مەن كەيىنگى كەزدەرى ەلىمىزدىڭ ەڭ باي وبلىستارى اتىراۋ نەمەسە اقتوبە ەمەس، ءبىزدىڭ وسى قوستاناي وبلىسى ما دەپ قالامىن. ويتكەنى بىزدە ادامداردان تىرنەكتەپ جينالاتىن ەل بايلىعى – بيۋدجەتتىڭ اقشاسىن وڭدى-سولدى شاشۋعا كەلگەندە ەشكىمگە دەس بەرمەيدى. تۇسىنۋگە دە بولاتىن شىعار. ءوزىڭ ماڭداي تەرلەتىپ تاپپاعاننان كەيىن، وبال-ساۋابىن ويلاپ، باس قاتىرىپ قايتەسىڭ. مول قارپى دا، جۇمساي بەر. سۇراۋى جوق دۇنيەنىڭ قۇنى دا جوق. ءبىزدىڭ وبلىستىڭ قامىستى اۋدىنىنىڭ اكىمى جاڭاباي سمايلوۆ مىرزا ءدال وسىلاي ويلاعان سىڭايلى. بۇل "مىرزاڭىز"  "قۇلاساڭ، ناردان قۇلا" دەگەندەي اندا-مىندا ءجۇرىپ-تۇرۋعا دەپ، اناۋ-مىناۋ ەمەس قۇنى 13 ميلليون تەڭگە تۇراتىن Land Cruiser Prado سەكىلدى تىم قىمبات كولىككە تاپسىرىس بەرگەن. نەسى بار، جانعا جايلى، سۇلىكتەي سىلاڭداعان كولىكتى  مىنگەنگە نە جەتسىن. تەك وسى اۋداننىڭ تاسى ورگە دومالاپ، وزگەلەرگە ونەگە ەتەتىندەي جاعدايدا بولسا، نە شارۋامىز بار. الايدا بۇل ءوڭىردىڭ شەكەسى شىلقىپ تۇرعان جوق. ەكونوميكاسى شاتقاياق كۇيدە. ىرگەلى ءوندىرىس ورنىنان مۇلدەم ماقۇرىم. ەل-جۇرتى «شىقپا جانىم شىقپا» دەپ، ازەر كۇن كورىپ وتىر. سويتسە دە، اۋدان بيۋدجەتىنەن بيىلعى جىلعا اۋدانداعى جوداردى جوندەۋگە دەپ 10,5 ميلليون تەڭگە، كوشەلەردى جارىقتاندىرۋعا 8,2 ميلليون تەڭگە، اۋىل-ايماقتى كوگالداندىرۋعا 2,1 ميلليون تەڭگەنى ازەر تاپقان. ءبىر قىزىعى، وسى بار شارۋانى تىندىرۋعا دەپ بولىنگەن اقشا جاڭاعى ءبىر ماشينانىڭ قۇنىمەن پارا-پار كورىنەدى. سوندا دەيمىز-اۋ، حالىق ءۇشىن جولدى جوندەپ. اۋىل-ايماقتى كوگالداندارىپ، كوشە-كوشەلەردى سامالاداي ەتىپ، جارقىراتىپ قويعان دۇرىس پا، الدە سونىڭ ءبارىن اكىمنىڭ "تەمىر تۇلپارىنا" جۇمساپ، باستىقتىڭ جايلى ءجۇرىپ، جاقسى تۇرعاندىعىن قىزىقتاعان دۇرىس پا؟
      ءبىز بۇل جەردە تەك سمايىلوۆتى عانا كىنالى ەتۋدەن اۋلاقپىز. شەتەلدىك كولىككە دەگەن ەرەكشە قۇمارلىق وبلىسىمىزدىڭ بارلىق قالا مەن اۋدان اكىمدەرىنىڭ باسىن اينالدىرىپ العان سىڭايلى. جارايدى، قامىستى اۋدانى وبلىس ورتالىعىنان تىم شالعاي، جولى ناشار، قالاعا قاتىناۋ قيىنعا سوعادى دەگەن سىلتاۋعا سەنەلىك. سونداي-اق الىستاعى ارقالىقتاعى عازيز بەكمۇحامەدوۆ مىرزانىڭ دا استىنداعى وسىنداي دجيپكە دە قىزعانا قارامايىق. اناۋ الىستاعى جىتىقارا قالاسىنىڭ اكىمى مەيرام وتەشوۆ مىنەتىن Toyota Camri-ءدى ءسوز ەتپەلىك. الايدا مىنا وبلىس ورتالىعىنىڭ تاپ ىرگەسىندە، قول سوزىم جەردە  تۇرعان قوستاناي اۋدانىىنڭ اكىمى احمەدبەك احمەتجانوۆتىڭ قۇنى 9 ميلليون 455 مىڭ 600 تەڭگە تۇراتىن Toyota LC كولىگىن ءمىنىپ جۇرگەندىگىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ ال وبلىس ورتالىعىنىنا باس-اياعى 40 شاقىرىمدىق تاقتايداي تەگىس تاماشا جولى بار، ىرگەمىزدەگى رۋدنىي قالاسىنىڭ اكىمى باقىتجان عايازوۆتىڭ دا استىنداعى تۇلپارى ەشكىمنەن كەم تۇسپەيدى. قۇنى 7 ميلليون 600 مىڭ تەڭگەگە جەتىپ جىعىلادى.
