جىل سايىن ءوزىنىڭ «تۇراقتى قوناقتارىن» شاقىرىپ، مەملەكەت بيۋدجەتىنىڭ اسىراندى اقپارات قۇرالدارى ارقىلى توبەسى كوككە جەتكەنشە ماداقتالاتىن ەۋرازيالىق مەديا فورۋمنىڭ ءوزى «ءسوز بوستاندىعى» دەگەن ءسوزدى ءاردايىم اۋزىنان تاستامايدى. بيىل دا سولاي بولدى. ارينە، ايتۋعا وڭاي ءارى اسا مارتەبەلى ءسوز! دەموكرات، ادىلەتشىل بولىپ كورىنۋگە ءتىپتى تاپتىرمايتىن تاقىرىپ. الايدا، بۇل شىن مانىندە بيلىك ماڭىنداعى ساياساتكەرلەردىڭ، ونى ايتاسىز، قاتارداعى ساياساتتانۋشىلاردىڭ  دا كوتەرەتىن جۇگى ەمەس. ولار ارالاسۋى مۇمكىن، بىراق، وكىنىشكە قاراي وعان ەشقاشان باق مۇددە تۇرعىسىنان كەلمەيدى. كەرىسىنشە، ونى شەكتەۋگە، مولىنان قارپۋلارىنا جول بەرمەۋگە بارىن سالادى. قالاي دەسەڭىز، ولاي دەڭىز، اقيقات وسى!

ولاي بولسا، مامىر ايىنىڭ ورتاسىندا وتكەلى وتىرعان قازاق جۋرناليستەرىنىڭ تۇڭعىش فورۋمىندا ءسوز بوستاندىعى ماسەلەسىن ءوزىمىز تالقىلاپ، سالماقتى-ساليقالى اڭگىمە وربىتسەك دەگەن ءوتىنىش ايتقىم كەلەدى. وسى ۇسىنىستى جۋرناليستەر قاۋىمىنا جەتكىزە وتىرىپ، تاقىرىپتىڭ كەيبىر تۇستارى جايىندا ويلارىمدى باق-تاعى ءسوز بوستاندىعى ماسەلەسىن 10 جىل بويى زەرتتەگەن مامان رەتىندە قىسقاشا عانا ورتاعا سالۋدى ءجون كوردىم.

جىل سايىن ءوزىنىڭ «تۇراقتى قوناقتارىن» شاقىرىپ، مەملەكەت بيۋدجەتىنىڭ اسىراندى اقپارات قۇرالدارى ارقىلى توبەسى كوككە جەتكەنشە ماداقتالاتىن ەۋرازيالىق مەديا فورۋمنىڭ ءوزى «ءسوز بوستاندىعى» دەگەن ءسوزدى ءاردايىم اۋزىنان تاستامايدى. بيىل دا سولاي بولدى. ارينە، ايتۋعا وڭاي ءارى اسا مارتەبەلى ءسوز! دەموكرات، ادىلەتشىل بولىپ كورىنۋگە ءتىپتى تاپتىرمايتىن تاقىرىپ. الايدا، بۇل شىن مانىندە بيلىك ماڭىنداعى ساياساتكەرلەردىڭ، ونى ايتاسىز، قاتارداعى ساياساتتانۋشىلاردىڭ  دا كوتەرەتىن جۇگى ەمەس. ولار ارالاسۋى مۇمكىن، بىراق، وكىنىشكە قاراي وعان ەشقاشان باق مۇددە تۇرعىسىنان كەلمەيدى. كەرىسىنشە، ونى شەكتەۋگە، مولىنان قارپۋلارىنا جول بەرمەۋگە بارىن سالادى. قالاي دەسەڭىز، ولاي دەڭىز، اقيقات وسى!

