ۋاقىت ۋشىقتىرعان ۋران

بيىلعى جىلدىڭ العاشقى كۇندەرi قازاقستاندىق «قازاتومونەركاسiپ» ۇلتتىق كومپانياسى ۋران شيكiزاتىن وندiرۋدەن الەم ەلدەرi اراسىندا بiرiنشi ورىنعا شىققانىن جانە جالپى وندiرiلگەن شيكiزات ءونiمiنiڭ 13 500* توننانى قۇراعانىن، ەكiنشi جۇلدەلi ورىنعا 9 934 توننا وندiر­گەن كانادانى ىسىرىپ، ۋران قورى جاعىنان الەمدە بiرiنشi ورىن الاتىن قۇرلىق - مەملەكەت اۆستراليانى دا ءۇشiنشi كورسەتكiشكە، ياعني 8 022 توننامەن ارتقا تاستاپ كەتكەنiن جاريالاپ، ءسۇيiنشi سۇرادى. الايدا بۇل كورسەتكiش «قازاتومونەركاسiپ» كومپانياسىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى مۇحتار جاكiشوۆتiڭ قىزىلوردا وبلىسىنداعى شيەلiدە سول كەزدەگi تابيعي ۋران الىنىپ جاتقان 16 ۋران كەنiشiنەن، «2010 جىلى 15 000 توننا ۋران الىپ، الەمدە 1 ورىنعا شىعامىز!» - دەپ ايتقان كوكەيكەستi ارمان-جوسپارىنداعى مەجەدەن 1 500 توننا كەم بولىپ شىقتى («كازينفورم»، 23.11.2007 ج).

ۋاقىت ۋشىقتىرعان ۋران

بيىلعى جىلدىڭ العاشقى كۇندەرi قازاقستاندىق «قازاتومونەركاسiپ» ۇلتتىق كومپانياسى ۋران شيكiزاتىن وندiرۋدەن الەم ەلدەرi اراسىندا بiرiنشi ورىنعا شىققانىن جانە جالپى وندiرiلگەن شيكiزات ءونiمiنiڭ 13 500* توننانى قۇراعانىن، ەكiنشi جۇلدەلi ورىنعا 9 934 توننا وندiر­گەن كانادانى ىسىرىپ، ۋران قورى جاعىنان الەمدە بiرiنشi ورىن الاتىن قۇرلىق - مەملەكەت اۆستراليانى دا ءۇشiنشi كورسەتكiشكە، ياعني 8 022 توننامەن ارتقا تاستاپ كەتكەنiن جاريالاپ، ءسۇيiنشi سۇرادى. الايدا بۇل كورسەتكiش «قازاتومونەركاسiپ» كومپانياسىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى مۇحتار جاكiشوۆتiڭ قىزىلوردا وبلىسىنداعى شيەلiدە سول كەزدەگi تابيعي ۋران الىنىپ جاتقان 16 ۋران كەنiشiنەن، «2010 جىلى 15 000 توننا ۋران الىپ، الەمدە 1 ورىنعا شىعامىز!» - دەپ ايتقان كوكەيكەستi ارمان-جوسپارىنداعى مەجەدەن 1 500 توننا كەم بولىپ شىقتى («كازينفورم»، 23.11.2007 ج).

