يسلامعا فيلوسوفيانىڭ قىزمەتىنىڭ كەرەگى جوق، فيلوسوفياسىز تازا يسلام دەگەن سارىنداعى وتكەن عاسىرلاردا بولعان تالاس تارتىستى تاريح اينالدىرىپ قازاقستانعا دا الىپ كەلدى. بۇل سۇراقتىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردە تالقىلىنىپ جاتقانىنا بىرنەشە اپتانىڭ ءجۇزى بولدى. بۇل سۇراق كەزىندە سان مارتە تالقىلانىپ ءوز جاۋابىن السادا، تاريح بۇل سۇراقتارعا جاۋاپ بەرگەن ادامداردىڭ باعاسىن بەرسەدە، ءار ۋاقىتتىڭ ءوز ادامدارى بار دەپ شاما شارقىمىز كەلگەنشە وي قوسىپ كورەلىك.

اۋەلى يسلام دىنىنە كىشكەنە توقتالىپ وتەلىك. بارشامىزعا بەلگىلى يسلام ءدىنى اللا تاراپىنان پايعامبارىمىز مۇحاممەد س.ع.ۋ. ارقىلى بارشا ادامزاتقا تۇسىرىلگەن يلاھي ءدىن. يسلامدا كەز كەلگەن ادامعا تۇسىنىكتى قاعيدا بار، ول يسلام ءدىنىن ۇستانىپ ءومىرىن ءدىن جولىنا ارناعان ادامنىڭ ەكى دۇنيەدە باقىت پەن شاتتىقتا ءومىر ءسۇرۋى. الايدا پايعامبارىمىز مۇحاممەد س.ع.ۋ. نان كەيىن العاشقى ءتورت ساحابانىڭ كەزىندە اق مۇسىلمانداردىڭ تالاس تارتىسى باستالدى. نەگە؟ ويتكەنى جاراتىلىسى، تانىمى، اقىلى ءار ءتۇرلى جاراتىلعان ادام بالاسى اللانىڭ حاق ءدىنى يسلامدى ءوزىنىڭ ساناسى جەتكەنىنشە ءار ءتۇرلى تۇسىنە باستادى. ءسوزىمىز دايەكتى بولۋى ءۇشىن مىسال كەلتىرە كەتەيىك. «يبن-سينا مەن ءال-ءفارابيدى سىناعان ءال-عازالي، ءوز جۇمىستارىنىڭ ەزوتەريالىق جانە ەكزوتەريالىق مازمۇنىن ايقىنداۋ وقىرماننىڭ قۇزىرىندا دەپ سانادى، ويتكەنى اقيقات اركىمگە ونىڭ قابىلەتتەرىنىڭ دەڭگەيىنە قاراي اشىلادى جانە مۇنىڭ بارىسىندا «ناداندار» وعان زيانىن تيگىزبەۋ ءۇشىن اقيقات ءبىلىمنىڭ سىرتقى جيەگىندە ورنالاسۋى ءتيىس»، [1]  دەگەن پىكىردە بولدى.

سوندا ءبىزدىڭ يسلامدا باسقا سيمايتىن دۇنيە جوق بارلىعى تۇسىنىكتى دەگەنىمىز قايدا قالدى؟ قۇران ەمەس، حاديس ەمەس، ءتاپسىر ەمەس يسلام عۇلاماسىنىڭ جازعان دۇنيەسىن ءتۇسىنۋ اركىمنىڭ ءوز قالاۋىنا قالدىرىلىپ وتىر. ياعني اركىم ءوزىنىڭ ويى مەن فيلوسوفياسى جەتكەنىنشە ءتۇسىنۋ كەرەك. ال باسقالار وعان كەدەرگى جاساماۋعا ءتيىس. وسى كەزدە ەسىمە عاريفوللا ەسىمنىڭ ايتقان مىنا ءبىر ءسوزى تۇسەدى، ء«بىز ابايدى تۇسىنە الماي كەلەمىز، ونىڭ باسپالداعىن ەندى اشتىق». يا، ءبىز ابايدى تۇسىنۋگە مول اقىل مەن وي كەرەك ەكەنىن بىلسەك تە قاسيەتتى قۇران مەن ءحاديستى تۇسىنۋگە ويدىڭ كەرەگى جوق دەگەن شەشىم شىعارامىز!

