قاشقىن كۇيەۋبالا راحات اليەۆ-شوراز قازاقستاننىڭ سىرتقى iستەر مينيسترi قانات ساۋداباەۆپەن ۆەنادا كەزدەسكەنiن مويىندادى اقىرى. اۆستريالىق «پرەسس» باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا ول بىلاي دەپتi: «سIم باسشىسىمەن كەزدەسۋiمiزدi جاريا ەتپەۋ تۋرالى كەلiسiم بولعان ارامىزدا. بiزدiڭ اڭگiمەمiز بۇدان ارiدە قانداي پوزيتسيا ۇستاناتىنىمىز تۋراسىندا ءوربiدi. سوڭعى ەكi جارىم جىلدا ماعان ءتۇرلi كiنا ارتتى، تiپتi سىرتىمنان سوتتادى. وسىنىڭ ءبارi - مەنiڭ كوپ بiلەتiندiگiمنەن. قازاقستاندىق جوعارعى شەندi شەنەۋنiكتەر تۋرالى جانە نازارباەۆ تۋرالى تىم كوپ بiلگەنiم ءۇشiن سوتتادى. ساۋداباەۆپەن كەزدەسكەندە ول ماعان مىنانى ايتتى: ەگەر مەن قازاقستاننىڭ ساياسي جۇيەسiن جانە پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ ءوزiن سىناۋدى دوعارماسام، ولار ماعان ويدان شىعارىلعان نارسەلەردi جاماي بەرمەك».
ازiرگە ق.ساۋداباەۆ ءۇنسiز. ارينە، قوجايىنىنىڭ رۇقساتىنسىز بۇل تۋرالى تiس جارمايدى. «راحات اليەۆپەن كەزدەسكەنiڭiز راس پا؟»،  دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرمەي، تايقىپ كەتكەنi دە سوندىقتان. «ونى راحات اليەۆتiڭ وزiنەن سۇراڭدار»،  دەگەن ول. ساۋداباەۆتىڭ «ايتپا» دەگەنiن اليەۆ ايتىپ قويدى. وسىلايشا، ساۋداباەۆتىڭ ارتىن اشىپ بەردi. ەندi قايتەر ەكەن ول؟ باياعى بوجكو سياقتى «ەتو برەد سيۆوي كوبىلى» دەپ قۇتىلا ما؟

قاشقىن كۇيەۋبالا راحات اليەۆ-شوراز قازاقستاننىڭ سىرتقى iستەر مينيسترi قانات ساۋداباەۆپەن ۆەنادا كەزدەسكەنiن مويىندادى اقىرى. اۆستريالىق «پرەسس» باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا ول بىلاي دەپتi: «سIم باسشىسىمەن كەزدەسۋiمiزدi جاريا ەتپەۋ تۋرالى كەلiسiم بولعان ارامىزدا. بiزدiڭ اڭگiمەمiز بۇدان ارiدە قانداي پوزيتسيا ۇستاناتىنىمىز تۋراسىندا ءوربiدi. سوڭعى ەكi جارىم جىلدا ماعان ءتۇرلi كiنا ارتتى، تiپتi سىرتىمنان سوتتادى. وسىنىڭ ءبارi - مەنiڭ كوپ بiلەتiندiگiمنەن. قازاقستاندىق جوعارعى شەندi شەنەۋنiكتەر تۋرالى جانە نازارباەۆ تۋرالى تىم كوپ بiلگەنiم ءۇشiن سوتتادى. ساۋداباەۆپەن كەزدەسكەندە ول ماعان مىنانى ايتتى: ەگەر مەن قازاقستاننىڭ ساياسي جۇيەسiن جانە پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ ءوزiن سىناۋدى دوعارماسام، ولار ماعان ويدان شىعارىلعان نارسەلەردi جاماي بەرمەك».
ازiرگە ق.ساۋداباەۆ ءۇنسiز. ارينە، قوجايىنىنىڭ رۇقساتىنسىز بۇل تۋرالى تiس جارمايدى. «راحات اليەۆپەن كەزدەسكەنiڭiز راس پا؟»،  دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرمەي، تايقىپ كەتكەنi دە سوندىقتان. «ونى راحات اليەۆتiڭ وزiنەن سۇراڭدار»،  دەگەن ول. ساۋداباەۆتىڭ «ايتپا» دەگەنiن اليەۆ ايتىپ قويدى. وسىلايشا، ساۋداباەۆتىڭ ارتىن اشىپ بەردi. ەندi قايتەر ەكەن ول؟ باياعى بوجكو سياقتى «ەتو برەد سيۆوي كوبىلى» دەپ قۇتىلا ما؟
راحات اليەۆتiڭ بiرشاما ۋاقىتتان بەرi نەلiكتەن ءۇنسiز قالعانى ەندi بەلگiلi بولدى. وتكەندە ول: «مەن ەڭ الدىمەن اليەۆ تاقىرىبىنداعى الىپقاشپا اڭگiمەلەردiڭ ءدال وسى كەزدە  ەقىۇ-عا توراعالىق ەتiپ جاتقان تۇستا ەلiمنiڭ بەدەلiنە قوسىمشا كولەڭكە تۇسiرگەنiن قالامايمىن»،  دەپ جاقاۋراتتى. اقوردامەن ارادا كەلiسiم بولعانىن كوزiقاراقتى وقىرمان تۇسiنگەن سوندا. ونىڭ اراداعى ساۋدانى شەتپۇشپاقتاپ ايتۋىنىڭ ءوزi  ساۋدا.
