قانداستار ءۇشىن تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋ – قيامەتتىڭ قىل كوپىرى. بۇل جايت  شەتەلدەگى 7 ميلليون قانداسىمىزدىڭ ىشىنەن اتا جۇرتقا ورالعىسى كەلەتىندەردىڭ  جولىن قيىنداتىپ-اق  تۇر.

قازاقستاندا كوشى-قون ماسەلەسى بويىنشا جاڭا وزگەرىستەر باستالىپ كەتتى. اتاپ ايتقاندا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2014 جىلعى 20 ناۋرىزداعى № 248 قاۋلىسى كوشى-قون ماسەلەسىنە قاتىستى كەدەرگىلەردى جويۋعا ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزدى. اتاپ ايتساق:

ازاماتتىق الۋ ءۇشىن قازاقستاندا تۇرۋ 1 جىلعا قىسقاردى;

قانداستارىمىزدىڭ ەلىمىزدىڭ قاي وڭىرىنە باراتىندارىنا قاراماي، ورالمان مارتەبەسى  بەرىلەتىن بولدى;

ازاماتتىق الۋدا قاراستىرىلعان مىندەتتى تولەمنەن بوساتىلدى;

ۇكىمەت بەلگىلەگەن 7 ايماققا باراتىندارعا مەملەكەت تاراپىنان الەۋمەتتىك پاكەت قاراستىرىلىپ، مەملەكەتتىك اتاۋلى كومەكتەر مەن جالدامالى ۇيگە يە بولۋدىڭ مۇمكىندىگى تۋىپ جاتىر. 

بۇدان وتكەن قۋانىش بار ما؟! قۋاندىق، ء سۇيىنشى سۇرادىق. الايدا ءسۇيىنشى سۇراۋعا ءالى ەرتە مە دەپ قالدىم. سەبەبى:  وسى 4  ءتۇرلى مۇمكىندىككە يە بولۋدىڭ العى شارتى – تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋ.  ماسەلەنىڭ ۇلكەنى وسى جەردەن باستالادى.  قىسقاسى، تۇراقتى تىركەۋگەتۇرا الماساڭىز بۇلاردىڭ بىرەۋىنە دە يە بولا المايسىز.

كەدەرگى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قولىمەن جاسالۋدا

تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋ ءۇشىن قاجەتتى قول جەتپەيتىن نەمەسە قول جەتكىزۋ قيىن قۇجاتتار بار. بۇل، اسىرەسە، قىتايدىڭ ارانىنا كەتىپ بارا جاتقان قانداستارىمىز ءۇشىن اۋىر ءتيىپ تۇر.

قانداستارىمىزدى «تۇراقتى تىركەۋگە تۇرعىزۋ» ماسەلەسىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قۇرامىنداعى كوشى-قون پوليتسياسى اينالىسادى. اتالعان پوليتسيانىڭ قازىرشە بۇل ماسەلەدە ۇكىمەتپەن دە،  قىتايدىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگىمەن دە بىرلەسىپ جۇمىس ىستەي الماي وتىرعانى بەلگىلى.

قىسقاسىن ايتقاندا،  قىتايدان كەلەتىن قانداستارىمىز ءۇشىن زاڭدىق سيپاتى انىقتالماعان  ەكى «انىقتاما»  جانە ءبىر «تەنتىرەۋ» بار. ولاي دەيتىنىمىز – «انىقتامالاردى» الۋ جانە بەرۋ جاعىندا ەكى ەلدىڭ زاڭدىق نەگىزدەرءى قاراستىرىلماي، ءوزارا قاراما-قايشىلىق تۋۋدا. ال ونىڭ زاردابىن قاراپايىم حالىق تارتادى.

ءبىرىنشىسى، «سوتتالمادى» دەگەن انىقتاما. ونسىزدا قىتاي ۇكىمەتى سوتتالعان ادامدارعا تولقۇجات بەرۋدى «زاڭ جۇزىندە تيىم سالعان». قازاقستان تاراپى قىتايدىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگى ارقىلى بۇل ماسەلەنى انىقتاماي وتىر.

