سۋرەتتە - اسەل مۇزدىباي

ءومىرىمدى وزىڭنەن كورەم، كورەم...

سەن دەگەندە ومىرشەڭ ولەڭ دە مەن.

 كەلدىمۇرات دەگەندە ەرىپ كەتەر،

ءبىر قۇدىرەت بار سەندە دەگەنمەنەن!

داۋرەن بەرىكقاجىۇلى

         ... ءبىزدى  ول سول كۇنى تاعى دا ساپقا تۇرعىزىپ قويدى. قولدارىن ارقاسىنا ايقاستىرا ۇستاپ، الدىمىزدا ءۇنسىز ارى-بەرى ءجۇردى. قارسى شاقىرايعان كۇننەن جانارىمىز جاسقانا ما – ء بىز وعان كوزىمىزدىڭ استىمەن، ال، تەرىس اينالا قالسا، قولىمىزدى كولەگەيلەپ، تىعىلا قاراپ قويامىز. ساپتا ادەتتەگىدەي ماحوش، داكوناي، اسەت، پۋشكينا سوسىن مەن تۇرمىن. پۋشكينا – اسەمگە كۇللى اۋىلدىڭ بەرگەن ەسىمى. ونىڭ شاشىنىڭ بۇيرالىعى سونداي، كەيدە وسال تاراقتار سىنىپ قالاتىن، كادىمگى كيىز سياقتى ەدى. بۇنداي كەزدە تەرەڭ ويعا باتىپ، قاتۋلى قاباعىن جەرگە قاداپ الدىمىزدا ىڭىلداپ جۇرگەن اتاما ەشبىر ادام قارسى شىقپايتىن. انشەيىندە شىنجىرىن ۇزەردەي القىنىپ تۇراتىن اقتوس تە ۇيشىگىنەن باسىن عانا شىعارىپ، ەندى نە بولار ەكەنسىڭدەر دەگەندەي قاراپ جاتىر. قىسىق كوز سارى مىسىق تا تابالدىرىقتا تاپجىلماي وتىر. ءتىپتى، كۇنى بويى اجەمدى ويبايلاتىپ، باقشاداعى قىزاناق-قياردى شۇقىپ تاستايتىن قىزىل اتەش تە ءبىر اياعىن كوتەرىپ الىپ، مويىنى قىلتىڭداپ، تىڭ-تىڭداپ تۇر.  ويتكەنى، اتام تاعى دا «لابوراتورياسىنان»  شىقتى. لابوراتوريادان شىقتى دەگەنشە، ساپقا تۇردىم دەي بەر. ءبىر كەزدە توقتاپ، بارىمىزگە ۇڭىلە قاراپ تۇردى دا: «لەنين نە دەدى؟!» - دەپ سۇرادى. ءبىز وسىلاي بولاتىنىن ءبىلىپ، قاشان ايتاتىنىن كۇتىپ تۇرعانبىز. ءبىر-بىرىمىزگە قاراپ، تەرەڭ تىنىس الىپ  دايىندالعانداي بولىپ،  حورمەن: «وقى، وقى جانە وقى!» - دەدى دەپ ايقايلاپ جاۋاپ قاتتىق. ول وسى سۇراقتى جالىقپاستان ءبىر جارىم ساعات قوياتىن. ءبىز دە سول جاۋاپتى بارلىق كۇشىمىزدى سالىپ ايتۋعا تىرىسامىز. پۋشكينانى وسىنداي كەزدە اجەم عانا قۇتقارىپ قالاتىن. تولىقشا كەلگەن اپپاق اجەم دومالاڭداپ،  ءبىر اياعىن سىلتىپ باسىپ، ۇيدەن شىعا كەلسە بولدى، اسەم جىلاپ قويا بەرەدى. ونى اجەم ىلە كەتەدى. سوندا اتام  بىرەۋ ۇرعانداي باقىرىپ جىلاپ بارا جاتقان اسەمنىڭ سوڭىنان: ء«وي، جىلاۋىق، سارى كەمپىردىڭ بالاسى!» -  دەيتىن. وسى ساتتە اتامنىڭ بىزدەن كوزى تايعانىن كۇتىپ تۇرعان ۇلدار دا تىم-تىراقاي قاشا جونەلەتىن. ول قاھارلى جۇزىمەن قايتا بۇرىلعاندا، كەۋدە تۇسىندا سارى بالاپاننىڭ سۋرەتى بار، جەڭى شولاق كوك كويلەگىمنىڭ ەتەگىن جۇلمالاپ، جىرتىپ تاستاي جازداپ قورقىپ  الدىندا مەن عانا تۇرامىن. اتام سوندا دا قاتال ءجۇزىن وزگەرتپەستەن، ءسال ەڭكەيىڭكىرەپ: «لەنين نە دەدى؟!» - دەپ سۇرادى. مەن بار كۇشىمدى سالىپ، «وقى، وقى جانە وقى!»- دەدى دەپ جاۋاپ بەردىم. سوندا عانا كۇلىمسىرەپ، باسىمنان سيپاپ: «مىنە، اتاسىنىڭ بالاسى وسىنداي بولۋ كەرەك!»- دەدى. مەن ءماز بولا قۋانىپ، كەڭ اۋلاعا سىيماستاي، كوشە بويى  جۇگىرە جونەلدىم! ويتكەنى، «اتاسىنىڭ بالاسى» - دەگەن مەن ءۇشىن بيىك مارتەبە ەدى. «لابورتورياسىنان»  قىزارا ءبورتىپ شىققاندا ساپقا تۇرعىزاتىنى بولماسا، مەنىڭ اتام ءبىزدىڭ ۇيدەگى ەڭ جاقسى ادام بولاتىن.  ول  قانشالىقتى قاتال بولسا، سونشالىقتى مەيىرىمدى ادام ەدى. مەن ونى بارىنەن دە ەرەكشە جاقسى كورەتىنمىن. بالا كۇندەرىم، وقۋشى كەزەدەرىم ەسىمە تۇسسە، سول ۋاقىتتارداعى ەڭ كەرەمەت جاقىن دوسىم دا، اقىلشىم دا بولا بىلگەن اتام  ەسىمە تۇسەدى... 