فيلوسوفيانىڭ ادام ويىنىڭ دامۋىنا، اقىلىنىڭ كەمەلدەنۋىنە، اباي اتامىز ايتپاقشى تولىق ادام بولىپ قالىپتاسۋىنا قوسار ۇلەسىنىڭ زور ەكەنىن يسلام تاريحىنان كوپتەگەن مىسالدارمەن بولاشاقتا ايتا جاتارمىز، ال قازىر سولاردىڭ ءبىر ەكەۋىن كەلتىرە كەتەيىن. فرانتسۋز شىعىستانۋشىسى ل.گاردە مىنانى اتاپ كورسەتەدى: «...امىرلەر ءسوز ونەرى مەن عىلىمداردىڭ ۇلكەن قولداۋشىلارى بولدى. ولار «جات-جەرلىك»، ياعني مۇسىلماندىق ەمەس عالىمداردى قولپاشتاي وتىرىپ، وزدەرىن عالىمدارمەن جانە فيلوسوفتارمەن قورشاعاندى ۇناتتى». [2].

فيلوسوفتار ساياسي كەڭەسشىلەر بولىپ، باسقارۋشى اۋلەتتىڭ مۇراگەرلەرىن نەمەسە ولارعا جاقىن ۋازىرلەردىڭ بالالارىن باعىپ، ۇستازدىق ەتىپ، بيلەۋشىلەرگە جاقىن بولعان تۇستارى، ولاردىڭ الەۋمەتتىك مارتەبەسى تەوريالىق ماسەلەلەر بويىنشا دا ۇلەمدەرمەن جانە فاكيحتەرمەن باتىل پىكىرتالاستار مەن سايىستار جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەردى. ونىڭ ۇستىنە فيلوسوفتار ءدىني پاندەردە قابىلدانعان تەرميندەر مەن ادىستەردى جاقسى ءبىلدى جانە قولداندى، [3].

وسى جەردە تارقاتا ايتايىق. اقيقات ول اللا ال اللانىڭ ادامزاتتى جاراتۋداعى ماقساتى وزىنە قۇلشىلىق قىلىپ جاراتقان يەسىنە يمانمەن قاۋىشۋى. ال، اقيقيت قاي كەزدە اشىلماق؟، ارينە نەگە؟، دەگەن سۇراق تۋىنداعان جاعدايدا. ءبىز يسلامنان الدىنعى فيلوسوفتاردىڭ حريستياندىق نەمەسە باسقا دا دوگمالىق دىندەر تاراپىنان وسى سۇراققا بايلانىستى سىنعا ۇشىراپ دارعا اسىلىپ وتقا ورتەلگەنىن بىلەمىز، ال يسلامنىڭ ءبىر ارتىقشىلىعى سول سۇراقتى قويۋعا بولمايتىن جاعدايلاردى ناقتى انىقتاپ بەردى. قالعان ماسەلەلەردە كەز كەلگەن نارسەنى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ اقىلىڭا سىنات دەگەن ءوز بۇيرىعى دا بار. وسىلايشا پايعامبارىمىز مۇحاممەد س.ع.ۋ. ارقىلى اقىر زامان ادامدارىنا تۇسكەن يسلام، جوعارىدا ايتقانىمىزداي تالاس پەن تارتىس الاڭىنا اينالدى. كوپتەگەن تارماقتارعا ءبولىندى. بولاشاقتا بولىنەتىنىن پايعامبارىمىز مۇحاممەد س.ع.ۋ. وزىدە حاديستەرىندە ايتىپ كەتتى. ءبولىنۋدىڭ ەڭ ءبىرىنشى سەبەبى وكىنىشكە وراي كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشىپ بەرەتىن پايعامبارىمىز س.ع.ۋ. جوقتىعى ەدى. ونىڭ ۇستىنە جەتپىس مىڭ جىلدىق ءىلىمى بار شايتاننىڭ اللاعا قارسى تۇرىپ ايتقانى تاعى بار. وسىنداي قيىن قىستاۋ ساتتەردە ويى ۇشقىر يسلاممەن فيلوسوفيانى قاتار مەڭگەرگەن عۇلامالار تاريح ساحناسىنا كەزەگىمەن شىعىپ وتىردى. ولاردىڭ دارەجەسىن اللا قۇرانىندا بەلگىلەپ پايعامبارىمىز س.ع.ۋ. حاديس شاريفتەرىندە ايتىپ وتىردى.  