ولاي بولسا، مامىر ايىنىڭ ورتاسىندا وتكەلى وتىرعان قازاق جۋرناليستەرىنىڭ تۇڭعىش فورۋمىندا ءسوز بوستاندىعى ماسەلەسىن ءوزىمىز تالقىلاپ، سالماقتى-ساليقالى اڭگىمە وربىتسەك دەگەن ءوتىنىش ايتقىم كەلەدى. وسى ۇسىنىستى جۋرناليستەر قاۋىمىنا جەتكىزە وتىرىپ، تاقىرىپتىڭ كەيبىر تۇستارى جايىندا ويلارىمدى باق-تاعى ءسوز بوستاندىعى ماسەلەسىن 10 جىل بويى زەرتتەگەن مامان رەتىندە قىسقاشا عانا ورتاعا سالۋدى ءجون كوردىم.

ءسوز بوستاندىعى - ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيا ارقىلى كەپىلدەندىرىلگەن ەڭ ماڭىزدى ساياسي قۇقىعى ەكەندىگى بەلگىلى. ادام بالاسى ءۇشىن ءوز كوزقاراسىن، سەنىم-نانىمىن  باسپاسوزدە، جيىن-ءماسليحاتتاردا  اشىق جاريالاۋعا نەمەسە ءۇنسىز قالۋىنا، پىكىر بىلدىرۋدەن ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتۋىنا دا ءسوز بوستاندىعى مۇمكىندىك بەرەتىندىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. سونىمەن قاتار ءسوز بوستاندىعى حالىقارالىق ستاندارت پەن نورمالارعا نەگىزدەلەدى جانە پىكىرالۋاندىعىمەن تىعىز بايلانىسادى. دەموكراتيالىق قوعامدا ءسوز بوستاندىعىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ ەڭ باستى مۇمكىندىگى - جاريالىلىق پەن پىكىر الۋاندىعىنىڭ شىنايى مىنبەرىنە اينالعان ازات باق. وسى ارقىلى عانا ازاماتتار ءسوز بوستاندىعى مەن ءوز كوزقاراسىن ءبىلدىرۋ قۇقىقتارىن جۇزەگە اسىرا الادى. شىندىعىنا كەلسەك، ءسوز بوستاندىعىنسىز دەموكراتيا دەگەن اتىمەن جوق، ءتىپتى بولمايدى دا.

ءسوز بوستاندىعى ازاماتتارعا ەرەكشە مىندەت پەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەۋمەن قاتار زاڭمەن ۇيلەستىرىلگەن بەلگىلى شەكتەۋلەردى دە العا تارتادى. مۇنىڭ ءمانى وزگەنىڭ قۇقىعىن، اتاق-ابىرويىن، بەت-بەدەلىن قۇرمەتتەۋ، ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگىن، قوعامدىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋ، حالىقتىڭ دەنساۋلىعى مەن يماندىلىق ۇردىستەرىن قورعاۋدا جاتسا كەرەك. فورۋمدا مىنا ماسەلەلەرگە ءجىتى كوڭىل بولىنسە:

-  قازاق باسپاسوزىندەگى ءسوز بوستاندىعىنىڭ عىلىمي-تەوريالىق، ادىستەمەلىك نەگىزىن سارالاي وتىرىپ، ونىڭ ەجەلگى ءداستۇرىن جاڭعىرتىپ پراكتيكادا قولدانساق جانە ونىڭ ولشەمدەرىن الەمدىك تاجىريبەگە سايكەستىرسەك.. ءسوز بوستاندىعىنىڭ قازىرگى تاڭداعى قۇقىقتىق، ەكونوميكالىق فاكتورلارىمەن ساناسا وتىرىپ، «باق تۋرالى زاڭنىڭ» ورنىنا «ءسوز بوستاندىعىن قورعاۋ تۋرالى» زاڭنىڭ قابىلدانۋىن پارلامەنتتەن تالاپ ەتسەك;