        جاز شىقسا بولدى، اتامنىڭ ۇيىنە جان-جاقتان نەمەرەلەرى جينالادى. ءبىز پۋشكينا ەكەۋىمىز  سول ۇيدەن شىقپايتىنبىز. اتامنىڭ ۇيىنەن ون مينۋتتىق جەردە تۇرعان ءوز ۇيىمىزگە ايىنا ءبىر-ەكى رەت، ونىڭ وزىندە ارنايى شاقىرتۋمەن عانا بارامىز. كەيدە ءوز ۇيىمە ءبىر قونىپ كەلگەندە اتام كوزدەرىمنەن ءسۇيىپ، ماڭدايىمنان يىسكەپ جاتىپ: ء«تۇۋ، اكە-شەشەڭنىڭ ءيىسى ءسىڭىپ كەتىپتى  عوي!» - دەپ قالجىڭدايتىن. مەن ونى راس كورىپ، ءوزىمدى كىنالى سەزىنىپ،  بەتىمدى سابىنداپ جۋىپ، اتامنىڭ جانىنا وسى جولى باتىلدانىپ كەلىپ وتىراتىنمىن.   ءۇي ءىشى قاشان دا قوناققا تولى بولاتىندىعىنان  اسەم ەكەۋىمىزگە  جازداعى  ءۇش اي دەگەن دەمالىس قانا ەمەس،  مەرەكە ەدى. اتا-اجەمنىڭ دە قول-اياعى ۇزارىپ قالادى.

      ء بىزدىڭ ءۇي وزەنگە جاقىن جەردە ورنالاسقان. جاز بويى قارابورباي بولىپ، كەلدىمۇراتتىڭ قىزىعىن ءبىز كورەمىز.   قارىنىمىز اشسا ۇيگە جۇگىرىپ كەلىپ ايران ءىشىپ الىپ، قايتادان وزەنگە كەتەتىنبىز. اجەمنىڭ ايرانى مەن تابا نانى كەرەمەت ءدامدى ەدى. ءبىز ۋ-شۋ بولىپ قاقپادان كىرە بەرگەندە، اق شەلەك تولى ءتاتتى ايرانىن الا جۇگىرەدى. ءبىزدىڭ باقتا ءبىرى تامىزدا، ءبىرى قىركۇيەكتە، ءبىرى  ءتىپتى العاشقى قاردان كەيىن پىسەتىن ۇلكەندى-كىشىلى، ءارتۇرلى سۇرىپتى ون ەكى ءتۇپ الما اعاشى بولدى. اتام ءبىز ءۇشىن سول باقتىڭ ىشىندە ەكى التىباقان مەن اينالا ورىندىقتارى بار ۇلكەن ۇستەل ورناتىپ قويعان. باقتىڭ شەتىندە كۇنى-ءتۇنى تىنباي سىلدىرلاپ، تەرەڭ ارىق اعىپ جاتادى. ءپىسىپ، ءۇزىلىپ تۇسكەن كەي الما ارىقتىڭ سۋىنا شولپ ەتىپ ءتۇسىپ، كوشە بويىمەن اعىپ كەتە بارادى. وزەننەن كەلگەن ءبىز ءۇشىن، اجەم سول باقتىڭ ىشىندەگى داستارحاندى جاياتىن. نەمەرەلەردىڭ ىشىندەگى ۇلكەندەرى دە پۋشكينا ەكەۋىمىز. ايران ءىشىپ العان سوڭ ءتورت شەلەكتەي الما جيناۋىمىز كەرەك. تابىننان كەلەتىن ءتورت سيىرعا. ۇساقتار ايراندارىن توگىپ-شاشىپ ءىشىپ بولعانشا، ءبىز الما جيناپ، تۋراپ، سيىرلاردىڭ الدىنا دايىنداپ قويىپ ۇلگەرەمىز. «تويدىڭدار ما، بار، ەندى ويناڭدار!»- دەگەن اجەمنىڭ ءسوزىن كۇتىپ وتىرعانداي ءبىر-ءبىرىمىزدى جەتەكتەي جۇگىرىپ، جاسىل ءتۇستى تەمىر قاقپانى كەزەكپەن تارس-تارس ەتكىزىپ، ءماز-ءمايرام بولىپ وزەنگە قاراي تارتايىق. سوڭىندا شىعىپ بارا جاتقان ماعان  اجەم مىندەتتى تۇردە: ء«اي، قارا قىز! تابىننىڭ الدىنان شىعۋدى ۇمىتپا!»- دەپ قالادى. سودان، ءۇش-ءتورت  ساعات ارمانسىز شومىلىپ، ىستىق كۇن مەن سۋدان دەنەمىز تىرتىسقاندا عانا ۇيگە جينالا باستايمىز. ءبارى ۇيگە قايتادى، اسەم ەكەۋىمىز تابىننىڭ الدىنان شىعۋ ءۇشىن، وزەن بويىمەن اۋىلدىڭ باس جاعىنا قاراي اياڭداپ كەتىپ بارامىز...