ۇلى جاراتۋشىمىز بۇل اسا باعالى ستراتەگيالىق بايلىقتى، ياعني كەلەشەكتەگi ەنەرگيانىڭ سارقىلماس كوزiن ۇلى دالامىزعا، حالقىمىزعا مولىنان ىرىس-نەسiبە  ەتiپ بەرiپتi. قازاقستان بۇگiنگi كۇنi تابيعي ۋران كەنiنiڭ قورى جاعىنان الەمدە اۆس­تراليادان كەيiنگi ەكiنشi ورىندى الادى. ونىڭ بارلانعان قورى - 1 ميلليون 600 مىڭ توننا. ونىڭ 1,2 ميلليون تونناسى قۇمدى-شولەيتتi ايماقتاردا ورنالاسقان. بۇگiنگi كۇنi ۋران كەنiشتەرiنiڭ قازاقستانداعى جالپى سانى 21-گە جەتكەن.  «قاز­اتوم­ونەر­كاسiپ» اق-ى گەولوگيالىق بارلاۋ، ۋران شيكiزاتىن وندiرۋمەن جانە وسكە­مەندەگi ۋلبا مەتاللۋرگيا زاۋىتىندا اتوم ەلەكتر ستانتسيا­لارىنا يادرولىق وتىندىق تابلەتكالار شىعارۋمەن، سيرەك كەزدەسەتiن مەتالدار الۋمەن جانە قر ۇلتتىق يادرولىق ورتالىعىندا (نياتس رك) عىلىمي زەرتتەۋمەن دە اينالىسۋدا. بۇگiنگi كۇندەرi ۇلتتىق كومپانيادا 25 مىڭ ادام قىزمەت ەتەدi. بiراق وسى 13 500 توننا تابيعي ۋراننىڭ بارلىعىن دا «قازاتومونەركاسiپتiڭ» ءوزi ءوندiرiپ، قازىناعا تۇسە­تiن قارجىنى تاسقىنداتىپ وتىر ما؟

سوڭعى جىلدارى «قازاتومونەر­كاسiپ» رەسەيدiڭ «اتومرەدمەتزولوتو» حولدينگiمەن، كانادا، فرانتسيا، جا­پونيا جانە قىتايمەن بiرiككەن كاسiپورىندار اشىپ، سولارمەن بiرگە قازاقتىڭ كەڭ دالاسىنىڭ ءتوسiن جاپ­پاي اشىپ تاستاپ، ۋران وندiرۋگە كiرiستi.

«قازاتومونەركاسiپ» ۋران كەنiش­تە­رiنiڭ باسىم كوپشiلiگi وڭتۇستiكتەگi قاراتاۋ، سوزاق، بەتپاقدالا وڭiر­لەرi مەن مويىنقۇم-شۋ ايماعىندا، كاسپي ءوڭiرi مەن ماڭعىستاۋدا، قىزىلوردا وبلىسىنداعى شيەلi, جاڭاقورعان اۋداندارىندا ورنا­لاس­قان. قازiرگi ۋران الۋ تەحنولوگياسى بۇرىن­عى شاحتى ارقىلى نەمەسە اشىق ادiسپەن الۋدان مۇلدەم ەرەكشە­لەنەدi. قازiرگi كۇنi ۇزىن سانى 21-دەن اساتىن كەنiشتەردەن الىناتىن ۋران شيكiزاتى، نەگiزiنەن، جەر استىنداعى كەنi بار جەردi بۇر­عىلاۋ ارقىلى ۇڭعىلار جاسالىنىپ، ودان كەيiن كەندi قاباتقا كۇكiرت قىشقىلىن ايداۋ ارقىلى كەن ەرiتۋ جولىمەن وندiرiلەدi. ودان سوڭ كۇشتi قىشقىلدى ورتادا ەرiگەن ۋران مەن باسقا iلەسپە مەتالدار ەرiتiن­دiسi جوعارىعا ارناۋلى سورعىلارمەن سورىپ شىعارىلىپ، بۇل ەرiتiندiلەر ارناۋلى ىدىستارعا قۇيىلىپ، ودان كەيiن ونى بايىتۋ، ءبولۋ جانە تازالاۋ زاۋىتتارىنا جiبەرiلەدi. قازiر كوپتەگەن كەن ورىن­دارىندا بايىتۋ مەن تازالاۋدى ۇيىمداستىرۋ ءۇشiن ارناۋلى تەحنولوگيالىق قوندىرعىلار ورناتىلعان. بۇل ءادiستi العاش رەت كەڭەس ۇكiمەتi كەزiندە، ياعني 20 عاسىردىڭ جەتپiسiنشi جىلدارى باسقارماسى تاشكەنتتە ورنالاسقان «كراسنو­حولم­سك» ەكسپەديتسياسى وزبەكستانداعى «ۇشقۇدىق» ۋران كەنiشiندە قولدانعان. بۇل ءادiس ۋران كەندەرiن شاحتالاردان قازىپ الۋعا قاراعاندا الدەقايدا قاۋiپسiز، قۇمدى-شولەيتتi ايماقتاردا سۋدى دا ۇنەمدەيدi.