يسلامنان فيلوسوفيانى ءبولىپ مەشەۋلىك پەن دوگماعا ۇرىنعان قازىرگى مۇسىلمان فيلوسوفياسىنا م.ليۋتەردىڭ رەفورماسى قاجەت دەگەن رەفورماتورلاردىڭ پىكىرىن كەلتىرە كەتەيىن. مىسىرلىق رەفورماتور مۇحامماد ابدۋح (1843-1905) يسلامنىڭ سەبەپتەر مەن سالدارلاردان تۇراتىنىن قۋاتتاپ بىلاي دەيدى; مىسالى ءبىر گەنەرال اسكەري دايىندىقسىز سوعىستا جەڭىلسە نەمەسە ادام ءار ءتۇرلى مەدەتسينالىق پروتسەدۋرالاردى پايدالانباي سىرقاتىنان ايىقپاسا، ولار اللانىڭ جازعان ادەتتەگى سەبەپ پەن سالدارلاردان قاشقان بولىپ ەسەپتەلەدى. سوندىقتان سەبەپتىلىك اللا بۇيىرعان كەيىپتە جۇزەگە اسۋدىڭ ءبىر بولشەگى بولىپ تابىلادى. ولاردى جوققا شىعارۋ، ورىنداماۋ نەمەسە وزگە ارەكەت تيپتەرىمەن اۋىستىرۋ اللانىڭ لايىقتى دەپ تاۋىپ بۇيىرعان ىستەرىنە بايلانىستى جاۋاپكەرشىلىكتى ىسىرىپ قويىپ، ونى باسقا ىسپەن الماستىرۋ ەكەنى داۋسىز. ياعني يسلام مەن فيلوسوفيا سەبەپ (اسساباب ال اۋال).

ۇندىلىك شيبلي نۋياني (1857-1904) بىلاي دەيدى «پايعامباردىڭ (مۇحاممەد س.ع.ۋ.) ءومىرى مەن ونىڭ ءىزىن باسقان حاليفالاردىڭ زامانىندا بولعان وقيعالار قۇدايىلىق كومەكتىڭ ناتيجەسى ەكەندىگىنە كۇمان جوق، بىراق، بۇلاردىڭ بارلىعى سەبەپپەن بايلانىسسىز دەپ كىم ايتا الادى؟ وسى شايقاستاردا ورىن العان شىنايىلىق، سەنىمدىلىك، ىقىلاس، ەنتۋزيازم، ادىلەت تاريحتىڭ كەز كەلگەن داۋىرىندە كورىنىس تاپسا، ءدال سونداي ناتيجە بەرەتىنى انىق». ەگەر سەبەپ پەن سالدار وسى شايقاستاردا ەشبىر ءرول ويناماعان بولسا مۇسىلماندار ۋحۋد شايقاسىندا قالاي جەڭىلىستىڭ اششى ءدامىن تارتار ەدى، نەگە مۇسىلماندار ناسىر شايقاسىندا كەرى شەگىندى؟. بۇعان كومەنتاري جاساۋدىڭ ءوزى ارتىق.

