«تاسجارعاندى» سوتىمەن، سوتاناعىمەن قوسىلا تالاتقان دەپۋتات مادينوۆكە دەپ بەس تەڭگەلiكتiڭ مىڭىن قاپشىققا سالىپ قويىپ ەدiم، قالاي جەتكiزiپ بەرسەم ەكەن؟» - دەپ ەكi رەت تەلەفون شالعان جازۋشى عابباس اعا قابىشۇلى «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» جارىق كورگەن كۇنi رەداكتسيا جورنالشىلارىن قۋانا قۇتتىقتادى. وسى ءساتتi پايدالانىپ، ءداستۇرiمiزدi جالعاپ، سۇحباتتاسۋعا ۇسىنىس جاسادىم. «ارقاشاندا دايىنمىن!» - دەگەن جازۋشى اعاعا سول كۇنi ساۋالدارىمدى ازiرلەپ، ەرتەڭiندە حابارلاستىم. اڭگiمەمiز تەلەفون ارقىلى بولدى.

- اعا، «داتتىڭ» جاڭا پەرزەنتiمەن تانىسا الدىڭىز با؟

- ارينە! «اتادان ۇل تۋسا يگi, اتا جولىن قۋسا يگi»، ابدەن ريزا بولدىم. «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»، ءا؟ قازاقشاسى «جۇرتشىلىقتىڭ پiكiرi» ەمەس پە؟ وسىلاي جازۋ كەرەك-اۋ. «پوزيتسيانى» «ۇستانىم» دەپ ءجۇرمiز، ال ول بۇل جەرگە جاراسپايدى، قازاقى تiلمەن «پiكiرi» دەگەن لايىق. «تاسجارعاننىڭ» iزباسارى شىقتى. جاقسى! بiراق... (ول كiدiردi.)

- «بiراق» دەدiڭiز بە؟

- مەنiڭ كۇدiگiم كۇل بولسىن-اق، بiراق باياعى دەپۋتات ءمادينوۆتi مىڭ وراپ الاتىننىڭ وزiنە قۇرىق سالعان ەكەنسiڭدەر، شولپاننىڭ دا، گازەتتiڭ دە باسىنا قارا بۇلت ءۇيiرiلiپ جۇرمەگەي! «كاك سەرگەي تەرەششەنكو زا سپينوي پرەزيدەنتا زانيمالسيا «بيزنەسوم» دەگەن ماقالانىڭ «قۇنى» 100 000 000 تەڭگە بولىپ كەتپەگەي!

- ناقتى اقپار نەگiزiندە جازىلعان ماقالا عوي.

«تاسجارعاندى» سوتىمەن، سوتاناعىمەن قوسىلا تالاتقان دەپۋتات مادينوۆكە دەپ بەس تەڭگەلiكتiڭ مىڭىن قاپشىققا سالىپ قويىپ ەدiم، قالاي جەتكiزiپ بەرسەم ەكەن؟» - دەپ ەكi رەت تەلەفون شالعان جازۋشى عابباس اعا قابىشۇلى «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» جارىق كورگەن كۇنi رەداكتسيا جورنالشىلارىن قۋانا قۇتتىقتادى. وسى ءساتتi پايدالانىپ، ءداستۇرiمiزدi جالعاپ، سۇحباتتاسۋعا ۇسىنىس جاسادىم. «ارقاشاندا دايىنمىن!» - دەگەن جازۋشى اعاعا سول كۇنi ساۋالدارىمدى ازiرلەپ، ەرتەڭiندە حابارلاستىم. اڭگiمەمiز تەلەفون ارقىلى بولدى.

- اعا، «داتتىڭ» جاڭا پەرزەنتiمەن تانىسا الدىڭىز با؟

- ارينە! «اتادان ۇل تۋسا يگi, اتا جولىن قۋسا يگi»، ابدەن ريزا بولدىم. «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»، ءا؟ قازاقشاسى «جۇرتشىلىقتىڭ پiكiرi» ەمەس پە؟ وسىلاي جازۋ كەرەك-اۋ. «پوزيتسيانى» «ۇستانىم» دەپ ءجۇرمiز، ال ول بۇل جەرگە جاراسپايدى، قازاقى تiلمەن «پiكiرi» دەگەن لايىق. «تاسجارعاننىڭ» iزباسارى شىقتى. جاقسى! بiراق... (ول كiدiردi.)