ودان كەيiنگi ەڭ جاۋاپتى كەزەڭ - كەن ەرiتiلiپ، سورعىزىلىپ الىنعان جەراستى قاباتتارىنداعى قىشقىلدى ورتانى زالالسىزداندىرۋ قاجەت. سەبەبi, جەر استىنداعى جىنىستاردىڭ اراسىندا وتە كۇشتi قىشقىلدار مەن راديواكتيۆتi ەرiتiندiلەر قالىپ قويادى. جەر جىنىستارىندا تابيعي سiلتiلi ورتا وتە سيرەك كەز­دەسەدi. ونىڭ ءبارiن تۇك قالدىرماي سورعىلارمەن سورىپ الۋ، ارينە، مۇم­كiن ەمەس. سوندىقتان بۇل جىنىستى قاباتتارعا سiلتi نەمەسە نەگiز ەرiتiندiلەرi, ەڭ ارزانى سون­دiرiلگەن كادiمگi اك سۋى جiبەرiلۋگە تيiس. (تاۋلى جەرلەردەگi جىنىستار سiلتiلi بولسا، ياعني وندا تابيعي اك شو­گiندiلەرi باسىم بولسا، قۇمدى-شولەيتتi ايماقتاردا مۇنداي تابيعي جىنىستاردىڭ كەزدەسە بەر­مەيتiندiگi بەلگiلi). سوندا عانا قىشقىلدى ورتا بەيتاراپتاندىرىلىپ، بۇل ءوز كەزە­گiندە اينالاداعى جەراستى سۋلارىنىڭ بۇلiنبەۋiنە وڭ اسەرiن تيگiزەدi. وعان قوسا، بۇل iس-شارالار قىشقىلدى ورتامەن تابيعات پەن قورشاعان ورتانىڭ كۇرەسۋiن وڭايلاتادى.

بۇل كوپ ساتىلى جۇمىس بiتكەسiن، ارناۋلى لابوراتوريالار جەر استىنداعى سۇيىقتىقتاردىڭ رن - 6,5-8,5 كورسەتكiشiنە  جەتكەنiنە سەنiمدi بول­عاسىن عانا ۋرانى الىنىپ زالالسىزداندىرىلعان ۇڭعىلاردى جابۋعا رۇقسات بەرەدi. ەندi بۇل ۇڭ­عىلارعا مiندەتتi تۇردە قاتتى (ۇيەڭكi, قىزىل اعاش) اعاش بورەنەلەر تاستالىنىپ، ءار بورەنە ارناۋلى (تامپوناجدى) تسەمەنت تىعىندارمەن بەكiتiلۋگە تيiس. سەبەبi, قىش­قىلدى، راديواكتيۆتi ورتادا مەتالل قۇبىرلار شىداس بەرمەيدi. ال اعاش بورەنەلەر، ۋاقىت وتە كەلە، جەر استىنداعى اۋاسىز قاباتتاردا ءومiر سۇرەتiن اناەروبتى باكتە­ريا­لاردىڭ اسەرiمەن قاتتى جەر جىنىسىنا اينالىپ كەتiپ، راديواك­تيۆتi سۋلار مەن گازداردىڭ قورشاعان ورتاعا تارالماۋىنا نەگiز بولا­دى. بۇل - قوسىمشا شىعىنداردى تالاپ ەتەتiن ۇدەرiس.