     بي-اعاڭ ايتپاقشى، ء"بارىن ايت تا، ءبىرىن ايت، كوللەكتيۆتىڭ جىرىن ايت" دەگەندەي، بىزدەگى 19 اۋدان مەن قالانىڭ اكىمىنىڭ قاي-قايسىسى دا كولىك جونىنەن كوشتەن قالىپ جۇرمەگەن سىڭايلى. مىنگەندەرى نەگىزىنەن Toyota, بولماسا ەڭ سورلىسى Mitsubishi بولىپ كەلەدى. تەڭگە تىلىمەن سويلەسەك، ەڭ كەدەيىنىڭ كولىگى قۇرىعىندا 4 ميلليون تەڭگەگە جەتىپ جىعىلادى.
     وسى جەردە مىناداي ساۋال سانانى ساندالتادى. بىزدەگى قالا مەن اۋدان اكىمدەرىنىڭ شەتەل كولىكتەرىنە قۇمارلىعىنىڭ سىرى نەدە؟ ءبىزدىڭ ەلدە شەتەل ماشيناسىنان باسقا الىس-جاقىن جەرلەرگە باراتىن دەنى دۇرىس كولىك جوق پا؟ الدە بۇلار بيۋدجەتتىڭ قارجىسىن ايدالادا جاتقان باتپان قۇيرىق دەپ ويلاپ، "مۇرنىڭ باردا ءبىر پىسقىر" دەگەن ساياسات ۇستانىپ ءجۇر مە؟ ءبىزدىڭ ويىمىز وسىنداي ۇستانىمعا قاراي ويىسا بەرەدى. سەبەبى، ءبىزدىڭ وڭىردە قۇرىلعان، اتاعى جەر جاراتىن "اگروماشحولدينگ" اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ باسقارما توراعاسى الەكسەي سيدورەنكونىڭ ايتۋىنا قاراعاندا اكىمدەردىڭ بۇل قىلىعى پاتريوتتىق سەزىمگە سىنا تۇسىرگەندىك. وسى جەردە قۇراستىرىلاتىن ماشينالاردىڭ قاي-قايسىسى دا جاڭاعى شەتەلدىك ماشينالاردىڭ ەشقايسىسىنان دە سورلى ەمەس. وزگەسىن بىلاي قويعاندا بىزدەن شىعاتىن Ssang Yong Rexton كولىگى جاڭاعى ەل قىزىعاتىن Land Cruiser Prado-دان كەم تۇسپەيدى. بەرىلىس كوروبكاسى، ءتسيليندردىڭ سانى، جولعا شىدامدىلىعى سەكىلدى تەحنيكالىق سيپاتتاماسىندا ايىرماشىلىق جوق. ال دۆيگاتەلەنىڭ كولەمى 0,8 ليترگە كەم. ياعني كۇشى بىردەي بولعانمەن، بەنزيندى ۇنەمدى جۇمسايدى. ال باعاسىنا كەلسەك ءوزىمىزدىڭ ماشينا جاڭاعى شەتەلدىك كولىكتەن ەكى ەسەگە جۋىق ارزان، باعاسى 7 ميلليون تەڭگەدەن ءسال عانا استام. مۇنى از دەسەڭىز، وسى وزىمىزدە قۇراستىرىلاتىن  Ssang Yong  Chaiman l كەز-كەلگەن دجيپىڭىزبەن باسەكەلەسە الادى. ونى ءتىپتى وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارلارى دا ءمىنىپ ءجۇر. ال قۇنى 3 ميلليون تەڭگەدەن ءسال عانا استام Ssang Yong Kuron  دا ەشكىمنىڭ دە تاقياسىنا تار كەلمەيدى. بۇل جەردە ءبىز تاۋ-تاسقا سالسا دا شارشامايتىن، جۇمساق تا جايلى "نيۆا شەۆرولە" سەكىلدى كولىكتەردى اۋىزعا دا الماي وتىرمىز. شەنەۋنىكتەر ء"بىزدى مازاق قىلدى" دەپ سوتقا سۇيرەپ جۇرەر. ايتارىمىز، ءتىپتى ولار بىزدەگى، قوستانايداعى ماشينالاردى مەنسىنبەسە الماتى نەمەسە وسكەمەندەگى ماشينا قۇراستىراتىن ورتالىقتارعا نەگە تاپسىرىس بەرمەسكە؟