ءشيبليدىڭ زامانداسى حالي (1837-1924) بىلاي دەيدى; كەلەشەكتە بولاتىن بارلىق نارسە سەبەبى ارقىلى جونگە سالىنادى. جاڭبىر جاۋعان كەزدە، اسپان بۇلتتانادى، ال جاۋىننىڭ توكپەۋى قۋاڭشىلىققا الىپ بارادى. جەرگە تۇقىم سالعاندا ەگىستىك جايقالادى، تاماقتانعاندا دەنەدەگى قان مولشەرى ارتادى. اللا – سەبەپتەردىڭ سەبەبى جانە وزگەلەرى تاراپىنان جاسالعان بارلىق ارەكەتتەر جانە ولاردىڭ ىقپالدارى وعان بايلانىستى.

 بۇل ماسەلەدە ەلىمىزدىڭ زەرتتەۋشىلەرى دە ءبىراز زەرتتەۋلەر جاساپ ۇلگەردى. سولاردىڭ ءبىرى بەلگىلى تەولوگ دوساي كەنجەتاي. اعامىز «يسلام ۋاقىت پەن كەڭىستىكتە بىرگە ءومىر سۇرەتىن ءدىن، ۋاقىت وتكەن سايىن جاڭارىپ ادامنىڭ قۇندىلىقتارىنا جاۋاپ بەرۋى كەرەك. ەشبىر قۇبىلىس ۋاقىتتى كەرى اينالدىرا المايدى جانە فەنومەندەردىڭ كەلەشەگى ونىڭ وتكەنىنەن دە ماڭىزدى. ىزگىلىك پەن زاڭدىلىق دامۋعا قاراي باعالانادى. ياعني دامۋعا توسقاۋىل بولعان بارلىق نارسە – زۇلىم، ال ونى قولداعان – ىزگىلىك. ادام دامۋىنداعى ۇلەسىنە قاراي دىندە باعالانادى»، دەپ يسلامعا فيلوسوفيانىڭ قاجەت ەكەنىن ءبىر اۋىز سوزبەن تۇيىندەگەندەي، [4].

جوعارىدا تۇيسىگى بار ادامعا تۇسىنەتىندەي مىسالدار كەلتىردىك. ياعني اللا سەبەپسىز ەش نارسەنى جاراتپادى. بارلىعىنىڭ جاراتىلۋىنا سەبەپ بولدى. ادام اتادان باستاپ بارشا ون سەگىز مىڭ عالامدى سەبەپپەن جاراتتى، (ادام ساباپ لي حالكي كۋللي اش شاي).

ەندى  كىشى مولدا مەن ابايدىڭ ايتىسىنا كەلەيىك. اباي جولىنىڭ ەكىنشى كىتابىنىڭ «ەڭىستە» بولىمىندەگى سيۋجەتتە اباي ايگەرىمگە ۇيلەنگەننەن سوڭ جاز بەن قىس بويى ۇيدە وتىرىپ ورىس كىتاپتارىن وقىپ شىعىپ، ەرتە كوكتەمدە ەلدىڭ بارلىعى قىستاۋدا وتىرعاندا ايگەرىمنىڭ وتاۋىن الىپ اقشوقىعا كوشەدى. وزىمەن بىرگە اكە-شەشە اۋىلىنان جاس بالالاردى جانە كىشكەنە مولدا دەگەن تاربيەشى مولداسىمەن الا كەلەدى. قورا سالاتىن ۇستالاردىڭ قاسىندا ايگەرىم، ەربول جۇرەدى، ال اباي بولسا بىلتىر جازدا باستاعان ورىس كىتاپتارىنىڭ ءبىرىن وقىپ ۇيدە وتىرادى. سول كەزدە ايگەرىم، ەربول جانە كىشكەنە مولدا ۇيگە كىرەدى. ۇيدە وتىرعان ابايدى كورە سالىپ كىشكەنە مولدا ءوزىنىڭ تاڭدانىسىن جاسىرا المايدى.