وسى تابيعات قورعاۋ تەحنولوگياسىن «قازاتومونەركاسiپ» ساقتاپ وتىر ما؟ مiنە، بار ماسەلە وسىندا بولىپ تۇر. «قازاتومونەركاسiپ» قىشقىلدى ورتانى بەيتاراپتاندىرماي، ۋرانى الىنعان جەرلەردi: «تابيعات ءوزi زالالسىزداندىرادى!» - دەپ، ۇڭعىلاردى جاۋىپ كەتiپ جاتىر. بiراق بۇل ۇڭعىلاردى جاپقاندا، جوعارىداعى تالاپتار ساقتالا ما؟ مۇنى تابيعات قورعاۋ ورگاندارى تەكسەرiپ جاتىر ما؟ تەكسەرسە،  قالاي تەكسەرiپ جاتىر؟ شەتەل­دiكتەر جوعارىداعى تابيعات قورعاۋ شارالارىن جۇزەگە اسىرىپ جاتىر ما؟ ارينە، ول جاعى بەلگiسiز. ءبارi دە - جابىق تاقىرىپ! قۇپيا!

ءتۇپتiڭ-تۇبiندە بۇلiنەتiن دە، زورلاناتىن دا - بiزدiڭ جەرiمiز، قورشاعان ورتامىز، ال زارداپ شەگەتiن تiرشiلiك كوزدەرi, بiزدiڭ جەرلە­رiمiزدەگi جان-جانۋارلار مەن جان­دiكتەر، قۇستار مەن اڭدار، قالا بەردi, سول جەرلەرگە جاقىن ورنالاسقان بiزدiڭ قانداستارىمىز، حالقىمىز! ۋران كەندەرi تاۋسىلعاسىن، جايلى جەرلەردەن مەكەندەرiن دايىنداپ قويعان شەنەۋنiكتەر دە، ۋاقىتشا كەلگەن شەتەلدiكتەر دە قازاقستاننان تايىپ وتىرادى. ونىڭ اۋىر زاردابىن تارتاتىن - تاعى دا بiز!

قورشاعان  ورتا مەن جەرگiلiكتi  تۇرعىنداردىڭ دەنساۋلىعىنا ورنى تولماس ويران اكەلگەن «تاباقبۇلاق» (قازiر «زارەچنوە» دەپ اتالادى، وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسىنىڭ وتىرار اۋدانىندا ورنالاسقان) ۋران كەنiشi كەڭەس وكiمەتiنiڭ  سوڭعى  جىلدارى قوعامدىق  ۇيىمدار مەن  جەرگiلiكتi حالىقتىڭ تالاپ ەتۋiمەن 1990 جىلى جابىلعان بولاتىن.

كەڭەس ۇكiمەتi كەزiندە، وتكەن 20 عاسىردىڭ 40 جىلدارى قازاقستاندا ۋراندى iزدەپ تابۋ جانە ونى ءوندiرۋ ءۇشiن قۇرىلعان «ۆولكوۆگەولوگيا» ەكسپەديتسياسى وسى جەردە وسىنداي 889 ۇڭعىنى توپىراقپەن عانا شالا-شارپى جاۋىپ كەتكەن. كەيiنگi ۋاقىتتاردا بۇل ۇڭعىلاردان ساپاسىنىڭ قانداي ەكەنi بەلگiسiز، جەراستى سۋلارى كوتە­رiلiپ كەتكەن! ال اينالاداعى ەلدi مەكەندەر­دەگi قۇدىقتاردىڭ سۋى قىشقىلدانىپ، بۇلiنە باستاعان.

