. تۇسiنەسiز بە، وكiنiشكە قاراي، قازiر بۇعان باقىلاۋ جاساي المايمىن. قان قىسىمىم كوتەرiلiپ، 210 جانە 190-عا دەيiن باردى. بەتiن ءارi قىلسىن، ەگەر اياق استىنان ماعان بiر جاعداي بولا قالسا، مەنiڭ وسى ايتقاندارىمنىڭ ءبارi ساقتالعانىن قالايمىن».

«دوستىق راۋIشتەگI» اڭگIمە

«مەنiڭ قاماۋدا وتىرعانىم رەسەيلiكتەرگە تيiمدi»، - دەيدi مۇحتار جاكiشەۆ

قاراشانىڭ 4-i كۇنi Youtube.com سايتىندا بەيمالiم بەينەتاسپا پايدا بولدى. وندا «قازاتومونەركاسiپ» ۇق-نىڭ بۇرىنعى باسشىسى، قازiر ۇقك-نiڭ تۇرمەسiندە وتىرعان مۇحتار جاكiشەۆ سويلەيدi. مۇنىسى سۇحبات پا، الدە تۇسiنiك پە، ول جاعى بەلگiسiز.

بەينەتاسپانىڭ وڭدەلگەنi, تۇزەلiپ-كۇزەلگەنi كورiنiپ تۇر. ۇزiك-ۇزiك. جاكiشەۆ اڭگiمەلەسiپ وتىرعان ادامنىڭ داۋسى ەستiلمەيدi, ءوزi دە كورiنبەيدi. مۇحتار جاكiشەۆ وندا بىلاي دەيدi: «مەن مۇنىڭ كiمگە تيiمدi بول­عانىن ء(وزiنiڭ تۇتقىندالعانىن ايتىپ وتىر - رەد.) وي ەلەگiنەن وتكiزiپ، قورىتىندى جاساۋعا تىرىستىم. تۇسiنەسiز بە، شامامەن مىناداي توق­تام­عا كەلدiم: بۇل - ورىستارعا تيiمدi. ياعني، رەسەيلiكتەرگە. مەن قاماۋدا وتىرعاندا بiزگە تيiمسiز شارۋالاردىڭ ءبارi جاسالىپ جاتىر. جانە دە سۇمدىق جىلدامدىقپەن iسكە اسىرىلۋدا. وزiمiزگە قاجەت شارۋالاردى iستەپ جاتقان جوقپىز. تۇسiنەسiز بە، وكiنiشكە قاراي، قازiر بۇعان باقىلاۋ جاساي المايمىن. قان قىسىمىم كوتەرiلiپ، 210 جانە 190-عا دەيiن باردى. بەتiن ءارi قىلسىن، ەگەر اياق استىنان ماعان بiر جاعداي بولا قالسا، مەنiڭ وسى ايتقاندارىمنىڭ ءبارi ساقتالعانىن قالايمىن».

«دوستىق راۋIشتەگI» اڭگIمە

«بەينەتاسپاداعى ادام - مۇحتار جاكiشەۆ» دەپ سەنiمدi ايتىپ وتىرعان سەبەبiمiز، مۇنى جاكiشەۆتiڭ ادۆوكاتى نۇرلان بەيسەكەەۆتiڭ ءوزi راستاپ وتىر. «بۇل - مۇحتار جاكiشەۆ. ەگەر تاسپاعا مۇقيات نازار سالساڭىز، جازبا ۇقك-نiڭ بiر قىزمەتكەرiنiڭ جۇمىس ورنىندا تۇسiرiلگەن. ويتكەنi, جاكi­شەۆ تەرگەۋ اباقتىسىنىڭ كادۋiلگi كامەراسىندا وتىر»، - دەيدi ن.بەيسەكەەۆ.

بۇل تەرگەۋ مە، تۇسiنiك پە، الدە سۇحبات پا دەگەن سۇراققا ادۆوكاتتىڭ دا ناقتى جاۋابى جوق. بۇل تۋرالى ن.بەيسەكەەۆ بىلاي دەدi: «ەگەر بۇل تەرگەۋ بولىپ، بەينەكامەراعا ءتۇسiرiل­سە، وندا مiندەتتi تۇردە حاتتامادا كورسەتiلەر ەدi. مەنiڭ ويىمشا، بۇل - تەرگەۋ ەمەس. جاكiشەۆ مۇندا ۇقك-نiڭ بiر قىزمەتكەرiمەن اڭگiمەلەسiپ وتىر­عان سياقتى. ويتكەنi, ول قارسىدا وتىرعان ادامعا بiر ماسەلەنi ءتۇسiندiرiپ وتىر».