- ءحۇداۋاندا! بۇگىن جاڭا قورانىڭ ىرگەسى كوتەرىلىپ جاتقاندا، اباي نەگە بارمادى؟ مەن سوعان حايرانمىن. ءوزى ساۋ ما ەكەن؟ الدە سىرحاتپا؟ – دەپ داۋرىعا سۇرايدى. سوندا ايگەرىم ايتادى:

- سىرحاتتان ساۋ، بىراق ءبىزدىڭ قورا سالعانىمىزدان گورى بۇل كىسىنىڭ بۇنداعى ماشاقاتى قيىنبا دەيمىن. سودان قولى تيمەي جاتسا كەرەك! – دەپ. سوسىن اڭگىمەگە ابايدىڭ ءوزى كىرىسەدى.

- مەنىڭ ماشاقاتىم كىرپىش قالاۋشى، ءۇي-دۇكەن سالۋشى تورەنىڭ ماشاقاتىنان اۋىر دەسەم، ەربول ەكەۋىڭ كۇلەسىڭعوي. بىراق تورەنىڭ ەڭبەگىنىڭ ارتى – ءۇي بولسا، مەنى دە سولاي، ءدال بۇگىن تاڭدا قۋانتىپ وتىرعان ءبىر كۇي بار! – دەپ جاۋاپ بەرەدى. سوسىن ابايدىڭ دوسى ەربول قالجىڭداپ بىلاي ايتادى.

- وڭاشا، سالقىن ۇيدە، ءتورت قابات كورپەنىڭ ۇستىندە قىبىر ەتپەي وتىرعان كىسىنىڭ ماشاقاتىنان زور ماشاقات بار دەيسىڭ بە! – دەپ. سوسىن كىشكەنە مولدا ءوزىنىڭ تاڭعالىسىن تاعى ءبىر رەت بىلدىرەدى.

- ءۇي-جاي ءسىزدىڭ تۇراشاق مەكەنىڭىز. بۇگىن ءسات كۇنى دوستارىڭىز، حالال جار ءجۇفتىڭىز جاقسى ءبىر تىلەكپەن كوتەردى. ءسىزدىڭ سول ساعاتتا ءۇي ءىشىڭىزدىڭ جاقسى تىلەگىنە قاتىناسپاعانىڭىز مەنى شىن حايران ەتەدى! – دەپ. سوسىن ايگەرىم، ەربول بىرىنەن كەيىن ءبىرى ءسوز الىپ قالجىڭداپ وتىرعاندا، اباي جۇرەك جاردى ءسوزىن ايتادى. سونداعىسى بىلتىر جازدا وقىپ باستاعان ورىس كىتاپتارىنىڭ ءمان-ماعىناسىنا ەندى، ءدال قازىر قورا سالىنىپ بىتكەندە تولىق تۇسىنە باستاعانىن، سوعان شىن قۋانىپ وتىرعانىن ايتادى. سول تۇسىنگەن كىتابى پۋشكيننىڭ ۇزاق اڭگىمەسى «دۋبروۆسكي» ەدى. ونى كىشكەنە مولداعا مولدالار تىلىمەن جەتكىزەدى، ياعني مەدرەسە شاكىرتى ەرىنبەي جىلدار بويى وقىسا، ءبىر ساتتە سول تالاپتى شاكىرتكە، دۇنيە ەسىگى كەڭ اشىلىپ كەتكەندەي كورىنەدى، سول كەز مەدرەسە شاكىرتى ءۇشىن ەڭ ءبىر باقىتتى شاق. ونى مولدالار «مۇتالاعاسى اشىلعانى» دەيدى، دەپ بايىپپەن تۇسىندىرەدى. ال قازىر بولسا مەن ۇستاسسىز شاكىرت كۇيىمدە «مۇتالاعام اشىلعان» ءساتى دەپ ءسوزىن اياقتايدى.

