قانشا  جەردەن جاسىرساڭىز دا، كەڭەس وداعىنىڭ شەكپەنىنەن شىققان قاي ەلگە كوز سالساڭىز دا قازاقتان باسقانىڭ بارلىعىندا ۇلتتىق ورلەۋ ءجۇرىپ جاتىر. اسىرەسە، ىرگەلەس رەسەيدىڭ ءجونى بولەك. بۇلار «باتىستىق دەموكراتيانى» باسى ءبۇتىن قابىلداماي، وزىندىك دەربەس جولعا ءتۇسىپ، ورىس ۇلتشىلدىعىن اسپەتتەۋگە كوشتى. قازىردىڭ وزىندە ۇلتشىلدارعا كورسەتىلگەن قولداۋدىڭ كۇشتىلىگىنەن رەسەيدە ۋلتراناتسيستىك باعىتتاعى كوپتەگەن قوزعالىس قالىپتاستى. سكينحەدتەر – سولاردىڭ ءبىرى. الايدا، كەيىنگى كەزدەرى ولاردىڭ ارەكەتىن باقىلاۋعا الىپ، باسبۇزارلارىنا باسۋ ايتۋ ارقىلى كرەمل ۇلتشىلدىقتىڭ مۇنداي ءتۇرى ءتيىمسىز ەكەنىن ءبىلدىردى. بۇل مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعىنا قاۋىپتى، ياعني ىشتەگى اۆتونوميالىق رەسپۋبليكالاردىڭ كوتەرىلىسىن تۋعىزۋى مۇمكىن. «رەسەي – ورىستار ءۇشىن» دەپ ۇرانداتاتىن اپەرباقاندىعىنان ارىنى ويلاي المايتىن «تاقىرباستار» رەسەيدە وزدەرىنەن باسقا دا 400-گە جۋىق ۇلت تۇراتىنىن ولاردىڭ دا ءوز ۇلتتىق نامىسى بار ەكەنىن كوزگە ىلگىسى كەلمەيدى. كرەملدە ولاردىڭ قولتىعىنا سۋ بۇركىپ، قۇتىرتىپ وتىرعاندار وتە كوپ. ولاردىڭ مۇنداي ارەكەتى ء«بىرتۇتاس رەسەي» دەگەن اتى عانا بار رەسەيدە ۇلت ارازدىعىن قوزدىرىپ جىبەرۋى مۇمكىن، قوزدىرىپ تا ءجۇر. ونىڭ ارتى ەندى ەس جيىپ،  ورىس يمپەرياسىن قايتا قۇرعىسى كەلەتىن قاپتاعان شوۆينيستەردىڭ سورى قايناپ، ءتىپتى رەسەيدىڭ ىرگەسىنىڭ سوگىلۋىنە اكەلىپ سوعۋى بەك ىقتيمال! سونىڭ وزىندە قازىر رەسەي باسشىلارى ءاربىر ورىستىڭ باياعى ۇلى حالىقپىز دەگەن ەسۋاستىق ساناسىن قايتا وياتىپ، ولاردىڭ يمپەريالىق مۇراتىن العا قويۋدى كوزدەيدى. ياعني، ۇلتتىق كەمباعالدىقتان (نەپولنوتسەننوست) ارىلىپ، ورىسقا ءجاي ورىس ەمەس، «ۇلى ورىس» ەكەنىن ولاردىڭ ميىنا سىڭىرۋگە كىرىستى. باجايلاي قاراساق، قازىر رەسەي وسى تۇرعىداعى كوزدەگەن ماقساتىنا ەداۋىر جەتىپ تە قالدى. ال ءبىزدىڭ ورىسقۇمار بيلىكتەگىلەر سول ورىستان وسىنداي ۇلتشىلدىقتى ۇيرەنسە عوي... اتتەڭ قازاقستانداعى جاعداي بۇعان كەرىسىنشە بولىپ وتىر. بىزدە مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت قازاق ۇلتى ءوز جەرىندە جاسىق، ۇياڭ ادامنىڭ كەبىن كيىپ وتىر. ءبىز قازىر ەڭ قۇرىعاندا، قالت-قۇلت ەتىپ، اياعىندا ازەر تۇرعان ماس ورىسقا دا قازاقشا ءتىل قاتىپ، سوسىن ودان قازاقشا جاۋاپ الا المايتىنىمىزعا نامىستانبايمىز دا. «نە پونيمايۋ» دەسە بولدى، ءتىلىمىز كەلمەسە دە ويىمىزداعىنى ورىسقا ورىسشا جەتكىزبەك بولىپ الەكتەنەمىز. ويتكەنى، بيلىك، زاڭ تۇگەل ورىس تىلىندە. وسىنداي كەمباعالدىق قازاق بالاسىن ورىستىڭ الدىندا دا، وزگەنىڭ الدىندا دا جاسقانشاق قىلادى. ەڭ وكىنىشتىسى، ءوز ەلىمىزدە تۇرىپ وزگەدەن قازاقشا جاۋاپ بەرۋدى تالاپ ەتە المايتىن وسى شاراسىزدىققا ەتىمىز ۇيرەنىپ، ول قانىمىزعا ءسىڭىپ بارادى. ياعني، قازاعىمىز ءبىر كەزدەرى توزە المايتىن، كونە المايتىن نارسەلەرگە كونگىش بولىپ كەتتى. بۇنىڭ اتى –قۇلمىنەز! ءتىپتى، كورلاتتىك دەسە دە بولادى. ءبىزدىڭ بۇگىنگى ۇرپاعىمىز وسى قۇلمىنەزدىلىككە، ياعني، ورىستىڭ تىلىنە تاۋەلدىلىككە بىلدىرمەي تاربيەلەنۋدە. وسىنىڭ اسەرىنەن ۇلتىمىزدىڭ بويىندا سامارقاۋلىق، كەرەناۋلىق، نەمكەتتىلىك، سامسوزدىق دەپ اتالاتىن ءوز تاعدىرىنا جاۋاپسىز قارايتىن جامان قاسيەتتەر قالىپتاسىپ بارادى. بۇل قازاقتىڭ قانىنا سىڭگەن جاسىقتىققا، ۇلتتىق يمەنشەكتىككە اينالدى. قانداي ادەت، قىلىق تا قان ارقىلى ۇرپاققا بەرىلىپ وتىراتىنى عىلىمدا دالەلدەنگەن. ءبىز بۇيتە بەرسەك بۇگىنگى، ەرتەڭگى ۇل-قىزدارىمىز دا ورىس ۇلتىنىڭ الدىندا الدەبىر جاسقانشاق، ۇياڭ كۇيدە تۇراتىن بولادى. ءبىر كەزدەرى «باسىنان دۇشپان ءسوزىن اسىرمايتىن،  باسىنان دۇشپان ءسوزى اسىپ كەتسە، ەشقانداي پاتشاعا دا باس ۇرمايتىن» قازاق بالاسى باۋىرلاسىنا كۇنتۋسا «باسىن اراشالاپ قالۋدى» ابىروي كورەتىن ارسىزدىق كۇيگە ءتۇستى. قازاق ۇلتىنىڭ سانا-سەزىمىن ۇلتتىق نامىسىن مۇنداي توقىراۋدان الىپ شىعىپ، قازاقتىڭ ءورشىل رۋحىن وياتاتىن ءبىر عانا جول بار. ول – ۇلتىم، قازاعىم دەپ، جۇرەگى قان قاقسايتىن ازاماتتارعا رەسەيدەگىدەي جان-جاقتى قولداۋ ءبىلدىرىپ، مەملەكەتتى قازاقىلاندىرۋ ۇدەرىسىن باستاۋ.