- «بiراق» دەدiڭiز بە؟

- مەنiڭ كۇدiگiم كۇل بولسىن-اق، بiراق باياعى دەپۋتات ءمادينوۆتi مىڭ وراپ الاتىننىڭ وزiنە قۇرىق سالعان ەكەنسiڭدەر، شولپاننىڭ دا، گازەتتiڭ دە باسىنا قارا بۇلت ءۇيiرiلiپ جۇرمەگەي! «كاك سەرگەي تەرەششەنكو زا سپينوي پرەزيدەنتا زانيمالسيا «بيزنەسوم» دەگەن ماقالانىڭ «قۇنى» 100 000 000 تەڭگە بولىپ كەتپەگەي!

- ناقتى اقپار نەگiزiندە جازىلعان ماقالا عوي.

- بiزدiڭ بيلiككە ناقتى اقپاردى كادiمگi كوكپار ەتiپ جiبەرۋ - شىبىندى شەرتە سالعانداي ەمەس پە. استىندا رەسمي تاعى، قولتىعىندا رەسمي پورت­فەلi بولماسا دا، تەرەششەنكونىڭ بۇگiن دە بيلiكتiڭ مىقتىسى ەكەنi ماقالادا «مەنمۇندالاپ» تۇر. تاعى بiر بايقالعان جايت: «زا سپينوي» ەمەس، «پەرەد گلازامي». كەيبiرەۋلەر: «نۇرسۇل­تان نازارباەۆتى ءسوز قىلا بەرمەيiك»، «نۇرەكەڭدi قويا تۇرايىق»، «نۇرە­كەڭ ءبارiن باقىلاي المايدى، بار پالە اينالاسىندا»، - دەيدi. بەكەرشiلiك. سوناۋ جىلى جاس پەرiلەرiمەن اڭگiمەلەسiپ وتىرىپ، بiر كەزدە بارiنە شۇيiلە قاراپ: «وسى وتىرعان ارقايسىسىڭدى قولىڭنان ۇستاپ اپارىپ، تۇرمەگە تىعا سالام!» - دەگەندi بەكەر ايتپادى. بۇگiندە سولارىنىڭ بىت-شىتى شىعىپ جاتىر. ەندەشە، تەرەششەنكوسى دا كوز الدىندا، بiراق ونى قۇپتايدى، وعان شاڭ جۋىتپايدى. كورەرسiڭ. ايتپاقشى، اكەجان قاجىگەلدين وسى «بيزنەسمەنگە» سوقتىعىپ، بiرiنشi رەت سۇرiنگەن.

- قالايشا؟

- ەسiڭە تۇسiرەيiن. اكەجان پرەمەر-مينيستر بولىپ، ارادا، ەگەر قاتەلەسپەسەم، بiر جىلداي وتكەن سوڭ، «ەگەمەن قازاقستان» مەن «كاز. پراۆدا» گازەتتەرiندە بiر بەت رەسمي مول ماعلۇمات جاريالاپ، وزiنەن بۇرىنعى ۇكiمەتتiڭ، ياعني تەرەششەنكونىڭ، قانشاما قارجىنى قايدا، قالاي تالان-تاراجعا سالعانىن تiزiپ بەردi جانە سول تۇستاعى باس پروكۋرورعا، شۋتكين دەگەن بە ەدi, رەسمي حات جازىپ، الگi پىسىقايلار قىلعىتقان قارجىنى ءوندiرiپ الۋدىڭ جولىن iزدەستiرۋدi ءوتiندi. وكiنiشكە قاراي، باس پروكۋرور ۇكiمەت باسشىسىنا ەمەس، وكiمەت باسشىسى - پرەزيدەنتكە باعىنادى. اكەجاننىڭ ارەكەتi iسكە اسپادى دا، ول سول كۇننەن باستاپ نىساناعا الىندى. ال پرەزيدەنتتiڭ اينالاسى دەسەك، ول توپتاعىنىڭ ءبارiن تاڭداپ العان - ءوزi. ولاردىڭ ەشقايسىسى پرەزيدەنتسiز قىبىر ەتپەيدi. سەنiمiن اقتاۋ كەرەك قوي.