ابايدىڭ بۇل ءسوزىن ايگەرىم قولداپ شۇبات قۇيسا، ەربول ىشتەي ماقۇلداپ وتىرعاندا، كىشكەنە مولدانىڭ كوڭلى باسىنا شىعىپ ابايدى ماقۇلداماعانىن م.اۋەزوۆ جاقسى كەلتىرەدى. كىم ءبىلسىن م.اۋەزوۆ وسى تالاس-تارتىستى كەڭىنەن باياندار ما ەدى؟ ەگەر سول كەزەڭ اتەيستتىك زامان بولماعاندا؟ سونىمەن كىشكەنە مولدانىڭ قارسىلىعى.

- «مۇتالاعا اشىلدى» دەمەك، مانتيح، عاقايىدتى وقىپ ءجۇرىپ، «قافيا»، «شارح عابدوللانى» ءوز تالابىمەن حالفەسىز، حازىرەتسىز، ءدارىسسىز فاھىملەيتىن بولسا، سوعان ايتسا ءلازىم. بولماسا، ورىستىڭ ءاللا نيندي «شىتري-مىتريىن» فاھىملەدىم دەپ «مۇتالاعانى» بۇل جەردە ءسوز قىلۋ مۇمكىن ەمەس. ونىڭىز ءھام حاتا، اباي! – دەدى. سوسىن م.اۋەزوۆ ابايدىڭ كىشكەنە مولدانى توقتا دەپ زىلمەن تىيىپ تاستاعانىن، ودان كەيىن شۇباتىن ءبىر ءسىمىرىپ الىپ ءسوز باستاعانىن جازادى. اباي.

- ءبىزدىڭ بۇگىنگى ءحالفا، ءحازرات، كوپ يشان، عۇلامالارىمىزدىڭ وسىنداي ءبىر سورى بار ەدى، كىشكەنە مولدا، ءسىز دە سودان ارىلماعان جانسىز عوي! – دەيدى. اباي ءسوزىن تىڭداپ وتىرعان كىشكەنە مولدانىڭ جاۋابى.

- اباي، ءسىز يسلاميات، عارابيات جولىندا سويلەسەڭىز، مەن ەش نارسە ايتپاس ەدىم. ءسىز كىمنىڭ كىتابىن، نەنى ايتىپ وتىرسىز؟ ءدۇنياۋي عىلىم ءماجۋسي، ناسرانيلەردە قاديمنەن بار بولاتىن، بالكي، ەشبىر مۇسىلمان عاليمى ونى وزىنە قاناعات قىلارلىق، شۇكىرانا ەتەرلىك ءبىلىم ساناماعانى قايدا؟ – دەيدى. وسى جەردە م.اۋەزوۆ ءوزى ايتىستىرىپ وتىرعان اۆتورلارعا ناقتى پىكىر بىلدىرمەسە دە، ءوزىنىڭ جەكە كوزقاراسىن بىلدىرەدى. م.اۋەزوۆ.

- اباي جاڭا ءبىر باحاس، ۇزاق باحاس بولارىن اڭعارسا دا، كىشكەنە مولدامەن ءسوزدى ۇزارتقىسى كەلمەدى. ويىندا كوپ دالەلدەر بولا تۇرىپ، مولدانى توقتاتاتىن بىرەر-اق ءسوزدى ايتۋدى قاجەت دەپ ءبىلدى. اباي.

 - «ەشبىر عۇلاما» دەيسىز، «ايتپاعان» دەدىڭىز. وزگەنى قويعاندا پايعامباردىڭ حاديسىندە «عۇلامانىڭ جازۋ جازعان قارا سياسي – ءشاھيدتىڭ قانىنان قىمبات» دەگەن ءسوزدى قايتەسىز؟ ەكىنشى عالەمنىڭ، ءينسى جىننىڭ جارالمىش تاريحىن، تەك «قىسساسۇل انبيەدەن» بىلگەن ءبىلىمنىڭ اتى دا ءبىلىم بە؟ ادام قاۋىمىنىڭ، بار ءناسىلىنىڭ مىنەز-قۇلقىن تەك قانا «قىرىق حاديس»، «لاۋحى-ناما»، «فيحقكايداني» تۇرعىسىنان تانىپ-بىلگەن دە جۇبانىش پا؟ – دەگەن ابايعا كىشكەنە مولدا بىلاي جاۋاپ قاتادى.

