جاڭا  ماقساتتار  جاۋاپكەرشىلىگى

ەلباسى نۇرسۇلتان نازار­باەۆ­تىڭ ۇستىمىزدەگى جىلى قازاقستان حالقىنا ارناعان «قازاقستان جولى – 2050: ءبىر ماقسات، ءبىر مۇددە، ءبىر بولاشاق» اتتى جولداۋى ۇزاق مەرزىمدى ماقساتتار مەن مىندەتتەر بەلگىلەگەن كەشەندى باعدارلاما سانالادى. بۇل كەزدەيسوقتىق ەمەس. تەك قالىپتاسقان، مىقتى مەملەكەت قانا جوسپارلاۋمەن، ۇزاق مەرزىمدى دامۋدىڭ جانە ەكونوميكالىق ءوسۋ ساياساتىمەن اينالىسا الادى. وسىعان بايلانىستى ەلباسى ءبىلىم بەرۋ سالاسىن دامىتۋ بويىنشا شارالاردى انىقتادى، ساپالى ءبىلىم بەرۋدى جيناقتاۋدى جانە كاسىپتىك ماشىقتاردى كوبەيتۋدى العا تارتىپ، ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ  جۇيەسىن  قالىپتاستىرۋ بويىنشا مىندەت قويدى. بۇل ورايدا بەلسەندى، ءبىلىمدى جانە دەنى ساۋ ازاماتتار بولىپ قالىپتاسقان قازاقستاندىقتاردىڭ الەۋەتىن اشۋ تۇرعىسىندا ناقتى جۇمىستار جۇرگىزۋ ايرىقشا ماڭىزدى بولماق.

وسى ماقساتتارعا جەتۋ ءۇشىن ءبىلىم بەرۋدىڭ بارلىق ساتىلارىن­دا پارمەندى دە تەگەۋرىندى قىز­مەتتەر اتقارۋىمىز قاجەت. ەلباسى ايتقانداي، 2020 جىلعا دەيىن 3-6 جاستاعى بالالاردى دا بىلىمگە بەيىمدەۋ – مەرەيلى مىندەت بولىپ  سانالادى. بۇل ورايدا بىلىكتى جۇمىستار اتقارىلدى. ماسەلەن، اقمولا وبلىسىندا «بالاپان» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ ناتيجەسىندە، 3 جاستان 6 جاسقا دەيىنگى بالالاردىڭ 89 پايىزىن مەكتەپكە دەيىنگى بىلىممەن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك تۋدى. ياعني، 2010 جىلدان باستاپ مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالارعا ارنالعان 14617 جاڭا ورىن اشىلدى. «بالاپان» باعدارلاماسىنىڭ 2020 جىلعا دەيىنگى قادامدىق جوسپارىنا سايكەس، تاعى دا 17994 ورىندىق 229 بالالار باقشاسى مەن شاعىن ورتالىقتاردى ىسكە قوسۋ كوزدەلۋدە.

جولداۋدا قاداپ ايتىلعان ماسەلەنىڭ ءبىرى – ءبىلىم وشاق­تارىن­داعى جوعارى بىلىكتى ماماندار سانىن ارتتىرۋ. بۇگىن­گى تاڭدا مەكتەپكە دەيىنگى مەكە­مەلەردەگى جوعارى ءبىلىمدى ۇس­تاز-تاربيەشىلەردىڭ ۇلەسى 10 پا­يىز­دى قۇراسا، 2020 جىلعا دەيىن ونى 40 پايىزعا جەتكىزۋدى كوزدەپ وتىرمىز. ال، ورتا ءبىلىم جۇيەسىندە جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردى نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىندەگى وقىتۋ دەڭگەيىنە كوتەرۋ ماقساتى قويىلدى. قازىر بۇل باعىتتاعى قاناتقاقتى جوبالار زەردەلەنىپ، مەكتەپ باسشىلارى مەن مۇعالىمدەرى ارنايى دايىندىقتان وتۋدە.

ەلباسى جولداۋىندا مەكتەپ تۇلەكتەرى قازاق، ورىس جانە اعىل­شىن تىلدەرىن ءبىلۋى قاجەتتىگى ۋاقىتتىڭ وسكەلەڭ تالاپتارىمەن بايلانىستىرىلدى. وسى ورايدا، اعىمداعى وقۋ جىلىنان باس­تاپ وبلىستاعى بارلىق جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكتەپتەرىندە اعىلشىن ءتىلى ءپانىن وقىتۋ ەنگىزىلگەنىن ايتقىم كەلەدى. بيىلعى جىلدىڭ قاڭتار ايىنان باستاپ ساباق ورىس تىلىندە جۇرگىزىلەتىن سىنىپتاردا قازاق ءتىلى ءپانىنىڭ ساعاتتارى ۇلعايتىلدى. سونداي-اق، ارالاس ءتىلدى 13 مەكتەپتە ءبىلىم بەرۋدى قازاق تىلىنە كوشىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. ال، ورىس تىلىندە وقىتاتىن 23 مەكتەپتە قازاق سىنىپتارىن اشۋ كوزدەلگەن.

