ءاسيا باعداۋلەتقىزى

م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترىندا گ.گاۋپتماننىڭ «ىمىرتتاعى ماحاببات» دراماسىنىڭ ءجۇزىنشى قويىلىمى بولدى. رەجيسسەرى -قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى رۋبەن اندرياسيان، رەجيسسەردىڭ اسسيستەنتى -قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى تولەۋبەك ارالباي. قويىلىمنىڭ رۋحىن انىقتاپ، ءداۋىر ءيسىن سەزىندىرىپ تۇرعان دەكوراتسيالاردىڭ اۆتورى، قويۋشى سۋرەتشى -قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى ەسەنگەلدى تۇياقوۆ. ال باستى رولدە - قازاق ساحناسىنىڭ مەترى، كسرو حالىق ءارتىسى ءاسانالى ءاشىموۆ. سپەكتاكلدە قۇمان تاستانبەكوۆ، تولەۋبەك ارالباي، باقىت جانعاليەۆا، باقتيار قوجا، شايزا احمەتوۆا، ومار قيقىموۆ، الما كاكىشەۆا، داناگۇل تەمىرسۇلتانوۆا، ازامات سۇراپباەۆ، نازگۇل قارابالينا، دۋلىعا اقمولدا، بەرىك ايتجانوۆ، ت.ب. تانىمال ساحناگەرلەر ونەر كورسەتتى.

ءاسيا باعداۋلەتقىزى

م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترىندا گ.گاۋپتماننىڭ «ىمىرتتاعى ماحاببات» دراماسىنىڭ ءجۇزىنشى قويىلىمى بولدى. رەجيسسەرى -قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى رۋبەن اندرياسيان، رەجيسسەردىڭ اسسيستەنتى -قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى تولەۋبەك ارالباي. قويىلىمنىڭ رۋحىن انىقتاپ، ءداۋىر ءيسىن سەزىندىرىپ تۇرعان دەكوراتسيالاردىڭ اۆتورى، قويۋشى سۋرەتشى -قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى ەسەنگەلدى تۇياقوۆ. ال باستى رولدە - قازاق ساحناسىنىڭ مەترى، كسرو حالىق ءارتىسى ءاسانالى ءاشىموۆ. سپەكتاكلدە قۇمان تاستانبەكوۆ، تولەۋبەك ارالباي، باقىت جانعاليەۆا، باقتيار قوجا، شايزا احمەتوۆا، ومار قيقىموۆ، الما كاكىشەۆا، داناگۇل تەمىرسۇلتانوۆا، ازامات سۇراپباەۆ، نازگۇل قارابالينا، دۋلىعا اقمولدا، بەرىك ايتجانوۆ، ت.ب. تانىمال ساحناگەرلەر ونەر كورسەتتى.

قازاق ساحناسىندا ەڭ ۇزاق جۇرگەن قويىلىم، ءسىرا، «انا - جەر-انا» (ش.ايتماتوۆ) بولار. وتىز جىل ۇزدىكسىز جۇرگەن سپەكتاكلدىڭ بەس ءجۇزىنشى قويىلىمىن اكادەميالىق تەاتردىڭ دۇرىلدەتىپ اتاپ وتكەنى كوزىقاراقتى كورەرمەن قاۋىمنىڭ ەسىندە شىعار. بىراق بۇل - ىلۋدە ءبىر كەزدەسەتىن وقىس وقيعا، جۇيرىكتەردىڭ جۇيرىكتەرى عانا جەتەتىن اڭساۋلى مەجە. جىل پرەمەرالارىنىڭ ەكى-ءۇش ماۋسىمنىڭ تەزىنە شىداماي، تەاتر ساحناسىنان ءتۇسىپ قالىپ جاتقانىن كورىپ ءجۇرمىز. ال «ىمىرتتاعى ماحاببات» - كورەرمەننىڭ ىقىلاسىنا بولەنىپ (ال كورەرمەن - ەڭ قاتال سىنشى عوي), شىمىلدىعى تۇڭعىش رەت كوتەرىلگەن سوناۋ 2002 جىلدان بەرى ۇزدىكسىز قويىلىپ، تەاترسۇيەر جۇرتشىلىقتىڭ وۆاتسياسىنا بولەنىپ كەلە جاتقانى كوڭىل قۋانتارلىق جاعداي. ءجۇز رەت ءاسانالى ءاشىموۆ ساحناعا ماتتياس كلاۋزەن بولىپ شىقتى. ساحناعا ءار شىققان سايىن بويىنداعى اسىلى مەن ارداقتىسىن، قيماس قۇپياسى مەن سىرلى سەزىمىن وسى بەينەگە سالدى. ايانباي سالدى. ءجۇز رەت ءاسانالى ماتتياس كلاۋزەن بولىپ حالقىمەن سىرلاستى، ءجۇز رەت ءاسانالى ماتتياس كلاۋزەن بولىپ بازىناسىن جەتكىزدى. وسىنىڭ ءوزى تەاتر ءۇشىن دە،  كورەرمەن ءۇشىن دە باعا جەتپەس مەرەكە.

