ءبىراز جىلداردان بەرى الەمنىڭ تىنىشىن العان عالامدىق جىلىنۋ قۇبىلىسى قازاقستاندا باسقا ەلدەر­گە قاراعاندا كوبىرەك بايقالا باستاعانداي. «قازگيدرومەت» ورتالىعىنىڭ ءمالى­مەتىنە سەنسەك، سوڭعى 50 جىلدا ەلدەگى ورتاشا تەمپەراتۋرا 1,5 ەسە جوعارىلاعان.

مىسالى، 1960-90 جىلدار ارالىعىندا قازاقستانداعى ورتاشا تەمپەراتۋرا 1,6-2,7 گرادۋسقا، 1990-99 جىلدار ارالىعىندا سىناپ باعاناسى 3,2 گرادۋسقا دەيىن كوتەرىلگەن. بۇل بولماشى عانا كو­تە­رىلۋ بولىپ كورىگەنمەن، توپىراققا، ءوسىم­­دىكتەرگە، جانۋارلار دۇنيەسىنە، ادامداردىڭ دەنساۋلىعىنا دا كەرى اسەر ەتىپ وتىرعانىن ايتپاي-اق بىلۋگە بولادى. قان قى­سىمى جوعارىلار مەن جۇرەگى اۋىراتىنداردىڭ كوبەيۋى، جەمىس-جيدەك ءتۇسىمىنىڭ بۇرىنعىداي بولماۋى، جازدىڭ اپتابى مەن سۋلاردىڭ ارناسىنان تارتىلا باستاۋىندا وسى جىلىنۋدىڭ زالالى بار. ال وكىنىشتىسى، بۇعان مەملەكەت تاراپىنان ەشقانداي امال قاراستىرىلىپ جات­قان جوق. كەرىسىنشە، شەتەلدىك ينۆەستورلار ونسىز دا ۋشىعىپ تۇرعان ەكولو­گيانى ودان ءارى لاستاۋدا. ءما­سەلەن، مۇناي وڭدەۋ­­دەن شى­عاتىن ۋلى گازدىڭ اۋاعا تارالۋى شەكتەۋلى مولشەردەن 5-6 ەسە ارتىپ كەتكەن.

ءبىراز جىلداردان بەرى الەمنىڭ تىنىشىن العان عالامدىق جىلىنۋ قۇبىلىسى قازاقستاندا باسقا ەلدەر­گە قاراعاندا كوبىرەك بايقالا باستاعانداي. «قازگيدرومەت» ورتالىعىنىڭ ءمالى­مەتىنە سەنسەك، سوڭعى 50 جىلدا ەلدەگى ورتاشا تەمپەراتۋرا 1,5 ەسە جوعارىلاعان.

مىسالى، 1960-90 جىلدار ارالىعىندا قازاقستانداعى ورتاشا تەمپەراتۋرا 1,6-2,7 گرادۋسقا، 1990-99 جىلدار ارالىعىندا سىناپ باعاناسى 3,2 گرادۋسقا دەيىن كوتەرىلگەن. بۇل بولماشى عانا كو­تە­رىلۋ بولىپ كورىگەنمەن، توپىراققا، ءوسىم­­دىكتەرگە، جانۋارلار دۇنيەسىنە، ادامداردىڭ دەنساۋلىعىنا دا كەرى اسەر ەتىپ وتىرعانىن ايتپاي-اق بىلۋگە بولادى. قان قى­سىمى جوعارىلار مەن جۇرەگى اۋىراتىنداردىڭ كوبەيۋى، جەمىس-جيدەك ءتۇسىمىنىڭ بۇرىنعىداي بولماۋى، جازدىڭ اپتابى مەن سۋلاردىڭ ارناسىنان تارتىلا باستاۋىندا وسى جىلىنۋدىڭ زالالى بار. ال وكىنىشتىسى، بۇعان مەملەكەت تاراپىنان ەشقانداي امال قاراستىرىلىپ جات­قان جوق. كەرىسىنشە، شەتەلدىك ينۆەستورلار ونسىز دا ۋشىعىپ تۇرعان ەكولو­گيانى ودان ءارى لاستاۋدا. ءما­سەلەن، مۇناي وڭدەۋ­­دەن شى­عاتىن ۋلى گازدىڭ اۋاعا تارالۋى شەكتەۋلى مولشەردەن 5-6 ەسە ارتىپ كەتكەن.