ەكىنشىسى، «قىتاي ازاماتتىعىنان شىققانى تۋرالى انىقتاما» كەرەك. بۇل انىقتامانى الۋ ءۇشىن قىتاي تاراپى «شەتەلدىڭ ازاماتتىعىن العاندىعى تۋرالى انىقتامانى» تالاپ ەتەدى. بۇل ەكى ەلدىڭ كوشى-قون ماسەلەسىندە ۇيلەسپەي كەلە جاتقان قاراما-قايشىلىقتىڭ ءبىرى.  ەكى ورتادا قانداستارىمىز وسى سەبەپتەن قازاقستان اۋماعىندا تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋعا زاڭدىق تۇرعىدا مۇمكىندىك الا الماي وتىر.

ءۇشىنشىسى، «تەنتىرەۋ». وسى انىقتامالاردى الۋ ءۇشىن تاعى دا قىتايدىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگىنە جۇگىنۋ كەرەك. ءار كامەلەتكە تولعان بالا ەلشىلىككە ءوزى كەلۋى كەرەك. ءسويتىپ، مىڭداعان قازاق الىستاعى اۋىل-ايماقتان جينالىپ، «وشىرەتكە» تۇرىپ، ءبىر جاپىراق ورىسشا «سپراۆكا» ء ۇشىن اقشالارىن شاشىپ، تابانىنان توزۋى كەرەك. بۇعان ۇكىمەتتىڭ قۇلىقسىزدىعى ادامدى نامىستاندىرادى ءارى جىگەرىڭدى جاسىتادى. تومەندەگى پىكىرلەرگە كوز جۇگىرتىڭىز:

اۋىت مۇقيبەك، اقىن، قوعام قايراتكەرى، جۋرناليست:

- قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2014 جىلعى 19 اقپاندا № 111 جاڭا قاۋلىسى شىقتى (http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1400000111#z21). بۇل قاۋلىدا دا   قانداستارىمىزدىڭ تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋى ءۇشىن قيىندىق تۋدىراتىن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى دە    ەسكەرىلمەگەن. قۇرمەتتى اعايىن، قىتايدان كوشىپ كەلگەن قانداستارىمىزدىڭ قازاقستاندا تۇراقتى تىركەۋدە تۇرۋ-تۇرماۋىن قازاقستان ۇكىمەتى ەمەس، قىتاي ەلشىلىگى بەلگىلەيدى. وسىندا بەلگىلەنگەن جەتى وبلىستىڭ بىرىندە قالۋىڭ ءۇشىن استانا مەن الماتىداعى قىتاي ەلشىلىگىنەن  قىزىل «سپراۆكانى» الۋىڭ كەرەك! ەڭ قورلىعى سول – قازاقستاننىڭ قاي تۇكپىرىنە قونىستان، ءبارى ءبىر، «سپراۆكا» الۋ ءۇشىن بالا-شاعاڭدى شۇبىرتىپ ەلشىلىككە بارۋىڭ كەرەك. سونىمەن، بايقۇس باۋىرلارىمىز ءبىر جاپىراق قاعاز دەپ قازاق دالاسىنىڭ و شەتىنەن بۇ شەتىنە سابىلىپ ءجۇر!

مەن قر ۇكىمەتىنەن وسى انىقتامانى تالاپ ەتۋدى توقتاتۋىن سۇرايمىن.  

راحىم ايىپ، قوعام قايراتكەرى:

- سوڭعى جىلدارى زاڭعا ءبىراز وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. «داۋدىڭ باسى دايرابايدىڭ كوك سيىرى» دەمەكشى، ۇكىمەتتىڭ 2011 جىلعى №362 قاۋلىسىنان كەيىن كوپ نارسە وزگەردى. بۇرىن قاۋلىنىڭ بارىندە «ەتنيكالىق قازاقتاردان باسقا» دەپ جازىلاتىن ەدى. بۇل ورالماندارعا قولايلى جاعداي تۋعىزدى. كەيىننەن «سوتتالماعان» دەگەن انىقتامانى تالاپ ەتۋ باستالدى. وسى ماسەلە بويىنشا قىتايدىڭ كونسۋلىمەن سويلەسكەنىم بار. «ماسەلەن، قىتايدىڭ شەتەلدە 60 ميلليونداي دياس­پوراسى بار. ونىڭ ءبارى كونسۋلدىڭ الدىندا كەزەكتە تۇرسا، بار جۇمىستى قويىپ، سولارعا عانا قاعاز بەرۋمەن اينالىسايىق. بىزگە مۇنىڭ كەرەگى جوق. قىتايدا «قىلمىسكەر بولسا، شەتەلگە شىقپايدى» دەگەن زاڭ قابىلدادىق. ونداي ادام كەرەك دەسە، قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى قارسى ەمەس. ءتىپتى، پاسپورتىنا دا جازىپ بەرەمىز. باسقا تالابىمىز جوق. قالعانىن ءوز ۇكىمەتتەرىڭىزگە ايتىڭىزدار»، – دەپ جاۋاپ بەردى ول. سوندا، وسىنشاما ادامدى سورلاتىپ جاتقان ءوزىمىز ەمەس پە؟ باسقا نە دەيمىز؟