بۇل ۋران كەنiشiن قايتا اشۋعا 2005-06 جىلدارى جەرگiلiكتi حالىق پەن وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسىنداعى قوعامدىق ۇيىمدار قارسى بولدى. ونىڭ باستى سەبەبiن جوعارىدا ايتتىق. الايدا سول كەزدەگi دانيال احمەتوۆ ۇكiمەتi بۇل كەنiشتi 07.12.2006 جىلى قايتا اشتىرىپ، ۋران وندiرۋگە كiرiستi. قازiر مۇندا رەسەي - قىرعىز - قازاق كاسiپورىن­دارى بiرiگiپ ۋران وندiرۋدە. ونى ترانسپورت جانە باسقا دا كوممۋنيكاتسيالاردان وتە قاشىقتىقتا ورنالاسقان، ونىڭ  ۇستiنە ستراتەگيالىق ماڭىزى  بار اشىق سۋ كوزدەرi: سىرداريا، ىزاكول، ارىس وزەندە­رiنiڭ جانە باسقا دا ۇلكەن ماگيسترالدى كانالدار ۇستiمەن ءوتiپ جاتقان، ستاندارتتارعا ساي كەلمەيتiن اۆتوجولدار ارقىلى «تەمiر» تەمiرجول بەكەتiنە تاسىمالداۋدا. اسا ۋلى، قورشاعان ورتاعا وتە قاۋiپتi كۇكiرت قىشقىلى اۆتوتسيستەرنالارعا تيەلiپ،  «تەمiردەن» ۋران كەنiشiنە قاراي تاسىمالدانىپ جاتىر.

«زارەچنوە» (تاباقبۇلاق) ۋران كەنiشiنەن 2008 جىلى 166 توننا ۋران وندiرiلسە، 02.10.2009 جىلعى جوسپار بويىنشا 232 تونناعا جەتكiزۋ كوزدەلگەن بولاتىن.

ال وسى كەنiش اشىلعان 07.12.2006 جىلى بiرiككەن كاسiپورىندار باسشىلارىنىڭ وسى جەردەن 2009 جىلى 1000 توننا تابيعي ۋران الماق بولعان ۇمiتتەرi اقتالمادى. ونىڭ باستى سەبەبi - بۇل مىرزالاردىڭ كەڭەس ۇكiمەتi كەزiندە ۋراننىڭ نەگiزگi قورىنىڭ الىنىپ قويىلعانىن جانە ول جەردە ۋراننىڭ از قالعاندىعىن ەسكەر­مەگەندiگiنەن بولىپ وتىر. ونىڭ ەسەسiنە قازiر بۇل جەرلەردە تابيعات پەن قورشاعان ورتاعا قيانات كەلتiرiلiپ، مۇنداعى جەراستى سۋلارى بۇلiنە باستاپ، اينالاسى 25-30 شاقىرىم جەرلەردە قۇستار مەن شەگiرتكە، ادامزاتتىڭ دوسى قۇ­مىرس­قاعا شەيiن جوعالىپ كەتكەن... ال وڭتۇستiك قازاقستان بويىنشا نەشە ءتۇرلi بەلگiسiز اۋرۋ تۇرلەرi مەن جاستار اراسىندا الەۋمەتتiك جاعدايىنا قاراماستان، ءوز-وزiنە قول سالىپ، اسىلىپ قالۋ جاعدايلارى كوبەيiپ بارادى!

2. قازاقستانعا اەس قاجەت پە؟

قازاقستاندا كەڭەس ۇكiمەتi كەزiندە 1949-1989 جىلدارى اراسىندا جەر­دiڭ ۇستiندە، اتموسفەرادا، جەردiڭ استىندا 500-دەن استام يادرولىق جارىلىس جاسالدى. ونىڭ ۇستiنە، تابيعاتقا ورنى تولماس ويران اكەلگەن كەڭەستiك جۇيەنiڭ كەزiندە رەسپۋبليكا اۋماعىندا 230 ميلليون توننادان استام راديواكتيۆتi قالدىق پەن قوقىس جينالىپ قالعان. قازاقستانداعى التى iرi ۋران كەنi بار گەولوگيالىق ايماق پەن كوپتەگەن ۋران ءوندiرiپ جاتقان كەنiشتەردەن بولiنەتiن تابيعي رادياتسيا جانە تابيعات قورعاۋ ەرە­جەلەرi مەن iس-شارالارىن بۇزۋشىلىقتىڭ اسەرiنەن ەسەلەنە تۇسەتiن راديواكتيۆتi قاتەر بۇل سالانى باسقارىپ وتىرعاندارعا، تيiستi تابيعات قورعاۋ مەكەمەلەرi مەن ولاردىڭ جۇمىستارىن باقىلايتىن ۇكiمەت ورگاندارىنا دا اسقان جاۋاپ­كەرشiلiك جۇكتەپ وتىر.