-  ­­­­­­­­­­­­­­­­­­الاش پۋبليتسيستەرىنىڭ قازاق ءباسپاسوزىن قالىپتاستىرۋداعى ۇلگى، ونەگەلەرى ۇلتتىق دەموكراتيالىق جۋرناليستيكامىزدى دامىتۋدىڭ وزىق تاجىريبەسى بولىپ تابىلاتىندىقتان ونى مامان دايارلاۋ، ءبىلىم جەتىلدىرۋ جۇيەسىندە كەڭىنەن قولدانۋ، شىعارماشىلىق ۇجىمدار اراسىندا ۇيىمداستىرىلاتىن سەمينار-ترەنينگتەردىڭ باستى نىسانىنا اينالدىرۋدى ۇسىنساق;

- ءسوز بوستاندىعىنىڭ قازاق باسپاسوزىندە ۇلتتىق مۇددەنىڭ شىنايى  جانaشىرى رەتىندە كورىنىس تابۋى ءۇشىن قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك وڭىرلەرىندە شىعارىلىپ كەلە جاتقان «سارى» ءباسپاسوز ەلەمەنتتەرىن ساپالى باسىلىمدارعا، سالماقتى-ساليقالى اقپارات تاراتاتىن پايدالى قۇرالعا اينالدىرۋدىڭ جولدارىن قاراستىرساق. ساپالى ءباسپاسوزدىڭ مەملەكەتتىك تاپسىرىس الۋلارىنا مۇمكىندىك تۋدىرۋ، قوسىمشا قۇن سالىعىنان  بوساتۋ سىندى ۇكىمەتتىك قولداۋلاردى تالاپ ەتسەك;

- ءسوز بوستاندىعى - دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى جاساۋشى جانە ءجۋرناليستىڭ شىعارماشىلىق ەركىندىگىن قامتاماسىز ەتۋشى نەگىزگى فاكتور بولىپ تابىلاتىندىقتان  تاۋەلسىز گازەتتەردى قۋدالاۋدىڭ، سوت ارقىلى ءىرى كولەمدە ايىپپۇل سالىپ جاپتىرۋدىڭ ورنىنا ولارمەن ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان ورتاق ءتىل تابىسۋدىڭ، ماملەگە كەلۋدىڭ جولىن ايقىنداۋ، ساياسي مادەنيەتتىڭ، ەركىن پىكىرتالاستىڭ الەمدىك وزىق ۇلگىلەرىن قابىلداۋدىڭ وزەكتىلىگىن تانۋ;

- cوزگە توقتاي بىلگەن ەجەلگى ءداستۇردى بۇگىنگى وركەنيەت قاعيدالارىمەن ساباقتاستىرا وتىرىپ، باسپاسوزدە جاريالانعان ماتەريالدارعا بايلانىستى شاعىمدار مەن داۋلاردى تەكسەرەتىن، جۋرناليست ەتيكاسى تۇرعىسىنان وعان باعا بەرەتىن، سول ارقىلى ءىستى سوتقا جىبەرمەي شەشەتىن جۋرناليستيكانىڭ ءوزىن-ءوزى باقىلايتىن جۇيەسى - ماسس-مەديا كونسۋلى، ياعني، ومبۋدسمەن ورتالىقتارىن قۇرۋ جولدارىن الەمدىك تاجىريبەگە ساي قاراستىرۋ;

-  شەت ەلدەردەگى قازاق ءباسپاسوزىنىڭ ورتاق ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزعا قوسىپ وتىرعان ۇلەستەرىن، قۇقىقتىق، ەكونوميكالىق نەگىزدەرىن، شىعارماشىلىق بوستاندىقتارىن يەلەنۋدەگى پروبلەمالارىن ايقىندايتىن زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ، ساراپتامالار جاسايتىن نىساندار قۇرۋدى قولعا الۋ;

- تاۋەلسىز ءباسپاسوزدى شىنايى ماعىناسىندا دامىتۋ، باق-دىڭ ءوزارا باسەكەلەستىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن مەملەكەت ءوز يەلىگىندەگى «اسىراندى» اقپارات قۇرالدارىن تۇگەلدەي جەكەشەلەندىرۋ، ساتۋ ارقىلى شىنايى تۇردە جشس، اق بولىپ ۇيىمداستىرىلۋىنا ۇكىمەتتەن ارنايى شارالاردىڭ بەلگىلەنۋىن ۇسىنىس ەتۋ;