     جالپى، بىزدەگى اۋدان مەن قالا اكىمدەرى ەلباسىنىڭ سول وڭىردەگى وكىلدەرى ەكەندىگى بەلگىلى. ەندەشە، ولار ەلدەن جينالاتىن بيۋدجەتتىڭ ءار تيىنىن ەسەپتەپ، ارتىق شىعىننىڭ الدىن الىپ، ۇنەمدىلىك پەن قاراپايىمدىلىقتىڭ ۇلگىسىن تانىتۋعا مىندەتتى ەمەس پە؟ وزىمىزدەن شىعاتىن ءتاپ-ءتاۋىر كولىكتەر تۇرعاندا شەتەلدىك ماشينالاردى ارتىق ساناۋى قانداي پراتريوتتىققا جاتادى؟ كەزىندە ء"بىزدىڭ قوستانايدا كەرەمەت ماشينا شىعادى، ءبىز وسىلايشا قازاقستاندىق ماشينا جاساۋ ءوندىرىسىن وركەندەتەمىز" دەپ ايدى اسپانعا ءبىر-اق شىعارعانىمىز قايدا؟ ەگەر ءوزىمىز شىعارعان دۇنيەنى ءوزىمىز پايدالانباساق، وندا ول كىمگە ارنالعانى؟ مۇنىمىز، تۇپتەپ كەلگەندە ءوزىمىزدى دە، وزگەلەرلدى دە الداعاندىق بولىپ تابىلماي ما؟ 
     تاعى ءبىر ءتۇيىن. ەلباسىمىز قاشاندا ءارتۇرلى شەنەۋنىكتەرگە ەلىمىزدە شىعاتىن تاۋارلارعا ەرەكشە كوڭىل ءبولۋدى، سول ارقىلى ءوزىمىزدىڭ ءوندىرىستى ورگە باستىرۋدىڭ قاجەتتىلدىگەنە نازار اۋدارىپ وتىرادى. جاقىندا عانا، ناقتىراق ايتقاندا وسى جىلدىڭ ءساۋىر ايىنىڭ 11 كۇنى وتكەن ۇلتتىق ينۆەنستورلار كەڭەسىندە شەنەۋنىكتەردىڭ وزىمىزدە شىعاتىن اۆتوموبيلدەردى ءمىنۋى كەرەك دەپ قاداپ ايتتى. بۇدان كەيىنگى ءبىر كەزدەسۋدە مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جونىندەگى اگەنتتىكتىڭ توراعاسى ءاليحان بايمەنوۆتىڭ قىزمەت باباىندا مىنەتىن كولىكتەردى ۇنەمدى پايلدالانۋ قاجەتتىگىن تاعى ءبىر ەسكە سالىپ ءوتتى. سوندا دەيمىز-اۋ، بىزدەگى ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى اكىمدەرگە ەلباسىنىڭ ەسكەرتپەسىنىڭ دە، بولماسا اگەنتتىكتىڭ توراعاسىنىڭ ءسوزىنىڭ دە ەشبىر اسەرى بولماعانى ما؟
           بىزدەگى اكىمدەردىڭ وسىناۋ كەلەڭسىز قىلىقتارى جايلى جەرگىلدىكتى دەڭگەيدەگى گازەتتەردەن باستاپ، رەسپۋبليكالىق باسپاسوزدەر دابىل قاقپاعاندا بۇل دۇنيە جابۋلى قازان جابۋلى كۇيىندە قالار ما ەدى، كىم ءبىلسىن. جۇرتتىڭ جۇيكەسىن جۇقارتقان جايت وبلىس اكىمى نۇرالى سادۋاقاسوۆتىڭ دا قۇلاعىنا جەتكەن بولۋ كەرەك، ءوزىنىڭ كەزەكتى ءبىر ماجىلىسىندە وسى ماسەلەگە ارنايى توقتالدى.
      – قامىستى اۋدانىنىڭ اكىمى ءدجيپتى المايتىن بولدى،– دەدى ول.– مۇنداي شەشىم گازەتتەر كوتەرگەندىكتەن قابىلداپ وتىرعانىم جوق. جالپى، مۇنداي ماشينانى العاننىڭ ەش ايىبى جوق.وبلىس اكىمىنىڭ پىكىرى مىنە وسىنداي.