قازiر عىلىم مەن بiلiم كوز iلەس­پەس جىلدامدىقپەن دامىپ كەلەدi.  الەم ەلدەرiندە اتوم ونەركاسiبi مەن يادرولىق ەنەرگەتيكا اينالاسىنداعى عىلىمي زەرتتەۋلەر دە ءوز جالعاسىن تابۋدا. بۇل سالادا قاز­اقستان عىلىمى مەن ونەركا­سiبiنiڭ الدىڭعى قاتاردا بولۋىن بۇگiنگi ءومiر­دiڭ تالابى تۋىنداتىپ وتىر. ەلiمiز­دە كەڭەستiك جۇيەدەن قالعان عىلىمي ينستيتۋتتار دا، عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىقتارى دا، ونداعى عالىمدار دا، ماماندار دا جەتكiلiكتi. ادامزات وركەنيەتi كەلەشەكتە «بەيبiت اتوم ەنەرگەتيكاسىنا» ءۇمiت ارتۋدا، سوندىقتان بۇل سالادا ارتتا قالىپ قويۋ كەشi­رiل­مەس وكiنiش بولار ەدi. بiراق قازاقستانعا قۇرىلىسى 10-15 جىل­عا سوزىلاتىن، 15 جىل جۇمىس iستەپ، تاعى دا 15 جىل بويى توقتاتىلاتىن، را­ديو­اكتيۆتi قالدىقتارى كوپ رەسەي­دiڭ اتام رەاكتورلارى قاجەت ەمەس. ءارi رەسەيلiك رەاكتورلاردان قالاتىن قالدىقتاردىڭ وزدiگiنەن ءسونiپ، ىدىراۋى مىڭداعان جىلدارعا سوزىلادى. ونى ساقتاۋعا دا قوسىمشا شىعىندار قاجەت.

ونىڭ ورنىنا الداعى ونجىلدىقتاردا پايدالانۋعا بەرiلەتiن ءتورتiنشi بۋىندى سانالاتىن را­ديو­­اكتيۆتi قالدىقتاردى مەيلiن­شە از قالدىراتىن، وزىق ۇلگiدەگi اتوم رە­اكتورلارىن جاسايتىن جاپون ەلi مەن بۇل سالادا تابىسقا جەتكەن فرانتسيا، اقش كومپانيالارىمەن كەلiسiمگە كەلiپ، وسىنداي رەاكتورلارى بار اەس-تەردi عانا كەلەشەكتە قازاقستاندا سالۋ اناعۇرلىم تيiم­دi بولماق. تەك وسى باعىتتا عانا اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامى­تامىز دەسە، وندا ۇكiمەتiمiز­دiڭ بۇل سالاداعى قادامدارى قول­داۋعا تۇرادى.

وتكەن عاسىردىڭ 90 جىلدارىنان باستاپ دامىعان باتىس ەلدە­رiندە كوممەرتسيالىق پايدالانۋعا جەتiلدiرiلگەن، جەڭiل سۋلى «LWR» رەاكتورلارى iسكە قوسىلدى. ولاردىڭ iشiندە جاپونيا مەن اقش-تىڭ «Hitachi Ltd»، «Toshiba Corporation»، «General Electric» كومپانيالارى بiرiگiپ جاساعان، وندi­رiستiك قۋاتى - 1 356 مۆت قۇرايتىن، دامىتىلعان «AWBR» قاينايتىن رەاكتورىن جانە «ABB Combustion Engineer­ing» كومپانياسى جاساعان، وندi­رiس­تiك قۋاتى - 1 350 مۆت System 80+ ەۆوليۋتسيالىق رەاكتورىن اتاپ وتۋگە بولادى. قازiر الەم ەلدە­رiندە جۇمىس iستەپ تۇر­عان ەكiنشi بۋىنداعى رەاكتورلار مەن وسى بيىلعى 2010 جىلى iسكە قو­سىلاتىن ەكونوميكالىق كورسەت­كiش­تەرi بۇرىنعى رەاكتورلاردان كوش iلگەرi, جەتiلدiرiل­گەن ءۇشiنشi بۋىنداعى رەاكتورلاردىڭ جۇمىستارىن زەرتتەۋ مەن ۇيرەنۋ ەلiمiز­دiڭ اتومشىلارىنا دا وتە پايدالى بولار ەدi.