- جۋرناليستىك زەرتتەۋدىڭ شىنايى تۇردە قولعا الىنۋى، باق سالاسىندا ءسوز بوستاندىعىنىڭ كەڭ ورىستەۋى - حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن اشىق ايتىپ، شەر تارقاتۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. وسىلايشا ولاردى قوعامدا ورىن العان ساياسي-الەۋمەتتىك پروبلەمالار ءۇشىن قاپالاندىرۋدان ساقتايدى، تۋىنداعان ماسەلەلەردىڭ دەر كەزىندە جەدەل شەشىم تابۋىنا كومەكتەسەدى، ەلدە تۇراقتىلىقتى، قاۋىپسىزدىكتى، تىنىشتىقتى قامتاماسىز ەتەدى، لاڭكەستىكتىڭ، بەيبەرەكەتتىكتىڭ، جاپپاي نارازىلىقتىڭ تۋىنداۋىنىڭ الدىن الۋعا ىقپال ەتەدى;

-  جۋرناليستيكانىڭ قوعامدىق ەرەكشە ينستيتۋت ەكەنى ءارى گۋمانيتارلىق عىلىم، اقپاراتتىق قىزمەت، ساياسي جۇيە سالالارىنىڭ قۇرامداس ءبىر بولىگى، اقپارات كوزى بولىپ تابىلاتىنى جانە ونىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن جالپى سيپاتتارى انىقتاۋ;

- اقپارات قۇرالدارى مەن ءباسپاسوز سالاسىنداعى كاسىپكەرلەردىڭ ەتيكا كودەكسىن جاساۋ قاجەت. وعان تەك باق وكىلدەرى عانا ەمەس، ونىڭ ونىمدەرىن جاسايتىن بارلىق قۇرىلىمدار قامتىلۋعا ءتيىس;

- باق جۇيەسىندەگى جارناما قىزمەتى دە زاڭمەن جاڭاشا تۇردە رەتتەلۋى قاجەت. قازىرگى قولدانىستاعى زاڭعا تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ ارقىلى قازاق ءتىلدى باق-دى جارنامامەن تۇراقتى قامتاماسىز ەتۋ، ونىڭ ەسەسىنە ورىس ءتىلدى ءباسپاسوزدىڭ مونوپولياسىن شەكتەۋ جولدارىن ايقىنداۋ;

- تاۋەلسىز باق قىزمەتىن ءمىنسىز اتقارا الاتىن مامانداردى وقىتۋدى، قايتا دايارلاۋدى جەتىلدىرۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى مەن بولىمدەرىندەگى ءبىلىم بەرۋدىڭ مازمۇنى مەن فورماسىن تۇبەگەيلى جاڭارتۋ جولدارىن ۇسىنۋ.

اتالعان جايلاردى جۇزەگە اسىرعاندا عانا باق جۇيەسىندە دەموكراتيالىق رەفورمالار ءوز جەمىسىن بەرەدى جانە جۋرناليستيكا تۋىندىلارىنىڭ ساپاسى مەن تارتىمدىلىعى ارتادى، ءىس قىزمەتتەرى جەتىلدىرىلەدى، قوعامدا جوعارى ساياسي مادەنيەت شىنايى تۇردە ورنىعادى. سوندىقتان، اتالمىش جايلار فورۋمنىڭ باستى نازارىندا بولۋمەن قاتار جيىننان قابىلداناتىن قارار، قۇجاتتاردا كورىنىس تاپسا دەگەندى ەرەكشە اتاپ ايتۋ ءلازىم.

قۋاندىق شاماحايۇلى،

حالىقارالىق جۋرناليست، عىلىم كانديداتى، دوتسەنت.