- راس-اۋ! ال سول پرەزيدەنتتiڭ جاقىندا تەلەارنا ارقىلى حالىقپەن سۇحباتتاسقانىنا كوڭiلiڭiز تولدى ما؟

- ونىڭ دا «عاجاپ سپەكتاكل» بولاتىنىنا ءشۇبالانبادىم دا، تەلەەكرانعا جابىسپادىم. پالەن سۇزگiدەن وتكiزiلگەن «سۇراق-جاۋاپتاردىڭ» گازەت بەتiندەگi نۇسقاسىن عانا شولىپ شىقتىم. جۇرتشىلىقتىڭ اۋزىنداعى اۋىر سۇراقتار قالار جەرiندە قالىپتى. 45 جىلعى جورنالشىلىق جولىمدا ونداي «سپەكتاكلدiڭ» تالايىنىڭ «ستسەناريiن» وقىدىم. ال الگi شولىپ وتىرعانىمدا مەنiڭ كوكەيiمە ورالا بەرگەن بiر تۇيتكiل بولدى. پرەزيدەنت بiر كەزدە قۇزىرىندا بولىپ، قاتەلەسiپ باسقا جولعا ءتۇسiپ كەتكەندەردiڭ قايسىسىنا بولسىن، ەگەر وزiنەن كەشiرiم سۇراسا، راقىمشىلىق جاسايتىنىن، كەكساقتاعىش، بارماقبۇككiش ەمەستiگiن ايتىپتى، مىسال كەلتiرiپتi.

پرەزيدەنت ەشكiمنiڭ الدىندا كiنالi ەمەس سياقتى، «مەن دە ءوزiمنiڭ كiنام ءۇشiن كەشiرiم سۇراۋعا ءازiرمiن» دەگەندi ايتپاپتى. مىسالى، اكەجان قاجىگەلديننiڭ 10 جىلعا نەمەسە عالىمجان جاقيانوۆتىڭ 7 جىلعا، ارون اتابەكتiڭ 18 جىلعا سوتتالاتىنداي جازىعى بولماعانى، قۇداي بiلەدi دەپ ايتا الامىن، پرەزيدەنتكە بەس ساۋساعىنداي بەلگiلi. عالىمجاندى الايىق. ول ءوزiنiڭ قانشا مەرزiمگە تۇرمەگە وتىرعىزىلارىن ۇكiم شىعاردان كوپ بۇرىن ەستiگەن. استانا جاقتان. سوڭعى سوزiندە: «جوعارى مارتەبەلi سوت مىرزا! سiزگە مەنi 7 جىل تۇرمەدە وتىرعىزۋعا ۇكiم شىعارۋ تۋرالى نۇسقاۋ كەلدi. سiزدە ونى ورىنداماس لاج جوق. قازiر ورىندايسىز. سiزدiڭ حالiڭiزدi ءتۇسiنiپ، جانىم اشىپ تۇر، بiراق سiزگە اراشاشى بولا المايتىنىم وكiنiشتi»، - دەگەن ساتتە بايلاۋلى بۇزاۋداي بايعۇس سوت، - ونىڭ اتى-ءجونiن اتاۋدان جيiركەنەمiن، - ءولiپ تiرiلگەن.

- ءيا، ونىڭ حالi ايانىشتى دا، جيiركەنiشتi دە بولدى.

- ءدال سول كەزدە، ءوزiڭ جاقسى بiلەسiڭ، تەمiرجول مينيسترi سوتتالدى، - ونىڭ دا اتى-ءجونiن اتاعىم كەلمەيدi, - ول مەملەكەتتiڭ ميللياردتاعان قارجىسىن تالان-تاراج ەتكەن. وعان نەندەي جازا قولدانىلدى؟

- بەس جىل شارتتى جازا بەرiلiپ، سوت زالىندا بوستاندىق الدى، سودان كوپ كەشiكپەي بiر ۇلكەن مەكەمەگە باسشى بولدى.

- انەكي! ال ول جايتتاردى پرەزيدەنت بiلمەدi دەپ ادۆوكات بولۋدىڭ قاجەتi جوق. سول ادiلەتسiزدiككە، عالىمجانعا جاسالعان قىساس­تىققا نارازى بولعان جۇرتشىلىق پرەزيدەنت­كە حات جازىپ، بiر جارىم ميلليون ادام: اسا قادiرلi ديحان ابiلەۆ، ءابدiجامiل نۇرپەيiسوۆ، قاسىم قايسەنوۆ، تۇرسىنحان ءابدiراحمانوۆا... بار، قول قويىپ، جاقيانوۆقا كەشiرiم تiلەدi. نە شىقتى؟ نازارباەۆ شىبىن ىزىڭىن ەستiگەندەي بولعان جوق. كەشە عانا iسكەرلiگi ءۇشiن ءوزi ماقتاپ، اق مونشاعا بiرگە ءتۇسiپ، سىرلاسىپ جۇرگەن جاپ-جاس كادرىنا قيانات جاسادى. سول قاتەلiكتi ەندi تۇزەتiپ، عالىمجاننان كەشiرiم سۇراپ، ونى اقتاۋىنا بولا ما؟ بولادى. قۇقىعى بار ما؟ بار. ويتسە، تاعىنان ءتۇسiپ قالمايدى.