Iلەسبەك بايجانوۆ،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسi

شىمكەنت شاھارى

*ماقالا دايىندالىپ بولعاندا، «قازاتومونەركاسiپ» كومپا­نيا­سى قر ۇكiمەتi ۇيiندە 2009 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا بەرگەن جىلدىق ەسەبiندە وندiرiلگەن ۋران - 13 665 توننا دەپ كورسەتكەنiن بiلدiك.

بIلە ءجۇرIڭIز

ۋران - د.ي.مەندەلەەۆتiڭ حيميالىق ەلەمەنتتەرiنiڭ توپتىق جۇيەسiندەگi تابيعاتتا كەزدەسەتiن 92-شi راديواكتيۆتi ەلەمەنت. (قازiر بۇل جۇيەدە 109 حيميالىق ەلەمەنت بار). ول - وراسان قۋات كوزi. ۋران تابيعاتتا سيرەك كەزدەسەتiن جانە شاشىراندى ەلەمەنتتەر قاتارىنا جاتادى. بiراق جەر قىرتىسىنداعى شاشىراڭقى ورنالاسقان ۋراننىڭ ۇلەسi التىننان 1000 ەسە، كۇمiستەن 30 ەسە كوپ. تابيعاتتاعى ۇلەس سالماعى مىرىش پەن قورعاسىنمەن بiردەي بولسا دا، نەگiزگi ماسساسى تاۋ جىنىستارىندا، توپىراقتا، تابيعي سۋلاردا شاشىراپ تارالعاسىن، ونى ءوندiرۋ iس جۇزiندە تيiمسiز ءارi مۇمكiن دە ەمەس. تابيعاتتا ونىڭ از بولiگi عانا كەن ورىندارىندا شوعىرلانعان. ال مۇنداي كەن ورىندارى كوپتەگەن ەلدەردە مۇلدەم جوق.

ايتپاقشى

ساۋات مىڭباەۆ، ەنەرگەتيكا جانە مينەرالدىق رەسۋرستار مينيسترi:

«ماڭىزدى ماسەلە: اەس-تiڭ قۇرىلىسى باستالعانعا دەيiن رەسەيلiك مەردiگەر بۇل اەس-تە وندiرiلەتiن ەلەكتر قۋاتىنىڭ باعاسىنا كە­پiل­دiك بەرە الا ما؟ ايتپەسە بۇل جوباعا 2 ميلليارد (دول­لار. - رەد.) مەملە­كەتتiك نەمەسە مەملە­كەت­تiك-مiس قارجىنى توگە سالىپ، باسەكەگە ساي كەلمەي­تiن بiر­شاما جوعارى باعاعا ەلەكتر قۋاتىن وندiرۋگە تۋرا كەلە­دi. بiراق ول كەزدە شەگi­نەرگە جەر قالمايدى. «ۆبر-300» رەسەيلiك رەاكتورىنىڭ بازاسىنداعى اەس-تەن وندi­رi­­لە­تiن ەلەكتر قۋاتى گاز وتىن­ىمەن جاناتىن تەتس-تەن الىناتىن ەلەكتر قۋاتىنان قىمبات بولسا، اەس سالۋدىڭ قاجەتi بار ما؟ سەبەبi, ماڭ­عىستاۋ - گاز وندiرi­لەتiن ايماق».

مينيسترلiكتiڭ كەڭەيتiلگەن القا ماجiلiسiندە ايتىلعان ءسوز.

15 قاڭتار، 2010 جىل

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 04(41) وت 27 يانۆاريا 2010 گ.