ر.اليەۆتiڭ سابىنداي بۇزىلۋىنىڭ سەبەبiن گازەتiمiزدiڭ وتكەن نومiرلەرiنiڭ بiرiندە («حامەلەون»، 23 اقپان، №15) iزدەپ كورگەنبiز. جۇرگەن جەرiنە ءشوپ شىقپايتىن «وكiل كۇيەۋبالا» اۆسترياعا دا ۇناماي قالعان سىڭايلى. سەبەپ جەتكiلiكتi. بۇرىنىراقتا گۇلشات اليەۆانىڭ (راحاتتىڭ اپكەسi - رەد.) بەيرۋتتاعى ۇيiندە راحات اليەۆتiڭ اشىناسى ا.نوۆيكوۆا جۇمباق جاعدايدا قازا تاپتى. ونىڭ ءمايiتiن اليەۆتiڭ سىبايلاستارى قازاقستانعا ديپلوماتيالىق جۇك رەتiندە تiركەپ اكەپ، وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسىنا كومiپ تاستاعان. وسى iستi ليۆان پوليتسياسى قايتا قوزعاپ، قۇجاتتاردى اۆستريا پروكۋراتۋراسىنا وتكiزگەن. بۇل از بولعانداي، ر.اليەۆ جەزدەسi يسااما حوراني ەكەۋi حالىقارالىق تەررورشىلارمەن بايلانىسامىز دەپ ءجۇرiپ، بiرنەشە مارتە كوزگە تۇسكەن. ادام ولتiرگەن قىلمىسكەردi, تەررورشىلاردىڭ سىبايلاسىن، قالا بەردi مەملەكەتكە وپاسىزدىق جاساعان ادامدى اۆستريا قايتپەك؟ مۇنداي «باس اۋرۋدى» وزدەرi تiلەپ الىپ قايتەدi? «اش پالەدەن قاش پالە، وزدەرiڭ تەرگەپ-تەكسەرiپ الىڭدار» دەمەي مە؟ مۇنداي جاعدايدا وركەنيەتتi ەلدەردiڭ كەز كەلگەنi سويتەر ەدi.
راحات اليەۆ وزiنە تىقىر تايانعانىن سەزiپ جۇرگەن بولۋى كەرەك، قايىن اتاسى جiبەرگەن دەلدالمەن كەزدەسiپ، «ەلدiڭ ابىرويى» تۋرالى ايتا باستادى. راحات اليەۆ پەن قانات ساۋداباەۆتىڭ كەزدەسكەنi انىق. سوندا بۇلار نە تۋرالى سويلەسۋi مۇمكiن؟ ر.اليەۆتiڭ الگiندە ايتقانى بەرگi جاعى عانا. بار كوزiرiن اشىپ تاستايتىنداي اليەۆ شىلعي اقىماق ەمەس.
سەنiمدi اقپارات كوزدەرiنەن ەستۋiمiزشە، جۋىق ارادا اۆستريا بيلiگi راحات اليەۆتi قازاقستانعا بەرەدi. بەرگەندە دە، «ەتi  سەنiكi, سۇيەگi  مەنiكi» دەپ ەمەس، ءباسىبۇتiن بەرەدi. راحات اليەۆ-تiڭ اۆستريالىق باسىلىمعا بەرگەن سۇحباتىندا: «اڭگiمەمiز بۇدان ارiدە قانداي پوزيتسيا ۇس-تاناتىنىمىز تۋراسىندا ءوربiدi»،  دەپ اشىق ايتتى. «پوزيتسيا» دەپ وتىرعانى  «بۇدان ارiدە سەندەر قالاي ارەكەت ەتسەڭدەر، مەن سولاي ارەكەت ەتەمiن» دەگەنi. ارينە، اليەۆتi بۇرىنعى قايىن اتاسى اۋەجايدان كۇتiپ الا قويماس (ولاي بولۋى دا مۇمكiن ەكەنiن جوققا شىعارمايمىز), بiراق وعان قايىن اتاسى الماتىنىڭ iرگەسiندەگi زارەچنىي اۋىلىندا ورنالاسقان لا-155/8 تۇرمەسiنەن ورىن دايىنداتىپ قويىپتى دەگەن اڭگiمە بار.