ءادىلىن ايتۋ كەرەك، كورەرمەن بۇل قويىلىمعا ەڭ الدىمەن اسەكەڭدى - ءاسانالى ءاشىموۆتى كورۋگە كەلەدى. بىزدەر اعا بۋىن اۋزىنان تاستامايتىن قازاق ونەرىنىڭ ابىزدارى قاللەكي، ەلاعاڭ، سەراعاڭداردىڭ ساحنادا سالتانات قۇرعانىن كورگەنىمىز جوق. نۇرمۇحان، ءانۋار، ىدىرىستاردىڭ دا ساحنا تورىندەگى سايرانىن تاماشالاۋدى ماڭدايىمىزعا جازباپتى. ءبىزدىڭ باعىمىز، ءبىزدىڭ اڭىزىمىز فاريدالار مەن اسانالىلەردى كورىپ، قول سوققانىمىز.

«ىمىرتتاعى ماحاببات» - ەستەتيكالىق، جوعارى مادەنيەتكە قۇرىلعان، تەكتىلىكتىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇراتىن شىعارما. ال ماتتياس كلاۋزەن - بۇكىلالەمدىك تەاتر كوريفەيلەرىنىڭ ارمانى بولعان كەسەكتى كەيىپكەر. بۇل وبرازدىڭ ءتۇيىنى جاس قىزعا دەگەن ىڭكار سەزىمگە تىرەلىپ تۇرعان جوق. ينكەننىڭ (ن.قارابالينا): «سەنى ماعان ءسۇيۋدى جازباعان ەكەن، مەنىڭ ماحابباتىم ەكەۋمىزگە دە جەتەدى» دەپ شىرىلدايتىنى بار عوي... م.كلاۋزەن باسقا ولشەمنىڭ ادامى.

بۇل ەڭ الدىمەن ادامنىڭ بوستاندىعى، ارى مەن ابىروي بيىگى جايلى پەسا. بالاققا جارماسۋ فەنومەنىن زەرتتەيتىن، كوپ ەرگەجەيلىنىڭ جابىلىپ ءجۇرىپ ۇلى ادامدى ءولتىرۋى جايلى پەسا. اسانالىدەي تۇلعالى اكتەردىڭ باستى ءرولدى مۇسىندەۋى وزىنەن-ءوزى شىعارمانى وسىلاي «وقۋعا» جەتەلەيدى. بىراق ماسەلە قايدا؟ كۇشتى ادام قورقاۋلاردان جەڭىلمەۋى كەرەك-ءتى. ۋ ءىشىپ، ءوز-وزىنە قول جۇمساۋى - ماتتياستىڭ جەڭىسى مە، جەڭىلىسى مە؟ الىپ ادامنىڭ ازات رۋحىنىڭ كۇيرەۋى مە، الدە قۋ تىرشىلىكتىڭ يت-ىرعىلجىڭىنا قولدى سىلتەي سالىپ، قايتا بيىكتەپ كەتۋى مە؟..