جاكiشەۆپەن اڭگiمە-دۇكەن قۇرعان نەمەسە ونى تەرگەپ وتىرعان قۇپيا جان كiم؟ ۇقك باسشىلارىنىڭ بiرi مە؟ ەگەر سولاي بولسا، جاكiشەۆتiڭ ايتقاندارى نە ءۇشiن بەينەتاسپاعا جازىلدى؟ ونىسى قالاي جۇرتقا جاريا بولدى؟

وسى ماسەلەنiڭ جاۋابىن تابۋ ءۇشiن «ازاتتىق راديوسى» دوڭگەلەك ۇستەل وتكiزiپتi. دوڭگەلەك ۇستەلگە بەلگiلi سايا­ساتتانۋشى ايدوس سارىم، تاۋەلسiز جۋرناليست سەرگەي دۋۆانوۆ، ادۆوكات نۇرلان بەيسەكەەۆ، پرەزيدەنتتiڭ بۇرىن­عى كۇيەۋبالاسى راحات اليەۆ جانە ءماجiلiستiڭ بۇرىنعى دەپۋتاتى تاگير سەيسەمباەۆ قاتىسىپتى.

«بەينەجازبادا سويلەپ وتىرعان ادامنىڭ مۇحتار جاكiشەۆ ەكەنiنە ەشقانداي كۇمانiم جوق. الايدا، قازiر ونىڭ ءتۇرi وزگەرiپ كەتكەن. بەينەتاسپاعا تۇسiرiلگەن كەزدەگiدەن الدەقايدا ناشار»، - دەپتi ن.بەيسەكەەۆ.

ادۆوكاتتىڭ ءسوزiن راحات اليەۆ بىلاي بەكiتiپتi: «مۇنى مەن ۇقك-نiڭ جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتكەرلەرiنiڭ بiرiنiڭ جۇمىس كابينەتiندە تۇسiرiلگەن دەپ ەسەپتەيمiن. ال سويلەپ وتىرعان ادام شىنىمەن دە جاكiشەۆ مىرزا. ويتكەنi, مەن ونى بۇرىننان بiلەمiن جانە دوستىق قارىم-قاتىناستامىن. مەنiڭ ايتايىن دەگەنiم - ۇقك باسشىلارىنىڭ بارلىعىنىڭ، توراعادان باستاپ دەپارتامەنت باسشىلارىنىڭ تۇگەلiنiڭ كابينەتiندە بەينە جانە اۋديو جازۋ قۇرىلعىلارى ورناتىلعان. ۇقك رەگلامەنتiنە سايكەس، توراعانىڭ، ورىنباساردىڭ نەمەسە دەپارتامەنت باسشىسىنىڭ كابينەتiنە كiم كەلسە دە، ول تاسپاعا جازىلىپ وتىرادى. مىناۋ دا سونداي جاسىرىن كامەرامەن تۇسiرiلگەن».

بiر كەزدەرi ۇقك باسشىلارىنىڭ بiرi بولعان ر.اليەۆتiڭ پايىمداۋىنشا، بۇل - تۇپنۇسقا بەينەجازبا جانە جاكiشەۆپەن اڭگiمەلەسiپ وتىرعان بەيمالiم ادامنىڭ قويعان سۇراقتارىن كەسiپ الىپ تاستاعان.

سونداي-اق، مۇنى تەرگەۋ دەۋگە دە كەلمەيدi. "مۇنى مۇحتار جاكiشەۆ تۇتقىندالا سالىپ-اق تۇسiرگەن بولۋى كەرەك. جانە دە بۇل - تەرگەۋ ەمەس. اڭگiمە دوستىق راۋiشتە وتكەن. ەندi بۇل جازبانى جابىق اسكەري سوتتا ءجا­كiشەۆكە قارسى پايدالانۋى دا مۇمكiن", - دەيدi ر.اليەۆ.

شابدارباەۆتىڭ "قالتاسى" تەسIك پە؟

ەگەر بۇل بەينەجازبا "چەكيستەردiڭ" مەنشiگi بولسا، وندا ولار نەگە بۇل جازباعا يە بولا المادى؟ قالايشا ينتەرنەت سايتىنا جاريا بولدى؟ بالكiم، بۇل بيلiككە وكپەلi كۇيەۋبالانىڭ كەزەكتi ءاش­كەرەلەۋi شىعار؟ بۇل جاعىن راحات اليەۆ اشىپ ايتپايدى. بىلاي دەپ جاقاۋراتادى: "مەنiڭشە، ۇقك-نiڭ بەينەجازبانى iسكە اسىرعان تەحنيكالىق قىزمەتiندەگi الدەكiم باسشىلىقپەن بايلانىسىن پايدالانعان. سويلەسiپ وتىر­عان ادامدى جارعا جىقپاس ءۇشiن ونىڭ سۇراقتارىن الىپ تاستاعان. كەيiننەن ول جازبا جاكiشەۆ جاقتاستارىنىڭ قولىنا ءتۇسiپ، ولار عالامتورعا سالۋى مۇمكiن. قايتالاپ ايتامىن، جاكiشەۆپەن سويلەسiپ وتىرعان ادام - ۇقك باسشىلىعىنداعى بiرەۋ".