وقۋشىلاردىڭ وزدىگىنەن ويلاۋ قابىلەتىن دامىتىپ، اقپاراتتى تەرەڭ تالداۋ تاسىلدەرىنە جەتەلەۋ جولىندا ماڭىزدى جۇمىستار اتقارىلۋدا. بۇل باعىتتاعى تاجىريبەلىك جۇمىستار وبلىستىڭ 7 ايماعىندا جۇرگىزىلۋدە، وعان 22 مەكتەپتىڭ 592 مۇعالىمى  جۇمىلدىرىلعان. ەلباسى بولجامدارىن ەسەپكە الا وتىرىپ، اتالعان جۇمىستار ودان ءارى دامىتىلا تۇسەتىنى ايقىن.

تۇبەگەيلى جاڭارۋ جول­داۋىندا: «تاياۋداعى ءۇش جىل ىشىندە، 2017 جىلعا دەيىن ورىن جەتىسپەۋشىلىگىن جويىپ، قاجەتتى جەرلەردە ەلدەگى بارلىق مەكتەپتى ەكى اۋىسىممەن وقىتۋعا كوشىرۋ كەرەك» دەلىنگەن. بىلتىرعى وقۋ جىلىندا وبلىس اۋماعىندا 4 مەكتەپ ءۇش اۋىسىمدا جۇمىس ىستەدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى وبلىس تۇرعىندارى ءۇشىن قۋانىشتى وقيعالارمەن باس­تاۋ الدى. اسىرەسە، اگلومەراتسيالىق ايماقتاعى تسەلينوگراد اۋدانىنىڭ قوياندى اۋىلىندا 900 ورىندىق، قاراوتكەل اۋىلىندا 1200 ورىن­دىق زامانالىق مەكتەپتەردىڭ پايدالانۋعا بەرىلۋى جوعارىدا اتاپ كورسەتىلگەن پروبلەمانى شەشۋگە مۇمكىندىك جاسادى. بىلتىر رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 844 ميلليون تەڭگە قارجى ءبولىنىپ، وسى اۋدانداعى تايتوبە اۋىلىندا 300 ورىندىق مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى باس­تالدى. بيىل مەكتەپتە قوڭىراۋ ءۇنى سىڭعىرلايدى دەپ كۇتىلۋدە. سونىمەن بىرگە، اعىمداعى جىلى كوكشەتاۋ قالاسىنداعى №6 ورتا مەكتەپتىڭ وقۋ كابينەتتەرى مەن سىنىپ بولمەلەرىن ءتيىمدى پايدالانۋ ەسەبىنەن بالالار ەكى اۋىسىمدىق وقىتۋعا كوشىرىلدى. وسىلايشا، تاياۋ جىلدارى وبلىسىمىزدىڭ مەكتەپتەرىندە ناقتى باسەكەلەستىكتى قالىپ­تاستىراتىن ىڭعايلى جاعدايلار ورنىعاتىنىنا ابدەن سەنۋگە بولادى.

ءبىلىم سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ الدىندا تاياۋداعى ەكى-ءۇش جىلدا دۋالدىق، تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋدىڭ ۇلتتىق جۇيەسىنىڭ نەگىزىن قالىپتاستىرۋ مىندەتى تۇر. وبلىستاعى 43 تەحني­كالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى 117 بىلىكتىلىك بويىنشا 72 كاسىپ پەن ماماندىققا باۋ­ليدى. وندا  24 مىڭعا جۋىق جاس ءبىلىم الۋدا.