اسەكەڭ قازىرگى قازاق تەاترىنداعى ءبىرىنشى اكتەر. وزىنەن كەيىنگى ءىنى-قارىنداستارىنىڭ جانىندا ول قولباسشى عانا ەمەس، تۇلعالانىپ تۇراتىن الىپ جارتاس سەكىلدى. پەردە اشىلعان كەزدە ماتتياس-ءاسانالى - باقىتتى اۋلەتباسى اقساقالى. جۇزىنەن قۋانىش لەبى ەسكەن ول جەڭىل قوزعالادى. ءتىپتى ەركە قىزى وتتيليامەن بىرنەشە پا جاساپ جىبەرەدى. باقشاعا شىعايىق دەگەن تويشىل قاۋىمنىڭ سوڭىنان، ينكەن پەتەرسكە ءبىر قاراپ قويىپ، دالاعا بەتتەيتىن كەزىندە ونىڭ بويىنان بوزبالالىق جەلىك سەزىلەدى. گەيگەرمەن (ت.ارالباي) جەكە قالاتىن ساتىندە عانا وسى كورىنىستەردىڭ ءبارى جاساندى ەكەنىن سەزگەندەيسىڭ. جىگەرسىز ۇلدىڭ، كەسىر كەلىننىڭ، اقىماق قىز بەن سۇرقيا كۇيەۋدىڭ وبەكتەپ قورىپ جۇرگەنى كارى شالدىڭ ءوزى ەمەس، قازىنا-بايلىعى، ۋىس-ۋىس اقشاسى، مالىنىپ تۇرعان ءۇيى. ماتتياس سونىڭ ءبارىن سەزىپ-ءبىلىپ ءجۇر. سوندىقتان ونىڭ ءوز اۋلەتىنە دەگەن مەيىرىنەن كەيىستىگى باسىم. ءبىز اكتەر ويىنىنان كەيىپكەر شىندىعىنىڭ بىرتە-بىرتە، كەزەڭ-كەزەڭىمەن اشىلىپ جاتقانىن باعامدايمىز. كەلەسى كورىنىستە ول تورعا ءتۇسۋدىڭ از الدىندا تۇرعان ينكەنمەن تىلدەسەدى. «ءبىز تەڭ ەمەسپىز» دەپ بويجەتكەننەن باس تارتپاق بولادى. الايدا ينكەن-نازگۇلدىڭ ماتتياس-ءاسانالىنى تۋ سىرتىنان قۇشىپ تۇرىپ: «مەن ءسىزدى جەك كورەمىن!» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوزى الەمدەگى بارلىق عاشىقتىق سوزدەردەن قىمبات. ونىڭ قىز جۇرەگىن قارس ايىرىپ، نەندەي تەرەڭدىكتەردەن شىعىپ جاتقانىن، قانداي قيىندىقپەن ايتىلعانىن اكتريسانىڭ داۋسىنان-اق سەزەر ەدىڭىز.

ەكىنشى ءبولىم اكتەرلىك تۇرعىدا كوپ تەر توگۋدى، كۇردەلى ەڭبەكتەنۋدى قاجەت ەتەدى. وسى بولىمدە ءاسانالى ءاشىموۆ ءوزىنىڭ شەبەرلىك شىڭىندا ەكەنىن كورسەتتى. وتباسىلىق كونفليكتىدە ينكەن كەتىپ قالىپ، بالالارىن سىناۋعا كوشەتىن ماتتياستىڭ بويىنان ىرىلىك قانا ەمەس، ۇلىلىق سەزىلەدى. اشۋعا بۋلىققان اقساقالدىڭ ەموتسيالىق كۇيى بارىنشا شىنايى جەتكىزىلگەن. اقىرىندا كلاۋزەن بالالارىنىڭ ءبارىن ۇيدەن قۋىپ شىعادى. ال ولاردىڭ ويلاپ تاپقانى - «وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى كىم كورىنگەنگە ۇلەستىرىپ جاتقان» اكەلەرىن «اقىلىنان الجاسقان» دەپ جاريالاۋ. سولاي، بايلىقتى ساقتاپ قالۋ، ال اكەنى تىرىدەي تابىتقا سالۋ. جىلپوس گەنەفەلد (دۋلىعا اقمولدا) كەلگەننەن باستاپ، كلاۋزەننىڭ بويىندا وزگەرىس باستالادى. مىنانداي الاپات كۇيزەلىس، داۋاسى جوق دەرتكە ەكىنىڭ ءبىرى توتەپ بەرە الماس. ءوز ۇرپاعىنان مۇنداي سۇمدىقتى كۇتپەگەن ول، ەندى ەلدى كەلەكە قىلا باستايدى. جىندىنىڭ ءرولىن تاڭدايدى. الدە شىنىمەن جۇيكەسى سىر بەرىپ قويدى ما؟..