- ول از بولسا، وقىڭىز! بار عۇمىرىڭىزدى سارف ەتىپ وقىپ كورىڭىز. بالكي، مۇسىلمان عۇلامالارىن وقىڭىز. ءسىزدىڭ ءبىر عۇماراڭىزعا جەتەرلىك ءبىلىم سودان دا تابىلار! وسى جەردەن م.اۋەزوۆ بۇل ايتىستى اباي سوزىمەن اياقتاعاندى ءجون ساناپ، ءوزىنىڭ سۇيىكتى كەيىپكەرىن جەڭىسكە جاقىنداتىپ قويادى. شىندىق، ومىردە دە سولاي بولاتىن. اباي.

- مەن سىزگە حايرانمىن دا، مولدا! مۇسىلمانشىلىق قاعيداسى «عىلىم قايدا بولسا، كىمدە بولسا، سونان ال» دەسە بولار ەدى. ءسىز ايتقان ءورىس مەنىڭ دە ءبىراز شارلاعان جەرلەرىم. مەن عىلىمنىڭ، ياعني ءفاننىڭ كوپ عاسىرلار بويى ادام بالاسى جيعان قازىناسىنا قول ارتامىن دەپ ساپار شەكتىم. ءسىز وقىماعان ادام بولساڭىز ءبىر ءسارى. ءوزىڭىز ۇستاز سانالاسىز. بىراق عىلىمدى ءبىر-اق جولدان، ءبىر-اق تار اسۋدان ىزدە دەيسىز. عىلىم دەمەك، شەكسىز كەڭ دۇنيە دەمەك ەمەس پە ەدى. مۇسىلمان عۇلامالارىنىڭ دانالارى سوكرات حاكيمنەن، افلاتوننان، اريستوتولدەن وقىماپ پا؟ سولار مۇسىلمان با ەدى! ايلار، جىلدار بويى ىزدەپ وتىرعان ءبىر تاليبۇل عىلىمدى كورەسىز دە، «ىزدەنبە، الىسقا ۇمتىلما» دەپ ەتەكتەن تارتاسىز! – دەپ توقتاپ، سوڭعى سوزىندە ءاربىر تالاپتىڭ سوڭعى جەتەتىن ءبىر بايگە توبەسى بولادى سول جەردە جولىعارمىز دەپ م.اۋەزوۆ اباي ءسوزىن وتە كوركەم تۇردە اياقتايدى، [5].

         بۇدان ارتىق قانداي مىسال كەرەك؟ كەرەك بولسا بولاشاقتا جازارمىز.

جانبولات سامبەتوۆ

Abai.kz

پايدالانعان ادەبيەتتەر:

1. قيراباەۆ ن.س. پروبلەمى ەماناتسي ۆ ۋچەني ال-گازالي. اكتۋالنىە پروبلەمى فيلوسوفي زارۋبەجنوگو ۆوستوكا. دۋشانبە، 1983.  

2. Gardet L. L`humanism greco-arabe. Avicenna. – Cahiers d`historie mondiale. Neushatel, 1954-1955, t. 2. n. 1-4, p. 813.

3. ساگاداەۆ ا.ۆ. ستاتۋس فيلوسوفي ۆ «تەولوگيزيروۆاننوم وبششەستۆە» مۋسۋلمانسكوگو ۆوستوكا. – يز يستوري وسۆوبوديۆشيحسيا ستران. م.، 1983; فرولوۆا ە.ا. پروبلەما ۆەرى ي زنانيا ۆ ارابسكوي فيلوسوفي. س 32-36.

4. «الەمدىك فيلوسوفيالىق مۇرا»، «قازىرگى مۇسىلمان فيلوسوفياسى». – الماتى: «جازۋشى»، 2008.

5. اباي جولى: رومان-ەپوپەيا. ەكىنشى كىتاپ. اباي. – الماتى: جازۋشى، 2006.