      تاعى ءبىر قىزىعى، تالاي جۇرتتى الاڭداتىپ وتىرعان وسى جايت حاقىندا جوعارى جاقتاعى بيلىكتەن تىرس ەتكەن حابار بولمادى. بەينە ءبىر مۇنىڭ ءوزى ۇساق-تۇيەك، كوڭىل اۋدارۋعا تۇرمايتىن ماسەلە سياقتى. سوندا جەلگە ۇشىپ جاتقان ميلليوندارعا ەشكىمنىڭ دە جانى اشىماعانى ما؟
     ايتپاقشى، جاقىندا وبلىسىمىزعا پارلامەنتىمىزدىڭ ءبىر توپ دەپۋتاتتارى كەلدى. سونىڭ ىشىندە پارلامەنتتە بيۋدجەتتىڭ قارجىسىن تىكەلەي باقىلايتىن گۇلجان قاراقۇسوۆا حانىمدى دا بايقاپ قالدىق. بۇلار ادەتتەگىدەي، قالىپتاسقان ءداستۇر بويىنشا وبلىسىمىزدىڭ ماقتانىشى، ماڭدايىمىزعا بىتكەن جالعىز ماشينا قۇراستىراتىن الپاۋىت زاۋىت – "اگروماشحولدينگ" قوعامىنا باس سۇقتى. الايدا ولاردىڭ ەشقايسىسى دا "سەندەردىڭ ماشينالارىڭدى جەرگىلىكتى اكىمدەر نەگە مەنسىنبەيدى؟" دەگەن سۇراقتى قويماي كەتتى. سوندا ەلىمىزدىڭ ماشينا شىعارۋ ءوندىرىسىنىڭ جاي-كۇيىنە تەك جۋرناليستەردىڭ عانا جانى اشۋى كەرەك پە؟
   مۇنى ءبىر دەلىك. ال ەكىنشىدەن ءبىز مۇمكىن قاتەلەسىپ وتىرعان بولارمىز. وبلىسىمىزدىڭ ەكونوميكاسى قارىشتاپ العا باسىپ، الەۋمەتتىك ماسەلەلەردىڭ ءبارى ويداعىداي شەشىلىپ، وندىرىستەن تولاعاي تابىس ءتۇسىپ، سودان قۇيىلعان قارجىنى نە  ىستەۋدى، ونى قايدا جۇمساۋدى بىلمەي، داعدارىپ وتىرعان شىعارمىز؟ ولاي دەۋگە دە اۋىز بارمايدى. مىنا ءبىر فاكتىنى سويلەتسەك، كوپ نارسەدەن حاباردار بولارمىز.
   اعىمداعى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا «رەيتينگ.kz» زەرتتەۋ اگەنتتىگى وبلىس جانە رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالار اكىمشىلىكتەرىنىڭ 2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنداعى جۇمىس ساپاسىنا قاتىستى وبەكتيۆتى باعا بەرۋ ءۇشىن ساراپشىلار اراسىندا ساۋالناما جۇرگىزدى. ساۋالناماعا بيزنەس قاۋىمداستىعىنىڭ، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار مەن ساراپشىلار قاۋىمداستىعىنىڭ جوعارى تاجىريبەلى 40 ساراپشىسى قاتىستى.

وسى زەرتتەۋ اگەنتتىگىنىڭ ايتۋىنشا قوستاناي وبلىسى بىلتىرعى جىلعى دەڭگەيدەن ءبىر ساتىعا تومەندەگەن. ءسويتىپ ەلىمىزدىڭ ون التى وبلىسىنىڭ ىشىندە ءوۇ ءۇشىنشى ورىنعا قۇلديلاعان. بۇعان سەبەپ، وڭىردەگى ەڭ وتكىر پروبلەمانىڭ ءبىرى – كوممۋنالدىق قىزمەت، ونىڭ ىشىندە كوممۋنالدى ينفراقۇرىلىمنىڭ ابدەن ەسكەرگەنى.سونىمەن قاتار ۇدەمەلى يندۋستريالدى يننوۆاتسيالىق باعدارلاماسىنىڭ اياسىنداعى ايماقتىڭ جوبالاردىڭ ورىندالۋى دا باياۋ، بۇل اسىرەسە كوكتەمگى ماۋسىمدا اگروكەشەنى مىقتى سانالاتىن وڭىردە ەرەكشە بايقالىپ وتىر. ال اكىمدىك شەكارالىق ارىپتەستىكتىڭ بار مۇمكىندىكتەرىن ءالى كۇنگە دەيىن تولىق پايدالانا الماي وتىرعان جايى بار. اتالمىش اگەنتتىكتىڭ بەرگەن باعاسى، ءمىن، وسىنداي.

   بۇعان ەندى ءبىزدىڭ قوسىپ-الارىمىز جوق.

مۇراتبەك داۋرەنۇلى
قوستاناي

Abai.kz