      سۋ ابدەن سورعان. سيىر كۇتىپ وتىرىپ، انشەيىندە مەنسىنبەيتىن، تىستەگەن سايىن تىسىڭە شيق-شيق ەتىپ تيەتىن كيىز الماعا كەكىرە تويىپ الامىز. الما دەمەكشى، تابىن اۋىلعا كىردى دەگەنشە، سولاردى سارىلا كۇتىپ وتىرعان  ءبىزدى  تاپتاپ كەتە جازدايتىن. ءتاتتى الماعا ۇيرەنىپ قالعان ولار اينالامىزدى اپىر-توپىر شاڭعا كومىپ وتە شىعاتىن. ءبىزدىڭ ۇلكەن اق سيىردىڭ ۇيگە اسىققانى سونشا، جەلىنىن قوس بۇيىرىنە سوققان سايىن سىزدىقتاپ ءسۇت اعىپ بارا جاتاتىن ەدى. كەيىن اجەم ونىڭ  جەلىنىنە بىلعارىدان سومكە تىگىپ كيگىزىپ قويدى. باۋلارى ارقاسىنا بايلانعان قارا سومكەلى سيىردىڭ جەلىنى تازا كەلەدى، قۋرايعا دا سىرىلمايدى. ال، سومكەدەگى ءسۇتتى بۇزاۋعا قۇيىپ بەرەتىن.  تابىننىڭ سوڭىندا،   ورىلگەن شاشتى كەپتىرمەك بولىپ جايىپ جىبەرگەن كۇيى، شاڭ جۇتىپ، كوزدەرىمىز عانا جىلتىراپ ءبىز كەلە جاتامىز. سوندا، كورشى ۇيدەگى ءجامىش اپانىڭ ۇلدارى  ءبىزدىڭ سيىردىڭ سومكەسىن العاش كورگەندە: «اشوك، سەندەردىڭ سيىرلارىڭ ساباقتان جۇگىرىپ كەلىپ، قوراعا كىرىپ كەتتى»- دەپ قالجىڭدايتىن.  ءبىز ۇيگە جەتكەندە اجەم اق سيىردى ساۋىپ وتىرادى دا، اتام ءتورتىنشى سيىردى بايلاپ، ىڭىلداپ ءان سالىپ جۇرەتىن. اق سيىر بولسا، ءشوپ قوقىمىن شاشىپ، كوزىن اشىپ-جۇمىپ، ەنتىگە دەم الىپ،  الدىنداعى تۋرالعان المانى قوماعايلانا جەپ تۇراتىن. سودان، ءcۇت تارتىپ، ىدىس-اياقتى جۋىپ، كەشكى اس ىشەمىز. اتام بىزگە: «ال، قىزدارىم! مەن سەندەردى رەستورانعا شاقىرامىن!»- دەيدى. رەستوران دەگەنى –  الما باعىنداعى ۇلكەن داستارحان باسىنداعى كەشكى اس ەدى.  داستارحاننىڭ ۇستىنە 3 جەردەن اسپالى شام ىلىنگەن. اتامنىڭ بۇلجىمايتىن بۇيرىعى بويىنشا، ءبىزدىڭ ۇيدە كەشكى اسقا تەك قانا كەسپە كوجە بەرىلەدى. اجەمنىڭ ءسۇر ەت قوسىلعان ءدامدى كەسپەسى تاڭ اتقاننان كەش باتقانشا دامىل كورمەگەن بىزگە دۇنيەدەگى ەڭ ءدامدى تاماق. ءبىر-ءبىر كەسە كوجەنى تاۋىسقانشا كەيبىر باۋىرلارىمىز سول داستارحان ماڭىندا ۇيىقتاپ تا قالاتىن. داستارحاندى جيناپ، قول-اياعىمىزدى جۋعان سوڭ ۇيگە كىرەمىز. التى بولمەلى ۇلكەن ۇيگە بالا-شاعا عانا ۇيىقتايدى. اتام مەن اجەم ەسىك الدىنا جەكە سالىنعان ەكى بولمەلى تامدا ۇيىقتايتىن. سودان، ءبىز ۇيگە كىرىپ، توسەك-ورنىمىزدى جوندەپ العان سوڭ، دالىزدەگى تەرەزەنىڭ كوزىنەن: «اتا، بولدى،  جاتا بەرىڭىز»- دەيمىز. ول بولسا سونى كۇتىپ، ءۇيدىڭ  الدىنداعى ورىندىقتا ءبىر ءاندى  ىڭىلداپ وتىرادى. ءبىزدىڭ  ەسىكتى ىلگەنىمىزگە دەيىن تەكسەرىپ بارىپ، تامعا بىراق كىرەتىن.  داڭعاراداي ۇيگە وڭكەي بالا جينالعان ءبىز  الىسپاق تۇگىلى، تەلەديدار كورۋگە كۇشىمىز جەتپەي، سىلەمىز قاتىپ جىعىلاتىنبىز. سودان تاڭعى التىلاردا كوشەنى كوشىرە ايقايلاپ، مال ايداپ بارا جاتقان تابىنشىلاردىڭ داۋىسىنان ويانامىز.

اۋلادا الما اعاشتارى كوپ بولسا دا، اتام ءبىزدى ارباعا تيەپ الىپ،  اۋىلدىڭ شەتىندەگى الما باعىنا اپاراتىن.  باقتىڭ كۇزەتشىسى – اتامىڭ قۇرداسى ەدى. ءبىز ول كىسىنى اتامنىڭ قالجىڭىنا ىلەسىپ،  الما اتا دەپ اتاپ كەتتىك. الما اتا اماندىق-ساۋلىقتى بىلىسكەننەن سوڭ، اربادان بىرەسە ءتۇسىپ، بىرەسە سەكىرىپ ءمىنىپ مازا تاپپاي تۇرعان بىزگە قاراپ: ء«اي، مىنا بانديتتەرىڭدى تاعى دا اكەلگەنبىسىڭ-ەي؟!»- دەپ قىنجىلاتىن. اتام وعان كوپ ءسوز شىعىندامايدى. مۇرتىنىڭ ۇشىن ءبىر شيىرىپ قويىپ، قويىنىنداعى قىلتيعاننىڭ باسىن كورسەتەدى –  بولدى. سوندا الما اتا: «جارايدى  ەندى. ءاي، تەك بۇتاقتى سىندىرماڭدارشى، الما دەگەن جەردە جاتىر عوي، اعاشقا ورمەلەمەڭدەرشى!»- دەيتىن. بۇل سوزدەن كەيىن-اق ءبىز باققا لاپ قويامىز. الدىمەن ۋىلجىگەن جۇپ-جۇمساق اپپاق الماعا سىلقيا تويىپ الامىز.  باقتىڭ ورتاسىنداعى الاڭقايدا ىشىنە سۋ تولتىرىلعان، بيىكتىگى ءبىر مەتردەي ءتورت بۇرىشتى، شەتىندە كىشكەنتاي قاقپاعى بار قارا تەمىر تۇراتىن. سونىڭ ءۇستىن ساحنا قىلىپ، كونتسەرت قويامىز. وزىمىزشە ءان سالىپ، بيلەيمىز. سودان كەيىن ارباعا الما جينايمىز.  ول المالار تىكەلەي اتامنىڭ «لابوراتورياسىنا» بارادى. باقتىڭ ىشىندە قالاقاي قالىڭ وسەتىن. اتام، قالاقايدىڭ شاققانى پايدالى، قىستا اۋىرمايسىڭدار دەيدى. سودان، قالاقاي شاققان قولدى قاسىپ قويىپ، اسا ءمان بەرمەيمىز. ەكى-ءۇش ساعاتتان سوڭ ويىنىمىز تاۋسىلىپ، شارشاپ، دوبالداي بولىپ ءىسىپ كەتكەن ساۋساقتار مەن بىلەگىمىزدى قاسىپ، اتامدى اينالشاقتاي بەرگەن سوڭ، ۇيگە قايتاتىنبىز.

ءسويتىپ ءجۇرىپ، اسەم مەكتەپكە باردى. اتام مەن اجەم اۋىل ادامدارى مەن تۋىستاردى  جيناپ، توي جاسادى.  اپايىممەن بىرگە ەرتە تۇرىپ، مەكتەپكە مەن دە مەكتەپكە جينالاتىنمىن. اسىرەسە، ونىڭ جەلبىر جيەكتى الجاپقىشىنا، بۇيرا  شاشىنا جاراسا كەتەتىن ۇلكەن اق بانتيكتەرىنە، ۇستىنە قۇيىپ قويعانداي بولىپ تۇراتىن قالىڭ قوڭىر فورماسىنا قىزىعامىن.  اۋىلدىڭ ءبىر قاباتتى ەسكى مەكتەبى ورتالىقتا ەدى. مەكتەپكە دەيىن اسەمنىڭ سومكەسىن مەن كوتەرىپ كەلە جاتىرمىن. مەكتەپ اۋلاسىنا كىرىپ، تابالدىرىعىنا جاقىنداي بەرگەندە، جانىندا قاتارلاسا ەنتەلەپ كەلە جاتقان مەنى پۋشكينا توقتاتىپ، سومكەسىن الىپ: «سەن قال، سەنىڭ ۇستىڭدە فورماڭ جوق»- دەدى. سودان، مەن ۇندەمەي عانا سىرتتا قالا بەردىم. ءۇش-ءتورت ساباق اياقتالعانشا اۋلادا ويناپ جۇرەمىن. اسەم ساباقتان  شىققاندا  قىزىل سومكەسىن ارقاما اسىپ الىپ، قول ۇستاسىپ ۇيگە قايتامىز. قۇددى ءبىر ۇلكەن جۇمىس ءبىتىرىپ كەلگەندەي ءبىزدى اجەم قۇتتى قوناقتاي كۇتىپ، تاماقتاندىراتىن. كەشكىسىن اكە-شەشەمىز كەلىپ، اسەمنىڭ ساباعىن وقىتادى، ەرتەڭگە كيىمىن دايىندايدى. سودان قىركۇيەك تە، قازان دا ءوتىپ، قاراشا كەلدى. كۇن سۋىتقان سوڭ اتام مەكتەپ ديرەكتورى قۇدىش اعايعا بارىپ، مەنى دە مەكتەپكە كىرگىزۋىن ءوتىنىپ، كەلىسىپ كەلدى. باسىندا مەن دالىزدە، قوڭىراۋ سوعاتىن اپايدىڭ جانىندا وتىراتىنمىن. توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىنداعى قيىن ۋاقىت. اۋىلدا جارىق ءجيى ءسونىپ قالاتىن. جارىقتىڭ جالپ ەتىپ سونگەنىنە ەمەس، جارق ەتىپ جانعانىنا تاڭدانىپ تۇرىپ قالاتىن كەزدەر ەدى. سونداي كۇندەرى كوك سىرى ءاربىر جەرىندە عانا قالعان اۋىر تەمىر قوڭىراۋدى كوتەرىپ الىپ زىر جۇگىرە سىلدىرلاتىپ، كەزەكشى اپايلارعا كومەكتەسەتىنمىن. ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ، اسەمدەردىڭ سىنىبىنداعى ارتقى جاقتا بوس تۇرعان پارتاعا دا جايعاسىپ الدىم.  پۋشكينا ەكەۋىمىزدىڭ ارامىز ءبىر-اق جاس بولعاندىقتان، كەلەسى جىلدىڭ كۇزىندە اپايىمنان قالعان قوڭىر فورمانى  مەن كيدىم. مەن ءۇشىن ساباق وقۋدا ەش قيىندىق بولعان جوق.

ءالى ەسىمدە، مەن 7-سىنىپتا ءبىر تاقيا تىگىپ باستاپ، سونى 8-سىنىپپەن قاتار ءتامامدادىم. ەڭبەك پانىنەن ساباق بەرەتىن مۇعالىم ورىنىنا جايعاسا بەرە، ءدال الدىندا وتىرعان ماعان كۇلىپ: «ال، شىعار تاقياڭدى»- دەيتىن. مەن دە ۇيالماي، اياقتالماعان كوك تاقيامدى الىپ شىعاتىنمىن. سول تاقيانى اتام ءبىر جىلداي كيدى. تاقيانى ۇناتقان جەڭگەلەرىم: «توبە تۇسى اپپاق، شەتى ءتۇرلى-ءتۇستى ويۋلارمەن كەستەلەپ تىككەن تاقياڭ كۇشتى ەكەن. قار جامىلعان تارباعاتايدىڭ بيىگى مەن ەتەگىنە ۇقسايدى» - دەيتىن. ول تاقيا قازىر اجەمنىڭ ساندىعىندا ساقتاۋلى تۇر.  راسىندا دا، قىزىل كۇرەڭگە ءمىنىپ الىپ، ولەڭدەتىپ كەلە جاتقان اتاما كوك تاقيا كەرمەت جاراسىپ تۇرۋشى ەدى...

نەمەرە جايىندا اڭگىمەنىڭ شەتى شىعا قالسا، اتام مەنىڭ العىرلىعىمدى ايتىپ ماقتانىپ وتىراتىن. ءبىزدىڭ كىشكەنتاي كۇنىمىزدە ەرتەگى ايتسا، ۋاقىت وتە كەلە پوەزيا، داستان-جىرلار وقىپ بەرەتىن بودى. ءتىپتى، كيەۆتەگى سول توقسانىنشى جىلداردىڭ وزىندە  ەلۋ-الپىس جىلدىق تاريحى بار جاستار تەاترى جايلى اڭگىمەنىڭ مايىن تامىزىپ ايتىپ بەرەتىن. قۋىرشاق تەاترىنا  قاراعاندا ساحنادا ۇلكەن ادامداردىڭ ويناعانى كەرەمەت دەيدى. دەمالىس كۇندەرى مىندەتتى تۇردە سول تەاتردان ەرتەگى كورۋ ءۇشىن باراتىنىن ايتاتىن. كەيدە سپەكتاكل سوڭىندا اتا-اناسى كىشكەنتاي كورەرمەننىڭ كوزىندەگى جاسىن ءسۇرتىپ جاتاتىنىن دا كورەدى ەكەن. سونداي ساتتەردە، كىشكەنتاي بالالاردىڭ جۇرەگىنە جول تاۋىپ،  كورەرمەندى رۋحاني بايىتىپ جاتقان تەاتر ۇجىمىنا العىسىم زور ەدى دەيتىن. سوندا ءبىز اۋىزىمىزدى اشىپ، تاڭدانىپ قالاتىنبىز. «قالاي سوندا، كادىمگىدەي كينو كورگەن سياقتى بىراق ءتىرى ادامداردى  كورىپ، سوعان جىلاي ما؟!» -دەپ. سودان اتام اسىقپاي وتىرىپ، كينو مەن تەاتردىڭ ايىرماشىلىعىن ايتىپ بەرەتىن. ەسىمدە قالعانى – «كينوعا بارساڭ ساعان كورسەتەدى، تەاترعا بارساڭ سەن كورەسىڭ» دەيتىن. اتامنىڭ ارقاسىندا سول تارباعاتايدىڭ باۋىرىنداعى تەاترى جوق اۋىلدا تۇرىپ ءبىز اتاقتى ونەر ادامى – كونستانتين ستانيسلاۆسكيدى دە تانىدىق. كىتاپ سورەسىندە سول اۆتوردىڭ ماقالالارى بار توز-توزى شىققان جيناقتار  تولىپ تۇرادى. اتام ولاردى قولى بوس ۋاقىتىندا پاراقتاپ قايتا-قايتا وقىپ شىعىپ، سورەگە قايتا قويىپ جاتىپ: ««تىنىشتىقتى ۇنسىزدىكپەن عانا ويناعان اكتەر –شەبەر ەمەس» - دەپ قالاي عانا تاۋىپ ايتقان، ءا!» - دەپ تامسانادى.  ورتالىقتاعى ەكرانىندا جىرتىعى كوپ كلۋبتا ءۇندىنىڭ  «رودنوي رەبەنوك» اتتى ءفيلمى بولىپ، جۇرت جاپا-تارماعاي سوندا جينالىپ جاتسا، ءبىزدىڭ كوشەنىڭ ءبىراز بالاسى بىزدەگى  ءتىرى ونەر جايلى اڭگىمەمەن  سۋسىنداۋعا كەلەدى. اتام بىزگە مونولوگتار وقىپ بەرىپ، سولاردى جاتتاتقىزعان كەشتەرى دە ەسىمدە.  جازدىگۇنى كلۋبتان شىققان كورشىلەر بالالارىن ءبىزدىڭ  اۋلاداعى رەستوراننان الىپ قايتاتىن...

وسىلاي، قىزىقتى ءومىر وتە  بەرسىن. باتاسىن بەرىپ، بەسىگىمدە تەربەتىپ، مەيىرىمدى اكە، ءتىپتى ەڭ جاقىن سىرلاسىمداي بولىپ، ەركە قىلىپ تاربيەلەپ وسىرگەن اتامنىڭ ءبىر كۇنى جەتپىستەن اسىپ كەتكەنىن دە بايقاماپپىن. ول كەزدە اسەم ۇلكەن ارماندارىن ارقالاپ الماتىعا كەتكەن. حابارلاسقاندا، «الماتى» مەن «رەستوران» دەگەننىڭ نە ەكەنىن ايتىپ بەرەتىن. ونىڭ سوزدەرىن ەستىپ، الىپ قالاعا مەن دە اسىعۋشى ەدىم. بىراق، ءبىزدىڭ كەلدىمۇراتتاعى الما اتا مەن رەستورانعا ەشتەڭە جەتپەيتىنىن كەيىن ءتۇسىندىم!..

سول جىلى مەن توعىزىنشى سىنىپتا وقىپ ءجۇردىم.   مامىر ايى. تۇستەن كەيىن قوسىمشا ساباققا بارماق بولدىم. ءبىر جەرگە باراردا اتام ۇيدە بولسا مىندەتتى تۇردە ماڭدايىمنان يىسكەپ، كوزدەرىمنەن سۇيەتىن. ونىڭ ناۋقاستانىپ قالعانىنا ەكى اپتاداي بولعان ەدى. «قول-اياعىم سىرقىراپ، جۇرسەم باسقىزباي اۋىرادى» دەيدى. كىرەبەرىس بولمەدە اجەم ەكى كوزىلدىرىكتى مىنگەستىرە كيىپ، بىردەڭە تىگىپ  وتىر ەكەن. «اتام ءالى تۇرمادى ما»- دەپ ەدىم، ءجىپتىڭ ءبىر ۇشىن تىستەگەن بويى،  كىرىپ كورسەڭشى دەگەندەي يشارات ءبىلدىردى. بولمەسىنە كىرىپ كەلىپ ەدىم، توبەگە قاراپ بىردەڭەنى كۇبىرلەپ جاتىر ەكەن.

-         اتا،  وزىڭىزبەن ءوزىڭىز سويلەسىپ جاتىرسىز با؟

ول باسىن جۇلىپ الىپ ماعان قارادى.

-         ەەەە.... قارا قىز-اي، سەن بىلمەيسىڭ عوي. مەن مىنا ءبىر كارىلىك دەگەن دوسىممەن اقىلداسىپ، اڭگىمەلەسىپ جاتىرمىن  دەدى، كۇلىپ.

جانىنا كەلىپ  وتىردىم.

-         ء يا، سوندا  ول دوسىڭىز نە دەيدى؟

-         نەشە كۇن بولدى، الىس ساياحاتقا شاقىرىپ ءجۇر، كۇن جىلىنسىن دەسەم كونبەي...  «مەكتەپكە بارا جاتىر ما ەدىڭ، جولىڭنان قالما»- دەپ، ادەتىنشە ماڭدايىمنان يىسكەپ، كوزدەرىمنەن كەزەك-كەزەك ءسۇيدى.

ەسىككە قاراي بەتتەپ بارا جاتىر ەدىم، «قارا قىز، مىنا قوس بۇرىمىڭا الگى، جازدا اپالارىڭ اكەلگەن اق كويلەكتى كيسەڭ، ءتىپتى جاراسىپ كەتەر ەدى!» - دەدى.

-         اق كويلەككە ءالى ەرتە عوي،   جاز شىقسىن اتا،  - دەپ، مەن قوڭىر كۇرتەمدى ىلە كيىپ، بولمەدەن  شىعىپ كەتتىم.

ءبىر كۇنى كەشكىسىن اتام بارلىق بالالارىمدى كورگىم كەلەدى، ساعىندىم دەپ قيعىلىق سالسىن. اتامنىڭ ءبىزدى ماڭگىلىككە تاستاپ، ءوزى ايتقان ساياحاتىنا كەتەتىنىن مەن سول كەزدە-اق ءتۇسىنىپ ءجۇردىم. جەكە ءوزىم قالسام بولدى، وسى وي ماعان مازا بەرمەۋشى ەدى. ءسويتىپ، الماتى، سەمەي،  اتىراۋ جاقتارعا  حابار  جىبەرىلىپ، ءۇرجار مەن ماقانشىداعىلار ءبىرىنشى بولىپ كەلىپ تە ۇلگەردى. سول ءتۇنى  نەمەرەلەردىڭ ورتاسىندا اتام جاس بالاشا ويناپ، قۋانىپ وتىردى. ءبىز دە ءمازبىز. ول بىزگە ۋكراينادا اسكەردە بولعان جىلدارىن، بورىشىن اتقارعاننان كەيىن سول جاقتا اسكەري جۇمىستا بولعان كەزدەرىن تاعى ءبىر ايتىپ بەردى. اراسىندا، اجەم اڭگىمەسىنە كيلىگىپ، قالجىڭداپ وتىرىپ، ۋكراينادا كەزدەستىرگەن قاراتورى قىز جايلى دا ايتشى دەسىن ول جايتتى العاش ەستىدىك.  سول ءتۇنى قوس بۇرىمدى، اق كويلەكتى قارا قىزدىڭ اڭگىمەسىنىڭ دە شەتى سوگىلدى.

-         اتا، سوندا ول قىزدىڭ بۇرىمى مەن كويلەگى عانا ەمەس، ءتۇرى دە  ءبىزدىڭ اشوككە ۇقسايتىن با ەدى؟- دەپ اسەت سۇراقتى تارس ەتكىزدى. اتام مۇرتىن شيىرشىقتاپ بۇراپ قويىپ:

-         اۋمايتىن، مىنە ءوزى! مەنىڭ قارا قىزىم قوس بۇرىمىن ءورىپ شىقسا، ءدال سونىڭ  ءوزى! – دەپ قۋلانا كۇلىپ قويادى. - اۋىلدى ساعىنىپ، اكە-شەشەمنەن سول قىزعا ۇيلەنەيىن دەپ رۇقسات سۇراۋعا كەلگەن ەدىم، قايتادان جىبەرمەدى. قارا قىز كۇتىپ ءجۇر دەپ ەدىم، وزگە ۇلتتىڭ ءداستۇرى دە بولەك، ءتىلى دە، ءدىنى دە بولەك قوي،  ءوزىمىزدىڭ قازاقتىڭ دا قارا قىزدارى كوپ ەمەس پە دەپ ولار مەنى كەرىسىنشە ۇگىتتەدى.  مەحانيزاتور قىلىپ جۇمىسقا تۇرعىزدى. ول كەزدە اۋىلدىڭ  جاعدايى راس قيىن ەدى، كومەك قولى كەرەك بولاتىن، سودان، كيەۆكە قايتا ورالمادىم. ءسويتىپ جۇرگەندە، ءۇش-ءتورت جىلدان سوڭ مىنا ءبىر دومالاڭداعان كوك كوزدى سارى قىز كەزدەستى - دەپ، تاعى ءبىر كۇلدىرىپ الدى. 

نە كەرەك،  وتكەن ءومىرىنىڭ ءبىرازىن ەسىنە ءتۇسىرىپ، بىزگە ەرتەگىدەي قىلىپ ايتىپ بەرىپ وتىردى. ءبىر قاراسام، اتام قالعىپ بارا جاتىر ەكەن. دويبىعا تالاسقان ەركە ۇلداردى تىنىشتالدىرماق بولىپ ەدىم، اتام كوزىن اشىپ: «الىسا بەرسىن، ويناي بەرسىن، شۋلاي بەرسىن. سەندەردىڭ شۋلاعاندارىڭدى ەستىپ جاتسام، الاڭسىز ۇيىقتايمىن» -  دەدى. ەسىرىپ، ءۇيدى كوشىرە ارمانسىز ويناعان ۇلدارعا قاراپ جاتىپ، مەن دە اجەمنىڭ ىرگەسىندە ۇيىقتاپ قالىپپىن...

تاڭەرتەڭىندە، ءۇي تولى ادامداردىڭ داۋىسىنان وياندىم. باسىمدى كوتەرسەم، اجەم اياق جاعىمدا وتىر ەكەن. ول بىردەن: ء«اي، كەلىن، اشوك وياندى...»-  دەدى. كوزدەرىندە جاس، داۋىسىندا ءدىرىل بار.  مەنى جەڭگەم جىلدامداتىپ  دالاعا ەرتىپ شىقتى. ەسىك الدى تولعان ادام. ءبىرى كىرىپ، ءبىرى شىعىپ جاتىر. اعالارىمىز تاياق ۇستاپ جىلىپ تۇردى. سويتسەم، سول ۇيىقتاعاننان اتام ويانباي قالىپتى. نەمەرەلەرىن جاقسى كورگەن ول، سولاردىڭ شۋىلداعان ۇنىنە سۇيسىنگەن كۇيى ماڭگىلىك ساپارعا جول تارتقان ەكەن. مەن وڭاشا بارىپ، رەستورانداعى ورىندىققا جايعاسا كەتتىم. كەۋدەم جانشىلىپ، وكسىك  قولقادان الا تۇنشىقتىرىپ بارا جاتتى. ءدال سول مەزەتتە قارت تارباعاتاي قوپارىلىپ كەلىپ، ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ءدال ۇستىنەن باسىپ قالعانداي كورىندى.  مامىردىڭ سوڭعى كۇندەرى بولسا دا، كۇن ءالى سالقىن ەدى. تاڭعى جەل الما اعاشتاردىڭ اپپاق گۇلدەرىن جۇلىپ، اۋادا ساپىرىپ ءجۇردى. بەينە ءبىر اتامنىڭ الىس ساپارىنا جازىلعان اق جول ما، الدە يەسىز قالعان رەستوراننىڭ قوش-قوش ايتىپ سىڭسۋى ما..

ء«ومىرىڭنىڭ سوڭعى ءتۇنى ەكەنىن بىلسەم، مەن سەنى ۇيىقتاتپاي اڭگىمەلەسىپ وتىرار ەدىم عوي... اتا...»- دەگەن ويدا اق كويلەكپەن دىردەكتەگەن بويى ۇزاق وتىردىم...

وسىنىڭ ءبارى ەسىمدە! اتا، مەن كەلە جاتىرمىن! استانانى ارتقا تاستاپ، كەرەكۋ، سەمەي، اياگوز، تاسكەسكەن  ءوتىپ، مىنە، ۇرجارعا تاياپ قالدىم. تاۋلى، سۋلى ايماقتىڭ تانىس جولدارىن كورىپ، اۋىلعا جاقىنداعان سايىن، كەۋدەمدى ساعىنىش پەن قۋانىش ەكى جاقتاپ قىسىپ كەلەدى. بالا كۇنگى قىزىقتارىم مەن باسىمنان وتكەن وقيعالار كوزىمىڭ الدىندا تاعى ءبىر قايتارا اقتارىلىپ كەلە جاتىر. قۇدىرەتتى مەكەنىم! قايران، بالداۋرەن شاق،  ول ءبىر كەرەمەت كۇندەر بولاتىن...

انە، اۋىلىمنىڭ توبەسى دە كورىندى. كەرەمەت! سەن نەتكەن كورىكتى ەدىڭ، كەلدىمۇرات! بالا كۇنى بۇزاۋ قۋىپ، سۋىنا تالاي اياق كيىمىمدى اعىزعان وزەن دە جارقىراپ، سارقىراپ اعىپ جاتىر. بايقايمىن، جىل سايىن تاۋ سۋى قوپارىپ كەتەتىن كوپىردى دە جاڭارتقان سىندى. مەنىڭ كەلگەنىمدى سەزگەندەي، وزەن جاعالاي وسكەن جيدەك پەن قاراتالدار دا يىلە ءتۇسىپ سالەمدەسىپ، سامال جەلمەن قوسىلا بيلەپ تۇر. كەلدىمۇراتتىڭ تەنتەك سۋى دا ءسۇيىنشى سۇراعانداي تامشىلارىن مونشاقتاتىپ، تاستارعا سوعىلىپ، شالىنىپ-جىعىلىپ  شاشۋ شاشىپ جۇرگەندەي!

اتا، بالا كۇنىمدە سان رەت ءجۇرىپ، جۇگىرىپ وتكەن ورتالىق كوشەنىڭ شاڭىن شىعارا 57-ۇيگە قاراي زۋلاپ كەلەم!

مەن بۇگىن اۋىلعا  كەلدىم، اتا!..

اسەل مۇزدىباي

Abai.kz