- قۇلقى جوق بولسا شە؟

- ماسەلە سوندا. ادام، اسiرەسە باسشىلىقتاعى ادام ءوزi جول بەرگەن قاتەلiكتi سەزiنبەسە، ونى تۇزەتپەسە، باسقالارعا، قۇزىرىنداعى جۇرتقا جاقسى ۇلگi-ونەگە كورسەتە الماق ەمەس.

- بۇدان بiر اي شاماسى بۇرىن پالەن ءجۇز كiسi قول قويىپ، نازارباەۆقا اشىق حات جازدىڭىزدار. «ۇلتىن جويعان ەل بولماس» دەپ. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ «ەل بiرلiگiنiڭ دوكتريناسى» دەگەن اتپەن «قازاقستاندىق ۇلت» اتاۋىن زاڭداستىرماق پيعىلىنا قارسى. ونىڭ الدىندا قازاق تiلiنiڭ مەملەكەتتiك مارتەبەسi جايىندا جازدىڭىزدار. سول ارەكەتتەرiڭiز نەندەي ناتيجە بەرەدi دەپ ويلايسىز؟

- مەنiڭ دولبارىم دالادا قالسىن-اق، بiراق سول قيمىلدارىمىزدان وڭ ناتيجە كۇتە المايمىن. سەبەبi, مەن - نۇرسۇلتان نازارباەۆقا سەنۋدi قويعان كiسiمiن. «قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى» قوزعالىسىن اۋەلi قۇپتاپ، iلە-شالا ونى توقاەۆتىڭ توقپاعىمەن تالقانداعان سوڭ، بiزگە دەموكراتيانىڭ اۋىلى الىس ەكەنiن تۇسiنگەنمiن. دەموكراتياسىز ەل - ماڭىندا ەل-جۇرت جوق يەن كول.

- جاڭا جىلدا بۇيىرتسا، وبسە-گە توراعا بولماقپىز عوي؟

- ول بiزدە دەموكراتيا گۇلدەنگەن سوڭ ءساتi تۇسكەن iس ەمەس، بۇگەسi مەن شiگەسi بولعان شارۋا. سول توراعالىقتى كەيبiر ساياساتكەرلەر كوككە كوتەرiپ، قازاقستاننىڭ حالىقارالىق بەدەلi دەپ، الدەن توي جاساپ جاتىر. توي تار­قار، تاباقتا نە قالعانىن كورەرمiز، بۇل ماسەلەنi, امانشىلىق بولسا، ەكەۋمiز سوندا اڭگiمە ەتەيiك، جاراي ما؟

- جاقسى! ال سiزدiڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى دەگەنگە، جالپى، كوزقاراسىڭىز قانداي؟

- ءاربiر سالانىڭ مينيسترلiگiنiڭ، ونىڭ تولىپ جاتقان دەپارتامەنتتەرi, قوسشاتىرلى پارلامەنتi بار، ۇكiمەتi مەن وكiمەتi بار، قازاقستاندا شەشiلمەيتiن ماسەلەلەر بولىپ جاتىر، اسسامبلەيا سولاردى شەشۋ ءۇشiن كەرەك دەگەنiن تۇسiنە المادىم، تۇسiنگiم كەلمەيدi دە. وسى بiر اسسامبلەيا دەگەنiڭ، مەنiڭ بiلۋiمشە، ەشبiر ەلدە، مىسالى، كەشەگi كەڭەستiك اۋقىمنان ازات بولىپ، تاۋەلسiزدiك الىپ وتىرعان رەسپۋبليكالاردىڭ ەشقايسىسىندا جوق. بiزدەگi عانا «عاجاپ جەتiستiك». ول قازاقتىڭ كيiز ۇيiنە ەكi شاڭىراق، ءۇش ەسiك ورناتقانداي بiردەڭە.

- ويعا قونبايتىن iس كوپ. الماتىنىڭ، استانانىڭ توڭiرەگiندەگi الگi «زاڭسىز» اۋىلدار تارتىپ وتىر­عان تاۋقىمەت قانشا ما؟ جۇمىسسىزدىق جايلاعان اۋىل-سەلو، قىلمىس ورشiگەن قالا، قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ كوپشiلiكتi تەرەششەنكوشا الداپ-ارباۋى نەمەسە قىمباتشىلىق، سالىقتىڭ وسە بەرۋi, پاراقورلىق، جەمقورلىق...