قايرات بايتوللاۇلى، «وتانداس-ەل» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ باس حاتشىسى:

-  قانداستارىمىزعا ازاماتتىق اۋەلگىدەي نەگە 3 ايدا بەرىلمەسكە؟

«نۇرلى كوش» باعدارلاماسى نەگە بەلگىلەگەن 7 وبلىستا قايتادان قولعا الىنباسقا؟

جاقىنداعى جىلداردان بەرى ورالمان ستۋدەنتتەردىڭ سانى كۇرت ازايۋدا، بۇرىن ولار وزدەرى وقىپ جاتقان وقۋ ورىندارىنىڭ  جاتاقحانالارىنا تىركەلىپ، سول ورىننان قر ازاماتتىعىن الىپ شىعاتىن، ءسويتىپ ولاردىڭ ەلىمىزدە قالىپ جۇمىس ىستەۋىنە مۇمكىندىك جاسالعان ەدى. ال، قازىر مۇلدە باسقاشا، ازاماتتىق الا المايدى، ازاماتتىعى بولماعان سوڭ، تۇراقتى تىركەۋى بولمايدى ءارى جۇمىس تابا المايدى. سوڭىندا  كەلگەن ەلىنە كەرى قايتۋىنا تۋرا كەلەدى. نەگە مۇنى جونگە كەلتىرمەسكە؟

جالپى العاندا، قر ۇكىمەتىنىڭ جانىنان ورالمانداردى وتانىنا بەيىمدەۋ ءارى ورالمان كوشى-قونىن رەتتەپ وتىراتىن ارنايى كوشى-قون اگەنتتىگى كەرەك دەپ بىلەمىز. قانداستارىمىزدىڭ قر ازاماتتىعىن الۋداعى جوعارىداعىداي قيىنشىلىقتار مەن ولاردىڭ ەلگە ورالۋىنا جاسالىپ وتىرعان ءتۇرلى كەدەرگىلەردى جويىلسا عانا ورالمان كوشى كولىكتى بولارى حاق.

ەرزات باتايۇلى، قحر رەجيسسەر: 

-قىتايدا تۇراقتى تىركەۋ دەگەن بار. ودان شەتەلدىڭ ازاماتتىعىن العاننان كەيىن بارىپ شىعا الاسىز. ال قازاقستاندا تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋ ءۇشىن شەت ەلدەگى تۇراقتى تىركەۋدەن شىعۋىڭ كەرەك ەكەن. قازاقستان ازاماتتىعىن الۋ ءۇشىن نەمەسە تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋ ءۇشىن «قىتاي ازاماتتىعىنان شىقتى» دەگەن انىقتاما كەرەك، ال، «قىتاي ازاماتتىعىنان شىقتى» دەگەن انىقتاما الۋ ءۇشىن «قازاقستان ازاماتتىعىن الدى» دەگەن انىقتاما كەرەك. وسىعان كىمنىڭ باسى جەتپەي ءجۇر؟

قاناتبەك قالىمحانۇلى:  