مەملەكەتتى قازاقىلاندىرۋ دەگەنىمىز مىنالار:

1.ەڭ اۋەلى قازاقستاندا رەسەيدىڭ قارداي بوراعان باسپاسوزىنە توقتاۋ سالۋ. ويتكەنى، قازىر قازاقستاندا قاپتاعان ورىس ءباسپاسوزى مەن ورىسشا تەلەارنالار الدەقايدا قازاقشادان باسىم، كوپ بولعاندىقتان بىزدە رەسەي ساياساتىن ناسيحاتتاۋ ەمىن-ەركىن ءجۇرىپ جاتىر.

2.ەلىمىزدەگى تەلەارنالاردى تۇگەل قازاقىلاندىرۋ قاجەت. ويتكەنى، تەلەديدار ءححى عاسىردىڭ ەڭ كۇشتى دە قاۋىپتى قۇرالى.

3.ورىس مەكتەپتەرىن، ارالاس مەكتەپتەردى، ورىس بالاباقشالارىن ازايتۋ كەرەك.سولتۇستىك ءۋالاياتتاردا (وبلىس دەگەندى دە توقتاتار شاق كەلدى) ورىس كوپ دەگەن بوس ءسوز. ولاردىڭ جارتىسى ۋكرايندار، نەمىستەر، پولياكتار. قازىر ولاردىڭ ەشقايسىسى مەن ورىسپىن دەمەيدى!