- ە، باقىتگۇل، «تو لي ەششە بۋدەت!». الدا تالاي «كونتسەرت» بار. بiز قالاساق تا، قالاماساق تا. سەبەبi, بۇگiنگi بيلiكتiڭ حالىقپەن بايلانىسى ءسوز جۇزiندە عانا. تۇرمىس اۋىرتپالىعى جۇيكەسiن كەمiرiپ جۇرگەن حالىقتىڭ تالاپ-تiلەگi, مۇڭ-زارى بيلiككە جەتپەيدi. اۋىل مەن استانانىڭ اراسى تىم قاشىق. استانا التىنمەن اپتالىپ، كۇمiسپەن كۇپتەلiپ جاتىر. اۋىل شارۋاشىلىعىن «تاريحي رەفورمالاۋدان» كەيiن سيرەگەن اۋىل-سەلونىڭ تەڭ جارتىسى دەرلiك جىلۋعا، دارiگەرلiك جاردەمگە، تiپتi اۋىزسۋعا ءزارۋ. بiر كەزدە ونەركاسiپتiڭ ونەگەلi ورتالىعى بولعان قالالار دا ساۋدا-ساتتىقتىڭ الاڭىنا اينالىپ، ءوزi جۇرداي بولعان نارسەلەرiن شەتەلدەردەن الىپ جانتالاسۋدا.

- تىم جالپىلاپ كەتتiڭiز بە، قالاي...

- جالپىلاپ ايتپاي قايتەسiڭ، ەگەر شىندىق ايتقىزسا؟ پرەزيدەنتتiڭ ءاۋ باستا-اق: «باي - باي بولادى، كەدەي - كەدەي بولادى» دەگەن «كورەگەندiگi» كەلدi. حالىقتىڭ كوپشiلiگi «توڭىپ سەكiرiپ»، ات توبەلiندەي از توبى «تو­يىپ سەكiرiپ» ءجۇر.

- ەگەر قازiرگi بيلiك وزگەرسە دەيمiز بە، جۇيە وزگەرسە دەيمiز بە، سiزشە، قايسىسىنىڭ وزگەرگەنi كەرەك؟

- وزگەرگەننiڭ دە ءجونi بار. جالتاقوي، جاعىمپاز ءباسپاسوز قالاي قۇلپىرتىپ جازسا دا، iس جۇزiندە حالىقپەن بايلانىسى كەمشiن، «ءوز كۇنiڭدi ءوزiڭ كور» دەپ نىعىرتۋشى، سولايشا «بiرiنiڭ اۋزىنا بiرi تۇكiرiپ قويعان» پرەزيدەنتتەردiڭ كەلiپ-كەتكەنiنەن دانەڭە وزگەرمەيدi. بيلiكتiڭ تiزگiن-شىلبىرىن تەك ءوزi مەن وزiنiكiن جارىلقاۋدى كوكسەمەيتiن، ەڭ اۋەلi حالىقتىڭ تىنىس-تiرشiلiگiن باعاتىن شىن مانiندەگi ازاماتتار قولعا المايىنشا، جۇيە تۇزەلمەيدi, ەل دە، جەر دە كوگەرمەيدi.

- اعا، ازامات دەمەكشi, بيلiك، پارلامەنت، وپپوزيتسيا جانە باسقا وي مەن قىردا كوزگە ءتۇسiپ جۇرگەن ازاماتتار جايىندا نەندەي وي ايتا الاسىز؟