- قىتايدىڭ قازىرگى تەرريتورياسىندا قالىپ قويعان قازاقتاردىڭ ەلگە ورالۋىنا اۋەلى قىتاي ەلىنىڭ قولدان جاساعان كوپ كەدەرگىسى سەبەپ بولىپ تۇر. سوسىن ەلگە كەلگەننەن كەيىنگى جۇمىس قامى. Əرينە، سونداعى نانى مەن قارا باسىنىڭ قامىن قيماي جۇرگەن تالايى بار. قىتاي قازاعىن «كوشىرىپ الۋ» دەگەننەن گورى «قۇتقارىپ الۋ» دەگەن دۇرىس. قارا تاسقىن قازاقتار تۇراتىن ۇش ايماققا قاپتاپ كەلەدى. 30-50 جىلدا قىتايداعى قازاقتار قىتايلىسىپ كەتۋى مۇمكىن. ەسى دۇرىس ادامعا قازاق ەلىنىڭ وسى جولى باتىل شەشىم جاساپ، قازاقتاردى ەلگە شاقىرۋى – تورگە شاقىرۋى ەمەس پە؟!. كەلگىسى كەلمەسە،  وزدەرىنە سىن. ءبىر ديپلوم،700$-مەن كەلگەن ەدىم، ينشاللا،حارەكەت قىلعان ادامعا اللانىڭ بەرەرى بار. «قازاق ەمەس، «ورالمانسىڭ» دەگەن  دəۋ قالپاقتى كيىپ جۇرسەكتە، ۇرپاعىمىزدىڭ ازات ەلدىڭ ازاماتى بولعانىننان ارتىق باقىت بار ما؟ قازاق ەلى  تۇركىلەسكەن مۇسىلمان ەل بولادى. وسى ەلدە اللا بەرگەن ۇرپاقتاردى تəربيەلەپ، قاتارعا قوسۋ – ۇلكەن باقىت قوي.

ۇلاربەك دالەيۇلى, اقىن:  

- قىتايداعى قازاقتاردىڭ ناقتى سانى – 2 ميلليوننان اسادى. وكىنىشكە وراي، جاڭا كەلگەن شي باسشى مەملەكەت ءتارتىبىن ءتىپتى دە قاتايتىپ، سۇمدىق جىلدامدىقپەن قىتايلاستىرۋ ساياساتىن باستاپ جىبەردى. ونداعى قازاقتاردىڭ تاعدىرىن الداعى 10 جىل بەلگىلەيدى. سول ارالىقتا كوشتى وتە جىلدام قارقىنمەن جۇرگىزۋ كەرەك. قازاق ەلى باۋىرلارىن ەشقاشان وزەكتەن تەپكەن ەمەس، تەپپەيدى دە. تەك، بيلىكتەگى ورىستانعان از عانا ادامداردىڭ تەرىس كوزقاراسىن ەسەپكە الماعاندا، ءبارى جاقسى عوي. تاعى ءبىر جاعىنان قاراعاندا، كەدەندىك وداقتىڭ كەسىرى ولاردىڭ كەلۋىنە كوپ كەدەرگى كەلتىرىپ تۇر. ول وداققا كىرەردەن بۇرىن، قىتايدان كەلەتىن قازاقتار ەگىستىك پەن مال شارۋاشىلىعىنا قاجەتتى   تەحنيكالاردى   وزدەرىمەن بىرگە الا كەلەتىن. ول تەحنيكالار – سول كەزدەگى زاڭ بويىنشا كوشىپ كەلە جاتقان وتباسىنىڭ مۇلكى رەتىندە قارالىپ، ەشقانداي كەدەندىك سالىق الىنبايتىن. ال، قازىر ءتىپتى، تەلەديدار، مۇزداتقىشقا دەيىن الىپ ءوتۋ قيىننىڭ قيىنى بولىپ قالدى.

قىسقارتىپ ايتقاندا، قازاقستان ۇكىمەتى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ىشكى ىستەر مينيسترلىگى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى جانە قىتايدىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگى ءوزارا كەلىسە وتىرىپ وسى ماسەلەنى شەشىپ بەرۋىن ءۇمىت ەتەمىز.

                                                                                                                                                            ۇسىنىس پىكىرلەردى توپتاستىرعان – بەيسەن احمەتۇلى

Abai.kz

ورالمانداردى قونىستاندىرۋ ءۇشىن بەلگىلەنگەن وڭىرلەر

1. اقمولا وبلىسى
2. اتىراۋ وبلىسى
3. شىعىس قازاقستان وبلىسى
4. باتىس قازاقستان وبلىسى
5. قوستاناي وبلىسى
6. پاۆلودار وبلىسى
7. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى