(پوەما)

I

قاماۋدىڭ حان اۋىلى قىر جاعىندا،
اڭقىتىپ اق وردانىڭ ءبىر جاعىندا.
كۇيشى وتىر دومبىرانى دۇرىلدەتىپ،
قۇمار قىپ تارتقان كۇيدىڭ ىرعاعىنا.
بۋىنسىز ون ساۋساعى كۇي قاعۋعا،
كوڭىلىنە تىڭداعاننىڭ وت جاعۋعا.
بال تامعان بارماعىنان دومبىراشى
جان تەرگە ءتۇسىپ وتىر مىناۋ دۋدا.
كۇيشىنىڭ قوشامەتكە كوڭىلى تاسىپ،
بەس بارماق مايماڭ قاقتى پەرنە باسىپ.
تولقىنتىپ توقسان كۇيدى دۇرىلدەتتى،
كوڭىلدى بىردە شىمشىپ، بىردە قاسىپ.
ەكى ىشەك جۇرەك جارىپ كوڭىل اشىپ،
بىردە ويناق، بىردە باياۋ سىبىرلاسىپ،
زارلى كۇي، اششى كۇيدىڭ، ءتاتتى كۇيدىڭ-
ءبارىن دە لاقىلداتىپ توگىپ شاشىپ.
كۇڭىرەنگەن ءبىر مۇڭدى كۇي دالانى الدى،
تابيعات تىپ-تىنىش بولا قالدى.
قىرداعى قويان قۇلان قۇلاق تىگىپ،
قامىستان جولبارىس تا ىڭىراندى..
كۇڭىرەنىپ «اسانقايعى» كۇي تولعاندى،
جەلمايا جەلە جورتىپ جەردى شالدى.
الاتاۋ، التاي، ارقا، قىردى، سىردى
ارالاپ، قونىس تاپپاي كۇي زارلاندى.
الاتاۋ كۇي تىڭدادى اۋىلداي بوپ،
تاس بالقىپ تولقىپ جاتتى باۋىرداي بوپ.
اڭقىلداپ التىن كۇرەك دومبىرادان
قۇيىپ تۇر جازعى جىلى جاۋىنداي بوپ.
قاعىلدى كەيدە ءبىر كۇي دابىلداي بوپ،
بۇرقىراپ كەتگى تۇتەپ داۋىلداي بوپ.
الدە كۇش، الدە داۋىل، الدە ات شاپقان،
ايتەۋىر قىردان كوشكەن سارىنداي بوپ.
مۇز ەرىپ، قاتتى ايازدىڭ كارى قايتىپ،
قاس باتىر كوڭىلى جۇمساپ، ءزارى قايتىپ.
مايرىلىپ اق سەمسەرلەر قالايى بوپ،
قاجىتتى مۇزبالاقتى كۇي مۇڭايتىپ.
قۇلپىرتىپ بايشەشەكتى كەتتى شالقىپ،
اققۋداي كوكتە كۇيلەپ، كولدە قالقىپ.
اقتارىپ، لەكىلدەتىپ، لەپىلدەتىپ،
تالدىرىپ، تامشىلاتىپ سىعىپ سارقىپ.
بىرەسە اعىتىلىپ كۇي سىلدىرلاپ،
تەربەتىپ تىڭداعاننىڭ كوڭىلىن ىرعاپ،
بۇلاقتاي تاۋدان تاسىپ، تاستان ورعىپ،
اڭقىلداپ جاتىر جوسىپ سايدى قۇلداپ.
كۇلدىرلەپ قوڭىراۋداي، كۇي سىڭقىلداپ،
بوتا كۇي مايماڭ قاقتى ءۇن بىلقىلداپ.
قوعاداي سالبىراسىپ حان، قاراسى،
نامازعا ۇيىعانداي وتىر تىڭداپ.
قاققاندا دەگەن كۇيدى «تەرىسقاقپاي»
جىم-جىرت بوپ تىنا قالدى جەل دە سوقپاي.
دومبىرا اينالاعا ءدۇبىر سالدى،
اداقتاپ جالعىز شاپقان جۇيرىك اتتاي.
تارتقاندا باتىر كۇيىن «قورامساقتاي»،
اق تۇتەك تۇرا الا ما بوران سوقپاي.
ارۋ بوپ ات ارتىندا قالماق قىزى،
بەزەكتەپ پەرنە باستى شىناشاقتاي.
كۇي الدى باقاناستىڭ قارا وزەگىن،
داۋىلداي بۇرقىراتىپ ەبەلەگىن.
قارا جەر قالقىپ بارىپ قاتا قالدى،
سايماقتىڭ سۋىرعاندا «سارى وزەنىن».
ءۇن قىلىپ دومبىرانىڭ وندىرشەگىن،
ءتىل قىلىپ سويلەپ، زارلاپ ەكى شەگىن،
كۇڭىرەنىپ جۇرتتىڭ كوڭىلى تۇيە بولدى،
شەرتكەندە تويتان تارتقان «بوز ىنگەنىن».
كۇن تىڭداپ كىرمەي تۇردى ۇياسىنا،
بۇلت تىڭداپ مىنبەي تۇردى تاۋ باسىنا.
ماقۇلىق جەردە، كوكتە ماۋجىرادى،
قاراعان ءبىر جان بولماي شارۋاسىنا.
سۋ اقپاي جاتتى توقتاپ ارناسىندا،
قارعالار قالقىپ قالدى جار باسىندا.
ءسۇيسىنىپ دومبىرانى تىڭدادى جۇرت،
تىرپ ەتپەي، تىلەۋلەس بوپ زارلاسىنعا.
قالماقگىڭ قاقتى قارا جورعاسىنا،
اينالدى اق الماستار قورعاسىنعا.
ءماجىلىس مىنە وسىنداي بولىپ جاتگى
ءبىر كەشتە حان كەنەنىڭ ورداسىندا.

II

حان وردا، حان تاعىندا، جايناپ كوركى،
كۇي بولىپ، ۇيىپ وتىر ەسىل-دەرتى.
وتىرعان كۇلاعىن caپ، قۇلاي تىڭداپ،
كەنەگە ءۇن ءبىر سارىن، كۇي بىركەلكى.
قورشاعان حان قاسىندا قوشامەتشى،
داياشى، تولەنگىتى، بي، جەندەتى.
اۋىلى باقاناستىڭ ولكەسىندە،
ارقادان الاتاۋعا اۋعان بەتى.
ءوزىنىڭ ورداسىندا باتىر كەنە،
تارتتىرىپ دومبىرانى وتىر كەنە.
قيالى دومبىرامەن سىبىرلاسىپ
جاتقانداي شابۋىل نە؟ جورتۋىل نە؟
كەلەلى كەڭەستەر نە؟ اق نايزا نە؟
He توقتاۋ تولقىپ جاتقان ايدىن كولگە؟
كوتەرگەن ابىلايلاپ الا جالاۋ،
شاقىرتقى تۋ بولا ما توزعان ەلگە؟..
«ابىلاي كوكشەتاۋدا كوشەلى حان،
كانى، كىم ونداي بولدى ۇرپاعىنان؟
اق تۋىن ابىلايدىڭ كىم كوتەردى
الاشتا، دۇنيەدەن كوشكەلى حان؟
جاۋ جورىق، بولدى زامان جۇرت شۋلاعان،
شاڭ بەرىپ ارجەردەن ءبىر قيقۋلاعان
ابىلاي ارۋاعىم، الا تۋىن
كوتەرسەم… كوتەرىلەر وشكەن ۇران…»
ويىنان كوشىپ جاتىر وتكەن كۇندەر،
سارىارقا، كوكشەتاۋلار، جايىق، ەدىلدەر.
كوك شالعىن كەرەگەدەي جەلى تارتقان،
كوزىنەن بۇلاڭ قاعىپ بۇيرا بەلدەر.
ات سايلاپ، قىلىش قايراپ سارباز ەرلەر،
زەڭبىرەك اتانعا ارتقان، نايزاگەرلەر
جارقىلداپ سىبىزعىلى كۇي تارتقانداي،
الاتاۋ بەرىك قورعان، جۇماق جەرلەر.
كوڭىلىنەن كەنە حاننىڭ كىردى اشقانداي،
دومبىرا اۋعان ەلگە سىرلاسقانداي،
ەل قانداي، ارقا قانداي،، دۇشپان قانداي،
اۋعان ەل ارت جاعىمەن جاۋلاسقانداي.
تاسىتىپ كوكىرەگىن كەك اشقانداي،
تىنباسقا جاۋدى جەڭبەي، جەر جاستانباي.
ناجاعاي اشۋىندا جارق-جۇرق ويناپ،
بۇلتتى بۇرقىراتىپ وت شاشقانداي.
كوڭىلدەن كەرۋەندەپ كۇي كەشكەندەي،
اركىمنىڭ ءوز كوندىمەن تىلدەسكەندەي.
باتىر دا، حان دا، قىز دا، قازانشى دا -
ءبارى ءبىر دومبىراعا مىنگەسكەندەي.
جىپ-جىم-جىرت، تىڭداعاندار ءتىل كەسكەندەي،
قۇرىشتاپ قۇلاقگارىن ءۇن كەسكەندەي،
سىلدىرلاپ كەيدە قامىس، كەيدە بۇلاق،
قىرداعى قوڭىر تۇندە جىر كوشكەندەي.
ارىستان اشۋلانسا ارس ۇرادى،
سەسكەنىپ جان-جانۋار جانشىلادى.
جەلدى اياق، شاۋىپ تۇلپار توپتى جارسا،
ساۋساقتار ءۇستى-ۇستىنە قامشىلادى.
سالبىراپ تىڭداپ وتىر دومبىرانى،
دومبىرا كوشىرەدى، قوندىرادى.
كۇيشى ايداپ كوشكەن ەلدىڭ كۇيىن تارتىپ،
قوشامەت بولسا قالاي بولدىرادى.
شاڭقىلداپ بىردە اسپاندا تاۋ قىرانى،
كۇرپىلدەپ بىردە بيە ساۋدىرادى.
مايدالاپ بىردە قوڭىر سامال سوعىپ،
بۇرق-سارق بىردە نوسەر جاۋدىرادى.
دومبىرا قارعىلادى، ورعىلادى،
ماناۋراپ، تىڭداعان جان سالبىرادى.
باتىرىپ كۇيمەن كۇندى، كوز بايلانتىپ،
كۇيشىنىڭ كۇيىن سوندا قويدىرادى.
قاراشاش اقىلى داريا، التىن باسى،
ايەلدىڭ اق سۇڭقارى، حانزاداسى.
ءوز باسىن مىڭ قاراعا تەڭگەرمەيتىن،
كەنەنىڭ كەڭەسىندە اقىلداسى.
«دات!»- دەدى حاننىڭ وجەت قاراشاشى،
نەمەرە، حان كەنەنىڭ قارىنداسى.
«حانىشا، نە داتىڭ بار؟»- دەدى كەنە،
اڭىرىپ تۇرىپ قالدى اينالاسى.
سىرتتان قىز سىلكىنگەندەي بەرىپ سىرتىن،
تالايدىڭ ايدىنىمەن العان سۇرقىن.
ءيىلدى «الديار!» دەپ حان الدىنا،
قالدى ۇيىپ ءۇيدىڭ ءىشى، بولدى جۇرت جىم.
«قامالىم، حان دانىشپان، كەنەم — قۇتىم،
مەنىڭ دە سىرتىم ءبۇتىن، ءىشىم ءتۇتىن…
وردادان بۇدان ارتىق تىلەمەيمىن،
بەر ماعان وسى ادامدى باسى ءبۇتىن…»
كوتەردى كەنە اقىرىن قىزدىڭ باسىن،
وتىردى مايدا سيپاپ قارا شاشىن.
جولبارىس جىمىڭ قاعىپ سىلق-سىلق كۇلدى،
قاراشاش جارلىق كۇتىپ كەردى قاسىن.
«وسى ما سۇراعانىڭ، قاراشاشىم؟
قالاسا، قالاعانىن السىن، السىن!
ءۇيسىننىڭ ەرۋلىگى بولار بىزگە!
بەرگەنىم باسى ءبۇتىن بايلاپ باسىن!»
جۇيرىك جان، مايمىل كۇيشى، سورلى ماڭداي،
سوزىنە تۇسىنبەدى قىزدىڭ قانداي.
حان: «بەردىم باسى ءبۇتىن» دەگەنىڭدە،
سۇپ-سۋىق بولدى كوڭىلى مۇز قۇيعانداي.
He جازدى بۇل وسىنداي ءىس قىلعانداي؟
He ءجون بار حان وسىنشا كۇش قىلعانداي؟
الدە ءوڭى؟ الدە ءتۇسى؟ He جىن سوقتى؟
وزىنە وتىر كۇيشى ەشبىر نانباي.
«الديار، ماعان جارلىق ەتكەنىڭ بە؟
بايلانىپ باسى ءبۇتىن كەتكەنىم بە؟»
جىبەردى كۇيشى سوندا سولق-سولق جىلاپ،
سورعالاپ سورتاڭ جاسى بەتتەرىندە.
«بەردىم مەن حانىشاعا،- دەدى كەنە،
ساتسا دا، سويساداعى ءوز ەركىڭدە!»
«ەكى ەمەس حان جارلىعى!» دەسىپ جاتىر،
بۇعىباي، باقاي، بۇقاي دەگەندەر دە.
«كورمەگەن بۇرىن وردا نەتكەن ەلسىڭ؟
قىلاتىن قىزمەتىڭ كۇي كۇيلەرسىڭ.
جاۋ قۋىپ، وتىن الىپ، سۋ قۇيمايسىڭ،
قۇدايدان بۇدان ارتىق نە تىلەرسىڭ!»
حان ايتتى، وكىم بولدى! جانسىن، كۇيسىن!
جىگىتتىڭ جەرى بالقاش، رۋى ءۇيسىن!
جازىعى دومبىرانى سويلەتكەنى،
سونىمەن كەتە باردى سورلى كۇيشىڭ!..

III

«تىڭداسىن دومبىرامدى حان تاعىندا»
دەپ كەلگەن سورلى كۇيشى اتاعىنا.
ايتىلىپ حان جارلىعى كەتە بەردى،
قاقتىعىپ وردانىڭ ءبىر شاتاعىنا.
ءىلىنىپ حاننىڭ بايلاۋ، ماتاۋىنا،
ازات باس اينالدى وڭاي اتا قۇلعا.
كۇيشىنى ەرتىپ كەلىپ ەسىك اشتى،
ماقپال باۋ، مانات ويعان وتاۋىنا.
«الديار!» اۋىزىنا ازار ءتۇستى،
الاقتاپ الدى-ارتىنا نازار ءتۇستى.
كىرگەندەي بولىپ كەتگى ءبىر سارايعا،
التىن مەن جىبەك جايعان بازار ءتۇستى.
حانىشا مىناۋ اپپاق سازان ءتۇستى،
كورىڭدى ازىرەيىل، اجال ءتۇستى.
جىلاننان سىرعا سالعان جولبارىس قىز
سىقىلدى جىن پاتشاسى داجال ءتۇستى.
«ادام با، وسى وتىرعان ايداھار ما؟
اۋىلدان اجال مەنى ايداعان با؟
«اق كوبەك» كۇي ايتقانى وسى بولىپ،
الدىنا جارلىقپەن حان بايلاعان با؟
انىقتا، اڭعال كوزىم بايقاڭقىرا،
جوق، ءوزى ءتۇسى جىلى، پەندە بۇ دا…»
«سەنىكى سوناۋ ىرگە!- دەدى حانىشا،-
ورىن ال، جايلان داعى تارت دومبىرا!»
قالتىراپ بۋىندارى، تۇرىپ جۇرەك،
جۇگىندى تىزەلەرىن تىرەڭكىرەپ.
جاۋتاڭداپ ەكى كوزى، كەمسەڭ قاعىپ،
الدىنا حانىشانىڭ قىلدى تىلەك:
- الديار، حانىشا!
- He ايتاسىڭ، كۇيشىم؟
- مەن ءۇيىمدى قاشان كورەم؟
- ۇيىڭدە نەڭ قالدى؟
- شەشەم…
- ونى كۇي بىلەدى!
ءسوز بىتگى، سونان ءارى تىلدەسكەن جوك،
قاراشاش قايتۋىنا كۇن كەسكەن جوق.
بولعاندا بۇگىن مۇڭدا، ەرتەڭ قايدا…
مەكەنى كەنە حاننىڭ ءبىر كوشكەن جۇرت…

IV

ارمانىن — «نە بولامىن؟» ىشىندەگى
شەشكەنىن قىزدىڭ قالاي تۇسىنبەدى.
اقىرىن اينالامەن تانىستى كوز،
ايقىنداپ توڭىرەكتىڭ پىشىندەرى.
اق وتاۋ ءىشى-سىرتى زەر كەستەلى،
ءبىر توزاڭ تيمەگەندەي ەل كوشكەلى.
قازىنا — جىبەك، جانات، التىن، كۇمىس،
He پاتشا، نە حانداردىڭ بەرمەستەرى.
ءۇي ءىشى ساپ-سارى الا، جاپقان زەرى،
اق كۇمىس، اۋىر تۇرمان، كىم زەرگەرى؟
ۇستاسى كوكشەتاۋدىڭ كۇمىس شاپقان
باقان تۇر سىرعا قىلىپ ساۋكەلەنى.
قاداعان بىتەۋ ۇكى، شىم كەستەلى،
تۇسكيىز تۇرلەنتىپ تۇر كەرەگەنى.
قۇس مامىق، اتلاس كورپە، شايى جاستىق،
جولبارىس، ايۋ جاتقان ىرگەلەرى.
ءۇي- ءىشى قارساق، تۇلكى، قۇندىز، جانات،
زەر توقىپ، كۇمىس شاۋىپ، ويعان مانات.
بولەنگەن وسى اسىلعا قىز توسەگى،
كۇيدىرىپ كورگەن كوزدىڭ جاۋىن الات.
تاۋىس پا، توتى كۇس پا جاسىل قانات؟
جارىقتىق جۇماق قۇسى قايدا بولاد؟
تۇسىندا حانىشانىڭ ءىلۋلى تۇر
نار كەسكەن — اسپاھاني قايقى بولات.
اق وتاۋ اسىل بۇيىم تۇمشالاندى،
ءبىر ۇيگە جيا بەرگەن مۇنشا مالدى.
قول جەتپەس قازىنانى كورگەن شاقتا
ءوزىنىڭ شەكپەنىنە قۇسالاندى.
جاساۋعا ۇيگە جيعان كوز بايلاندى،
جىبەككە التىن، كۇمىس، كوز مايلاندى.
قىدىرىپ كۇيشى كوزى تۇسكەن كەزدە
ايداھار الدىنداعى قىزعا اينالدى.
قارا قاس، قىلاڭ قاباق، كەرقۇبا قىز،
قارا شاش، الما ساعاق، قۇرالاي كوز.
سىرىقگاي ورداداعى سىمداي بويى،
تال شىبىق، قىپشا بەلدىڭ ءوزى ناعىز.
تۇلكى قىز قىزىل التاي، كەر مارال قىز،
اق قويان، بوزشا بايتال، اقشا نار قىز.
قىمىزداي بالعا اشىتقان تاتگى قىزعا،
جىگىتتەر، بارىڭىزدە-اق سۇقتانارسىز.
جامىلىپ ورمان ىشىك يىعىنا،
كۇلكى الىپ قالام قاستىڭ قيىعىنا،
ورالتىپ ءشاي كويلەكتى سۋدىراتقان،
ماسىلەر زەر توقىتقان جۇلىعىنا.
مولدا ايتقان ۇشپاقتاعى حور قىزى ما؟
پەرىشتە، الدە پەرى، الدە جىن با؟
قۇلپىرىپ قىزدىڭ بەتى البىرايدى،
ۇقساعان التاي تۇلكى جوندىعىنا.
كۇلكىسى تاۋ بۇلاعى توگىلگەندەي،
سويلەسە مەرۋەرت، مارجان سەبىلگەندەي.
«العانداي جەردەن ءپىشىپ» دەگەن سۇلۋ،
كوركىنە كوز تويىنىپ سەمىرگەندەي.
الدىڭا ءبىر الما اعاش ەگىلگەندەي،
كەر مارال جۋساپ ورگەن كەرىلگەندەي.
بويىڭدى ىشپەي-جەمەي بۋى ماس قىپ،
سويلەسكەن جۇرەگىنەن سوگىلگەندەي.
الدى جاز، ەسكەك اڭقىپ جەل جۇرگەندەي،
ەكى ەرنى ەرتە پىسكەن بۇلدىرگەندەي.
قاسىنان ءبىر مولانىڭ ءجۇرىپ كەتسە،
جىبىرلاپ كوردەگىگە جان كىرگەندەي.
بايشەشەك، بالاۋسا، گۇل، بالدىرعانداي،
قاراتىپ شىرايىنا تالدىرعانداي.
سۋىنداي ءابىلحايات شولدەپ ىشكەن،
لەبىزى سۋسىنىڭدى قاندىرعانداي.
تامسانتىپ اۋىزعا بال الدىرعانداي،
كۇيدىرىپ كوكىرەگىڭە وت جاندىرعانداي.
قار كەتىپ، قۋ جاسارىپ، اش تويىنىپ،
كارى جان جىگەر ءبىتىپ جاڭعىرعانداي…
جۇتقاندا اسپاھاني شارابىنان،
كورىنىپ جۇتقان شاراپ — تاماعىنان.
تەكتى قۇس، تەرىس ازۋ، اقيىق قىز،
پاڭ قىران، قىر تاعىسى جارالۋدان.
اڭ ىزدەپ الاتاۋدىڭ الابىنان،
تاستۇلەك، تۇلەپ ۇشقان بالا قىران،
ۇستىنە پەندە باتىپ كىرە المايتىن،
قايمىعىپ قاراۋىنان، قاباعىنان.
اقىلمەن، ارۋاعىمەن ەلدى بيلەپ،
كەي، كەيدە كەنەگە دە اكىم سويلەپ.
ءبيى دە، باتىرى دا، قاراسى دا
«قاراشاش ايتگى» دەسە، «ماقۇل»، ءجون» دەپ.
ءتۇيىلىپ كەيدە تاستاي اشۋ كەرنەپ،
جايدارى، كەيدە دارقان كەلسەڭ-كەل دەپ.
نايزا الىپ جاۋ الدىنان شىقپاسا دا،
ايىرىپ ماقۇل، تەنتەك داۋدى تەرگەپ.
الىپقاش، كەسىرلى قىز، اشۋى ورگەك،
داريا اقىل، كەستە ءسوزى تاستاپ ورنەك.
جايدارى، جايراڭ قاققان، جانى بالا،
ءان-كۇيدى، ويىن-ساۋىق ەتكەن ەرمەك.
ايرىلدى كۇيشى ەسىنەن قىزدى كورىپ،
كىرپىگىن قاقپاي قالدى كوزى ءتونىپ.
«ادامنىڭ ارعىماعى وسى شىعار،
پەندەگە بىتەدى ەكەن مۇنشا كورىك؟»
كەر تورى كامشات كيىپ، قاسىن كورىپ،
جۇقالاپ ەكى بەتكە ەڭلىك بەرىپ.
«تارت كۇيشىم!» دەپ حانىشا جارلىق ەتتى،
قانعاندا سۋسىن ءىشىپ، بويى سەرگىپ.
كوڭىلى بىج-تىج بولعان جاڭا جىلاپ،
وزگەرىپ وزگە ارانعا كەتكەن قۇلاپ.
ويىندا توقسان كۇيدىڭ ءبىرى دە جوق،
تانتىراپ دومبىرانى وتىر بۇراپ.
سوققانداي بەينە پەرى تالماۋسىراپ،
تۇكىرىپ قايتا-قايتا، تۇرماي قۇلاق.
He بولىپ، نە قويعانىن دومبىراعا،
ىشىنەن وتىر تولعاپ، قىز دا سىناپ.
دومبىرا ءالى كۇنگە جوندەلمەيدى،
كۇيلەر جوق… قىزدىڭ كوركى كولبەڭدەيدى.
باقسىداي جىنى بۋعان بۋىڭدى كۇي،
جىنداندى… قىزدان وزگە كۇي كەلمەيدى.
جۇيرىككە تىشقان ءتيدى، جۇگىرمەيدى،
دومبىرا تاڭق-تۇڭق ەتىپ، كۇي بىلمەيدى.
He پۇشىق، نە مىسىق بوپ، نە كۇشىك بوپ،
مىڭقىلداپ، شاۋىلدەيدى، ماۋىلدەيدى.
«سارىوزەن»، «تەرىسقاقپاي»، ىنگەن دە» جوق،
«قالماق قىز»، «قارا جورعا» مىنگەن دە جوق.
ەسالاڭ… ەسكى كۇيدىڭ ءبىرى تۇسپەي،
He تارتىپ، نە قويعانىن بىلگەن دە جوق.
ساۋساقتار شاپپاق، تۇگىل جەلگەن دە جوق،
پەرنەگە ءالى ءبىر كۇي كەلگەن دە جوق.
حانىشا قارسى الدىندا كۇتىپ وتىر،
تارتاسىڭ ەندى قاشان دەگەن دە جوق.
جىبەردى ءبىر مەزەتتە قاعىپ-قاعىپ،
تاسقىنداپ تىڭنان ءبىر كۇي قوسىلدى اعىپ.
بايىرعى توقسان كۇيدىڭ ءبىرى دە جوق،
جاڭا كۇي، جاڭا جولمەن كەتتى لاعىپ.
ساۋساقتار ويناپ، ورعىپ، قازداڭ قاعىپ،
سۋىرىپ ىشەك ءتىلىن، مۇڭىن شاعىپ،
جۇيرىكتىڭ شىنى كۇيى كەلگەنىندە،
شىعاننان شىعا شاپپاي تۇرسىڭ ناعىپ.
اسقاقتاپ، كەيدە كۇيدى كوككە ورلەتىپ،
الىستاپ، شىرقاپ، سىلتەپ، ءارى كەتىپ.
قايىرىپ، قالىقتاتىپ، قايتا ورالتىپ،
بىردەن-ءبىر، اقىرىن-اقىرىن تومەندەتىپ.
ىزعىتىپ، ولكە ورلەتىپ، باياۋلاتىپ،
سوقتىرىپ كەيدە بوران، داۋىلداتىپ.
كوڭىلدىڭ اسقارىنان تۇماندى ايداپ،
ارتىنان نوسەرلەتىپ، جاۋىنداتىپ.
ۇشىرىپ جەر بەتىمەن جازىققا ايداپ،
بۇرقىلداپ بىردە السىرەپ، بىردە قايناپ.
قۇمايداي تۇلكى قۋعان قۇلدىراڭداپ،
قىرانداي تۇلكى الاتىن كوزى جايناپ.
بۋراداي كەيدە اۋىزىن قارش-قارش شايناپ،
ويناقتاپ، وق جىلانداي انداعايلاپ.
تۇلپارداي جەر تارپىعان پىسقىرىنىپ،
جورعاداي مايدا داۋىس، كەيدە مايماق.
قىزارىپ ەكى كوزى قىز كورگەندەي،
«كەل، كەشكە كۇتەمىن» دەپ ءسوز بەرگەندەي،
جەتە الماي اينالسوقتاپ جۇرگەنىڭدە،
جەڭگەسىن جاۋابىمەن جىبەرگەندەي.
اي جارىق، اۋىل ارتى كىم جۇرگەندەي،
قىزعانىپ قىزدى اۋىلدىڭ ءيتى ۇرگەندەي.
اتقانشا تاڭ تالدىرىپ اشىق جار جوك،
سارعايتىپ سارىلتىپ كۇي ورتەگەندەي.
قۇمار قىپ حانىشا قىز كۇيدىرگەندەي،
قۇبىلىپ ول دا ءوز ءىشىن تۇيدىرگەندەي.
ۇستىندە قۇس توسەكتىڭ قۇشاعىنا اپ،
ەرنىنەن ىپ-ىستىق قىپ سۇيدىرگەندەي.
اققۋ قۇس ايدىن كولگە شومىلعانداي،
لاشىن قۇس ءوز بويىنان قورىنعانداي.
ۇنىندەي دومبىرانىڭ دۇرىلدەتىپ،
كوك تۇيعىن قۋعا ءتۇسىپ سوعىلعانداي.
داۋاسىز دەرتكە ۇشىراپ اۋىرعانداي،
جارىلىپ جۇرەكتەن قان اعىلعانداي.
«ويبايدىڭ» ورايىنا «اسىق جارلاپ»،
سارىلتىپ سارى اۋىرۋ، ساعىنعانداي.
كۇي توكتى كۇشتى قاتتى قۇمارلانعان،
كوزى جوق، ورنى قالدى مۇنارلانعان.
الدە قىز، الدە اققۋ، الدە مارال،
الدىندا ءبىر سۇلۋ تۇر شوعارلانعان.
كۇي جۇيرىك، كەيدە تۇندە سىلاڭداعان،
قاشاعان قىز الدىندا قىلاڭداعان.
قۇرىقتاپ جەتەگىنە اپ جورتادى كۇي،
ارتى «اتتان» جەر كۇڭىرەنتىپ ۇرانداعان.
كەيدە كۇي قىران بولىپ قىلماڭداعان،
الدىنان قىزىل التاي بۇلاڭداعان.
ساڭقىلداپ دومبىرادان ءبىر قۇمار كۇي،
ساعىنىپ cap بالاقگى جۇمارلانعان.
بۇلبۇل بوپ كەيدە قاقساپ تاڭدا زارلاپ،
تورعاي بوپ اسپاندا ۇشىپ، كوكتە شارلاپ.
باسىنا اققۋ كيىپ، دۋانا بوپ،
قاسىنا حانىشانىڭ كەپ تۇر سارناپ.
دۋانا اقتاپ وتىر — يا، اللايحاق!
سارىنىن ىشىندەگى شەرگە جالعاپ.
ويناقگاپ قارا داۋىل سوقتى قىردان،
ەبەلەك ەل الدىمەن قاشتى قاڭباق.
بەزەكتەپ ءبىر وتكىر كۇي قۇلدىرادى،
كۇيشىنىڭ كوزىندە قىز بۇلدىرادى.
تامىزدا تاڭداي كەۋىپ تالدى كۇيشى،
ءبىر بۇلاق مولدىرەگەن سىلدىرادى.
اۋىرىپ دومبىرا دا ىڭىراندى،
ساناسىز، ساۋساق قاڭعىپ قىدىرادى.
بىردە ىسىپ، بىردە سۋىپ، كۇيىپ-جانىپ،
جۇرەكتەي ساندىراعان كۇي جىنداندى.
قياڭداپ كەتتى ءمىنىپ قيالىنا،
وندايدا قيال بويىن جيادى ما؟
ۇمىتىپ قايدا ەكەنىن، كىم ەكەنىن،
بىج-تىج بوپ وتىر سورلى قىز الدىندا.
الدە قىز، الدە تۇلكى، كىم الدىمدا؟
ۇستىنە، نە بوپ كەتتىم، قۇلارمىن با؟
الدە ءوڭىم، الدە ءتۇسىم، قايدا كەتتىم؟
اپىرماۋ، بار ما، جوق پا كوز ورنىندا؟
ا، ءبىلدىم، اققۋ ەكەن قىز پەرنەلى،
قىران بوپ كولدەن قاعىپ، سىلكەر مە ەدى؟
كۇس بولماي، قىز بوپ شىقسا قۇشاعىما اپ،
بەتىنە قالامپىردى بۇركەر مە ەدى!..
قىز ەكەن! اق تاماعىن سۇيەر مە ەدى،
الپىس جىل اسىعىنا كۇيەر مە ەدى!
كورىنبەي ءتىرى جانعا ءجۇرۋ ءۇشىن
قۇس كەبىن پەرىلەردىڭ كيەر مە ەدى!
قۇس كەپتى پەرى بولىپ كوكتە قالقىپ،
الاتاۋ ۇستىندە ۇشساڭ كوز الارتىپ.
ىزدەسەم مىنا قىزدى ويدان، قىردان،
كورىنسە جەردەن ءبىر كۇن كوزىم تارتىپ.
بۇرقىراپ الاي-تۇلەي داۋىلداتىپ،
ۇسكىرىپ، نوسەرلەتىپ، جاۋىنداتىپ،
اسپاننان تىكە ءتۇسىپ الار ما ەدى،
اۋىلىن كەنە حاننىڭ باۋرىمداتىپ!
ايالاپ، اقىرىن ۇستاپ، الىپ ۇشىپ،
باۋىرعا باسىپ الىپ كەتسەم قىسىپ.
جەرىنەن جەتى داريا ارمان ءوتىپ،
اپارىپ التىن تاۋدا جاتسام قۇشىپ.
قۋا الماي جەردەگىلەر ىزگە ءتۇسىپ،
قالار ەك جەتە الماسقا ءبىز كەتىسىپ.
جەر سوعىپ قاناتىمەن حان قالار ەد،
تەك قانا قۇمالاق caپ ىزدەتىسىپ.
اپىرماي، پەرى بولماي، قۇس بولمادىم،
قۇس بولىپ وسى قىزعا تۇس بولمادىم.
سوناردا قۇماي بولىپ قۋىپ الماي،
قۋ باسىم، قۇر ساندالدىڭ، تۇك بولمادىڭ…
اپىر-اۋ، جەل بوپ نەگە جارالمادىم،
قاسىنا كىسى بولىپ بارا المادىم.
جىبىرلاپ ەرتەڭدى-كەش ايمالاقتاپ،
بەتىنەن سۇيمەس پە ەدى سامالدارىم.
سۋ بولسام سىلدىر قاققان، يەم ءيىپ،
جۇرەر ەم دەنەسىنە ابدەن ءتيىپ.
جۋىنىپ مەنىمەنەن جۇرمەس پە ەدى،
الماس پا ەم ەكى بەتتەن ءشوپ-ءشوپ ءسۇيىپ.
سۋ بولماي، تۇلكى بولسام ورمان يىق،
قىز كيسە قىزىلىمنان ىشىك جيىپ.
جامىلتىپ ۇستىندەگى ىشىگىندەي،
قۇشاقتاپ السام، اتتەڭ، جۇرسە كيىپ.
بولمادىم ەڭ بولماسا اسپاندا كۇن،
ەلجىرەپ اندا-ساندا قارايتۇعىن.
جالىنداپ كەشكە جاقىن تاۋدان اسسام،
ءبىر بۇرىپ قاراتپاس پا ەم بەتىن مۇڭىن!
بولمادىم الدە كۇمىس، الدە التىنىڭ،
بىلەزىك بىلەگىڭە سالاتۇعىن.
بولمادىم تىم بولماسا قاۋىرسىنى
توتى قۇس سوناۋ تۇرعان قاناتىڭنىڭ.
قارار ما ەد، الدە، كوكتە جۇلدىز بولسام،
كيەر مە ەد، قامشاتىنا قۇندىز بولسام.
ويماقتاي اۋىزىنان جۇتىلار ەم
اشىعان اشىعىما قىمىز بولسام.
وت بولىپ ەڭ بولماسا مازدامادىم،
كۇيدىرە، جاقىنداسا جازدامادىم.
وسىعان جارىق قىلىپ جىلىندىرىپ،
قىزمەتىن ىستەمەدىم ازعانا كۇن.
پا، شىركىن، قۇدىرەتىم بۇعان كەلسە،
مۇقتاج بوپ قالار ەدى بۇل دا مەنشە.
جەل، قىمىز، جۇلدىز، شۋاق، وت، سۋ بولسام،
بولمادىم مۇنىڭ ءبىرى، كۇدىرەتىم جوق.
بۇل مەنەن ايرىلار ما ەد ومىرىمشە؟
سارىلىپ ىزگە ءتۇستىم، ىندەتۋ جوق.
ءىشىمدى، ۋا داريعا، قايدان ءبىلسىن،
ايتۋعا ومىرىمشە مەندە ءتىل جوق.
جۇرگەنىم داۋلەت پە ەكەن قۇر كۇيشى بوپ؟
مەن-داعى جىگىتپىن عوي، قۇل ءيىسىم جوق…
تۋماعان تورە زاتتان — سورىم-داعى،
تۋعانىم، اتگەگەن-اي، ءسارىۇيسىن بوپ!
كەلگەندە وسى اراعا قيال مۇقاپ،
جۇيرىك وي توقىرادى جارعا تاقاپ.
قاڭعىباس قيالعا ەرگەن اداسقان كۇي،
سۇمەڭدەپ بالدىرعانداي قاقتى شوقاق.
حانىشا قاراي قۇلدى شىن تاڭىرقاپ،
ۇيتكەنى قالعان ەكەن كۇي بايىرقاپ.
تىزگىنىن قايتا جيناپ، قامشى باسىپ،
جونەلدى جازعان جۇيرىك قايتا شىرقاپ.
ساباۋلاپ كەتتى تاعى دىرىلدەتىپ،
جەلدىرتىپ، مايماڭداتىپ، دۇرىلدەتىپ.
بىردە قۇس، بىردە قۇماي، جىگىت بولىپ،
جەتەلەپ ءبارى قىزعا ءجۇر-جۇرلەتىپ.
توپەلەپ تاعى شاپتى دۇبىرلەتىپ،
اقسادى تويتىراقتاپ، كىبىرلەتىپ.
تۇسىنگەن كۇي تىلىنە حانىشايىم،
- «قوي، كۇيشىم، جەتەر!»- دەدى جىمىڭ ەتىپ.

V

وسىلاي وتە بەردى تالاي كۇندەر،
شەرتىلدى شەر شىعارعان تالاي كۇيلەر.
ايرىلىپ توقسان كۇيدەن قالدى كۇيشى،
ءبىر-اق كۇي بيلەپ الىپ كۇندەر، تۇندەر.
پالەن دەپ باستاسا دا مىناۋ كۇيلەر،
سىندىراپ وزگە جاققا ساۋساق بيلەر.
اينالىپ قىزدىڭ كۇيىن قىلمىڭداتىپ،
قالمايدى باستاپ تارتقان كۇيدەن سۇلدەر.
ءبىر-اق كۇي — قىز كۇيىگى قاراشاشتىڭ،
حانىشا ەسىن الىپ ەسىل جاستىڭ،
كۇيشىنىڭ كوڭىلىنەن سوققان داۋىل،
لاقىلداپ جۇرەگىنەن تاسقان تاسقىن.
شەرتكەنى — ساندىراعى قىزعا ماستىڭ،
قىزىعۋ الماسىنا الما اعاشتىڭ.
ايرىلىپ توقسان كۇيدىڭ تورابىنان،
قاڭعىرعان وزگە جاقگا بۇل ءبىر قاشقىن.
ەگەردە «دومبىرا ال!» دەپ ايتا قالدى:
ءبىر كۇيدى باس-اياعى قايتالايدى.
«وي، باۋىرىم!»، «اقساق قۇلان»، «قوس كەلىنشەك»
ساندىراپ مۇنىڭ ءبىرىن تارتا المايدى.
تارتپايدى داڭعىل كۇيدى، تايقالايدى،
سۇزگىلەپ وزگە ءبىر كۇي انتالايدى،
جۇرەگى قولىن قاعىپ قىز جەتەلەپ،
كەتكەنىن ءوزى قايدا بايقامايدى.
تايپالىپ جورعا بولىپ سالدىرعان كۇي،
مەيىرىن تىڭداعاننىڭ قاندىرعان كۇي.
تارتقاندا زارىلداتىپ، سۇڭقىلداتىپ،
اققۋدى اسپانداعى قوندىرعان كۇي.
لاپىلداپ، مۇز كوڭىلدى كۇيدىرگەن كۇي،
بالقىتىپ مۇز جۇرەكتى سۇيدىرگەن كۇي.
تاسىتىپ تاس ەمشەكتى تاعدىر بولعان،
بوتا بوپ نار ىنگەندى يدىرگەن كۇي.
قاجىتىپ قام كوڭىلدى جىلاتقان كۇي،
بەكىتىپ جىلاعاندى جۇباتقان كۇي.
پالەن دەپ ءبىراۋىز ءسوز ايتپاسا دا،
اركىمنىڭ ءوز كوڭلىنە ءتىل قاتقان كۇي.
جورعا كۇي جولدا شاڭى بۇرقىراعان،
جالىن كۇي كوككە شاپشىپ لىپىلداعان.
كارىنى بالا قىلىپ ويناتقان كۇي،
بۇلاق كۇي سۋساعانعا سىڭقىلداعان.
تاتگى كۇي، قۇمارلىق كۇي سىلقىلداعان،
اۋىرۋ اسىق دەرتپەن ىڭقىلداعان.
دومبىرا قاراشاشتى قايىستىردى،
ءبىر تىلمەن ەرتەڭدى-كەش قىڭقىلداعان.
سوققان جەل ايدىن كولدى شايقاماس پا؟
مۇمكىن بە كۇيدىڭ، ءتىلىن بايقاماسقا؟
قۇرشىنا قىز كۇلاقتىڭ قاقساي-قاقساي،
دومبىرا ءوز ارمانىن ايتا الماس پا؟
اپ-انىق كۇيدىڭ ءتىلى قاراشاشقا،
كۇي وتكىر اق الماستاي تۇسكەن تاسقا.
مىسقالداپ قىز كوڭىلىنە اۋىن جايدى،
قالمادى حانىشاعا قۇلاماسقا…
حانىشا اندا-ساندا شەرتتىرەدى،
ول-داعى ەكى ىشەكتەن ءورت تىلەدى.
قويمادى دومبىرا دا سارناي-سارناي،
ىشىنە قاراشاشتىڭ دەرت كىرەدى.
قاراشاش زەرىككەندە تارتگىرادى،
قاعىنتىپ، جىنداندىرىپ، قاقتىرادى.
سورلىنى قالشىلداتىپ كۇي بەزگەگى،
كۇيشىنى قارا تەرگە باتتىرادى.
تارتگىرىپ، ءىشى پىسسا كۇي تىڭدادى،
كۇي شىركىن ىلپىلدادى، بيپىندادى.
كۇيشىنىڭ اۋىرۋى كۇيدەن جۇعىپ،
جىبىرشىپ حانىشا دا قۇيتىڭدادى.
دامدەنىپ شەرلى كۇيى سىلقىلدادى،
جالىنعان جالىندى ءبىر جىر تىڭدادى.
جىبىرلاپ، سىبىرلاسىپ ءبىر ءتاتتى كۇي،
حانىشا دومبىرادان سىر تىڭدادى.
بەلگىلى حانىشاعا كۇي مازمۇنى،
«قىزىق بار، قىز قىزىقتار» دەگەن ءتىلى.
ويعا ايداپ، حانىشانى قىرعا قۋىپ،
اكەتگى قىزدى قاعىپ كۇيدىڭ جىنى.
تارتىلعان ءبىر ءتاتتى كۇي كۇنى-ءتۇنى،
قىتىقگاپ ەرتەڭدى-كەش كۇيدىڭ ءۇنى.
بىردە بال، بىردە شاراپ كەزەك بەرىپ،
جۋىپ ءجۇر قىز جۇرەگىن كۇي سىلدىرى.
ول-داعى ەكىلەندى دومبىراعا،
دومبىرا قاقساي بەرمەي بولدىرا ما؟
«تارتپا!» دەپ كۇيدى كەيدە توقتاتادى،
ويتپەسە ىشقىنعان كۇي وڭدىرا ما؟..
جىندى كۇي جىلىتا ما، توندىرا ما؟
كوشىرىپ قىز كوڭىلىن قوندىرا ما؟
قاھارلى حانىشادان كولەڭكە جوق ،
الا وكپە بولدى، كەتتى ول ءبىر بالا.
«تارت! تارت!»- دەپ الاعىزىپ كەيدە شالقىپ،
كۇي تىڭداپ وتىرادى بويى بالقىپ.
قىزىقگاپ قيالىمەن كۇيگە تولقىپ،
ۋھلەپ كەيدە شەرىن ىشتەن سارقىپ.
ساپىلداپ كەيدە كوڭىلى كولدەي تولقىپ،
اسقاقتاپ، كەيدە سويلەپ، جەلە جورتىپ.
تۇيتكىلدى الدەنەنى ويعا العانداي،
ىشقىنىپ ءوز-وزىنەن كەيدە قورقىپ.
«اپىرماي، نەتكەن جىگىت كۇيى ءتاتتى؟
كۇي بار ما ەكەن كۇيىگى مۇنشا قاتتى؟
ءومىردىڭ بار قىزىعى دومبىرا ەكەن!
جالماپ جەپ جۇرەگىمدى قايدا تارتتى؟.
كۇي تاتگى-اۋ… كوك بالبىراپ، كۇن مۇنارتتى،
كۇڭگىرت نە؟ كولەڭكەنى كۇن ۇزارتتى…
وت الدى الاتاۋدى، كەش كىردى-اۋ كۇن…
الدە كۇن، الدە كوكتى كۇي قىزارتتى؟
مايمىل ما، ساۋساقتارى نەتكەن ەپتى؟
وسىنداي ءتاتتى كۇيدى قايدا شەرتتى؟
ءمىندىرىپ دومبىراعا اپ كەتكەندەي،
كۇي شىركىن كوككە ۇشىرىپ كەتسە نەتتى؟
بۇلاق پا مىناۋ كۇيى سىلدىر ەتتى،
بارادى جۇرەكتەگى جۋىپ دەرتتى.
ەگىلىپ قايىرشاقتاي جۇمساردىم با،
قايراتىم قارا تاستاي قايدا كەتتى؟
بەۋ شىركىن، تاۋدىڭ كۇيى، تاستىڭ كۇيى!
قۇمارتقان ءبىر نارسەگە ماستىڭ كۇيى.
سىلقىلداق مىنە ءبىر كۇي تىم تاتگى ەكەن،
قوسىلىپ قىزىقتاعان جاستىڭ كۇيى!
سوعادى كەيدە سۋىق مۇزدىڭ كۇيى،
مۇز جاتقان قارلى الاتاۋ، قۇزدىڭ كۇيى.
وسى-اق قوي، جازا باسىپ، جاڭىلماسام…
تولعانعان جار ساعىنىپ قىزدىڭ كۇيى!
بەۋ جانىم جىگىت ەكەن! باعلان تورى!
بەزەكتەپ نە قىلماقشى مىناۋ قولى؟
ەسىل ەر حان بوپ نەگە تۋمادى ەكەن؟
قارادان نەگە تۋعان، الدا سورلى؟
ءتۇۋ شىركىن! مىناۋ ءبىر كۇي نەتكەن وڭدى!
بالقىتگى-اۋ، ىشىمە ءبىر جىلۋ تولدى.
حان يەم تاعىندا اعار، مۇنى بەرگەن!
بۇلبۇلىم، بۇل بايعۇزىم، كۇيشىم بولدى!
بۇل سورلى دۋلات پا ەكەن، ءۇيسىن بە ەكەن؟
كۇيشىم بوپ ومىرىنە ءجۇرسىن بە ەكەن؟
سۇيكىمدى، جىگىتگىڭ بۇل بۇلبۇلى عوي،
قاراشاش وسىعان-اق ءتيسىن بە ەكەن؟
بۇ سورلى كۇيدى نەگە ۇيرەندى ەكەن؟
كۇياتا بۇعان دارىن جۇرگەن بە ەكەن؟
قاراشاش مۇنى قالاپ الدىم دەسە،
حان كەنە نامىستانباي تي دەر مە ەكەن؟
جوك، بولماس! اۋىردىم با، جىنداندىم با؟
قاراعا حان زاتىمدى بىلعارمىن با؟
بۇل مەنىڭ باسىبايلى ءبىر مايمىلىم،
تيۋگە ەندى ماعان قۇل قالدى ما؟!
He بولدى؟ اۋىردىم با، جىنداندىم با؟
جوق الدە تۇڭلىك جاۋىپ، ۇرلارمىن با؟
توسىمە قۇل باسىمەن شىقسا مىناۋ،
سۇيەككە كەتپەس تاڭبا ۇرمايمىن با؟
قارايتىپ حان باسىمدى يتىمە يسەم،
اۋزىما تاس تولماي ما مۇنى سۇيسەم.
سۇلتانداي سۇيەگىمدى سىندىرماسپىن!
وزىمە ءوز اۋرۋىم، جانسام-كۇيسەم…
اۋزىڭا سورلى بەيباق ەرىك بەرسەڭ،
ايتقانىن دومبىرانىڭ سويلەپ كورسەڭ!
الماداي، باسىڭدى الىپ الداسپانىم،
جازاڭدى نە ىستەگەن ءبىلىپ ولسەڭ!
سوق جىگىت! سوق! سوق! جىگىت! كۇيىڭدى تارت!
توقتاتپا، «تارت!» دەگەنىم — قىلعانىم شارت!
تولعاۋى توقسان كۇيدىڭ ءبىر-اق كۇي بار -
سىلقىلدات! باستىر! باستىر! قادالت! قادالت!
سوق جىگىت! سوق! سوق جىگىت! كۇيىڭدى تارت!
لاپىلدات! جاندىر! كۇيدىر! قۇمارت! قۇمارت!
بەزىلدەت! سارنات! زارلات! ۇزدىكتىرشى!
كەرەك جوق! لاقتىر ءارى! قىسقارت! قىسقارت!
حانىشا وسىلايشا اۋىرعانداي،
اھلاسا، كەيدە دەمى تاۋدى ۇرعانداي.
جاتادى كۇيدى تىڭداپ كەيدە جىلاپ،
جاستىققا جىلى جاڭبىر جاۋدىرعانداي.
قويار ما جالىن كۇيگە جان جىندانباي،
بەي-جاي بوپ جالعىز ءوزىن جاۋ قۋعانداي.
ەرىكسىز دومبىرانى تىڭداي-تىڭداي،
قالادى ايدالادا قاڭعىرعانداي…
كۇڭدە كۇي، كۇندە دۋمان قىز الدىندا،
حانىشا ءىشىن جارماي، ءوز سالتىندا.
توپەلەپ دومبىراسىن كۇيشى دە ءجۇر،
كۇيىمەن جۇدىرىق قىپ حان ارتىندا.
وڭاشا حانىشايىم وتاۋىندا،
وتاۋى وڭاشالاۋ ورتا اۋىلدا.
ۇستىنە رۇقساتسىز جان كىرمەيدى،
جالعىز-اق دومبىراشى جاتادى وندا.

VI

ارتىندا كەلە جاتقان ورىس باردا،
اۋلىنا كەنە حاننىڭ قونىس بار ما؟
بۇل جەردە بۇگىن بولسا، ەرتەڭ دە جوق،
ساق بولىپ تيەتىن جاۋ، سوعىستارعا.
سۋ قاتىپ، سۇڭگى تۇرعان بوقىراۋدا،
بەتتەدى كەنەسارى الاتاۋعا.
قاراويعا دۋلات جاتقان جاپپاي قوندى،
جايلى دەپ وسى ارانى مال قىستاۋعا.
وسى ولكە قىبىرلاعان قالىڭ دۋلات،
قارسى الدى حان كەلۋىن ۋلاپ-شۋلاپ.
توي قىلىپ، ەرۋلىككە بيە سويىپ،
قوناق بوپ حان اۋىلى جاتىر قۋناپ.
توپ-توپ بوپ امانداسىپ، قۇرتگاي قايناپ،
ات سىيلاپ، ارۋاعىنا اتان بايلاپ.
كەنەنى الديارلاپ حان كوتەرىپ،
ات-تۇرمان ساربازدارعا، سويىس سايلاپ.
شاقىرىپ ءار اقساقال ەرۋلىككە،
ءجۇزىپ ءجۇر كەلگەن مەيمان قىمىزعا، ەتكە،
كۇندە توي، كۇندە جيىن كەنە ماڭى،
ماسايراپ ءماز بولعان جان سىي-قۇرمەتكە.
كىسى بار ءبىر بەلگىلى بۇ دۋلاتگا،
الىمقۇل دەيتۇعىن ءبىر ءالدى داتقا.
اۋىلى الىمقۇلدىڭ ءبىر مول سۋات،
ايگىلى ۇلى جۇزدە جاقىن، جاتقا.
جاعىمدى جانەدە ءوزى قوقان جاققا،
مانساپتى جيناپ زەكەت اپارماققا
دۋلاتتىڭ ءبىر تۇسەتىن توبەسى دەپ،
كەنە حان كەلگەن جاناپ وسى ارۋاققا.
الىمقۇل كەنە حاندى قىلدى قوناق،
ىستەلگەن سىي-قۇرمەتگىڭ ءمىنى جوق-اق.
باي، باتىر، داتقا اقساقال، حان، ساربازدار،
سىيلاسىپ ءبىرىن-ءبىرى، ەلدى توناپ.
سويىلىپ جاتقان مالدى بىرەۋ باعاد،
انە، اناۋ قاراشا ۇيلەر وتىن شاباد.
وت جاعىپ، ەت پىسىرگەن مىنە بىرەۋ،
بۇرسەڭدەپ قىزىل سيراق ءدىر-ءدىر قاعاد.
ىرگەلى ەل ءۇيسىن، دۋلات قونىسىندا،
كەلگەن جوق بۇعان ءالى ورىسىڭ دا.
كەنەگە ىرگە بولىپ جاتىر دۋلات،
قارويدىڭ كوڭىرسىگەن قوبىسىندا،
امان ەل اۋماي جاتقان قونىسىندا،
جەتەدى مەنمەندىككە سونىسى دا.
قارادا ءور كوكىرەك بولماي ما ەكەن؟-
تورەنى تەڭگەرمەيتىن قونىشىنا؟
بالاسى الىمقۇلدىڭ ساپاق مىرزا،
ءبىر سىلقىم، قۇرىق بەرمەس اساۋ بۇل دا.
كۇس سالىپ، يت جۇگىرتكەن باي بالاسى،
ويناقتاپ بايگە سۇر ات تاقىمىندا.
ءوز كوڭلىن ورگە ايداعان بالاپ مىڭعا،
ۇقساعان بۇل دا قاسقىر الىمقۇلعا.
قايتپاعان جاننان بەتى العىر جىگىت،
قىرعيداي قيىن تيگەن قىز-قىرقىنعا.
«ىرگەلى ەل، ۇلى ءجۇزبىن، جاعالىمىن»،-
دەگەنمەن جيىپ ءبارىن الابىنىڭ
الىمقۇل ات شاپتىرىپ، دۋمان قىلدى،
ارۋاقتاپ جاپسار قونعان حان اۋىلىن.
باستارى دۋلاتگاعى بار جاقسىنىڭ
قوسىلىپ، تويداعى اياق، تاباقشىنىڭ
ءبىرى بوپ قۇرمەت قىلدى كەنە حانعا،
بايگەدەن كەلتىردى ءوزى ساپاق سۇرىن.
ايتىسقان قارايمىز با ءبىز اقىنعا،
اتىلسىن اق جامبىلار سىرعاۋىلدا.
الىپتار ءبىرىن-ءبىرى الىپ ۇرسىن،
He قاجەت مۇنىڭ ءبارىن تەرىپ مۇندا.
كەنە حان رازى بولىپ قىلعان سىيعا،
ءبىلدىردى رازىلىعىن الىمقۇلعا.
قاراشاش نوكەرىمەن، كۇيشىسىمەن
ساۋىقتاپ سالتاناتپەن قايتتى اۋىلعا.

VII

جالىنداپ الاتاۋدىڭ كۇنى باتتى،
بوساتىپ كۇن تالاسقان جىبەردى اتتى.
وتاۋدىڭ وتى مازداپ جاعىلعاندا
حانىشا «دومبىرانى تارت!» دەپ ايتتى.
قاراشاش تىڭداپ وتىر كۇيدى ءتاتتى،
ەتىنە تۇسكەن كۇيشى اڭىراتتى.
قىز جانىن ءبىر سۋىتىپ، ءبىر ىسىتىپ،
ىشقىنتىپ، ىشەكپەنەن ءىشىن تارتتى.
دومبىرا لاپىلداتتى، جالىنداتتى،
جالىنىپ قىزعا جىلاپ، مونتاڭ قاقتى.
اۋىرىپ اۋىر ويمەن تىڭداي-تىڭداي،
اۋعاندا ءتۇن ورتاسى قىز دا جاتتى.
اق وتاۋ اي تۋعانداي ايدالادا،
جاپ-جارىق وتاۋ ءىشى، اي سامالا.
ۇيقى جوق حانىشادا، كۇيشى دە وياۋ…
كۇي تىڭداپ جاتقان جاندا جاي بولا ما؟
جەردەگى وتاۋ كوكتەگى اي بولا ما؟
كۇيدەن باس كوپ تىڭداسا اينالا ما؟
وڭاشا وتاۋداعى قىز، جىگىتتە
شەرتىلگەن كۇيدەن بولەك وي بولا ما؟
ويلاتقان وسىلاردى جالىندى كۇي،
ءبىر ءتىلدى، ءبىر بەلگىلى سارىندى كۇي.
ەرمەگى كىز، جىگىتتىڭ ەكى ىشەكتە،
ولتىرگەن ورتەي-ەرتەي جانىن ءبىر كۇي.
قينالىپ دومبىرادا ىڭىرانعان كۇي،
بوس شاۋىپ بەت الدىنا ىرعالعان كۇي.
قۇمارتىپ، قۇماي بولىپ، تۇلكى قۋىپ،
قىزىعىپ، قىز كوزىنە قىرلانعان كۇي.
جاندىرىپ قىز كۇيىگى سىرلانعان كۇي،
ءتىل قاتپاي، ءۇن قاتۋمەن ۇرلانعان كۇي.
سۇيسەم دەپ اق تاماقتى الدىنداعى،
البىتىپ اسىقتىقپان جىندانعان كۇي.
الدىنان حانىشانىڭ تابىلعان كۇي،
داۋاسىز دەرتكە ۇشىراپ اۋىرعان كۇي.
جۇقتىرىپ جۇرەگىنىڭ اۋرۋىن،
ورتىنە قىزدى سالىپ جاندىرعان كۇي.
جالىنداپ جانىن ورتەپ سارىلعان كۇي،
قىلقىلداپ قىزعا قاتتى جالىنعان كۇي.
ەرتە-كەش مازا كورمەي، مازا بەرمەي،
اھىلاپ ارمانى دا جارىلعان كۇي.
قويسا دا، قۇلاعىندا باياعى كۇي،
وت بولىپ ورتەنگەندەي مىناۋ اق ءۇي،
قىرىق اۋناپ قىز جاتادى توسەگىندە
جاندىرىپ، ۇھىلەتىپ جاڭاعى كۇي.
باتپايدى كۇيشى بايعۇس ۋھىلەۋگە،
ول جاتىر ءىشى ورتەنگەن كۇيىك كەۋدە.
تولعانىپ توقسان ويدا تاڭ اتىراد،
ۇمتىلىپ اندا-ساندا الدەنەگە.
ساندالىپ لاققان كوڭىل سەرگەلدەڭدە،
قالادى كەيدە وقتالىپ «كەلدىم…» دەۋگە.
سىرعاناپ جامباسىنان جەتىپ بارىپ،
قاسىندا حانىشانىڭ «مەنمىن…» دەۋگە.
حانىشا اينالعانداي «بەرى كەل» دەۋگە،
قويانداي كۇيشى دايىن ەربەڭدەۋگە.
سارىلىپ سارى تاڭدا وسى اۋرەمەن
تەنتىرەپ كۇيشى كوندى كولبەڭدەۋدە.
«اسىعىم» انا جاتقان حانىشام با ەكەن؟
جاقىنداپ بەر جاعىنان بارسام با ەكەن؟
مەيرىمى مەن دەگەندە مول ەمەس پە،
قوسىلىپ قىزىعىنا قانسام با ەكەن؟
اپىرماي، تۇرسام با ەكەن، بارسام با ەكەن؟
ءولىمدى ءوز موينىما-اق السام با ەكەن؟
بولماسا ومىرىمە شەرىن تارتىپ،
ورتەنىپ كۇيمەن بىرگە جانسام با ەكەن؟..
ءبىر كەزدە قىز توسەگى سىلدىر ەتگى،
جاتقان قىز كىرپىك قاقپاي، قىبىر ەتگى.
كەلدى دە قىز قاسىنا ءبىر كولەڭكە
اقىرىن «حانىشا!..» دەپ سىبىر ەتتى.
ايۋ قىز اشۋلانىپ بۇرق-سارق ەتتى،
ناركەسكەن قىز قولىندا جارق-جۇرق ەتتى.
كىم ءولىپ، كىم قالعانى ماعلۇم ەمەس،
ايتەۋىر ءۇي ەسىگى سارت-سۇرت ەتتى…
بۇرقىراپ اشىق اسپان كەتگى قايناپ،
نايزاعاي شاتىر-شۇتىر، نوسەردى ايداپ،
داۋىلداپ جەر سىلكىنىپ، تاۋ كۇرسىنىپ،
بوپ كەتتى قاپ-قاراڭعى كوزدى بايلاپ.
ساربازدار سايلاپ ءمىنىپ وڭكەي ساڭلاك،
زەڭبىرەك كۇرس-كۇرس اتقان، گۋ-گۋ سايعاق.
كۇيشىنىڭ باسى اينالىپ كەتتى وسىلاي،
قالتىراپ، قالدى سورلى ءتىلىن شايناپ.
اي قۇلاپ اسپانداعى سوقگى جەردى،
وتاۋدان ءدۇر-ءدۇر ەتىپ تۇردى پەرى.
توسەكتە قىز كيىنىپ جاتقانىندا
ايداھار ىسقىرىنعان سەكىلدەندى.
سىلكىنىپ قاھارلى قىز تۇرەگەلدى،
شاڭق ەتىپ، جاتقان ەلدى دۋ كوتەردى.
كۇيشىنىڭ شىبىنى ۇشتى، قالش-قالش ەتگى
شىعارىپ سامايىنان شىپ-شىپ تەردى.
اپىرماۋ، الدە بىرەۋ، الدە مەن بە؟..
الجاستىم… الدە مەنىڭ كولەڭكەم بە؟
قاسىندا حانىشانىڭ جالعىز مەن-اق ،
بارادى كىمنىڭ اۋزى مەن دەمەۋگە؟
كەتگىم-اۋ، مەن ۇشىراپ ءبىر كەسەلگە؟
باردىم-اۋ، ءوزىم انىق بىلمەسەم دە…
ازدىردىڭ ازازىلدەي سۇم دومبىرا…
قۋ باسىم، كۇيگە سەنبە! كۇيگە سەنبە!
قاسىنا قالاي باردىم قاراشاشتىڭ؟
اياعىم سىنىپ قالعىر قالاي باستىڭ؟
ءوزىمدى وققا بايلاپ، وتىنا ايداپ،
ەسۋاس، مىنە، اداستىڭ! قاقپان باستىڭ…
كورپەسىن حانىشانىڭ قالاي اشتىم؟
ساندالدىم، اشسام اشتىم… ءوزىم ماسپىن.
الدە ءوڭىم، الدە ءتۇسىم بولار ما ەكەن،
قالايشا اينالعانى مىناۋ باستىڭ؟..
جىنداندىم، اجال ايداپ جاننان كەشىپ،
اق ساپى كەتپەس پە ەكەن ءىشىمدى ەسىپ!
الدىنا حان كەنەنىڭ الىپ كەلىپ
باسىمدى الداسپانمەن الار كەسىپ!..
قورقاق وي بىردەن-بىرگە ءوسىپ-ءورشىپ،
بولدىرعان بوساڭ اتگاي ءۇستى تەرشىپ،
جوعالىپ جارىق دۇنيە، وتىر كۇيشى،
قوشتاسىپ ءوز جانىمەن ءوزى كورىسىپ.
قىران قىز شاڭقىلدادى اشۋى ورلەپ،
«قايداسىڭ، قىرىلعىرلار! شاپشاڭ كەل!» دەپ،
ماناۋراپ شىرت ۇيقىدا جاتقان اۋىل،
ۋ-شۋ بوپ ويانىستى… كەتگى كەرنەپ.
جيىلىپ تۇر وتاۋدا وڭشەڭ جەندەت،
قايناپ تۇر قاراشاشتىڭ كەگى كەرنەپ.
سىيعىزىپ ءبىر قاۋىزعا جاننىڭ ءبارىن
«الگىنى تەز قولىما ۇستاپ بەر!» دەپ.
- «بارمىز با، دۇنيەدە، جوعالدىق پا؟
بار بولساق، وت باسىندا ومالدىق پا؟
قايداسىڭ، حان ابىلاي ارۋاعىڭ،
كەتتى مە مەندەي بالاڭ قۇرباندىققا؟
تۇرمايمىن قۇسا بولىپ بۇل قىلىققا!
يتشىلىك، جىگىتشىلىك، تىرقىلىققا.
سۇلتاننىڭ سۇيەگىنە لايىق پا،
حانزادا قالاي شىدار بۇل قورلىققا؟
ابىلايدىڭ جاسىدى ما اسىل قانى،
وسى ما حان اۋىلىنىڭ شاشىلعانى؟
ارۋاعىن ابىلايدىڭ مۇنشا قورلاپ،
قاي قازاق قاي زاماندا باسىندى ءالى؟
يت يىسكەپ ەسىگىمنىڭ اشىلعانى:
قارادان حان تومەندەپ باسىلعانى!
«اۋىپ ءجۇر كەنەسارى» دەگەنى عوي،
جاۋ الىپ جاعامىزدان باسىنعانى!
تالاپ قىپ ىلەمىن دەپ اقسۇڭقارعا
ۇمتىلعان ەكەن، كانى، قاشان قارعا؟
تىمىسكىپ يت، شوشقالار ءىز باسۋعا،
جولبارىس اينالدى ما ناشارلاۋعا؟
ەر قايدا؟ ارۋاق قايدا؟ نامىس قايدا؟
جاۋ شاپتى اۋىلىڭدى الاتاۋدا!
سۇيرەتىپ يتگى الدىمنان باسىن كەسپەي،
قۇرعىرلار، نەگە تۇرسىڭ، شاپپاي جاۋعا!»
دابىرلاپ، جۇگىرىسىپ، جوسىپ تۇندە،
ءبۇلىندى حان اۋىلى وسى تۇندە.
قۋىرىپ بيدايىقتاي جۇرتتى ءيىرىپ،
حانىشا تۇر اشۋدىڭ ءالى ۇستىندە.
«زانتالاق! پەرى قاققان! سەن ءجۇرسىڭ بە!»-
دەپ بىرەۋ تاپ-تاپ بەردى سارىۇيسىنگە.
اقىرىپ، و جەندەتىن قىز توقتاتتى:
قولىندى قوقاڭداتپا!- دەپ، كۇيشىمە»
-تاۋىپ بەر ءوز قولىما جازالىنى!
تانىدىم — الىمقۇلدىڭ شولجاق ۇلى.
قىل موينىن ءوز قولىممەن قيىپ الام!
بىتەدى سوندا ونىڭ تازا قۇنى!
تەز كەلتىر ءوز الدىما دوزاقىنى،
مەن وعان كورسەتەيىن مازاقىنى!
ارۋاعىن ابىلايدىڭ قورلاماسقا
ۇلگى السىن، مۇنان بىلاي قازاق ۇلى!
قويمايمىن كورگە كىرسە ونداي كۇلدى!
تاپ شاپشاڭ، تاڭ اتىرماي!- دەپ اقىردى.
قازاقتىڭ كارى كۇنى بۇرىنعى وتكەن،
تۋعىزعان تالاي مۇنداي داراقىنى!
قالتىراپ يمان ايتىپ كۇيشى تۇردى،
قىسىلىپ ماڭدايىنان تەر سىپىردى.
ساپاعى الىمقۇلدىڭ دەگەن كەزدە
ء«ۇھ!» دەپ، كۇيشى بايعۇس جان شاقىردى.

VIII

تاڭ كوركەم كۇزدى كۇنگى قىردان اتقان،
تاس ەمەس قارا قاتقاق، قۇمدار قاتقان.
ءتاجىم قىپ كەلىنشەكتەي ءشوپتىڭ باسى،
ورانىپ اق كۇمىسكە قاراۋلاتقان.
اۋىلى كەنە حاننىڭ ورە تۇرعان،
ورگىزگەن ءبارىن قويداي قىز انتۇرعان.
اۋىلدىڭ الدىنداعى ءبىر توبەگە
جيىلىپ جاتىر ادام ويدان، قىردان.
ءبىر داۋىس وسى تاڭدا ساڭقىلداعان،
مىسىق بوپ بۇل داۋىستى جان تىڭداعان.
ءيىرىپ ءبىر شىبىقپەن ءجۇر قاراشاش،
استىندا اقبوز اتپەن جارقىلداعان.
ساربازدار ساڭلاق مىنگەن، شوعىرلانعان،
جاساقتار جالاڭ قاققان جاۋعا ارنالعان.
سەمسەرلى سەرى، تالاي نايزاگەرلەر،
بولاتگار تاس تىلۋگە وجارلانعان.
ءتىزىلىپ ساپقا تۇرعان ءسىرى ساداق،
اق سارى الداسپاندار جالاق-جالاق.
سىقىلدى ەرجان، ناۋان ەرلەر دە ءجۇر،
مۇز بالاق، قاڭتارداعى قىراۋ قاباق.
جيىلدى جاسانعان قول جاۋعا انتالاپ،
كۇرىلدەپ كوكجالدارى كوز قانتالاپ.
زەڭبىرەك ىرعاقتالىپ ازار شوكتى،
اۋلىنا الىمقۇلدىڭ اۋزى قاراپ.
دۇركىرەپ جاننىڭ ءبارى جاۋ دەسكەندەي،
جاۋ جەتتى ەل شەتىنە، ءاۋ دەسكەندەي.
تۇياقگان تاسىرلاعان دابىل قاعىپ،
قارا جەر ءدۇبىر قاقتى، ءدوڭ كوشكەندەي.
ۇستىندە اقبوز اتتىڭ ءزار كەشكەندەي،
بىرەۋگە بۇگىن اجال بار دەسكەندەي.
كولدەنەڭ كوپ الدىندا تۇر حانىشا،
الماس قىز، ءتۇسى سۋىك، ناركەسكەندەي.
داۋىسى زەڭبىرەكتەي جەردى جارىپ،
الماستى اسپاھاني قولىنا الىپ،
شيرىعىپ، شىدامى جوق تۇر حانىشا،
ۋ جەگەن بۋرىل بەرى پورىمدانىپ.
جەر تارپىپ جەل ساڭلاقتار، ءدۇمبىر قاعىپ،
وقىرانىپ، كىسىنەسە كۇمبىر قاعىپ:
«ۇرىنى قاندى مويىن قولعا بەر!»- دەپ،
دۋلاتقا تۇرعاندارى كىسى سالىپ.
باسىنىپ، باسىپ-جانشىپ حان اۋلىنا،
سۇقسىن با باسىن يتشە ساپاق مىرزا؟
دۋلاتتىڭ بيتگى بالاق داتقاسىنا،
دەگەن كىم حان ارۋاعىن بۇلاي بىلعا؟
شاپقىنداپ شابار كەتگى الىمقۇلعا،
الدىندا شابۋىلدىڭ ءتىل قاتۋعا.
جاۋابىن كەشىكتىرمەي بەرسىن جىلدام،
جانجالدى تىنشىتۋ ما، ۇلعايتۋ ما؟

IX

- ۋا، داتقا، حان جىبەردى، ۇيدەمىسىڭ؟
سوكپەڭىز ونشا ەرتە جۇرگەن ءۇشىن.
تەپ-تەگىس حان اۋىلى ات ۇستىندە،
ءبۇلىندى جانى سىزدەن كۇيگەن ءۇشىن.
حانىشا كۇيىنىپ تۇر سىزدەر ءۇشىن،
وتاۋىن ءبىر تەكەڭىز سۇزگەن ءۇشىن.
جيىلدى جاساق سىزبەن جاۋلاسۋعا،
ەل ەمەس، جاۋ دەپ كۇدەر ۇزگەن ءۇشىن.
ساربازدار ساڭلاق ءمىندى جاۋعا بالاپ،
ءتۇيىلدى سىزگە تامان قىراۋ قاباق.
قورقاۋ بوپ قوناعىڭىز شاپقالى تۇر،
ىڭىراندى، سىلكىندى تۋ، تەبىرەندى ارۋاق.
سىرەستى سىزگە قاراي ءسىرى ساداق،
اسىڭدى اق الماستار التىن ساعاق.
تۇر داتقا، توبەگە شىق، تۇرعانىن كور
اۋلىڭا زەڭبىرەكتىڭ اۋزى قاراپ.
ايتقانىم — ايت دەگەنى مىنە سىزگە:
سياقتى كورىنەدى كىنا سىزدە.
ءتۇيىلدى اقيىقتىڭ تاستۇلەگى،
تاپجىلتپاي تۇسەتىنىن بىلەسىز دە.
قايتەردى ەندى ءوزىڭىز تۇيەسىز دە،
شابىلىپ بەكەر بوسقا كۇيەسىز بە؟
وسىنان ەل شابىسىپ كەتە بارسا،
تيمەي مە تالاي تاياق كۇنا سىزگە؟
شىداپ تۇر ءسىزدى كۇتىپ حانىشا ازار،
كوپ ەندى كەشىكسەڭىز ۋاقىت وزار.
قۇرىستاپ جاي تۇسۋگە كۇن اينالدى،
ايتقانىم، مەزگىل ەمەس مۇنى سوزار.
جىبەردى مەنى سىزگە بەر دەپ حابار،
سىزدەرگە جاي قالمادى كولبەك قاعار.
He ەكەنىن اشۋىنىڭ كورىپ تۇرسىڭ،
تەزىرەك ءتىل بەرمەسەڭ، اۋلىڭ شابار.
الىمقۇل ساستى قاتتى سابىر قالماي،
وڭاي ما قۇلايتىن قۇز كەنە حانداي؟
ەگەردە تەز ۋىتىن تارقاتپاسا،
ءۇيتىلىپ داتقا اۋلىنىڭ كەتۋى وڭاي.
اپىرماۋ، بۇل سۇمدىقتىڭ ءمانى قالاي؟
حانزادا قامىرىقتى نەدەن ولاي؟
- اقسارباس ايتتىم، اللا، قاق پالەدەن!
مەدەت بەر، مەن سيىندىم، پىرلەر تالاي!
الدە حان وكپەلى مە ەرۋلىككە؟
كوڭىلى نە؟ كەشە كۇتپەي جىبەردىك پە؟
قاقتىعىپ ءبىزدىڭ ەلدىڭ ءبىر بالاسى،
اۋلىنا اتپەن بارىپ جۇرگەندىك پە؟
اعاتتىق ءىسىمىزدى بىلمەدىك پە؟
كوڭىلىن ءبىر نارسەدەن كىرلەدىك پە؟
سىقىلدى سيىر مىنەز جامان ەلمىز،
وردانىڭ ءبىر جەرىنە سۇيكەندىك پە؟
حان الدە بۇل دۋلاتقا كەكتى مە ەكەن؟
ءبىر حابار جامانداعان جەتتى مە ەكەن؟
قاتىننان، نە بالادان، نە مالشىدان
بىلمەستىك، ءبىر وقىستىق ءوتتى مە ەكەن؟
الدى تار، اشۋى وجار، ەكپىن ەكەن،
جىبەرگەن جارلىعى تىم وتكىر ەكەن.
ارقانىڭ ارىستانى ابىلايدىڭ
ارۋاعى ۇستىمىزگە شوكتى مە ەكەن؟
- شابىندار، جىلدام، ءۇيسىن، دۋلاتگى
تەز كەلسىن پالەن داتقا، تۇگەنشە بي!
اۋىلى جاي تۇسكەندەي الىمقۇلدىڭ،
باسىنا دۋلاتتاردىڭ ءتۇستى-اۋ ءبىر كۇي…
ءنان، نويان، جۋان، جۇيرىك، سانداق ىلعي
جينالدى الىمقۇلعا داتقا مەن بي.
ءۇيسىننىڭ وڭشەڭ، قۇسى ۇشىپ جەتتى -
تاۋ بۇركىت، كۇشىگەندەر، مىقي، قىرعي.

X

سالبىراپ دۋلات، ءۇيسىن ساقالدارى،
توبەدە تۇرعان قولعا تاقاۋ باردى.
- «ۋا الديار، الديار!
جەر شايقالسا — توبەگە،
ەل شايقالسا — تورەگە…»
دەگەندى ايتىپ،
ءسوز باستاپ ءبىر مايتالمان ماقالدادى.
قاراشاش قالدى زەكىپ مايتالماندى،
مايتالمان ودان ارتىق ايتا المادى،
ء«تىلىڭدى كەسىپ الىپ تاستايىن با؟»-
دەگەندە ءبيدىڭ كوزى جاۋتاڭدادى.
- ء«سوز بە ەكەن سۇراعانىم؟ جان اشۋى
قۋ تىلمەن داعدى قىپسىڭ ارباسۋدى!
دۋلاتگىڭ داتقاسىنان سۇراپ تۇرمىن
قورلانعان تەڭەسىن دەپ حان باسىمدى!
كورمەگەن تەنتەكسىڭدەر ءتىل كەسۋدى،
جوعالتىپ بۇزىلعان ەل رەسىمدى.
ساقالدار وسى تۇرعان بىلە مە ەكەن،
تەنتەككە جازا، ولگەنگە قۇن كەسۋدى؟
كەلىپتى ساقالدارىڭ سۇيرەتىلىپ،
داتقانىڭ تىلىنە ابدەن ۇيرەتىلىپ،
كۇپىنىپ كوشپەي-قونباي ساسىق دۋلات،
سەمىرىپ الىپسىڭدار ۇيدە وتىرىپ.
سەنىمەن ەل بولمايمىز بىرگە وتىرىپ،
سىيلادىڭ تاباعىڭا ۋ تولتىرىپ.
ارۋاعىن ابىلايدىڭ كىم تاپتادى،
قالدى ما قۋ تىلدەرىڭ كۇرمەتىلىپ؟
بي ەمەس، بۇزىلعاننىڭ قۋاتىسىڭ،
تەنتەكتىڭ تەلى مەنەن سۋاتىسىڭ.
ەل بولساڭ تەنتەك قايدا؟ بيلىك قايدا؟
جۇرسىڭدەر الىمقۇلدىڭ مياتى ءۇشىن!
كەلگەندەر ءۇيسىنبىسىڭ، دۋلاتپىسىڭ،-
ءبارىڭ دە الىمقۇلدىڭ مياتىسىڭ!
ەل بولساڭ قاندىمويىن ۇرىمدى بەر،
داتقانىڭ كەستەلەمەي ۇيات ءىسىن!
الديار، باس، تاقسىرلاپ، قويداي شۋلاپ،
الدىندا حانىشانىڭ تۇردى دۋلات.
«نە بولىپ، نە قويعانىن بىلمەي تۇرمىز،
مىنە باس! تەنتەك بولساق ، كارىڭ تارقات!»
قاراشاش دەدى: «ىزىڭمەن ءبارىڭ دە قايت،
ءادىل كەل، الىمقۇلعا بولماي ميات.
سياڭدى ساپاق، ءيتىڭ كىردى ۇيىمە،
الىپ كەل ايىپكەردى، الدىما تارت!
دەسەڭدەر، شابىلماسىن اۋىلىڭدى،
قۇربان قىل ەل بۇلدىرگەن سۇم قۇلىڭدى.
كوزىمە كەشىكتىرمەي كورسەت مەنىڭ
الباستى، قىزعا كەلگىش، مۇڭعىلىڭدى!
ول يتكە كيگىز ارناپ قۇل كيىمدى،
كۇيە جاق، موينىنا ءىل قۇرىمدى.
اكەلىپ قاراشاشتى ءۇش اينالدىر!
مىقتاپ تاق مويىنىنا شىلبىرىڭدى!
اۋىلدى اينالدىرىپ اكەل ماعان،
جاۋ بولماي، وزگە بولساڭ ەلگە ۇقساعان.
الدىمنان جەتەكتەلىپ ءوتسىن ساپاق،
سەرتىم سول — ءوز قولىمنان مويىنىن شابام!
وسىنى ىستەمەسەڭ نە ءسوز ماعان؟
ساپاقسىز بەرى تامان باسپا قادام!
شاڭداتىپ، شاڭىراعىڭا قوبىز تارتىپ،
الىمقۇل، ابىلايلاپ اۋلىڭ شابام!
بولساڭدار وسى تۇرعان ەلدىڭ باسى:
جاۋاپتىڭ وسى ايتىلعان اينالاسى.
ارۋاعىن ابىلايدىڭ تۇرمىن جوقتاپ،
وسى ەلدىڭ قورلاعانعا قۇل تۋماسى.
بارىڭدار، بي بولساڭدار، ءبىتىم وسى!
بۇلىنبەس ەل ءىشىنىڭ ءبۇتىنى وسى!
كەتسە دە كورگە كىرىپ كەشىكپەسىن!
توبەدەن ۋادەنى كۇتۋ وسى!»
الديار، باس، تاقسىرلاپ — شۋلاي-شۋلاي،
تەنتەكتى تابامىز دەپ بولسا مۇنداي…
جىعىلدى جاپىرىلا جەلدەن سوققان
سىقىلدى وڭشەڭ ءۇيسىن — ساسىر قۋراي.
موينىنا سۋ توگىلىپ بيلەر تالاي،
بولار دەپ بۇل سۇمدىقتىڭ ارتى قالاي.
ۇيلىققان سەڭ ۇستىندە قويداي قورقىپ،
دۋلاتگار قايتگى ىزىمەن كەيىن قاراي.
اۋلىندا الىمكۇلدىڭ توپىر، جيىن،
قامالعان جول تابا الماي سوقىر جيىن.
ۇستىنە ءۇيسىن-دۋلات جاي تۇسكەندەي،
سالماعى كەنە حاننىڭ بولدى-اۋ قيىن…
الىمقۇل قايتىپ كورسىن حاننىڭ ءۇيىن،
ىلايساڭ — دەيىن دەسە مەنمەنسيىن،
نەمەسە ەر كوتەرەر قىلىق پا وسى؟
بۇل-داعى شەرتگى ىشىنەن بەبەۋ كۇيىن.
جالعاندا بۇدان ارتىق قورلىق بار ما؟
كىم شىدار مۇنداي وكىم زورلىقتارعا؟
شاپقىزىپ ءوز بالاسىن تۇرعان كىم بار…
تەنتەكتى ماقۇل دەۋدى جول قۇپتار ما؟
مۇنداي ءىس جاۋشىلىقتى جاڭعىرتپاي ما؟
قارانى قاھارلانسا حان قۇرتپاي ما؟
حان باسىن قارا قورلاپ كەتە بەرسە،
تىيۋسىز ەلگە ءبىر زاڭ ورنىقپاي ما؟..
ۇيلىقگى ءۇيسىن قويداي، اقىل تاپپاي،
ءبىتۋ مە، شابىسۋ ما — شەشىپ ايتپاي…
بولا ما ەل جاپسارى جاۋلاسپاۋعا،
الدىنان قاراشاشتىڭ اشۋ قايتپاي؟
اشۋى تارقاي ما ەكەن قىلىش تارتپاي؟
قىلمىستى تەنتەگىنىڭ موينىن شاپپاي؟
ەگەردە تەنتەك ۇستاپ بەرىلمەسە،
زەڭبىرەك تۇرا الا ما كۇرس-كۇرس اتپاي؟
بي، داتقا جاقسىلارى كەلدى اقىلعا:
- «الىمقۇل، جۇرت ايتىپ تۇر، مىنە، تىڭدا!
مويىندى سۇنعان قىلىش كەسەر مە ەكەن؟
قالماسىن قامىرىعى حان ارتىندا».
تاۋ قۇلاپ ءتۇستى سالماق الىمقۇلعا،
كەلتىردى كەپ تالقىسى جان القىمعا.
تەنتەكتى بەرمەي تىنىش تاپپايمىز دەپ،
بايلاستى سوعان ءسوزدى ەڭ اقىردا.

XI

كۇن ورلەپ، تاۋعا ءمىنىپ، ساسكە بولدى،
جالاقتاپ، جاۋدى قايدا دەسكەن قولدى
بايقاساڭ، جاۋ جاراعى زەڭبىرەگى،
قىز ماڭى ءبىر اۋىر قول — اسكەر بولدى.
ەسىتىپ شورت قايىرعان سەرتىن سوڭعى،
دۋلات تەز تەنتەگىمەن كەلمەك بولدى.
ايداھار قىز ايبارى قۇتىن الىپ،
تورعايداي تىعىلىپ تۇر كۇيشى سورلى.
قان قالماي قۇپ-قۋ بولىپ جۇرەگىندە،
ابايلاپ قىز مىنەزىن بىردەن-بىرگە،
ءوزىنىڭ سۇمدىعىنا ءىشىن تارتىپ،
قالتىراپ، قىراۋ تۇرىپ جۇرەگىنە.
بىلمەيدى جىلارىن دا، كۇلەرىن دە،
ەلىنە كەتەرىن دە، جۇرەرىن دە.
كورىنەد ازىرەيىلدەي قىزدىڭ ءتۇسى،
قاراسا قاراشاشتىڭ رەڭىنە.
قىز ەمەس، مىناۋ تۇرعان قورقاۋ سىرتتان.
قۇتىلار كۇن بار ما ەكەن بۇل قىرسىقتان
وسىنى وياتۋعا وقتالدىم-اۋ،
البىتقان جىندىمىن با، جۇرەك جۇتقان؟..
قىز ەمەس، مۇز عوي ءتۇسى قىراۋىتقان،
قاي جەرى قىزىقتىرىپ بوي جىلىتقان؟
ازعىرعان اقىماق قىپ سايتان ەكەن،
ساندالتىپ سارى اۋرۋ — كۇي عوي قۇرتقان!
He جازا جازىم بولسام كورەر ەدىم؟
قىرعيعا قيقاڭى نە بودەنەنىڭ؟
دامەسىن دومبىرانىڭ ءتىل سويلەسە،
مەن-داعى وسى ۇيسىندەي ولەر مە ەدىم؟
مەن سورلى قاي جەرىمنەن دامەلەندىم؟
قۇمارتىپ كۇندىز-ءتۇنى اۋرەلەندىم.
اجالىم ايداھارعا ايداپتى عوي،
ا، قۇداي، ءتاۋبا! ءتاۋبا! ءتاۋبا دەدىم!
كارلى قىز ەلدى ءبۇرىپ، شىرىق ءيىرىپ،
ۇيسىنگە، دۋلاتپەنەن سالدى بۇلىك.
He بولىپ، نە قويعانىن سىرتگان سۇراپ،
وردادا كەنە حان دا وتىر ءبىلىپ.
ونى دا ورتەپ وتىر مىنا قىلىق،
قارادان حان موينىنا تۇسكەن كۇرىق.
«ۇيسىندەر ءوز ىسىنە بيلىك ايتار»،-
دەپ ىشكە كەنە وسىنى وتىر ءتۇيىپ.
ءبورى وتىر بولتىرىككە بەرىپ ىرىق،
الار دەپ ءوز ابىرويىن ءوزى-اق جىعىپ.
بالقاشتىڭ تۇڭعيىعى تولقىن بەرمەي،
تىمىرسىپ تەرەڭ جاتىر ىشتەن تۇنىپ.
جانجالدى ءۇي اراسى ۇساقسىنىپ،
ارىستان وتىر بارلاپ ءتىسى اقسيىپ;
ءدۇم قىلىپ حاننىڭ سىرتىن دۋلاتگارعا،
توبەدە تۇر انەكەي، قىز قاقشيىپ.

XII

اق قىراۋ سالبىراتىپ قىردى باسقان،
كوك تۇمان قوپارىلدى، جەلتەڭ اشقان.
تىمىرسىق ءبىر سارى اياز ىشتەن تىندى،
تومسارىپ مىناۋ قىزداي ءزارىن شاشقان.
تۇمانداي قوپارىلىپ جەلدەن قاشقان،
جوڭكىلىپ دۋلات كەلدى جانى ساسقان.
توبەدە تۇرعان قولعا تارتتى دۋلات،
قويانىن الدىنا caپ قاقپان باسقان.
مىناۋ كوپ سالبىراعان ءۇيسىن، دۋلات،
كەلەدى قىزعا تامان ۋلاپ-شۋلاپ.
الدىڭدا قىزعا ۇسىنعان قۇرمانى بار،
تەز قاتار، تاستالاتىن قىلىش تۋراپ.
الاستاپ، كۇيەلەگەن، بەتىن مايلاپ،
موينىنا ماسقارالاپ قۇرىم بايلاپ.
ۇسىنتىپ اق مويىنىن، شەشىندىرىپ،
جەتەلەپ بىرەۋ اتپەن، بىرەۋ ايداپ.
بەتىنە الىمقۇلدىڭ جان كەلە مە؟
جالعىز-اق كەزىگىپ تۇر حان كەنەگە.
سۇيتسە دە توعىز ءتۇرلى تولعاۋدا تۇر،
كوڭىلىن ايداعانداي الدەنەگە…
بۇل-داعى تەرىس ازۋ، كوكجال نەمە،
باقىلاپ نە قىلار دەپ باتىر كەنە.
ىڭىرانىپ بەلى كەتكەن جولبارىستاي،
الىمقۇل اۋىلىمەن تۇر توبەدە.
الىمقۇل ەكى كوزدەن جوسىپ جاسى،
كىسەسى مويىنىندا، قالت-قالت باسى.
تۇلدانىپ، ءبىر قۋارىپ، ءبىر قىزارىپ،
كەنەنىڭ ىشكە سىيماي مىنا اراسى.
مۇنىڭ دا ساپاق بىردەن-ءبىر بالاسى،
الىمقۇل ءوز ەلىندە ەل اعاسى.
جالعىزىن قىز قىلىشى قيعالى تۇر،
كەتىپ تۇر كىسىلىكتەن ەردىڭ باسى.
دەدەكتەپ كەلە جاتىر سورلى ساپاق،
ازامات الدە ايىپتى؟ الدە ناحاق.
قىل شىلبىر مويىنىندا قىلقىندىرىپ،
ءوزى جوق، كولەڭكەسى قاقاق-قاقاق!
«كۇنالى»، «قاندى مويىن» دەگەن لاقاپ،
دەدەكتەپ قىز قۇرمانى كەلدى تاقاپ.
جىگىتتىڭ بۇل دا بۇلاڭ ءبىر بالعىنى،
كورىندى جاۋقازىنداي ەتى دە اپپاق.
سول كەزدە حانىشانىڭ داۋىسى سارت:
-جەتەلە، جەكسۇرىندى الدىما تارت!-
دەگەندە قىزعا ۇسىندى قاندى مويىن،
الداسپان قىز قولىندا ەتكەندە جارق…
كوزدەرى كورگەن كوپتىڭ ەتكەندە جالت،
قان باستى جەردى-كوكتى قىپ-قىزىل نارت…
كوك قۇلاپ، جەر جارىلىپ، تاسىدى قان،
«اللا!» دەپ كوزىن جۇمدى الىمقۇل قارت…
بۇرىننان ەتىپ تۇرعان كۇيشى قالت-قالت،
مۇنىڭ دا كوزىندەگى ناجاعاي جارق
ەتكەندە، قىزدىڭ تارتقان aشy كۇيىن
دومبىرا، كۇي ءۇزىلدى، كەتكەندەي شارت.
كوزدەگى وت قىز قولىنداعى الداسپانداي
جارق ەتىپ، ءوز موينىنان قان شاشقانداي.
جاي ءتۇسىپ جۇرەگىنە، كوزى وت بولدى،
استىندا الداسپاننىڭ الجاسقانداي.
ول كوردى كەتكەن كوككە شاپشىپ قاندى،
قاندى باس قىلىش قاققان دومالاندى.
جوق قىلدى قىلىشىمەن ءبىر-اق شاۋىپ،
ازىرەيىل اق بوز اتگى، الداسپاندى.
ءتۇيىلىپ، قولى ءۇيىرىپ بەرگەن تاپ-اق،
الداسپان قىل مويىنعا ءتيدى تاقاپ.
ناركەسكەن قىلىش بولماي، اقىل بولىپ،
ۇستاتسىپ اشۋمەنەن قالدى شاپ-اق.
«بولاسىڭ بۇل مويىندى قالاي شاپپاق؟
شاپقاندا نە ءبىتىردىڭ اشۋ ساقتاپ؟..»
اشۋدى جاعاسىنان اقىل الدى،
جىندى اشۋ قالدى السىرەپ، قالبالاقتاپ.
ارس ەتىپ سىرت اينالدى اشۋ شورقاق ،
جالت ەتىپ شىقتى بۇققان.مەيىرىم قورقاق
مۇنىڭ نە؟- دەپ مەيىرىم جەل بوپ سوقتى،
تۇمانداي بارا جاتگى اشۋ تارقاپ.
جىبەردى اشۋدى اقىل شايقاپ-شايقاپ،
مونتاڭداپ اشۋ جاسىپ بەردى تايقاق.
قۇرىش قول قىلىش العان ماقپال بولىپ،
الداسپان شىعا بەردى قايتا تايقاپ.
باۋرىنان ناركەسكەننىڭ موينىن تاقاپ،
شابىلماي قىز الدىنان ءوتتى ساپاق.
جالت ەتىپ نۇرلى دۇنيە جاپ-جارىق بوپ،
«اقسارباس!» دەدى الىمقۇل تۇرعان بايقاپ.
اشىلدى اسپاننان وت ەتكەن جارق-جارق
باسىلدى تاسقان وزەن ەتكەن بۇرق-سارق.
پا، شىركىن، حاندىعىڭا الديار!- دەپ،
مايتالمان باعاناعى كۇلدى قارق-قارق.
اقبوز ات جالت-جالت باسىپ كەلدى كوپكە،
حانىشا تۇردى سويلەپ بي مەن بەككە:
«بالاسى ۇلى ءجۇزدىڭ، رازىمىن،
تۇسپەدىڭ ءبىرىڭ ارا بۇل تەنتەككە!
سالەم ايت الىمقۇلداي داتقا-بەككە!
بولماعان اراشاشى مۇنداي يتكە.
ارۋاعى ابىلايدىڭ بولدى رازى،
الىمقۇل ءوزى قىلعان بۇل بيلىككە.
بىلەمىن ارۋاعىمدى سىيلاعانىن،
اۋىلىن كەنە حاننىڭ قيماعانىن.
تىندىرعان الىمقۇلعا بولدىم رازى،
وت جاقپاي اراسىنا حان-قارانىڭ.
الىپ قايت، مىنە، بەرگەن يت قۇرمانىڭ!
كەبىڭە قيدىم، دۋلات، ءيتتىڭ قانىن.
قايتەيىن قىلىشىمدى قانداپ سوعان،
الدىما كەلتىرگەنىم — يت قىلعانىم.
دەگەندە الديارلاپ! ءيا، تاقسىرلاپ!
قۇراقتاي جەل جاپىرعان ىعىپ، شۋلاپ،
«كوپ جاسا! تاعىڭدا اعار!» دەپ قاريا،
باتاعا قول كوتەردى ءۇيسىن، دۋلات!
شەشىلىپ الىمقۇل دا سوزگە قۇلاپ،
توعىز قىپ تۇيە باستاپ، ايىپ قۇراپ.
بايلاندى حانىشانىڭ وتاۋىنا،
بايگەدەن كەشە كەلگەن قارا سۇر ات.
قىلىشتار قىنعا كىردى ەتكەن جالاق،
ءىلىندى كەرەگەگە ءسىرى ساداق
اۋلىنان الىمقۇلدىڭ بەتىن بۇردى،
زەڭبىرەك ۇڭىرەيىپ تۇرعان قاراپ.
تۇعىرعا قوندى قايتا قاندىبالاق،
ساپاققا جاڭا كىردى جان دومالاپ.
«ەنەدەن ەكى تۋدىڭ ساپاعىم!» دەپ،
ءماز بولىپ ءۇيسىن، دۋلات كەتتى تاراپ.

XIII

كولەڭكە شىقتى اسقارعا، شۇبار تاۋعا،
جىلقىداي جاتگى جۋساپ تۇمان تاۋدا.
اقبوز ات بەلدەۋدەگى كۇن تالاسىپ،
شىرالجىن شىرت-شىرت ەتىپ جاندى وتاۋدا.
جامىلعان جانات ىشىك قىز وتاۋدا.
جۇپ-جۋاس، ءىلىنىپ تۇر الداسپان دا.
جالىنى جانبا وتىننىڭ لاۋ-لاۋ جانىپ،
ماجىراپ ءۇيدىڭ ءىشىن نۇر باسقاندا.
قىزدىرعان جادىراتىپ وتتىڭ ءوتى،
البىراپ الماداي بوپ قىزدىڭ بەتى،
- «ە، كۇيشىم، دومبىراڭدى ال!» دەگەن كەزدە،
كۇيلەردىڭ اعىتىلار كەلدى رەتى.
قاققان قول دومبىراعا جىپ-جىپ ەتتى،
قۇلدىراپ كۇيمەن بىرگە ءوزى كەتتى.
ەنەدەن ەكى تۋعان جازعان كۇيشى،
ەڭىرەتىپ ەستىلمەگەن كۇيگە شەرتتى.
زارلاتتى، سارىنداتتى، بەزىلدەتتى،
قول ويناپ، مۇنارلانىپ كوزى كەتتى.
بۇلقىنىپ ءبۇتىن دەنە بيگە ءتۇسىپ،
قۇلدىراپ كۇيمەن بىرگە ءوزى كەتتى.
كۇڭىرەنگەن «قورامجاندى» اڭىراتتى،
«جالعىزىم! جالعىزىم!» دەپ جىلاپ جاتتى.
بوزدادى «بوز ىنگەنى» بوتا جوقتاپ،
ماڭىراتگى، «قوي-قوزىنى» جامىراتتى.
كۇركىرەپ كوكتەن نوسەر سورعالاتتى،
قىراننان قاشقان قۇستى كورعالاتتى.
تارتقاندا ابىلايدىڭ «جاۋ جورىعىن»
قالىڭ قول قاپتاپ قويدى ورداعا اتتى.
سايماقتىڭ «سارى وزەنىن» سىڭقىلداتتى،
«جورعانىڭ» شاڭىن كوككە بۇرقىلداتتى.
الدىنا «اق كوبەكتىڭ» بايلاپ كەتكەن،
جىلاتىپ قىز، جىگىتگى قىڭقىلداتتى.
جىلقىعا جاۋ قاپتادى، نايزا قاقتى،
قويلار دا ءدۇر-ءدۇر ۇرىكتى، قاسقىر شاپتى.
توي باستاپ، قىز ۇزاتىپ، جار-جار ايتىپ،
دۇرىلدەپ ۇلى ءدۇبىر كوكپار تارتتى.
اينالا قالعىپ، مۇلگىپ كۇيگە باتگى،
نازىك كۇي ەركەلەتىپ تەربەپ جاتتى.
بىردە مۇز، بىردە جالىن، بىردە جىلى،
دومبىرا تاتگى، ءتاتتى اڭگىمە ايتگى.
مىنە، بۇل «اسان قايعى» تۇيە مىنگەن،
قوبىز اپ، قونىس ىزدەپ كۇڭىرەنگەن.
مىناسى شانىشقان جاۋ، شابىلعان ەل،
سالىنىپ ات ارتىنا قىز كۇرسىنگەن.
دەيدى ەكەن مىنا كۇيدى «ارشا مەرگەن»،
كەتپەگەن نۇسقاعان اڭ ارشا كورگەن.
قۇمارتىپ قۇمدى كەزگەن اڭ جولىقپاي،
كەزى ەكەن كوزى تۇنىپ اڭساپ ولگەن.
الدىندا قۇلا شاعىل قاسىن كەرگەن،
ويناعان ءبىر ماقلۇكتىڭ باسىن كورگەن.
مەرگەن كوز مۇنارلانىپ، اڭ ەربەڭدەپ،
قالدى انە، بەتىنە الىپ، باسىپ مەرگەن!
تۇسكەندە جەرىك مەرگەن شىن قۇمارعا،
ەسالاڭ ءوزى بولماي جان تۇرار ما؟
كوزگە اتقان قۇرالايدى داڭعىلىنان،
ۇشقان قۇس، جۇگىرگەن اڭ قۇتىلار ما؟
انەكەي مەرگەن ۇشتى، اتقان اڭعا،
توپىرلاپ توپىراق بوپ جاتقان اڭعا.
وزىنە وق تيگەندەي ساندالىپ تۇر،
ۇستىندە جالعىزىنىڭ باتقان قانعا.
وق ءتيىپ، جاتىر جايراپ جالعىز ۇلى،
وزىنە ۇعىندىرسىن نە دەپ مۇنى؟
اڭعال جان، اڭ دەپ اتىپ ءوز بالاسىن،
وكىرىپ جىلاپ جاتىر مەرگەن قۇرى!
كۇيىنىپ كەڭك-كەڭك جىلاپ ادام ءۇنى،
ۇزدىگىپ تىلدەسكەندەي كۇي مازمۇنى.
«وسىنداي ايدالادا كۇي بولدى» دەپ،
دومبىرا باياندايدى مىنە وسىنى!
ۇيىنە سۇيرەتىلىپ كەلگەن مەرگەن،
ءۇنى جوق، ءسوز ايتۋعا ءتىل كۇرمەلگەن.
جالعىز-اق جاردەمشىنى دومبىرا قىپ،
كوڭلىنىڭ كۇيىن كۇي قىپ شەرتە بەرگەن.
دومبىرا بولعان جايدى سويلەپ بەرگەن،
قۇمارتگى، قۇمدى كەزدى اڭ كورىنگەن.
اڭدى اتگى، اتىپ سالعان ۇلىن كورگەن،
قۇشاقگاپ ۇلدى، قۇمدى كۇڭىرەنگەن.
دومبىرا زارلاپ، سارناپ كۇڭىرەنگەن.
تىڭداعان كۇيدى شەشە ەڭىرەگەن.
ءتىلى جوق، دومبىرانىڭ ءۇنى جىلاپ،
«ايرىلدىق جالعىزىم» دەپ ەڭىرەي بەرگەن.
جىلاعان، جالعىزىمداپ زار ءۇن شىققان،
شەشەسى بولعان جايدىڭ ءبارىن دە ۇققان.
دومبىرا ەلىمدى ۇنمەن ەستىرگەندە،
زارلى انا اڭىراعان، كۇي دە ۋ جۇتقان.
اڭعالدىق، اڭعا قۇمار، قاپىلىقتان،
وڭاي ما ءوز بالاسىن اتىپ جىققان.
كورىسىپ دومبىرامەن اكە-شەشە،
داۋىسى جىلاي-جىلاي بوس قارلىققان.
تارتقاندا وسى كۇيدى اڭىراتتى،
مۇڭدى ايداپ قىز كوڭىلىنە جامىراتگى.
كۇيىك كۇي قىزدىڭ جانىن ءتاتتى قيناپ،
جاستىقتا تىڭداي-تىڭداي جىلاپ جاتتى.
كوككە كۇي ءورت جالىنداي شالقىپ جاتگى.
كوك تاسى سامارقاننىڭ بالقىپ جاتگى.
كوك داۋىل ايدىن كولدى كوككە شاشىپ،
وق تيگەن اققۋ قۇستى قاڭقىلداتتى.
ەسكەك كۇي شالعىندى ەستى، سەرپە سوقتى،
ءورت قىلدى قىز بويىنداعى ازعانا وتگى.
تولعانتىپ توقسان ءتۇرلى قىز كوڭىلىن،
جۇرەكتىڭ جازى شىعىپ، جاڭبىر توكتى.
ءتۇرلى كۇي جاڭا اعىلدى سىلقىلداعان،
جەر شالعان، جورعا سالعان جىلقى ۇرلاعان.
توگىلدى توقسان تاراۋ بايىرعى كۇي،
كۇي قايدا ءبىر سارىنمەن قاڭقىلداعان…
ايىقتى ماس دومبىرا بىلقىلداعان،
ساۋىقگى اۋىرۋ كۇي ىڭقىلداعان.
جارىستى ۇلى ءدۇبىر دومبىرادا،
ات شاۋىپ، بارىمتا الىپ قيقۋلاعان.
اڭقىلداپ «اق كوبەك» پەن «قارا كوبەك»،
بايلانعان وسىلارعا «بالا كوبەك».
سىڭسىعان كەيدە سىڭق-سىڭق «قوس كەلىنشەك»
كۇرپىلدەپ كەيدە سابا، كەيدە كونەك.
وسىنداي داڭعىل كۇيلەر الما-كەزەك،
دومبىرا بەبەۋلەدى ءتىلىن بەزەپ.
بىرەسە «تەرىس قاقپاي» ءدۇر-ءدۇر ەتىپ،
بىرەسە «جەلمايا» كۇي جەلەك-جەلەك.
تارتىلدى تاتگى كۇيلەر الۋان-الۋان
«تاتتىمبەت»، «كەنجە قارا»، «تويتان سالعان»
«اتىلعان اققۋ»، «كۇيگەن»، «سۋعا كەتكەن»،
تارتىلدى تالاي سارىن، تالاي ارمان.
مايماڭداپ مايمىل ساۋساق بالى تامعان،
تارتىلماي كۇي بولمادى مۇنان قالعان.
جامباسقا تارازى، ۇركەر اۋىپ ءتۇسىپ،
بولىپتى مەزگىل مىنە تاڭعا تامان.
ۇركىتىپ، دۇرىلدەتىپ كۇي جىلقىنى،
اندەتىپ جاتتى قىردىڭ قىز-قىرقىنى،
He بولدى، نە قويعاندى تۇگەل ايتىپ،
سىرلاستى حانىشامەن كۇي سىلقىلى.
قانىعى حانىشاعا كۇيدىڭ ءتىلى،
ۇيرەتكەن ءوز تىلىنە كۇي بۇلكىلى.
بىرەۋدىڭ بۇگىن تۇندە سىرىن سويلەپ،
كەلتىردى قىز ويىنا ءبىر كۇلكىنى:
دەگەنىن جايى وسىلاي كۇيدىڭ ءتىلى،
مەرگەن قىز شيراتىپ كەپ ىشكە ءتۇيدى.
كەلگەندە وسى اراعا بەكىنە الماي،
سابا قىز قۇيىلعانداي سىلىق-سىلىق كۇلدى.
- جارايدى، جەتەر، كۇيشىم، توقتال ەندى!
كەتىپتى بۋعان ءبىر جىن، سوققان پەرى،
اسپاننان ارمان اسىپ كەتسە كەرەك،
جىبىرلاپ جىن-سايتاننىڭ جۇرگەندەرى…
اداسقان دومبىرا دا قايتىپ كەلدى،
تۇنەۋگى توقسان كۇيدى تارتىپ بەردى.
الداسپان اق سايتاندى قاقسا كەرەك!
اڭقىلداپ دومبىرادا كۇي تۇزەلدى!..

XIV

بولعاندا الاكەۋىم ءۇيدىڭ ءىشى،
قۋارىپ، ءبىر قىزاردى قىزدىڭ ءتۇسى.
اتىردى تاڭدى بۇگىن كىرپىك قاقپاي،
تەبىرەنتىپ توقسان ءتۇرلى كۇيدىڭ كۇشى.
پەرنەسىن قىز ءسوزىنىڭ تۇيگەن كۇيشى،
ەر بولساڭ قىزعا تىلمەن سويلەي ءبىلشى؟
كۇيشىنىڭ كۇيىن، جايىن تارازىلاپ،
سالماقتاپ وكىم قىلدى قىزدىڭ ءىشى.
«جارايدى، بولدىم ريزا تارتقان كۇيگە،
قىلاڭداپ مىنە كىردى ساۋلە ۇيگە.
ايتايىن ءوزىم شەشكەن ءتۇيىنىمدى،
مىنەكەي، اتقان تاڭدا، تىلەۋلى ۇيدە
كۇيشىنىڭ تالساساسىن، بىرەۋىنە،
كۇيشىنى سەنەن اسقان بىلەمىن بە؟
مەن رازى، تىلەگىڭە بولام جومارت،
ايت، كۇيشىم، مەنەن سەنىڭ تىلەگىڭ نە؟»
قىزىلداپ قان جۇگىرىپ رەڭىنە،
جالتاقتاپ قاراي بەردى قىز وڭىنە.
الدە شىن، الدە وتىرىك دەگەندەي بوپ،
بىلمەستەن جىلارىن دا، كۇلەرىن دە.
«الديار! الدىڭىزعا تىلەك ايتام،
كوڭلىمدە قالعان كىر جوق، كەتگى سايتان.
تىلەگىم مىڭ قايتارا — ءبىر-اق تىلەك،
باسىما بوستاندىق بەر، ەلگە قايتام…
قارت شەشەم جۇرگەن شىعار، جىلاپ انام،
قۋانام، قايتارساڭىز ەلگە بارام.
راقىم قىل تورعايىڭا تورعا تۇسكەن،
بولار ما بوتەن تىلەك، اسىلزادام…»
كەربەز قىز، اقىلى بالقاش، اشۋى دۇلەي!
جايدارى جايراڭ قاقسا جاينار كۇڭدەي.
«تىلەگىم — قايتايىن» دەپ كۇيشى ايتارىن
قالىپ ەد حانىشانىڭ ءوزى بىلمەي.
قىزارىپ قىز وتىردى تۇك ۇندەمەي،
He «بولسىن»، نە «بولماسىن» ءبىرى جەڭبەي.
وتىرىپ ويلاپ-ويلاپ: «بولسىن» دەدى،
ايتۋعا وزگە ءسوزدى ءتىلى كەلمەي.
ايتقاندا قىز وسىنى كۇيشى سانداق،
كوزى ويناپ، جارق ەتكەندەي بولدى جان-جاق.
تەلمىرگەن تىلەگىنە جەتتى-اۋ بۇگىن
قىسىلىپ قىسى-جازى جۇرگەن زارلاپ.
بايلاۋدان بوساتىلعان اتگاي اۋناپ،
قىلماڭداپ قالدى كۇيشى «الديارلاپ»،
«بولدى،- دەپ،- بوساتقانىم الدەقالاي…»
دەل-سال بوپ وتىر ءالى قىز قيالداپ.
ءبىرجولا كۇي كەتكەنى قىزعا باتگى،
ەندى وعان ەستىلەر مە كۇيلەر ءتاتتى؟
«تاراتىپ توقسان كۇيدى جىبەردىڭ»،- دەپ
ءبىر جاقتان كەرەڭ ءبىر وي كۇڭكىل قاقگى.