راحات اليەۆ ەلگە كەلسە، جاي كەلمەيدi. تاعى بiر جويقىن سوعىستى باستاي كەلەدi. ول ۇقك-نi باسقارىپ تۇرعان كەزiندە جيىپ-تەرگەن «كومپروماتتارىن» قولتىقتاپ كەلمەيتiنi بەلگiلi. ونى سەنiمدi بiر ادامعا قالدىرىپ كەتەدi. ول كiم بولۋى مۇمكiن؟ اپكە-جەزدەسi مە؟ وزدەرiنiڭ ارتىنا قوڭىراۋ iلiنگەن ولارعا سەنiم جوق. ەندi كiم؟ ارينە، مۇحتار ءابليازوۆ. بiر كەزدەرi يت پەن مىسىقتاي بولعان بۇل ەكەۋدi ورتاق جاۋ جاقىنداستىرعان. قۇبىلمالى زاماندا ونداي-ونداي بولىپ تۇرادى. بۇگiن  جاۋسىڭ، ەرتەڭ  دوسسىڭ، ال ارعى كۇنi... بۇل ەكەۋiنiكi  «مەنiڭ جا-ۋىمنىڭ جاۋى  مەنiڭ دوسىم» دەگەن پرينتسيپ. باسقا تۇك ەمەس. مۇنداي ارەكەت ەكەۋiنە دە پايدالى.
كومپروماتتار سەنiمدi قولدا بولعان سوڭ راحات تا باتىل ارەكەت ەتپەي مە. دەگەنiن iستەتەدi, ايتقانىن ورىنداتادى. جالپاق جۇرتقا كوز ەتiپ، «مiنە، قىلمىسكەردi ۇستادىق» دەپ ونى زارەچنىي تۇرمەسiندەگi ارنايى جابدىقتالعان كامەراعا قاماعان سوڭ ودان ءارi نە بولىپ جاتقانىن بiلە المايسىز. وتەمباەۆ پەن يبراگيموۆتiڭ تاعدىرى سەكiلدi. كانار ارالدارىندا كۇنگە قىزدىرىنىپ ءجۇر مە، الدە سۇيەگi كامەرا بۇرىشىندا شiرiپ جاتىر ما، ول جاعى بەلگiسiز.
راس، اليەۆتiڭ جايى وتەمباەۆتان وزگەشەلەۋ. بiرiنشiدەن، اليەۆتiڭ قولىندا وتە كوپ مالiمەت بار. ءوزi ايتپاقشى، «جوعارى شەندi شەنەۋنiكتەرگە قاتىستى دا، پرەزيدەنتكە قاتىستى دا». ەكiنشiدەن، وعان داريعا نازارباەۆا اراشا ءتۇسۋi مۇمكiن. بۇرىنعى كۇيەۋiنiڭ ءومiرiن ساقتاپ قا-لۋدىڭ رەتiن امالداپ تابادى عوي، ايتەۋiر. ۇشiنشiدەن، اليەۆتiڭ قولىندا «قارسىلاسىن» قوپارىپ تاستاۋعا جەتكiلiكتi كومپرومات-بومبا بار. قايىن اتاسىمەن قاسقايىپ تۇرىپ ساۋدالاسۋعا جەتەدi.
ەگەر راحات اليەۆتi زارەچنىي تۇرمەسiنە اكەپ قاماسا، وندا «عاسىر قىلمىستارىنىڭ» اشىلۋى تاعى بiرشاما ۋاقىتقا كەشەۋiلدەيدi. تاريحتىڭ تەگەرشiگiنە تاس كەپتەلەدi. قاي زاماندا، قاي ەلدە بولسا دا، اسا اۋىر قىلمىستاردىڭ اشىلۋىنا بiر ەرەكشە جاعداي سەبەپ بولعان. بiزدiڭ جاعدايىمىزدا «ەرەكشە سەبەپ» - راحات اليەۆ. ەگەر كۇيەۋبالا مەن قايىن اتا قايتا تاتۋلاسسا، پروتسەسس كەشەۋiلدەمەي قايتەدi? بالكiم بiر جىلعا، بالكiم بiرنەشە جىلعا...
زارەچنىي تۇرمەسiندە قىزمەت ەتكەن بiر تانىسىم بۇل تۇرمەدە «قۇرمەتتi قوناقتارعا» ارنالعان ارنايى كامەرا بار ەكەنiن ايتقان بiر كەزدەرi. ولار «ليۋكس-كامەرادا» جاتادى، نە iشەمiن، نە جەيمiن دەمەيدi. تۇرمە عيماراتىندا يىعىنا جiبەك شاپان جامىلىپ جۇرەدi. Iشi پىسقاندا قىدىرادى. قالاعان ۋاقىتىندا كامەراسىنا قايتا كەلەدi. تەك كوزگە ءتۇسiپ قالماسا بولعانى.
راحات اليەۆتi اكەلسە، زارەچنىيدا وسىنداي «قۇرمەتتi قوناقتاردىڭ» قاتارى تاعى بiرەۋگە كوبەيۋi مۇمكiن. بۇدان كiم ۇتادى، كiم ۇتىلادى؟ كiم ۇتاتىنى بەلگiلi. ۇتاتىندار - ات توبەلiندەي عانا توپ. ال ۇتىلاتىن - حالىق! ادiلەت iزدەگەن قازاق حالقى!

ە.بيەكە.
www.zhasalash.kz

تۇپنۇسقادا ماقالا "راحات اليەۆتi ەلگە اكەلمەك ...زارەچنىيداعى تۇرمەگە" دەپ بەرىلگەن.