4.مەملەكەتتىك قىزمەتكە تۇراتىندار قازاق تىلىنەن ەمتيحان تاپسىرۋى كەرەك. رەسەيدە گاستەربايتەرلەردەن دە ورىسشا ەمتيحان الۋدا ءسوز ايتىلمايتىن بولدى.

5.ءىس قاعازدارى مەملەكەتتىك تىلگە كوشىرىلەدى دەگەن ۋادە جايىنا قالدى. ونىڭ ورنىنا پالەنىنشى جىلى 95 پايىز قازاقستاندىق قازاقشا سويلەيدى دەگەن وتىرىك الدارقاتۋ  ويلاپ تابىلدى. سوندىقتان ءىس قاعازدارىن قازاقشا جۇرگىزۋ ماسەلەسىن دەرەۋ قايتا قوزعاۋ كەرەك!

6. ورىس ءتىلى رەسمي ءتىل دەگەن باپتى الىپ تاستاۋ كەرەك. ءبىز وسىلاردى جۇزەگە اسىرساق، رەسپۋبليكاداعى كوپ دياسپورانىڭ ءبىرى بولۋعا «كونىپ» قالعان قازاق ۇلتىن قۇلمىنەز اۋرۋدان ايىقتىرىپ، بۇگىندە ۇلتسىزدىق اۋرۋىنا ۇشىراعان جاستارىمىزدىڭ ۇلتتىق نامىسىن وياتا الامىز. ءتىپتى، دياسپورا دەگەن ءسوزدىڭ ورنىنا كىرمە دەگەن ءسوزدى قولدانۋدىڭ ەش سوكەتتىگى جوق! ءبىز قازىرگى ۇيقىلى-وياۋ كۇيدەن ارىلماساق ءحالىمىز بۇدان جامان مۇشكىلدەنە بەرەدى. ۇلتتىق مۇددەنى تۇگەندەۋگە قازىردەن باستاپ كىرىسۋىمىز كەرەك. ءبىز ۋكرايناداعى بۇگىنگى جاعدايدان ساباق الىپ، رەسەيدىڭ يمپەرياليستىك پيعىلىنان وسى باستان قورعانۋىمىز وعان كەز-كەلگەن جاعدايدا قارسى تۇرۋ قابىلەتىمىزدى نىعايتۋىمىز قاجەت. وسىلاي ەتسەك قانا الداعى ون جىلدىقتا بيلىك باسىنا كەلەتىن كەلەسى تولقىننىڭ ميىنا، ساناسىنا از دا بولسا ەڭ اۋەلى ۇلتىن ءسۇيۋدىڭ ءنارىن سىڭىرەر ەدىك.