بۇل جازبانى ينتەرنەتكە كiم سالسا دا، ۇقك-نiڭ كەزەكتi قۇپياسى تاعى دا جاريا بولىپ قالدى. ۇقك-نiڭ "مەملەكەتتiك قۇپيانى جاريا ەتتi" دەپ "الما-اتا ينفو" باسىلىمىنىڭ رەداكتورى رامازان ەسiركەپوۆتi جازىقتى ەتكەنiنە كوپ ۋاقىت وتكەن جوق-تى. ەندi مiنە، ۇقك توراعاسىنا تاعى دا ۇيالۋعا تۋرا كەلiپ تۇر. "شابدارباەۆتىڭ "قالتاسى" تەسiك ەمەس پە وسى" دەگەن وي كەلەدi. وزدەرi قانشا قىمتاپ ۇستاۋعا تىرىسقانىمەن، "قۇپيالارى" نەگە وپ-وڭاي جاريا بولىپ قالادى وسى؟ "قۇپيامدى جاريا ەتتiڭ" دەپ ەندi كiمدi كiنالايدى؟ الەمگە ايگiلi Youtube.com ۆەب-سايتىن جاپقىزىپ تاستاي ما؟ الدە سول سايتقا سiلتەمە جاساپ، اقپارات بەرگەن بiزدi سوتقا سۇيرەلەي مە؟..

"ۋرانگەيت"

"مۇحتار جاكiشەۆتiڭ تۇت­قىندالۋىنا رەسەي مۇددەلi بول­عان" دەگەن اڭگiمە بۇرىن دا شىققان. مۇنى الگi بەيمالiم بەينەجازبادا جاكiشەۆتiڭ ءوزi دە ايتىپ وتىر. ەگەر جاكiشەۆ­تiڭ ايتقاندارى راس بولسا، قازاقستاننىڭ اتوم ونەر­كاسiبiنە يەلiك ەتەتiن رەسەي بولىپ شىقپاي ما؟ بۇل از دەسەڭiز، قازاقستاننىڭ ۇلت­تىق قاۋiپسiزدiك كوميتەتiن دە رەسەي جۋساتىپ-ورگiزەدi دەگەن ءسوز. ويتكەنi, جاكiشەۆتi تۇتقىنداعان جانە ايىپ تاققان ۇقك عوي.

قازiر بۇكiل الەم "قازاقستان ۋرانىن قالاي پايدالانادى" دەپ جiتi كوز تiگiپ وتىر. ەگەر بiزدiڭ ۋران رەسەيدiڭ مۇددەسiنە عانا جۇمىس iستەيتiن بولسا، مۇنى حالىقارالىق قاۋىمداستىق جاي قالدىرمايدى. اسiرەسە، امەريكا قۇراما شتاتتارى. ۇلكەن داۋ باستالۋى مۇمكiن وسىدان كەيiن. داۋدىڭ باسى كiم ەكەنi ايتپاسا دا تۇسiنiكتi. وندا باياعى "قازاقگەيت", "راحاتگەيت" سياقتىلار "ۋرانگەيت­تiڭ" جانىندا جiپ ەسە الماي قالاتىنىنا ەش كۇمانiڭiز بولماسىن.

شكولنيك نە دەيدI?

الگi بەينەتاسپادا م.ءجا­كiشەۆ "قازاتومونەر­كاسiپتiڭ" قازiرگi باسشىسى ۆلاديمير شكولنيككە قاتىستى دا ءسوز ەتەدi. "مەن تەرگەۋشiلەردەن بiزدi بەتپە-بەت كەزدەستiرۋدi سۇرادىم. بiراق، تەرگەۋشiلەر "بۇلتارتپايتىن دالەلدەرiمiز بار" دەپ بۇدان باس تارتتى", - دەيدi جاكiشەۆ.

كەشە وسى ماسەلەگە قاتىستى ۆ.شكولنيك مەكتەپ وقۋشىسى سياقتى اقتالىپ، اۋرەگە ءتۇسiپتi. ول بىلاي دەيدi: "مۇنىڭ ءبارi - جاكiشەۆتiڭ ويدان شىعارعاندارى. "قاز­اتوم­ونەركاسiپتiڭ" جاپوندارمەن كەلiسiمi تۋرالى... مەن جالپى ەشتەڭە ءتۇسiنiپ تۇرعان جوقپىن. رەسەيلiكتەرگە قاتىستى دا ماعان تۇسiنiكسiز. اڭگiمە نە تۋراسىندا ەكەنiن ۇقپادىم. مەنi ايىپتاي بەرسiن. مەنi كوپتەگەن ادامدار ايىپتايدى.

مۇحتار جاكiشەۆتiڭ بەينەتاسپاسىن كورگەن جوقپىن. جولساپاردان كەلگەنiم ەندi عانا. Youtube.com پورتالىن اشىپ كوردiم، بiراق ول جۇمىس iستەمەي تۇر".

بالكiم، ۆ.شكولنيك الگi پورتال اشىلعان سوڭ نەمەسە بەينەتاسپانى تامىر-تانىستارىنان سۇراتىپ كورگەن سوڭ ءوزiنiڭ ناقتىلى پiكiرiن ايتار. "قولىم تيمەي ءجۇر" دەپ سىرعاقتاتپاسا.

ە.بيەكە.

جاس الاش №90 (15444) 10 قاراشا، سەيسەنبى 2009