پەتەرستەردىڭ ۇيىندە وتەتىن سوڭعى كورىنىس - سپەكتاكلدىڭ شارىقتاۋ شەگى. اكتەرلىك ويىننىڭ دا سامعاۋ بيىكتىگى. ساحناگەرلىك بيىگىمەن قازاق تەاترىنىڭ تاريحىندا قالاتىن قۇبىلىس. جەتى تۇندە تاسىرلاتىپ كىرىپ كەلگەن ماتتياستىڭ وڭىنەن ادام شوشىرلىق. الەم-تاپىراق ءجۇزى بەت قاراتپايدى. پىشاقتى سۋىرىپ الىپ، الاي-بۇلاي سىلتەگەندە، بويىڭدى ۇرەي بيلەيدى. جىن بۋعانداي، ساحنادا ەرسىلى-قارسىلى جۇرگەن، شىقشىتى شىتىناپ، جانارى شاراسىنان شىعىپ كەتە جازداپ تۇرعان ىزالى كەيپى كورەرمەن تۇگىلى ارىپتەستەرىن دە سەندىرمەي قويمايتىنداي. كەيىپكەردىڭ تۇلەن تۇرتكەندەي مىنا كوڭىل-كۇيى ا.ءاشىموۆتىڭ عاجاپ پسيحو-فيزيكالىق ارەكەت ۇيلەسىمىنە قۇيىلادى. شەبەردىڭ اتى شەبەر!

اكتەردىڭ باقىتى - ءرول. الايدا ءبىر-ەكى رولىمەن بويىنداعىسىنىڭ ءبارىن سارقىپ بەرىپ، ساحنا قىزىعىمەن ەرتە قوش ايتىساتىندار، يا بولماسا «بەرەرىمدى بەرگەن اداممىن» دەپ، تەاترداعى ەگدە اكتەردىڭ سانىن كوبەيتىپ جۇرەتىندەر بار. ال جەتپىستەن اسقان شاعىندا مىنانداي سوم، كەسەك تۇلعا جاساۋ، ەكى ساعات بويى ساحنادان تۇسپەي جانكەشتىلىكپەن ونەرىن پاش ەتۋ - ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ ماڭدايىنا جازىلمايتىن باق. قولىنان كەلە بەرمەيتىنى ءوز الدىنا. «ىمىرتتاعى ماحاببات» ءاسانالى ءۇشىن جازىلعان پەساداي اسەر بەرەدى، بۇدان بىلاي دا ءاسانالىسىز استە وينالا المايتىن سپەكتاكل. سوندىقتان لايىم، قويىلىمنىڭ عۇمىرى ۇزاق بولعاي.

ر.S. ماتتياس كلاۋزەن، ءسىرا، جەڭدى. ىشتەن شىققان سۇر جىلاندارعا مازاق بولىپ، قورلىق كورگەنشە، ءازيز ءولىمدى تاڭداۋ - پاراساتتىلىق كورىنىسى. ول قوماعاي، الاياق، مەيىرىمسىز بالالارىن بىلىققا بەلشەسىنەن باتقان لاس الەمىندە تاستاپ، پاك دۇنيەگە كەتە باردى. ءيا، ىرىلىكتىڭ جەڭىلىس تابۋى ادىلەتتىك ەمەس. جەڭىلە سالاتىن، جىعىلا سالاتىن، بەرىلە سالاتىن ىرىلىكتە قاسيەت قالماس ەدى...

«الماتى اقشامى», 25 اقپان، 2010 ج.