ءبىز رەسەيدەن تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 24 جىل تولسا دا مەملەكەتتىك تۇرعىدا  ەليەسى قازاق ۇلتى ەكەنىن سەزىندىرۋگە باعىشتالعان بىردە-ءبىر شارا قولعا الىنباي وتىر. ءويتۋدىڭ ورنىنا ءبىزدىڭ شالاقۇمار باسشىلار كەرىسىنشە 24 جىلدان بەرى بۇل تەك قازاقتىڭ ەلى، قازاقتىڭ جەرى، قازاقتىڭ بايلىعى ەمەس، بۇل ادامزات اتاۋلىعا ورتاق. وسىنىڭ ءبارىن ءبارىمىز بىرىگىپ پايدالانۋىمىز كەرەك دەگەن اسىرەقىزىل ءسوزدى كوپىرتۋمەن كەلەدى. ەلدىگىن ساقتاۋدى كوزدەگەن ءار مەملەكەت الدىمەن ۇلتتىق (يدەنتيچنوست) بىرتەكتىلىگىن قالىپتاستىرۋعا ۇمتىلادى. كورشىلەس وزبەك، ءازىربايجان، تۇركىمەن، بالتىق ەلدەرى ءسويتتى. مۇنى الەمدىك تاجىريبەدەن بايقاۋعا بولادى. مەملەكەت ىشىندەگى ۇساق ەتنيكالىق توپتار مەن كىرمەلەردى (دياسپورالاردى) مەملەكەت قۇراۋشى ۇلتتىڭ قۇرامىنا بىرىكتىرىپ،  ىنتىماعى كۇشتى پاتشالىق جاساۋعا ۇمتىلۋ ادامزات تاريحىندا ەجەلدەن بار. قازاقتىڭ «بولىنگەندى ءبورى جەيدى» دەگەن ناقىلى دا اۋەلدە ەلدىڭ تۇتاستىعىن ويلاعاننان تۋعان بولاتىن. قازاقستانداعى قازىرگى جاعداي بۇلارعا مۇلدە كەرەعار باعىتتا دامۋدا. ماسەلەن ءبىزدىڭ كەيبىر ساياساتكەرلەر ۇلتتى (قازاقستاندىقتاردى) بىرىكتىرۋگە ەمەس، ءوزارا جىكتەۋگە باعىتتالعان ساياسات جۇرگىزىلەدى. ۇلتتىق مۇددە مەن ۇلتتىق ساياساتتىڭ قىر-سىرىنان حابارى جوق كەيبىر شولاق بەلسەندىلەردىڭ، ساياساتكەرسىماقتاردىڭ، اسىرەسە ورىستىلدىلەردى تىڭداپ وتىرعاندا ەرىكسىز وسىنداي ويعا كەتەسىڭ. سالتاناتتى جيىنداردا، مەيرامداردا مىنبەردەن ءسوز باستاپ، كوسەمسىپ جۇرگەن ناندەردىڭ اۋزىنان «قازاقستاندا 130-دان استام ۇلت» تۇرادى دەگەنىن ەستىگەندە، وسىلار كەيدە نە سويلەپ تۇرعانىنا ءمان بەرمەي مە الدە كۇللى 65% قازاقتى تۇككە تۇسىنبەيتىن نادان دەپ ويلاي ما دەگەن ويعا قالاسىڭ. سەبەبى مەملەكەت حالقىن بۇلايشا ۇلتىنا قاراي ءبولۋ بۇلىكشىلدىكتىڭ، قازىرگى تىلمەن ايتساق سەپاراتيزمنىڭ، ەكسترەميزمنىڭ ناق ءوزى. بۇلايشا جىكتەۋ ەشقاشان جاقسىلىققا اپارمايدى. بۇلاي ءسوز ساپتاۋ، بۇلايشا ءسوز باستاۋ، ءتىپتى ساياسي قاتەلىك. سەبەبى، قازاقستان جۇزدەگەن ۇلت تۇراتىن فەدەراتسيا، نە بولماسا قۇراما  شتاتتار ەمەس، ۋنيتارلىق مەملەكەت. ءبىزدىڭ قۇرامىمىزدا رەسەيدەگىدەي اۆتونوميالار جوق. ءبىز مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت قازاق دەگەن ءبىر عانا حالىق تۇراتىن ءبىرتۇتاس مەملەكەتپىز. سوندىقتان ەلىمىزدى مەكەندەگەن ورىس، تاتار، تۇرىكتەردى «ورىس حالقى»، «تاتار حالقى»، «تۇرىك حالقى» دەپ ەمەس، ەلىمىزدەگى ەتنيكالىق توپتار دەپ اتاعانىمىز ءجون. ماسەلەن، ورىس حالقى رەسەيدە تۇرادى. ال قازاقستانداعى ورىستار دياسپورالار. تاعى دا ايتامىز ولاردى كىرمە دەپ اتاۋدىڭ ەش سوكەتتىگى جوق. ءبىر حالىق قاتارىنان ەكى مەملەكەتتە ءومىر سۇرە المايدى. ءتىل دە سولاي! ءبىر  مەملەكەتتە ەكى پاتشا بولمايتىنى سياقتى، ەكى ءتىل بولمايدى. بىرىن–رەسمي، بىرىن–مەملەكەتتىك ءتىل دەپ ءبولۋ وتە ۇلكەن قاتەلىك. بۇل ۇلتتاردىڭ باسىن بىرىكتىرۋ ەمەس، الشاقتاتۋ! وسى جەردە بۇدان بىلاي ءبىز قازاقستاندا پالەنباي پايىز ورىس