الەمدىك تاجىريبە كورسەتكەنىن­دەي، تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە ماماندار دايارلاۋ ساپاسى تىكەلەي جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ قاتىسۋىمەن جانە كاسىپورىنداردا تاجىريبە الماسۋمەن تىعىز بايلانىستى. بۇگىندە ءبىلىم سالاسىنىڭ الەۋمەتتىك سەرىكتەستىگى رەتىندە 251 كاسىپورىن جۇمىس ىستەيدى. الدىڭعى قاتارلى كاسىپورىندارمەن 75 مەموراندۋمعا قول قويىلسا، وقۋشىلاردىڭ كاسىپتىك تاجىريبەسىن ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن  951 ءۇش جاقتى كەلىسىم  قولدانىسقا ەنگىزىلگەن. وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ شەشىمىمەن، كەشەندى ءبىلىم بەرۋدىڭ وقۋ باعدارلامالارىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا ستەپنوگور قالاسىنداعى №2 يندۋستريالىق-تەحنيكالىق كوللەدجى دۋالدىق جۇيەمەن وقىتۋدىڭ تاجىريبەلىك الاڭى بولىپ بەكىتىلدى. ونىڭ سەرىكتەستىگى وسى قالاداعى ەۋرو­قاۋىم­داستىق شەڭبەرىندە جۇمىس ىستەيتىن پودششيپنيك زاۋىتى بولىپ تابىلادى.

جالپى، وسىنداي جوسپارلى جۇمىسىمىز 10 كوللەدجدى دۋالدىق جۇيەنى پايدالانۋعا كوشىرۋگە مۇمكىندىك بەرىپ وتىر. الداعى ۋاقىتتا ولاردىڭ سانى 28-گە جەتەتىن بولادى.

«ماڭگىلىك ەل» بايراعىن كوتەر­گەن ەلباسىمىز تاريحي قازاقستان-2050 ستراتەگياسىنىڭ ەڭ الدىمەن جاستارعا ارنالعانىن اتاپ كورسەتىپ، مىناداي تول­عانىستى وسيەتىن العا تارتتى: «ونى جۇزەگە اسىراتىن دا، جەمىسىن كورەتىن دە سىزدەر. ءوز جۇمىس ورىندارىڭىزدا وتىرىپ، وسى جۇمىسقا ارقاي­سى­ڭىز اتسالىسىڭىزدار. نەم­قۇراي­دىلىق تانىت­پاڭىزدار!». بۇل سوزدەر ۇستازدار جۇرەگىن دە جالىنعا تولتىرىپ، ىرگەلى ىستەرگە جىگەر­لەندىرەتىنى ءسوزسىز. ويتكەنى، ءبىز ماڭگىلىك بولاشاعىمىزدىڭ جار­قىندىعىنا سەنەمىز.

بالىم ءىزباساروۆا،

اقمولا وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ باسشىسى.

 اقمولا وبلىسى.

وزگەرىستەر ارقاۋى – ­ومىرشەڭ ستراتەگيا

سوناۋ ءبىر جىلداردا قازاق ۇلتىنىڭ دەربەس مەملەكەت بولۋى كوكەيدى تەسكەن ارمان بولا تۇرا تاۋەلسىزدىك دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى ۇرەيلى دە ءۇمىتسىز، قولدان كەلمەيتىن، قۇرعاق قيال ءتارىزدى نارسەلەر ەمەس پە ەدى؟ ءوزىنىڭ جەرىندە ازشىلىققا اينالعان، حالقى ءوزىنىڭ قولىمەن جاساعان يگىلىكتەرىن، اتاپ ايتقاندا، ەككەن استىعىن، قازىپ العان كەن بايلىقتارىن، جوسپار بويىنشا وداقتىڭ يگىلىگىنە ارناپ، وزدەرى قالعان­-قۇتقانىمەن عانا كۇنكورىپ، جان ساقتاعان، وسىنداي عانا «ەرىكتى ەل» ەمەس پە ەدى ؟ مەملەكەتتىك شە­ك­­ا­را مۇلدە كۇدەر ۇزىلگەن ماسەلە بولاتىن. ء«تۇرى ۇلتتىق، مازمۇنى سوتسياليستىك» يدەولوگيانىڭ استىندا ۇلتتىق سالت-ءداستۇرىمىز، انا ءتىلىمىز بىرتە-بىرتە ىعىستىرىلىپ، سول ۇدەرىسكە قاراعاندا الداعى ەلۋ جىلعا جەتپەي-اق ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىز ءبىرجولاتا قۇرىپ كەتەرلىكتەي بەلگى بەرگەندىگى دە ءبىر دە ءبىر وتىرىگى جوق، ناقتى جاعداي بولمادى ما؟