- وپپوزيتسيانىڭ اۋىلىنا كوپ بوگەلمەيiن، ويتكەنi «قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋىنان» بەرگi «ءۇش بەسجىلدىقتان» سوڭ باس بiرiكتiرۋگە ەندi كiرiستi, نە كوزiم تيiپ. باسقالار دەگەندە كوپشiلiكتiڭ كوڭiلi اۋعان قايران زامانبەك نۇرقادiلوۆ، التىنبەك سارسەنبايۇلى قازاعا ۇشىراتىلدى. عالىمجان جاقيانوۆ بولسا تۇرمە تاۋقىمەتiن كوپ تارتتى، جوعارىدان قۇرىلعان اجال تۇزاعىنان تۇرمە باستىعىنىڭ كومەگiمەن ارەڭ امان قالدى. ال بيلiكتە، ەگەر ازiرشە الدەبiر ەسەپپەن بۇعىپ جۇرگەندەرi بولماسا، ادiلەتتiلiك ءۇشiن داۋىس كوتەرۋشi, قيمىل تانىتۋشى جوق. پارلامەنتتە دە سولاي: ءماجiلiس پەن سەناتتا سىقيىپ وتىر­عان «حالىق قالاۋلىلارى» پرەزيدەنتتi جەر-كوككە سىيعىزباي ماقتاۋدان، ونىڭ جەكە باسىنا تابىنۋدان ارتىق ماسەلە تابا الار ەمەس، ولاردان ءبولiپ ايتىپ: «ءا، وعان سەنۋگە بولادى!» - دەي الارىم جوق. ارينە، مەن ەشقايسىسىنا تورەشi, سىنشى ەمەسپiن، ءوز پiكiرiمنiڭ يەسi عانامىن.

- سiز «داتتان» باستاپ، تاۋەلسiز گازەتتەردiڭ ءبارiنiڭ بەلسەندi اۆتورىسىز. جۋىقتا «جاس الاشتان» سiزدiڭ «ابىلايدىڭ كiناسi نە؟» دەگەن ماقالاڭىزدى وقىدىم. «تاسجارعانداعى» ەكپiنiڭiز ەسەلەنiپتi.

- ەسەلەپ ارتۋ بار، ەسەلەپ كەمۋ بار. كەمiگەننەن قۇداي ساقتاسىن. Iشكە سىيماعاندى ايتامىن، جازامىن. الايدا سوعان قۇلاق قويعان، نە قۇپتاعان، نە سوككەن بiرەۋ بولسايشى! جوعارىداعى شەنەۋنiكتەردi, قالامىمنىڭ ۇشى تيiپ جۇرگەندەردi ايتىپ وتىرمىن. تاۋەلسiز ەل بولعان قازاقستاننىڭ استاناسىندا ابىلايعا ءالi كۇنگە ەسكەرتكiش ورناتىلماعانى ەستiر قۇلاقتان ۇيات-اق! سونى ايتتىم. كەنەسارىعا ەسكەرتكiش تە قالا ورتالىعىنا قو­يىلمادى، الاشتىڭ ارىستارىنا ەسكەرتكiش جوق. جانiبەك پەن كەرەي حاندارعا ارنالعان ەسكەرتكiشسىماقتىڭ داۋ-دامايى اناۋ! «قازاق ەلi» دەگەن توپ-ەسكەرتكiشتiڭ، مونۋمەنتتiڭ باس تۇلعاسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ بولدى. قازاقتى ەل ەتكەن سول سياقتى. ارىدان تەرiپ ايتپاعاندا، بەرiدە ابىلاي حان قازاقتىڭ مەملەكەتiن ەمەس، ورىستىڭ بiر گۋبەرنياسىن باسقارىپ پا ەدi? اسكەر دەسە، ەل شەتiنە جاۋ تيگەندە قازاقتىڭ ات جالىن تارتىپ مiنۋگە جاراعان بالاسىنان باستاپ ءبارi دە جاۋعا قارسى ۇشپادى ما؟ قولىنا نايزا الا ساپ، جايداق اتقا مiنە شاۋىپ، ۇرانداپ ۇمتىلعان اپالارىمىز دا بولعان. مۇنى ەستەن شىعارۋ، قازاقتىڭ تاريحىن مانسۇقتاۋ كiمگە، نە ءۇشiن كەرەك بولدى؟ الدە نۇرسۇلتان نازارباەۆ استانادا حانساراي سالدىرىپ، ءوزi تاريحتا قازاقتىڭ تۇڭعىش مەملەكەتiن قۇرعان تۇڭعىش حانى بولۋدى جوسپارلاپ ءجۇر مە؟ قازاقتىڭ كونە تاريحى وندايدى قاجەت ەتپەيدi!

- تاريحپەن ويناعاننىڭ ءبارi دە وت باسقان.

- باسادى دا! امەريكانىڭ استروناۆتارى ايعا قونىپ، اۋىز بiتكەندەگi اڭگiمە سول بولا باستاعاندا، مەنiڭ سەكسەن جەتi جاستاعى اجەم: «قۇداي-اۋ، ايدا نەلەرi بار؟! شوشاڭداپ تۇرتكiلەپ ءجۇرiپ، بiر كۇنi قۇلاتىپ قۇريدى عوي؟!» - دەپ ەدi.