XV

قايرات قىپ حاندىعىنا حانىشا قايتتى،
جىبەر دەپ وجەت اقىل بيلىك ايتتى.
توپەلەپ ءوزىن-ءوزى ۇرىپ-سوعىپ،
ۇندەمەي قىز جۇرەگى جىلاپ جاتگى.
كەتگى-اۋ دەپ قۇلاعىمنان كۇيدىڭ سازى،
ىشىنەن قۇرىپ وتىر قىز تارازى.
كۇيىنىڭ بالى دا بار، ءزارى دە بار،
كەتسىن دەپ قىز اقىلى بولدى قازى.
جىبەرمەي قىز كۇيشىنى بار ما لاجى؟
ەگەردە كۇي تارتتىرسا قىسى، جازى.
وتكىر كۇي، جالىندى كۇي جان قويار ما؟
تۇلكىگە ۇمتىلماس پا تاعى تازى؟
قىز-داعى كۇي تارتتى عوي نەشە بۋىن،
سۋساعان تۇرا الا ما ىشپەي سۋىن؟
حانىشا وزىنە دە سەنە الا ما،
ەگەردە قوستاماسا بۇل قايتۋىن؟
قىز ءىشىپ ەلتىپ قالدى كۇيدىڭ ۋىن،
دەرتتەنگەن تىڭداي-تىڭداي دومبىرا ءۇنىن.
جۇزىندە ۇستارانىڭ جان تۇرعاندا
بويىندا ساقتاماقشى كىم اۋرۋىن؟
سۇيتسە دە قاتتى اۋرۋ حانىشا دا،
ول دەرتپەن وزگە كىسى تانىسا ما؟
بولسا دا قانشا قاتتى قىز كۇيىگى،
قارا مەن حان سۇيەگى قابىسا ما؟
سوندىقتان بۇل ەكەۋى تابىسا ما؟
قارعا مەن قاز قۇشاعى قابىسا ما؟
كوزىنە كۇيىك بولماي كۇيشى كەتسە،
ونىمەن قىز ارمانىن تاۋىسا ما؟
سوندىقگان توقسان تولعاۋ ويعا قالدى،
تولعاتىپ ىشىنەن قىز ىڭىراندى.
كوندىڭدە كۇي قازىعى بايلاۋ بولىپ،
شيرىعىپ، ارقاندالىپ شىر اينالدى.
ەكى قىپ حان جارلىعىن قايتا المادى،
سۇيتسە دە جۇرە بەر دەپ ايتا المادى.
«ايرىلىپ بۇل كۇيشىدەن قالۋ بولماس»،-
دەگەنگە قىزدىڭ ءىشى ءسوز بايلادى.
«تارتا بەر، دومبىراڭدى، جانىم، كۇيشىم،
تاتىماس ءبىر وزىڭە بارلىق ءۇيسىن.
بالبىرات، اسىرەسە بال كۇيدى تارت،
ورتەنىپ، جۇرەك جانىپ، باۋىر كۇيسىن».
- الديار!
- ايت، كۇيشىم!
- ەرتەڭ ەلگە قايتايىن!
- تارتا بەر، اسىقپا ءالى، اقىن، كۇيشىم!
دەدىم عوي تىلەگىڭدى ماقۇل، كۇيشىم.
قىستايسىڭ بيىل مەنىڭ ءوز قولىمدا،
قايتاسىڭ جاز شىققان سوڭ اقىر، كۇيشىم.
سونىمەن قىز بايلادى، ءسوز ءۇزىلدى،
ساندالدى كۇيشى، ىشەكتە كۇي بۇزىلدى.
قىڭسىلاپ دومبىرادا داۋىس قالماي،
مىڭقىلداپ سالىپ كەتتى قۇر كۇجىلدى.
بايىرعى تارتا المادى كۇيشى كۇيدى،
كۇي جوعىن دومبىرادا قىز دا ءبىلدى.
كۇيشىنىڭ كوڭىلىنىڭ بۇزىلعانىن
ءبىلدى دە، بىلدىرمەستەن بۇلك-بۇلك كۇلدى.

XVI

سونىمەن ايلار تۋىپ، كۇندەر باتگى،
قولىندا حانىشانىڭ كۇيشى جاتتى.
تارتتىردى ەرتەڭدى-كەش تالاي كۇيدى،
كۇشەنىپ كۇيشى سورلى كۇيلەر تارتگى.
تەبىنىپ ساۋساعىمەن ساباۋلاتتى،
كەۋدەسىن قىزعا تامان ومىراۋلاتگى.
تاسىعان تاستى جارىپ بۇلاقتايىن،
سىڭقىلداپ سونىدان ءبىر كۇي زاۋلاتتى.
بۇ كۇيدىڭ وزگە كۇيدەن ءۇنى بولەك،
سەرپىنى قاتگى، ەكپىندى سەرگەك، ورگەك.
ومىردە ەستىمەگەن ءبىر كۇشتى كۇي،
جەلپىنتىپ جەردى، كەتتى اسپانعا ورلەپ.
دومبىرا بىردە كۇلدى، بىردە ەڭىرەپ،
ءبىر كەزەك بۋىرقاندى كەگى كەرنەپ.
سەرپىلىپ تاسقا سوققان كۇشتى جەلدەي،
بىتىراپ كەتىپ جاتگى ورگە وڭمەڭدەپ.
باياعى توقسان كۇيدەن ىزىڭ دا جوق ،
قۇمارتىپ جىنداندىرعان قىزىڭ دا جوق.
«اق كوبەك»، «اسان قايعى»، «نار يدىرگەن»،
اق يىق، التاي تۇلكى قىزىل دا جوق.
قىلعىنىپ قىزعا ۇمتىلعان قىزۋ دا جوق،
قىز كۇيىك — كۇي سارىنىن بۇزۋ دا جوق.
قارسىلاپ الدىندا وتىر سۇر مەگەجىن،
بەتىندە قاراشاشتىڭ قىزىل دا جوق.
ءشوپ جەلكە، شولاق بۇرىم، قوتىر-قوتىر
قىز ەمەس، قارسى الدىندا الباستى وتىر.
جىلانداي جيىرىلعان كەسەرتكى قىز،
وسىنى بايقاماعان نەتكەن سوقىر؟
بايلاعان كۇيشى كوزىن كۇي عوي كاپىر،
بايىپتاپ جاڭا-جاڭا كەلە جاتىر.
وتىرعان وتاۋ ەمەس، جىن مەكەنى،
قۇتىلار بۇدان قالاي كۇيشى پاقىر؟
باستادى جاڭا سارىندى وسىنداي كۇي،
سەسكەنىپ قىز تۇرىنەن شوشىعان كۇي.
كۇيشىنىڭ كەنىن شايقاپ، كوزىن اشتى،
جاڭا جەل، جاڭا تاسقىن — جوسىعان كۇي.
ايىقتى قىزعا ماس بوپ جىندانعان كۇي،
بوساندى بايلاۋىنان شىرمالعان كۇي،
سىلكىنىپ الاتاۋدى، جەردى جارعان،
ساڭقىلداپ سوقتى سەكسەن قىرلانعان كۇي.
ءۇنى جوق ءوتتى كۇيدىڭ قىلعان كەبەپ،
قالدى ەكەن الدەقايدا كولەڭكەلەپ؟
ساۋىعىپ دومبىرا دا سالا بەردى،
اۋىرعان بۇدان گورى ءسال ەرتەرەك.
كەتىپتى بۋعان جىنى بويدان سەرگەپ،
بار شىعار وسىعان ءبىر كۇشتى سەبەپ.
شەرتىلىپ شىنايى كۇي سەرپىلگەندە،
بۇلدىر كۇي بۇلتگاي تارقاپ كەتسە كەرەك.
دومبىرا بەبەۋلەتتى، بەزىلدەتتى،
كەرنەتىپ كەڭ دالانى كەزىپ كەتتى.
بىرەسە قاشاعاندى قىردا قۋىپ،
ءان شىرقاپ قوڭىر تۇندە قوي كۇزەتتى.
انەكەي قاسقىر شاپتى، ءدۇر-ءدۇر ەتتى،
قورادان قويدى قىرعا قۋىپ كەتتى،
مىنەكەي شىڭىراۋدان قاۋعا تارتىپ،
بوراندا جىلقىشى ۇشىپ ءدىر-ءدىر ەتتى.
دەرت الدى، ءبىر سورلىنى، جەتگى سۇزەك،
ساندالدى سارى اۋرۋ باقسىنى ىزدەپ.
قالدى انە، قارا لاشىق قار استىندا،
اقسۇيەك — جۇتتار جەدى جۇزدەپ-جۇزدەپ.
جىلادى جەتىم-جەسىر تاپپاي قورەك،
كورە الماي جوق-جىتىكتەر باردان كومەك.
ەتىكشى، ەرشى، جالشى، جەتىم، كۇيشى -
قىسقا ءجىپ كۇرمەۋ بولماي، ءجۇر تەنتىرەپ.
دومبىرا تۇيە بولىپ وتىر بوزداپ،
سورلىنىڭ مۇڭىن سالىپ، كۇيىن قوزعاپ.
جىبەردى-اۋ، ۋلاپ-شۋلاپ مىنە ءبىر كۇي،
جامىراپ قوزىدايىن، قويداي قوزداپ…
ورتەندى انەبىر ءۇي وتقا مازداپ،
شۋلادى بالا-شاعا كەتە جازداپ.
وسىنداي تالاي ءۇندى توڭكەرىلتىپ،
كۇيشىنىڭ ءوز كۇيىنە اۋىستى ازداپ.
دومبىرا الدە نە دەپ زارلاعانداي،
ايداھار الدىندا قىز ارباعانداي.
ەسىنە ەلى ءتۇسىپ ەڭىرەيدى كۇي،
شەشەسى حانىشانى قارعاعانداي.
اناسى قۇشاق جايىپ قول سوزعانداي،
تۇرعانداي بايلاۋدا ءوزى تاپ قوزعالماي.
موينىنا قىز بۇعاۋى مىقتاپ تۇسكەن،
تەك قانا اشۋ قايناپ، كەك قوزعانداي.
قىز ەمەس، جالماۋىز-اۋ، اۋزى قالاي؟
كىسى ەمەس ايداھار ما، داۋسى قالاي؟
الداسپان اناۋ قانجار ەركىن بولساڭ،
بۇل قىزدى سۇيمەس ەدىم، باۋىزداماي.
قانىشەر! حانىشا ەمەس، جاۋىز توراي،
قوجىر قىپ جاراتىپتى قاۋىزداماي.
دومبىرا، بوستاندىقگىڭ ىرعاعىن تارت!
ا قۇداي جەتكىز سوعان، اۋىزعا ماي!
اپىرماي، بۇدان قالاي كەتسەم ەكەن؟
ەلىمە قالاي امان جەتسەم ەكەن؟
ءبىر كورىپ شەشەم ءجۇزىن كورىسكەن سوڭ،
جەتسە ءولىم، وكىنبەستەن وتسەم ەكەن!
ادامنىڭ ازات باسى داۋلەت ەكەن،
وزىندە ەردىڭ ەركى — ساۋلەت ەكەن.
قاقپانىن حان كەنەنىڭ كەلىپ باستىم،
قۇرىلعان ماعان ارناپ ناۋبەت ەكەن.
بالاسى ابىلايدىڭ كەنە مە ەكەن؟
سورىما قۇداي ايداپ كەلگەن ەكەن.
ناشاردىڭ قانىن سورىپ، جانىن جەگەن،
حان ەمەس، قارا قابان دەگەن ەكەن!
اپىرماۋ، ەلگە وسىلار تورە مە ەكەن؟
تورەلىك ەلگە دۇرىس بەرە مە ەكەن؟
قوي بولدىم قوراسىنا كەلىپ سىڭگەن،
قۇل بولىپ وسىلارعا ولەم بە ەكەن؟
بۇلاردىڭ جۇرگەن جەرى بۇلىك ەكەن،
قان سورعىش، قارالاردىڭ سۇلىگى ەكەن.
جالىنسام الديارلاپ اياعىنا،
قاراشاش قارا تاستاي ءجىبىر مە ەكەن؟
قويىنىن حانىشانىڭ اشسام با ەكەن؟
قانجاردى جۇرەگىنە شانىشسام با ەكەن؟
وسىنىڭ قورلىعىنا بايلانعانشا،
اڭ بولىپ الاتاۋعا قاشسام با ەكەن؟
وسىنداي سارىندارمەن كۇي كىجىندى،
كىجىنگەن كۇيدىڭ ءتىلىن قىز دا ۇعىندى.
ىسقىرعان دومبىرادا جىلان كۇيدەن
سۇپ-سۋىق قىز جۇرەككە مۇز قۇيىلدى.
بۇرىنعى سىلقىلداق كۇي ءتاتتى ءتىلدى،
اينالدى اشۋ شەككەن كۇيگە ءزىلدى.
وت ءسوندى، قىز بويىنان قىزۋ كەتىپ،
تىرس ەتىپ ماحابباتتىڭ ءجىبى ءۇزىلدى.
بيلەگەن بۇرىنعى كۇي ىڭعايىنا،
نازىك قىز كەتە بارىپ ءوز جايىنا،
ورنىنا وتىردى ونىڭ اشۋلى ايۋ
تاراعان دومبىرادان ۋ بويىنا.
قۇيىلىپ جاتىر اششى ۋ قىز جانىنا،
ۋ ءىشىپ قىز ءوزىنىڭ قيالىندا.
«الدىمدا جىگىت ەمەس، جىلان وتىر،
ساۋساعى جەز تىرناقتىڭ تۇياعى ما؟
كۇي ەمەس، دومبىراسى ىسقىرادى،
شاعۋعا الدە كىمدى ىشقىنادى.
جەركەنىش مىنە بىرەۋ نەتكەن كۇي ەد؟
اينىتتى جۇرەگىمدى، قۇستىرادى…»
دەگەندەي مۇرنىن حانىشا تىجىرادى،
دومبىرا ونان ارمان قىزىنادى.
تارت ءارى، تاقىلداتپاي!- دەپ حانىشا،
قاباعىن شىتىپ، ءوڭى بۇزىلادى.
سونىمەن توقتاتادى دومبىرانى،
كۇيشى دە ابدەن شارشاپ بولدىرادى.
حانىشا جەردى شۇقىپ وتىرعاندا،
ەرلەنىپ كۇيشى، قىزدان ءسوز سۇرادى:
- الديار!
- He ايتاسىڭ؟
- تىلەگىمدى بەرىڭىز!
- تاڭ اتسىن…

XVII

تاڭ اتتى. جۋساۋىنان اۋىل ءوردى.
جامىلىپ قىراۋ ىشىك قىر كورىندى.
وتاۋدا بايالىشتىڭ وتى جانىپ،
ءۇي ءىشى قىز بەتىنە ءبىر نۇر بەردى.
جەڭىلدى قىز جۇرەگى، اقىل جەڭدى،
قىزاردى، قىزدىڭ بەتى تاعى وزگەردى.
- تاستاما دومبىراڭدى، كۇيدى ۇمىتپا،
تارتا ءجۇر سوناۋ تارتقان سەرگەلدەڭدى!
بۇزعانداي وزەن تاسىپ جاتقان مۇزدى،
جۇمسارتتى تاعى مەيىرىم قاتگى قىزدى.
حانىشا ءوز قولىمەن قۇيىپ بەرىپ،
ساپىرىپ سارى مايعا قۇرت ىشكىزدى.
استىنا ساپاق سۇرداي ات مىنگىزدى،
قوش ايتىپ ىقىلاسپەن وي بىلگىزدى.
بەلىنە دومبىراسىن قىستىرىپ اپ،
«ۋھ!» دەپ، ەل قايدالاپ كۇيشى سىزدى.
ارتىنا ءبىر قايرىلىپ قاراپ ەدى،
كورىنبەي حان اۋىلى قالا بەردى.
اشىلىپ اينالادان قارا تۇمان،
نۇرلانىپ دۇنيە كەڭىپ سالا بەردى.
سونىمەن حان اۋلىنان كۇيشى كەتتى،
تارتاتىن توقسان كۇيدى ءۇيسىن كەتتى.
اۋلىنان كەنە حاننىڭ ۇزاعاندا
ساپاق سۇر cap دالانى دۇرسىلدەتتى.
كۇيشىمەن توقسان تاراۋ كۇي دە كەتتى.
سارى ءۇيسىن ساپاق سۇرمەن ۇيگە جەتتى.
كەلگەن سوڭ امان-ەسەن اۋىلىنا
ارماندى «ازات» دەيتىن ءبىر كۇي شەرتتى.