مىنە، بۇل دۇنيەگە جاڭادان قالىپتاسقان قازاق مەملەكەتى 23 جىلدا جاسامپاز ەل اتاندى. ەلىنىڭ، جەرىنىڭ يەسى بولدى. بۇل ەندى ەشكىمنەن كەم تۇسپەيمىز، جالباقتاپ كىم-كورىنگەننەن اقىل سۇرامايمىز دەگەن ءسوز. ءوز اقىلى وزىنە جەتكەن، قاھارمان حالىقتىڭ قالىپتاسۋى ماڭگىلىك ەل بولۋدىڭ ناقتى سيپاتى. انا ءتىلىمىز قالاي ايتساق تا ۇلكەن سەرپىن الدى. ءوز جەرىندە ءوزىنىڭ انا تىلىندە سويلەيتىن حالىقتا نە ارمان بار؟

قارىشتاعان شاپشاڭدىق، ارينە، جالعاسا بەرەدى. ول – «قازاق­ستان-2050» ستراتەگياسى. بۇل شاپشاڭدىقتىڭ ءوزىن ەرتەگىگە تەڭەۋگە بولادى. ولاي دەيتىنىم، وسىدان 17 جىل بۇرىن عانا «قا­زاق­ستان-2030» باعدارلاماسى ۇسى­نىلعان كەزدە دە ونىڭ ورىندا­لا­تى­نىنا ءشۇبالانا قاراعان ەدىك قوي. ورىندالدى، وعان ءبىزدىڭ كوزىمىز جەتتى. ەل، ونەر، ءتىل، ءداستۇر بارلىعى دا شەگىنىپ بارا جاتقان جاعدايدا بولاتىن. ولاردىڭ ىلگەرى باسقاندىعىن باقىتىمىزعا ساي بۇگىن، مىنە، بىزدەر كوزىمىزبەن كور­دىك. وسىلايشا كوزبەن كورىپ، قول­مەن ۇستاپ، جۇرەكپەن سەزىن­گەن ناق­تى تابىستارىمىز، قالىپ­تاسقان مەم­لەكەتىمىز بار، سول ءۇشىن دە ءبىز «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىنىڭ جۇزەگە اساتىنىنا كامىل سەنەمىز.

ستراتەگيانىڭ مەجەلەگەننەن كەم تۇسپەيتىن دارەجەدە ورىندالاتىنىنا كۇماندانبايمىز. بۇعان بىزدەر عانا ەمەس، دۇنيەجۇزىنىڭ ەلدەرى دە سەنىپ وتىر. حالىقارالىق ەكسپو-2017 كورمەسىنىڭ ءوزى وسى سەنىمنىڭ بەلگىسى، ەلوردامىز استانانىڭ كورىمدىگى دەۋگە بولادى. ونىمەن قوسا سول كورمەگە قالاي دايىندالۋ، قالاي وتكىزۋ قازاقستاندىقتار ءۇشىن ۇلكەن سىن بولادى. سول ءۇشىن ەلباسى بۇل ءىستى ءوزى قولعا الۋ ارقىلى كە­لەر 3 جىلدا 10 جىلعا تاتيتىن جەتىستىككە جەتىپ، حالقىنىڭ قولىن جىلى سۋعا مالاتىنى ايدان انىق. قازاقستان ءوز باستاماسىمەن تالاي ىستەردى تىڭنان كوتەرۋمەن قاتار، دۇنيەجۇزىندەگى وزىق تاجىريبەلەردەن دە ۇلگى الىپ، ءوز ەرەكشەلىكتەرىمىزگە ساي­كەس قولدانا بىلۋدە. وسىعان ساي­كەس كوپتەگەن ءىرى مەملەكەتتەر قازاق­ستاننان ۇلگى، تاجىريبە الۋدا. بۇل ءبىز ءۇشىن ماقتانىش.

ءبىز «الدىمەن ەكونوميكا، سودان سوڭ ساياسات» دەگەن ايقىن فورمۋلامەن ىلگەرىلەپ كەلەمىز دەگەن بولاتىن ن.ءا. نازارباەۆ. وسى فورمۋلا، وسى جولدان تايماۋدى حالىق تا قولداپ وتىر. ويتكەنى، وتباسىندا جايلى تۇرمىس بولمايىنشا جاقسى اڭگىمە وربىمەيدى. «اش ادام ۇرىسقاق، اۋرۋ ادام تىرىسقاق» دەپ حالقىمىز بەكەر ايتپاعان. ساياساتپەن عانا شۇعىلداناتىنداردىڭ كوسەگەسى كوگەرگەنىن كورگەنىمىز جوق. ولاردىڭ كوپشىلىگى ساياسات دەگەنىمىز دەموكراتيا، ال دەموكراتيا دەگەنىمىز بيلىككە تالاسۋ دەپ بىلەتىن كورىنەدى. وسىنداي ۇعىمنىڭ جەتەگىندە كەتكەندەردىڭ ورتاسىندا بۇلىكشىلىك پايدا بولادى دا، ازادى-توزادى، ەسىن جيعانشا تالاي ۋاقىت وتەدى. ال ءبىزدىڭ تۇسىنىگىمىزشە دەموكراتيا دەگەنىمىز، ءوز قۇقىن ساقتاۋمەن قاتار، باسقانىڭ قۇقىنا نۇقسان كەلتىرمەۋ.

قازاقستاندىقتاردىڭ تابىسى 15 جىلدا 20 ەسە ءوستى، جۇمىسسىزدار سانى كۇرت ازايدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم، عىلىم سالاسىندا ءىرى وزگەرىستەر جاسالدى. بۇرىن كوپتەگەن اۋرۋلاردى ەمدەۋ ءۇشىن قازاقستاندىقتار شەتەلگە باراتىن بولسا، قازىر شەتەلدىكتەر قازاقستانعا كەلىپ ەمدەلەتىن بولدى. بۇرىن ۇزاسا ماسكەۋ مەن لە­نينگرادتان ءبىلىم الاتىن جاس­تار بۇگىندە الەمنىڭ ەڭ تاڭداۋلى وقۋ ورىندارىنان ءبىلىم الىپ كەلىپ جاتىر.

ەلباسىمىز ن.ءا.نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن كوتەرىلگەن “بالاپان” باعدارلاماسى بويىنشا 4 مىڭعا جۋىق بالاباقشا مەن شاعىن ورتالىقتاردىڭ ىسكە قوسىلعاندىعى ەل بولاشاعى – جەتكىنشەك ۇرپاققا ماڭىز بەرىلگەن كەمەڭگەرلىكتى كورسەتۋمەن بىرگە، ەل ەكونوميكاسىنىڭ قارىمىن دا تانىتىپ وتىر. ارينە، بۇل ەڭ باستى مىندەت. بالالار – ماڭگىلىك ەلدىڭ جاسامپاز مۇراگەرلەرى، الىنباس بەرىك قامالى دا سولار. بۇگىنگى مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى ۇرپاق ماسەلەسى اسا كۇردەلى. ولاردىڭ تۇرمىستىق جاعدايى ءار الۋان، ءومىر سۇرەتىن ورتاسى، تۇتىنىپ، يگىلىكتەنەتىن زاتتارى، كيىنۋ دەڭگەيى دە ءارتۇرلى. بۇرىن مەكتەپكە بارۋ جاسى جەتى بولسا قازىر التىعا تۇسۋدە. سوندىقتان بۇل جونىندەگى زەرتتەۋ، ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋ ءىسى دە سوعان سايكەس جەتىلە تۇسكەنى ابزال. الەمدىك دەڭگەيگە جەتۋى كەرەك. «بولاشاق» باعدارلاماسى دا ەل بولاشاعىنىڭ ۇلكەن تىرەگىنە اينالدى. وسى ارقىلى قازاق ەلىنىڭ ءبىلىم ءورىسى كەڭەيىپ، امبەباپ مامان حالىق بولىپ كەلەدى. وسى باعدارلاماعا شەتەلدە تۇراتىن قازاق جاستارى دا قامتىلعىسى كەلەدى. ويتكەنى، ولار دا بولاشاقتا قازاقستان ازاماتتارى بولادى.

حالقىمىز قازاقستان مەملە­كەتىنىڭ ىشكى ۇلت تاتۋلى­عىنا بايلانىستى ساياساتىن جانە سىرتقى ساياساتىن تولىق قولداپ وتىر. ەلباسىمىزدىڭ حالىقارالىق بەدەلى وتە زور. الايدا، حالىقارا­لىق جاعداي قازىرگى كەزدە مەيلىنشە تۇراقسىز. بۇل تۇرعىدا حالىقتىڭ قولىنان كەلەتىنى – ءوز ىشىمىزدە بەرەكە-بىرلىكتە بولۋ دەپ بىلەمىن. «التاۋ الا بولسا، اۋىزداعى كەتەدى، تورتەۋ تۇگەل بولسا، توبە­دەگى كەلەدى»، دەگەن دانالىقتى وسى ورايدا قايتالاپ ايتا بەرۋگە تۋرا كەلەدى. بۇل ماڭگىلىك ەل بولۋىمىزدىڭ نەگىزگى قاعيداسى.

ۇزبەن قۇرمانبايۇلى،

جازۋشى.

استانا.