- ادەمi ايتقان ەكەن! ادەبيەتكە قۇمارلىعىڭىزدىڭ باستاۋ-كوزi بول­عان ەكەن عوي. ادەبيەت دەمەكشi, اعا، بۇگiنگi حال-احۋالدارىڭىز قالاي؟ بiراز جايتتارىڭىزدى ەستiپ، كورiپ ءجۇرمiن، الايدا جازۋشىلار وداعىندا از-اق ۋاقىت قىزمەت iستەگەن سiزدiڭ اڭگiمەڭiزدi ەستۋ - بiر باسقا.

- باقىتگۇل-اۋ، ول تىم ۇزاق اڭگiمە بولار، كەيiنگە قالدىرا تۇرالىق.

- وندا تiكەلەي وزiڭiزگە قاتىستى ساۋالىم: سiز الگi مۇشەلتوي، مەرەيتوي دەگەن كوپ تويلاردىڭ بiرiن دە جاسامادىڭىز. ونىڭىز قالاي؟ الدە وپپوزيتسيادا بولۋىڭىز كەدەرگi كەلتiردi مە؟

- قىزىق ساۋال. جاۋابى قىزىق بولا ما، جوق پا، ايتايىن، تىڭداپ كور. مەن - حالىققا قىزمەت ەتۋشiمiن، ياعني وعان بiر مىسقال دا سالماق سالماۋىم كەرەك دەپ بiلەم. «حالىق» دەگەندە ءوزiم تۋىپ-وسكەن اۋىلىمدى، اۋدانىمدى، ەڭ شiرەگەندە، وبلىسىمدى ايتىپ وتىرمىن. شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ ۇلان اۋدانىنانمىن عوي. ولارعا: «وۋ، مەن پالەن جاسقا كەلەمiن! - دەپ جەلپiنگەن ەمەسپiن. جاسىم ەلۋگە تولعان كۇنi جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ بiرiنشi حاتشىسى ولجاس سۇلەيمەنوۆتەن شاقىرۋ بولدى. ول تۇستا «ارا-شمەل» جۋرنالىندا باس رەداكتورمىن. بارسام، وداق ۇجىمىن كابينەتiنە جيناپ وتىر ەكەن. ولجاس: «نۋ چتو ج، دوروگوي، ۆپەرەد!» - دەپ قۇتتىقتاپ، سىي-قۇرمەت كورسەتتi. ريزا بولدىم. جاسىم الپىسقا تولعاندا، ءوزiم قۇزىرىندا قىزمەت iستەپ جۇرگەن وداق ءۇنسiز قالدى. بiرiنشi باسشىمىز قالداربەك نايمانباەۆ ەدi. جارىقتىقتىڭ توپىراعى تورقا بولسىن!.. سول الپىس جاسىمدى اتاپ وتۋگە اۋدانىم ءۇشiنشi رەت شاقىرعان سوڭ، ءبالسiندi دەمەسiن دەپ باردىم. اكiمدiك عيماراتىنىڭ ءماجiلiس زالىندا جيىن ءوتتi. وعان وتىز شاقتى عانا ادام كەلدi. بiر كiناراتتىڭ بولعانىن سەزدiم. سوندا قىزمەت iستەيتiن جيەنiم جيىن سوڭىندا كەلiپ: «ناعاشى، باسشىمىز ءوز ۇجىمىمىزدى عانا جيناتتىردى، رەسمي حابارلاندىرۋ جاساتپادى، ءسiرا، سiزدiڭ «سولدات» گازەتiندەگi ماقالالارىڭىزدى وقىعان شىعار، سودان جاسقاندى-اۋ»، - دەدi. اۋدان ورتالىعىندا تۇراتىن اپا-جەزدەمنiڭ، قۇدالارىمنىڭ، جولداس-جورالارىمنىڭ ەشتەڭە ەستiمەگەنiن ەرتەڭiندە بiلدiم. سولاقاي قىلىقتارى ءۇشiن بىراق باسشى-قوسشىنىڭ ەشقايسىسىنا رەنجiگەن جوقپىن.