تۇرادى، ولارمەن ەسەپتەسۋىمىز كەرەك دەپ بۇكىل ۋكراين، نەمىس، ءتىپتى، چۋۆاش پەن موردۆيندەردى دە ورىس ساناتىنا قوسىپ، ورىستىڭ سانىن كوبەيتىپ سويلەۋدى دەرەۋ توقتاتۋىمىز كەرەك. ويتكەنى، كەيىنگى كەزدە ۋكراينداردىڭ دا، نەمىس، موردۆيندەردىڭ دە ءبىزدى ورىس دەۋدى قويىڭدار دەگەنىن ءجيى ەستيتىن بولدىق. دەمەك، قازاقستاندا 30 نەمەسە 40 پايىز ورىس تۇرادى دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى وتىرىك بولعانى! كەيدە قازاقستاندىق ۇلت نەمەسە قازاقستانداعى حالىقتار دەپ سويلەۋگە قۇمارلاردىڭ ءسوز ساپتاسىنان امەريكاعا ەلىكتەگىسى كەلەتىندىك اڭعارىلادى. ونىڭ بەرجاعىندا 24 جىل ىشىندە ءتىلىمىزدى ءوز ەلىنىڭ تورىنە شىعارا المادىق. سونىڭ ءبارى از بولعانداي قازاق سابيلەرىن بالاباقشادان، ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ ۇشتىلدىلىككە كۇشتەپ وقىتۋعا كىرىستىك. بۇل –قازاق ۇلتىنىڭ قامىن ويلاعاندىقتان ويلاپ تابىلعان اقىل ەمەس، بۇل –قازاقتى ۇلتتىعىنان ايىرۋ، ۇلت ەمەس ءدۇبارا بىرنارسەگە –ايتەۋىر قارنى توق، كيىمى ءبۇتىن بولعانىنا ءماز ءبىر تىرشىلىك يەسىنە اينالدىرۋ ءۇشىن الدەكىمدەر نە وزدەرى، نە شەتەل مادەنيەتتانۋشىلارى دەپ اتالاتىن قاسكويلەردىڭ تاپسىرماسىمەن ويلاپ تاپقان قاسكويلىك. ويتكەنى، كوزىن اشقاننان اعىلشىنشا، ورىسشانى ارالاستىرىپ سويلەيتىن بايعۇس ءسابي ەرتەڭ تازا ءوز ۇلتىنىڭ ازاماتى بولايىن دەسە دە بولا المايدى. ال ەڭ اۋەلى ءوز ۇلتىنىڭ ازاماتى بولا الماعان ادام ەشقاشان كەيبىر ورىستىلدىلەر ايتاتىن «پلانەتارنىي»، «وبششەچەلوۆەچەسكي ماسشتابتاعى» ادام بولۋى مۇمكىن ەمەس. ول ء–جاي ساندىراق! بۇل عىلىمدا دا، ءومىر تاجىريبەسىندە دە دالەلدەنگەن نارسە. امەريكادا ءبارى ۇلتىمىز امەريكالىق دەيدى دەگەن ءسوز جالعان. بۇل قازاقتى اداستىرۋ ءۇشىن ايتىلعان ارامزالىق. امەريكادا قىتاي-قىتايمىن، نەمىس-نەمىسپىن، اعىلشىن-اعىلشىنمىن، زاڭگى-زاڭگىمىن دەيدى. فەدەراتسيا بولعانىمەن، رەسەي باسشىلارى قازىر قاراۋىنداعى ۇلتتىڭ ءبارىن ورىسقا اينالدىرۋعا، قۇرامىنداعى مەملەكەتتەردى، ۇلتتاردى ورىستاندىرۋعا جانىن سالۋدا. بۇل ورىستىڭ قانىنا سىڭگەن عادەت. ولاردىڭ بۇنىسى دا وسى يمپەريانى ساقتاپ قالۋدان ونىڭ اۋقىمىن كەڭەيتۋدەن تۋعان امال. ءبىزدىڭ مانادان بەرى ايتىپ وتىرعان بۇكىل ءوز كەمشىلىكتەرىمىز ءاۋ باستا بيلىككە ۋىزىنا جارىماعان ءدۇبارا شەنەۋنىكتەردى، شالاقۇمارلاردى وتىرعىزۋدان باستالدى. ايتپەسە، قازاق مەملەكەتىنىڭ بابالار سالىپ كەتكەن ەش ەلدىكىنەن كەم ەمەس ءوز جولى بار بولاتىن. ءبىز ورتالىق ازياداعى الاش جۇرتىنا ءجون سىلتەيتىن ۇلاعاتكەر مەملەكەت بولۋعا ءتيىس ەدىك. قازاق تاريحىنىڭ ءون بويىنا كوز جىبەرسەڭىز، قازاقتىڭ حاندارى مەن باي باتشالارى، بي-مىرزالارى ەڭ اۋەلى قازاقتىڭ، قالا بەردى الاش جۇرتىنىڭ قامىن ويلاعان. ال ءبىز الدىمەن ورىسشا ويلاپ نەمەسە ورىسشانى تىڭداپ الىپ، سوسىن سونى قازاقشاعا اۋدارىپ سويلەۋگە تىرىساتىن، ورىستىڭ وزىعى مەن توزىعىن سارالاي المايتىن ءدۇبارا شەنەۋنىكتەردىڭ ارقاسىندا وسى ۇلى قاسيەتتەن، وسى ۇلى پارىق، پاراساتتان جۇرداي بولدىق. ال جوعالعاندى جونگە كەلتىرۋ قاشاندا قيىن.

Abai.kz