بۇۇ-نىڭ كليماتتىق وزگەرىستەر ءجو­نىندەگى ۇكىمەتارالىق زەرتتەۋ توبىنىڭ بولجامىنا سۇيەنسەك، 2100 جىلى انتارك­تيدا مەن گرەنلاندياداعى مۇزدىقتاردىڭ ەرۋىنەن مۇحيتتاردىڭ دەڭگەيى 18-59 سانتيمەترگە دەيىن جوعارىلايتىن كورىنەدى. وسىنىڭ سالدارىنان ارالدا ور­نالاسقان بىرنەشە مەملەكەت پەن قالا جەر بەتىنەن مۇلدە جويىلىپ كەتۋى دە مۇمكىن. قازىردىڭ وزىندە تىنىق مۇحيتتاعى كيريباتي ارالدارىنا، قىتايدىڭ شانحاي قالاسىنا، ارگەنتينا استاناسى بۋەنوس-ايرەسكە سۋ استىندا قالۋ قاۋپى ءتونىپ تۇرعانى ءجيى ايتىلادى. ال الداعى ۋا­قىتتا دۇنيەجۇزىندەگى ورتاشا تەمپەراتۋرا 1,8-4 گرادۋسقا جوعارىلايدى دەپ بولجايدى عالىمدار. سوندا تروپيكالىق تسيكلونداردىڭ كليماتقا اسەرى كۇشەيە تۇسەدى. وسىعان وراي ءبىر ايماقتا قۇر­عاقشىلىق بولسا، ەندى ءبىر جەردە توپان سۋ قاپتاپ، ادامزات تابيعاتتىڭ توسىن مىنەزىمەن الىسىپ اۋرەگە تۇسپەك.

گرەنلانديادا 70 جىلدان بەرى شامادان تىس جوعارى اۋا تەمپەراتۋراسى بايقالىپ ءجۇر. وتكەن جىلى بۇل ايماقتا مۇز قاباتتارىنىڭ 16 پايىزى ەرىگەن. ال سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتتىڭ مۇزدىق­تارى 4 پايىزعا كىشىرەيىپتى.

اپات جاقىنداعاندا ونى ەڭ ءبىرىنشى جان-جانۋارلار سەزەتىنى بەلگىلى. وسىنى العا تارتقان عالىمدار يسپانيانىڭ كانتابريا تاۋلارىن مەكەن ەتەتىن ايۋلاردىڭ 3 جىلدان بەرى بۇرىنعىداي بىرنەشە اي قىسقى ۇيقىعا كەتپەي، ەكى اي عانا ۇيىقتاۋىنا دا الاڭداۋشىلىق بىلدىرەدى.

وسى ءبىر قاۋىپتىڭ الدىن الۋ ماسە­لەسىنە بۇۇ جانىنداعى وكىلدىك ءىرى دە الپاۋىت ءوندىرىس وشاقتارىن عانا ەمەس، باي بيزنەسمەندەردى دە تارتىپ وتىر. الەمدىك جالپى ءونىمنىڭ 1 پايىزدىق ۇلەسى جۇمسالىپ وتىرسا، قاۋىپتىڭ الدىن-الۋ شارالارى جاندانار ەدى دەيدى عالىمدار. ولار عالامدىق جىلىنۋعا سەبەپ بولىپ وتىرعان اۋاعا تارالاتىن كومىر­قىشقىل گازىنىڭ 40 پايىزىن ەلەكتر ستانسالارى شىعاراتىنىن اي­تادى. ال ءوندىرىس ورىندارىنىڭ ۇلەسى 20 پايىز ەكەن. كولىكتەردەن كەلەتىن زيان دا سوعان شامالاس. كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق قىزمەتتەرىنىڭ ۇلەسى 13 پايىز­عا تەڭ. وسىلاردىڭ بارلىعى بىرىگە كەلە اپاتتى قولدان جاقىنداتىپ جاتقان كورىنەدى. بىزدە وندىرىستەر قايتا ءتىرىلىپ، كولىكتەر سانى كوبەيىپ كەلەدى. سوعان سايكەس ۋلى گازداردىڭ دا ۇلەسى ارتىپ كەلە جاتقانى بەلگىلى. باسقا وڭىرلەردە بوران سوعىپ تۇرعاندا قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىندە قار از بولىپ، جاڭبىرلى بولۋى دا وسى عالامدىق جىلىنۋدىڭ بەلگىسى كورىنەدى. ەندەشە شىمكەنتتىكتەر نەگە قار جاۋمادى دەپ تاڭدانباسا دا بولادى. كەرەك دەسەڭىز ماماندار بيىل­عى جاز وتە ىستىق بولادى دەپ تە وتىر. ال ءبىز قۇداي جاماندىقتىڭ بەتىن اۋلاق ەتسىن دەمەكپىز...