- «وپپوزيتسيادا» دەپ، سiزدەن ات-توندارىن الا قاشقاندار بولعان ەكەن عوي؟

- «بولعانىڭ» نە، بولىپ تا ءجۇر. جاسىم جەتپiسكە تولاردان التى اي بۇرىن وسكەمەننەن بiر جولداسىم تەلەفون شالىپ: «سەنi شاقىرۋ جونiندە اقىلداسايىق دەپ وبلىس اكiمدiگiنە ءۇش كiسi بارىپ ەدiك، اكiمنiڭ ورىنباسارى دا، ءوزi دە ول - وپپوزيتسيونەر، پالە بولادى دەپ بەزەكتەدi, ەندi نە iستەيiك، استاناعا حات جازايىق پا؟» - دەيدi. مەن ەرiكسiز كۇلiپ: «ەندi ەشقايدا بارماڭدار، ەشكiمگە ەشتەڭە جازباڭدار. «بiزدiڭ عابباس جەتپiس جاسىندا وبلاكiمدi شوشىتقان!» - دەپ ايتا جۇرسەڭدەر بولدى»، - دەدiم.

- قىزىق ەكەن.

- شىجىعى دا بار. جاسىم جەتپiسكە اياق باسقاندا ۇكiمەتكە، مينيسترلiگiمiزگە حات جولداپ: «ادەبي ەڭبەگiم جيىنى ون توم بولادى ەكەن، سونى تۇگەل شىعارىپ بەرۋدi سۇرامايمىن، جەتپiس جىلدىعىما ەكiتومدىق جاساپ بەرسەڭiزدەر، سول جەتكiلiكتi»، - دەدiم. سونى دا كوپسiندi.

- باياعى «وپپوزيتسيا». ال جازۋشىلار وداعى، نۇرلان ورازالين شە؟ جەتپiس جىلدىعىڭىزدا ءوزiڭiز وتىز جىل بولعان وداقتىڭ ۇجىمىمەن باسقوسۋ جاسادى ما؟

- جوق. ءبارiبiر رەنجiمەدiم.

- شىنىڭىز با؟

- شىنىم! مەن - جەكە باسىما قاتىستى جايتتاردا ەشكiمگە ەشقاشان رەنجiمەۋگە وزiمە-ءوزiم iشتەي سەرت بەرگەن جانە ول سەرتiمدi ورىنداپ جۇرگەن قازاقپىن. ەشكiمگە جالتاقتامايمىن دا. ماسەلەن، جاڭا جيناعىمدى قايتسەم شىعارتامىن دەپ باس اۋىرتقان جان ەمەسپiن. سىي-سىياپات، ات-اتاق iزدەپ كورگەن جوقپىن. جازۋشىلار وداعىنىڭ ۇجىمىندا جۇرگەنiمدە، وبالى كانi, بiرiنشi باسشىلارىمىز ءادي ءشارiپوۆ، ءانۋار ءالiمجانوۆ، ولجاس سۇلەيمەنوۆ وردەن-مەدالمەن ماراپاتتالاتىندار تiزiمiنە ەنگiزدi, بiراق قارسى بولىپ، سىزعىزىپ تاستاپ ءجۇردiم. سونداي بiر ساتتە ءۇشiنشi حاتشىمىز قالاۋبەك تۇرسىنقۇلوۆ: «ەكەۋمiز اعايىندىمىز»، - دەپ كۇلگەن-دi. قالەكەڭ دە سويتەدi ەكەن. اناۋ جىلى ماعان حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىن بۇيىرتقان سەرiك ءابدiرايموۆ بولدى. مەنiمەن سويلەسپەي، ءيا، ماعان بiلدiرتپەي ءوزi كiرiسiپتi. جازۋشىلار وداعىنىڭ دەرەكتi پروزا سەكتسيا­سىن باسقارادى ەكەن. «عابا-اعالاپ» جۇرەتiن iزەتتi iنiم ەدi... جانى جانناتتا بولسىن!.. ال «قازاقستاننىڭ قۇرمەتتi جورنالشىسى» اتاعىن ءوزi ۇيعارىپ الىپ بەرگەن قامقورشىم - جورنالشىلار وداعىمىزدىڭ باسشىسى سەيiتقازى ماتاەۆ! ول دا ماعان الدىن الا ەشتەڭە دەمەدi.

- اعا، بiراز ۋاقىتىڭىزدى الدىم، مازالادىم. رەنجiمەگەيسiز. جا­ۋاپتارىڭىز ءۇشiن راقمەت! ماقالا مەن اڭگiمەنi «پارلاپ جەگiپ»، اسۋ-بەلەستەردiڭ ءالi تالايىن ارتقا تاس­تايتىن بولىڭىز!

- سەندەرگە جاڭا جiگەر، جاڭا ەكپiن، جاڭا تابىس تiلەيمiن! ارقاشان بiرگە بولايىق!

باقىتگۇل ماكIمباي،

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 8 (33) وت 25 نويابريا 2009 گ.